1. WPROWADZENIE... 2 1.1. Struktura organizacyjna i stan osobowy... 2 1.2. Program działania na 2004 r... 2

1. WPROWADZENIE... 2 1.1. Struktura organizacyjna i stan osobowy... 2 1.2. Program działania na 2004 r.... 2 2. DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA... 3 2.1. Kontrole prowadzone przez inspektorów pracy... 3 2.2. Decyzje nakazowe... 4 2.3. Realizacja przez pracodawców decyzji nakazowych... 8 2.4. Egzekucja administracyjna decyzji inspektorów pracy... 9 2.5. Skargi na postanowienia oraz decyzje organów PIP... 11 2.6. Wystąpienia... 12 2.7. Postępowanie w sprawach o wykroczenia... 14 2.8. Porady prawne i techniczne... 16 2.9. Powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy... 20 2.10. Rejestracja zakładowych układów zbiorowych pracy... 21 3. STAN BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY... 28 3.1. Wybrane problemy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy... 28 3.2. Przedsięwzięcia na rzecz ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym... 71 4. STAN PRAWORZĄDNOŚCI W STOSUNKACH PRACY... 86 5. OCENA ROZWIĄZAŃ PRAWNYCH W ZAKRESIE OCHRONY PRACY... 96 6. WSPÓŁDZIAŁANIE Z PARTNERAMI SPOŁECZNYMI I ORGANIZACJAMI PRACODAWCÓW... 113 7. WSPÓŁDZIAŁANIE Z ORGANAMI WŁADZY, ORGANAMI KONTROLI I NADZORU NAD WARUNKAMI PRACY I INNYMI... 118 7.1. Posłowie i senatorowie... 118 7.2. Urzędy administracji terenowej i samorządowej... 120 7.3. Organa nadzoru i kontroli... 124 7.4. Inne instytucje i organizacje... 131 8. PROMOCJA OCHRONY PRACY... 142 9. PODSUMOWANIE I WNIOSKI... 147 9.1. Stan warunków pracy i przestrzegania prawa pracy... 147 9.1.1. Ocena stanu warunków pracy w wybranych branżach... 147 9.1.2. Ocena przestrzegania prawa pracy... 151 9.2. Wnioski dotyczące rozwiązania najważniejszych problemów ochrony pracy, szczególnie występujących w długich przedziałach czasowych.... 155 Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach strona 1

1. WPROWADZENIE 1.1. Struktura organizacyjna i stan osobowy W Okręgowym Inspektoracie Pracy w Katowicach zatrudnionych było, według stanu na dzień 31 grudnia 2004 r., 285 pracowników. Stan zatrudnienia, w porównaniu do 2003 r., zwiększył się o 6 osób, przy czym do pracy przyjęto 15 osób, a 9 odeszło z pracy. 1.2. Program działania na 2004 r. Program działania Okręgowego Inspektoratu Pracy na rok 2004 obejmował 36 tematów z Programu działania PIP, w tym w zakresie: bhp 30 tematów (z tej liczby 8 tematów obejmowało 30 podtematów), prawa pracy 6 tematów. W programie okręgu ujęto dodatkowo 6 tematów własnych. Były to: badanie stanu wypadkowości i chorób zawodowych, przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w odlewniach metali, bezpieczeństwo pracy przy remontach i modernizacji zmechanizowanych obudów ścianowych eksploatowanych w podziemiach kopalń węgla kamiennego, kontrole małych zakładów zatrudniających do 20 pracowników, prowadzenie kontroli w związku z: - powiadomieniami o sporach zbiorowych, - załatwianiem spraw dotyczących meldunków GIP-M-2 i GIP-M-3, - badaniem okoliczności i przyczyn zdarzeń wypadkowych nie uznanych za wypadki przy pracy, - wnioskami związków zawodowych, organów administracji państwowej, samorządów, organów nad warunkami pracy oraz innych organów i instytucji, - wprowadzaniem w zakładach systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy oraz uzyskaniem przez pracodawców świadectwa Państwowej Inspekcji Pracy, - rozpatrywaniem odwołań od organów PIP oraz rozpatrywaniem wniosków o odstępstwa od obowiązujących przepisów, prowadzenie kontroli stanu opieki zdrowotnej nad pracownikami, prowadzenie rekontroli decyzji odwoławczych. Z wszystkich tematów sporządzone zostały materiały zbiorcze. Większość z nich w formie skrótowej zostało zaprezentowanych w niniejszym sprawozdaniu. strona 2 Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach

2. DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA 2.1. Kontrole prowadzone przez inspektorów pracy W roku 2004 inspektorzy pracy przeprowadzili łącznie 12.153 kontrole. Kontrole 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 W roku 2004 inspektorzy pracy na czynności kontrolne poświęcili 26.159 dni, co stanowi spadek o 0,1% w stosunku do roku 2003. Średni czas przeznaczony na 1 kontrolę wyniósł 2,15 dnia (w roku 2003 2,22 dnia). Z ogólnej liczby 12.153 kontroli 332 trwało krócej niż 1 dzień, 3.421 1 dzień, 5.732 2 dni, 1.993 3 dni, 459 4 dni oraz 216 5 dni i dłużej. Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach strona 3

Lp. Wyszczególnienie 2004 r. 2003 r. 1. Liczba kontroli 12.153 11.781 2. Liczba decyzji ogółem 76.033 78.235 3. Liczba decyzji wstrzymania prac 2.396 2.950 4. Liczba decyzji skierowania do innych prac 967 1.030 5. 6. Liczba pracowników skierowanych do innych prac Liczba wniosków zawartych w wystąpieniach 1.944 2.352 55.915 57.622 7. Liczba mandatów 3.192 3.780 8. Kwota orzeczona w mandatach (w zł.) 1.687.690,- 1.124.310,- 9. Liczba wniosków do sądów 485 807 10. Liczba dni na czynności kontrole 26.159 26.189 2.2. Decyzje nakazowe W roku 2004 inspektorzy pracy wydali ogółem 76.033 decyzji nakazowych, w tym: na piśmie - 43.822, w formie wpisu do książki kontroli, dziennika budowy - 20, ustnych - 32.191. Rok Decyzje ogółem Decyzje na piśmie Decyzje w formie wpisów Decyzje ustne ilość % ilość % ilość % 1996 47.556 22.451 47,2 6.133 12,9 18.972 39,9 1997 45.441 20.474 45,1 6.649 14,6 18.318 40,3 1998 54.946 26.445 48,2 6.485 11,8 22.016 40,0 1999 78.847 44.734 56,7 5.963 7,6 28.150 35,7 2000 78.213 45.111 57,7 5.461 7,0 27.641 35,3 2001 74.710 42.426 56,8 4.833 6,5 27.451 36,7 2002 85.575 50.842 59,4 203 0,2 34.530 40,4 2003 78.235 44.400 56,8 70 0,09 33.765 43,1 2004 76.033 43.822 57,6 20 0,03 32.191 42,3 strona 4 Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach

Decyzje nakazowe 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 W okresie sprawozdawczym inspektorzy pracy wydali 794 pracodawcom 8.190 decyzji płatniczych dotyczących wypłacenia 40.625 pracownikom należnych im wynagrodzeń i innych świadczeń związanych ze stosunkiem pracy na łączną kwotę 55.123.306 zł. Najczęściej, podobnie jak i w latach poprzednich, decyzje pisemne wydawano po ujawnieniu nieprawidłowości lub zagrożeń związanych z: wynagrodzeniami za pracę i innymi świadczeniami, - 18,3%, przygotowaniem pracowników do pracy (badania lekarskie, szkolenia bhp, przygotowanie zawodowe pracowników itp.), - 16,5%, obiektami i pomieszczeniami pracy, - 9,7%, eksploatacją instalacji i urządzeń energetycznych, - 7,7%, eksploatacją różnego rodzaju maszyn i urządzeń, technicznych, - 6,8%, procesami technologicznymi, - 6,2%, wentylacją, ogrzewaniem i oświetleniem, - 4,9%, zapleczem higieniczno sanitarnym. - 4,2%. Decyzje ustne wydawano najczęściej po ujawnieniu nieprawidłowości związanych z: eksploatacją instalacji i urządzeń energetycznych, - 18,5%, obiektami i pomieszczeniami pracy, - 16,9%, procesami technologicznymi, - 14,7%, eksploatacją różnego rodzaju maszyn i urządzeń technicznych, - 14,4%, Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach strona 5

magazynowaniem i składowaniem, - 9,5%, transportem. - 5,1%. Decyzje wstrzymania prac 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 W sytuacjach, gdy kontrolujący stwierdzali prowadzenie prac w sposób stwarzający bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia, wydawali decyzje wstrzymujące te prace do czasu usunięcia nieprawidłowości. W 2004 r. inspektorzy pracy wydali takich decyzji 2.391. Najwięcej decyzji wydano w związku z nieprawidłowościami dotyczącymi: maszyn i urządzeń technicznych, - 45,4%, stanowisk i procesów pracy, - 22,7%, urządzeń i instalacji energetycznych, - 16,1%, czynników szkodliwych i uciążliwych, - 5,6 %, transportu. - 4,1 %. W roku 2004 inspektorzy wydali ogółem 967 decyzji skierowania 1.944 pracowników do innych prac. Decyzje skierowania pracowników do innych prac najczęściej wydawane były ze względu na: występowanie zagrożeń czynnikami szkodliwymi, - 50,5%, niewłaściwe przygotowanie pracowników do pracy. - 36,5%. strona 6 Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach

Pracownicy skierowani do innych prac 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Rok Liczba decyzji ogółem Liczba wstrzymanych prac Skierowania do innych prac: liczba pracowników liczba decyzji 1996 47.556 2.444 809 2.747 1997 45.441 2.310 763 2.377 1998 54.946 2.871 928 3.081 1999 78.848 4.275 1.127 2.879 2000 78.213 3.785 1.223 3.075 2001 74.710 3.008 1.062 2.685 2002 85.575 2.862 1.074 2.292 2003 78.235 2.950 1.030 2.352 2004 76.033 2.396 967 1.944 W roku 2004 Okręgowy Inspektor Pracy w Katowicach wydał 1 decyzję wstrzymania działalności części zakładu. Decyzja dotyczyła zakładu, który rozpoczął działalność w 2002 r. w budynkach po byłej kuźni jednej z kopalń węgla kamiennego, prowadząc w nich procesy galwaniczne. Budynki, w których zorganizowano stałe stanowiska pracy, wykazywały wysoki stopień zużycia ze względu na długi okres ich użytkowania oraz brak przeprowadzania bieżących remontów. Niezależnie od powyższego pomieszczenia stałej pracy, w których prowadzone były procesy galwanotechniczne, w tym chromowanie, przy użyciu chromianów i dichromianów, tj. związków wykazujących właściwości utleniające, działających toksycznie oraz o udowodnionym działaniu rakotwórczym na organizm zatrudnionych pracowników, nie zostały dostosowane do wymogów obowiązujących w tym względzie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Stwierdzone nieprawidłowości miały charakter trwały i powtarzalny, czego dowodem były przeprowadzo- Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach strona 7

ne rekontrole, które wykazały, że nie zostały zrealizowane wydane wcześniej decyzje nakazowe. Biorąc pod uwagę powyższe Okręgowy Inspektor Pracy w Katowicach nakazał zaprzestania z dniem 30.09.2004 r. prowadzenia prac galwanotechnicznych w halach użytkowanych przez firmę, ponieważ stan bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu tej działalności zagrażał zdrowiu i życiu pracowników. W dniu 24.09.2004 r. współwłaściciele przedsiębiorstwa zwrócili się z wnioskiem o przesunięcie do 31 grudnia 2004 r. terminu prowadzenia prac galwanotechnicznych w dotychczas użytkowanych przez zakład halach. W uzasadnieniu wnioskodawcy poinformowali, iż wykonano szereg prac mających dostosować pomieszczenie galwanizerni do obowiązujących przepisów bhp. I tak: wydzielono pomieszczenie galwanizerni poprzez przeznaczenie części hali na magazyn, obiekt budowlany poddano ocenie stanu technicznego przez pracownika posiadającego uprawnienia budowlane, wyrównano ściany i pokryto tynk farbą chemoodporną, dla pracowników galwanizerni wydzielona szatnię, pomieszczenie do spożywania posiłków, czynne wanny galwanizerni podłączono do odciągów indywidualnych. Ponadto poinformowali, że zawarta została umowa z firmą budowlaną na wykonanie nowej posadzki do końca 2004 r., zaś roboty przy jej wymianie będą prowadzone w trakcie przerw produkcyjnych. Okręgowy Inspektor Pracy po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego, mając na uwadze podjęte działania oraz osiągniętą poprawę warunków pracy w dotychczasowych pomieszczeniach pracy, postanowił przychylić się do wniosku. 2.3. Realizacja przez pracodawców decyzji nakazowych W 2004 roku inspektorzy pracy skontrolowali realizację 32.666 decyzji nakazowych, stwierdzając niewykonanie 2.968 (8,8% ogółu). Spośród wydanych decyzji płatniczych na dzień 31.12.2004 r. inspektorzy pracy nie zostali powiadomieni o realizacji 3.604 decyzji (44% ogółu wydanych decyzji płatniczych) na łączną kwotę 34.794.946,68 zł. (61%), dla 19.321 pracowników (48%). Przyczyny niewykonania decyzji nakazowych, podobnie jak i w latach poprzednich, to przede wszystkim: brak środków finansowych, niedostateczny nadzór nad zapewnieniem realizacji decyzji inspektorskich oraz lekceważenie obowiązków ciążących na pracodawcach, wynikające najczęściej z braku dostatecznej znajomości przepisów prawa pracy. W przeważającej większości przypadków przyczynę nie zrealizowania decyzji płatniczych inspektorów pracy stanowi utrata płynności finansowej pracodawców, spowodowana przede wszystkim niewypłacalnością kontrahentów, a także ograniczeniem lub zaprzestaniem działalności gospodarczej (wszczęcie postępowania upadłościowego lub likwidacyjnego). strona 8 Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach

2.4. Egzekucja administracyjna decyzji inspektorów pracy W 2004 roku inspektorzy pracy w związku z niewykonaniem decyzji nakazowych skierowali 410 upomnień do 336 pracodawców, w tym 244 upomnienia dotyczyły obowiązków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś 166 upomnień dotyczyło obowiązków z zakresu decyzji płatniczych. Upomnieniami objęto 2.135 decyzji, w tym 776 decyzji dotyczyło obowiązków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, a 1.359 decyzji dotyczyło obowiązków płacowych. W wyniku skierowania przez inspektorów pracy 136 upomnień, 131 pracodawców zrealizowało łącznie 406 decyzji, w tym 313 decyzji dotyczyło obowiązków z zakresu bhp, a 93 decyzje dotyczyły obowiązków płacowych. W okresie od 1 stycznia 2004 r. do 31 grudnia 2004 r. inspektor pracy prowadzący egzekucje wszczął 88 postępowań egzekucyjnych przeciwko pracodawcom, w tym wystawił 15 tytułów wykonawczych dotyczących obowiązków z zakresu bhp oraz 73 tytuły wykonawcze dotyczące obowiązków płacowych. W roku 2004 wydano wobec 86 pracodawców 273 postanowienia o nałożeniu grzywien w celu przymuszenia, w łącznej wysokości 2.188.000,00 zł. W postępowaniu dotyczącym realizacji obowiązków z zakresu wypłaty wynagrodzeń oraz innych świadczeń pieniężnych wynikających ze stosunku pracy, wydano 258 postanowień o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia, na łączną kwotę 2.120.000,00 zł. W postępowaniu dotyczącym realizacji obowiązków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy wydano 15 postanowień o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia, na łączną kwotę 68.000,00 zł. W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2004 r. pracodawcy wnieśli 44 zażalenia na postanowienia o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia. W zażaleniach zobowiązani podnieśli: niemożność wykonania nałożonych obowiązków w związku z likwidacją zakładu pracy, trudności finansowe pracodawcy, zastosowanie zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego, nie uwzględnienie interesu społecznego określonego w art. 7 Kpa, fakt, iż grzywna jest karą, która nie może być zastosowana w przypadku braku winy, zaś nałożenie jej na składającego zażalenie godzi w interes pracowników, bowiem oddala w czasie zapłatę zobowiązań dla pracowników, brak możliwości wyegzekwowania przez pracodawcę wierzytelności od dłużników, mimo prawomocnych wyroków w tym zakresie, złożenie wniosku o ogłoszeniu upadłości, zawarcie układu, Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach strona 9

zajęcie konta przez komornika sądowego i skarbowego. Po rozpoznaniu zażaleń wydano: 42 postanowienia o utrzymaniu w mocy postanowień o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia, 1 postanowienie o uchybieniu terminu do wniesienia zażalenia, 1 postanowienie o stwierdzeniu nieważności wydanego postanowienia o nałożeniu grzywny. W związku z wykonaniem decyzji organu PIP 34 grzywny zostały umorzone. Łączna kwota umorzonych grzywien wyniosła 190.000,00 zł. W omawianym okresie wydano 6 postanowień o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz 34 postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego. W związku z prowadzonym postępowaniem egzekucyjnym 26 pracodawców wykonało łącznie 59 decyzji, w tym 16 pracodawców zrealizowało 26 decyzji płatniczych na łączną kwotę 2.551.793,42 zł., zaś 8 pracodawców zrealizowało 33 decyzje z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. W omawianym okresie 5 pracodawców zapłaciło grzywny w celu przymuszenia, w łącznej kwocie 17.000,00 zł. Do urzędów skarbowych do egzekucji przekazano 461 tytułów wykonawczych na łączną kwotę 1.483.606,40, w tym: w zakresie dotyczącym decyzji płacowych: - 189 tytułów wykonawczych obejmujących 189 grzywien w celu przymuszenia, na łączną kwotę 1.431.000,00 zł wraz ze 183 opłatami za wydane postanowienia o nałożeniu grzywny, na łączną kwotę 12.444,00 zł, - 3 tytuły wykonawcze obejmujące 3 opłaty za wydane postanowienie o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia, na łączną kwotę 204,00 zł, - 116 tytułów wykonawczych obejmujących 116 upomnień, na łączną kwotę 1.020,80 zł. w zakresie dotyczącym decyzji z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy: - 9 tytułów wykonawczych obejmujących 9 grzywien w celu przymuszenia na łączną kwotę 37.000,00 zł wraz z 9 opłatami za wydane postanowienie o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia, na łączną kwotę 612,00 zł, - 1 tytuł wykonawczy obejmujący opłatę za wydane postanowienie o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia, w łącznej kwocie 68,00 zł, - 143 tytuły wykonawcze obejmujące 143 upomnienia, na łączną kwotę 1.258,40 zł. strona 10 Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach

W okresie sprawozdawczym urzędy skarbowe wyegzekwowały: - z tytułu grzywny w celu przymuszenia kwotę 71.911,96 zł, - z tytułu opłaty za wydanie postanowienia o nałożeniu grzywny kwotę 1.149,15 zł, - z tytułu kosztów skierowanych upomnień kwotę 714,53 zł. Oceniając praktykę funkcjonowania przepisów dotyczących postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez organy Państwowej Inspekcji Pracy należy zwrócić uwagę, iż wskazanym byłoby dokonanie powszechnie obowiązującej wykładni przepisów w tym zakresie. Brak orzecznictwa sądowego i jednolitego stanowiska w piśmiennictwie utrudnia zajęcie jednoznacznego stanowiska w kwestiach budzących wątpliwości interpretacyjne, powodując tym samym spowolnienie procesu egzekucyjnego. Powyższe dotyczy m.in. zagadnień związanych z prowadzeniem postępowania egzekucyjnego w stosunku do przedsiębiorców działających w oparciu o wpis do ewidencji działalności gospodarczej. W przypadku gdy przedsiębiorca nie prowadzi już działalności w miejscu określonym w ewidencji, a ponadto brak jest jakichkolwiek informacji o innym miejscu wykonywania tej działalności, organa Państwowej Inspekcji Pracy nie są w stanie ustalić statusu zobowiązanego, a także uzyskać informacji o wykonaniu nałożonych obowiązków. Analiza danych dotyczących efektów postępowania egzekucyjnego pozwala na stwierdzenie, iż większą skutecznością charakteryzuje się postępowanie prowadzone w związku z egzekucją obowiązków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Stwierdzić należy, iż w głównej mierze przyczyną nie wywiązywania się pracodawców z nałożonych przez inspektorów pracy obowiązków jest trudna sytuacja finansowa i ekonomiczna poszczególnych zakładów. Na powyższe wskazuje przede wszystkim duża liczba postanowień o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z uwagi na upadłość pracodawcy lub likwidację zakładu. Częstym argumentem podnoszonym przez pracodawców w związku z postępowaniem egzekucyjnym dotyczącym realizacji decyzji płatniczych jest niecelowość wielokrotnego nakładania grzywien w celu przymuszenia. W opinii pracodawców pogłębia to trudną sytuację finansową zakładów pracy, powodując jednocześnie dodatkowe opóźnienie w realizacji zobowiązań wobec pracowników. Mając jednakże na uwadze fakt, iż w wyniku postępowania egzekucyjnego pracodawcy zrealizowali w przedmiotowym okresie 33 decyzje płatnicze na łączną kwotę 2.551.793,42 zł., stwierdzić należy, że działania prowadzone w tym zakresie są celowe. 2.5. Skargi na postanowienia oraz decyzje organów PIP W 2004 roku do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach zaskarżono: 2 decyzje dotyczące technicznego bezpieczeństwa pracy (w 1 przypadku sąd wydał decyzję o umorzeniu postępowania, a drugim do dnia sporządzenia sprawozdania nie nastąpiło jeszcze rozstrzygnięcie sprawy), 11 decyzji płatniczych (w 5 przypadkach NSA wstrzymał wykonanie decyzji do czasu rozstrzygnięcia skargi, a w 1 odrzucił skargę. W 5 przypadkach do dnia sporządzenia sprawozdania nie nastąpiło jeszcze rozstrzygnięcie sprawy). Ponadto w roku sprawozdawczym, przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Gliwicach, zapadły rozstrzygnięcia w 10 toczących się postępowaniach administracyjnych w sprawach, w których skargi zostały wniesione w latach poprzednich. W 3 sprawach NSA wydał po- Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach strona 11

stanowienie o oddaleniu skargi, w 3 sprawach postępowanie zostało umorzone, w 1 uchylił zaskarżone decyzje inspektora pracy, a w 2 stwierdził nieważność decyzji inspektora pracy. W 1 przypadku skarga zostały przez sąd odrzucona. W roku sprawozdawczym Wojewódzki Sąd Administracyjny wydał trzy wyroki niekorzystne dla Państwowej Inspekcji Pracy w sprawach nakazów wydanych w oparciu o art. 9 pkt 2a ustawy o PIP. Jeden z nich stał się podstawą do wniesienia w 2004 r. skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego. W celu uniknięcia niekorzystnych orzeczeń sądu dotyczących decyzji wydawanych przez organy Państwowej Inspekcji Pracy, niezbędnym jest określenie i wskazanie kryteriów, które pozwolą na jednoznaczną ocenę konkretnego stanu faktycznego. Składy orzekające WSA, uwzględniając skargi adresatów decyzji Okręgowego Inspektora Pracy w Katowicach, kwestionowały zasadność wydania przez inspektorów pracy nakazów. W przedmiotowych sprawach WSA powoływał w uzasadnieniach wyroków sporność naliczonych świadczeń, co w praktyce wykluczałoby możliwość korzystania przez inspektorów pracy z uprawnienia nadanego im ustawą o Państwowej Inspekcji Pracy, a zapisanego w art. 9 pkt 2a ustawy. Sędziowie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego badali i oceniali sprawy zawisłe przed WSA bardzo formalistycznie, nie biorąc pod uwagę celu, jaki mają do wypełnienia te decyzje. Ponadto stwierdzanie wskazanej sporności następuje bez przeprowadzenia uzupełniającego postępowania dowodowego, jedynie na podstawie przedłożonych dokumentów, w których pracodawcy, często bez powołania racjonalnych argumentów, opartych na obowiązujących przepisach prawa pracy, kwestionują nałożony przez inspektora pracy obowiązek. Wraz z zakwestionowaniem wskazanego obowiązku sprawa staje się sporna, czyli według WSA organy Państwowej Inspekcji Pracy pozbawione są możliwości korzystania z uprawnień przewidzianych w art. 9 pkt 2a ustawy o PIP, a pracownikom w celu dochodzenia roszczeń wynikających ze stosunku pracy pozostaje jedynie droga postępowania przed sądem pracy. Analizując uzasadnienia wyroków WSA można dojść do wniosku, iż niemal każda decyzja, z której pracodawca jest niezadowolony, a skutkująca wniesieniem przez niego odwołania od zapłaty zaległych świadczeń, uznana powinna zostać za sprawę sporną i skutkować jej uchyleniem przez organ II instancji. W tej sytuacji sprawą bardzo ważną jest określenie kryteriów, które pozwalałyby na jednoznaczną ocenę, który stan faktyczny nie budzi wątpliwości, jest oczywisty i bezsporny, czyli może stanowić podstawę wydania nakazu wskazanego w art. 9 pkt 2a ustawy o PIP. 2.6. Wystąpienia W roku 2004 inspektorzy pracy skierowali 8.215 wystąpień zawierających 55.915 wnioski. Wnioski zawarte w wystąpieniach, podobnie jak i w roku poprzednim, dotyczyły najczęściej: stosunku pracy - 42,1%, wynagrodzenia za pracę - 13,2%, czasu pracy - 11,5%, przygotowania pracowników do pracy - 10,2%, urlopów pracowniczych - 6,1%. strona 12 Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach

Rok wystąpień Liczba wniosków 1996 5.525 26.680 1997 5.739 30.660 1998 6.016 38.881 1999 8.530 63.738 2000 7.478 68.523 2001 8.203 62.098 2002 8.674 65.029 2003 8.148 57.622 2004 8.215 55.915 Wnioski zawarte w wystąpieniach 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 W 2004 roku Okręgowy Inspektor Pracy skierował 1 wystąpienie do wójta po kontroli przeprowadzonej w związku z wypadkiem śmiertelnym, jaki zaistniał podczas budowy przedszkola. W odpowiedzi na wystąpienie wójt poinformował inspektora pracy o wdrożeniu podnoszonych w nim wniosków do realizacji. W 2004 roku inspektorzy pracy sprawdzili realizację 28.802 wniosków, z czego nie zrealizowano 2.085 wniosków, co stanowi 7,2%. Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach strona 13

2.7. Postępowanie w sprawach o wykroczenia W wyniku przeprowadzonych w 2004 r. kontroli inspektorzy pracy stwierdzili 7.804 wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Podobnie jak w latach ubiegłych, duża liczba wykroczeń wynikała z nieznajomości przepisów prawa pracy, nie zaś ze świadomego działania pracodawcy. Ujawnione w trakcie kontroli wykroczenia najczęściej dotyczyły: nie przestrzegania przepisów dotyczących bhp 48,4% ogółu, naruszania przepisów dotyczących wypłaty wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych ze stosunkiem pracy 22,4%, naruszania przepisów o czasie pracy 12,9%, nie wykonania decyzji organów PIP i nie powiadomienia na piśmie o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności 5,7%, naruszenia przepisów regulujących stosunek pracy 5,4%, W 2004 r. stosunku do 3.192 winnych popełnienia wykroczenia przeciwko prawom pracownika inspektorzy pracy nałożyli grzywny w drodze mandatu karnego na ogólną kwotę 1.687.690,00 zł. Sprawcami wykroczeń, wobec których zastosowano postępowanie mandatowe, byli w 2.440 przypadkach pracodawcy, w 376 osoby reprezentujące pracodawcę, a w 376 sprawach osoby kierujące pracownikami. W analizowanym okresie inspektorzy pracy zastosowali wobec pracodawców 248 środków wychowawczych polegających na pouczeniu, ostrzeżeniu lub upomnieniu, które dotyczyły 362 wykroczeń. Środki te zastosowano w przypadkach, gdy występowały naruszenia przepisów dotyczących m.in.: bhp (155 przypadków), wypłaty wynagrodzenia oraz innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy (78 przypadków), czasu pracy (45 przypadków), urlopów (28 przypadków), stosunku pracy (26 przypadków), nie wykonania decyzji organów PIP oraz nie powiadomienia PIP o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności (24 przypadki). Sprawcami wykroczeń, wobec których zastosowano środki wychowawcze, byli w 181 przypadkach pracodawcy, w 34 osoby reprezentujące pracodawcę, a w 33 sprawach osoby kierujące pracownikami. Przy indywidualnym podejmowaniu decyzji o odstąpieniu od wymierzenia kary grzywny lub skierowaniu wniosku do sądu inspektorzy pracy brali pod uwagę stopień społecznej szkodliwości czynu, cele zapobiegawcze i wychowawcze, pobudki, sposób działania, jak również warunki osobiste obwinionego i jego zachowanie po popełnieniu wykroczenia. W 2004 r. inspektorzy pracy skierowali do sądów 485 wniosków o ukaranie, które obejmowały 1.398 wykroczeń. Sprawcami wykroczeń, przeciwko którym inspektorzy pracy skierowali wnioski o ukaranie do sądu, byli w 413 przypadkach pracodawcy, w 53 osoby reprezentujące pracodawcę, w 19 sprawach osoby kierujące pracownikami. strona 14 Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach

W związku ze skierowanymi wnioskami w 2004 r. sądy wydały 370 orzeczeń. W przeważającej ilości spraw sądy stosowały postępowanie nakazowe (w analizowanym okresie wydały 304 nakazy karne). Podobnie jak w latach ubiegłych zauważalna była tendencja spadku liczby spraw, w których orzeczona przez sąd kara była niewspółmierna do rodzaju i okoliczności popełnionego przez obwinionego czynu. W 364 orzeczonych przez sądy grzywnach przeważały kary, których wysokość nie była mniejsza niż 500 zł 309 takich spraw. W okresie sprawozdawczym w 32 sprawach sądy wydały nakazy karne, w odczuciu inspektorów niezasadne, na które wniesiono środki zaskarżenia. Do dnia sporządzenia sprawozdania sądy w związku z wniesionym sprzeciwem, w postępowaniu zwyczajnym, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, rozstrzygnęły 8 spraw. W 7 przypadkach były to kary wyższe niż orzeczone w nakazie karnym, a w 1 przypadku zapadł taki sam wyrok. Przykładowo w jednym z wniosków o ukaranie inspektor pracy zarzucił pracodawcy nie wykonanie nakazu inspektora pracy z zakresu bhp oraz nie wykonanie nakazu płatniczego. W wyroku nakazowym sąd, uznając obwinionego winnym zarzucanych mu czynów, wymierzył karę grzywny w wysokości 400 zł. Inspektor pracy w przedmiotowej sprawie wniósł sprzeciw. Sąd Rejonowy po rozpoznaniu sprawy w postępowaniu zwyczajnym wymierzył karę grzywny w wysokości 800 zł. Ponadto sądy wydały 5 orzeczeń, w których uznały obwinionych winnymi zarzucanych czynów i odstąpiły od wymierzenia kary, a w 1 przypadku uniewinniono obwinionego. Analizując orzecznictwo sądów w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika należy zauważyć, że rozstrzygnięcia te nie budzą obecnie większych zastrzeżeń inspektorów pracy, o czym świadczy niewielka liczba sprzeciwów złożonych przez inspektorów pracy. W sprawach, w których zapadają niskie kary grzywny, sądy kierują się sytuacją materialną obwinionych i warunkami obiektywnymi, które wpłynęły na fakt popełnienia wykroczenia. Okoliczności te, w każdym nie zaskarżonym przypadku, uzasadniały takie orzeczenie i nie budziły zastrzeżeń inspektorów pracy. Orzeczenia sądów wydawane po przeprowadzeniu rozprawy w większości spraw zapadają po szczegółowym postępowaniu dowodowym, co ma odzwierciedlenie w sporządzanych uzasadnieniach wyroków. Tak jak w poprzednich okresach sprawozdawczych, w sprawach skomplikowanych, wymagających wiedzy specjalistycznej, sądy powołują inspektorów pracy w charakterze świadków. Spośród wniosków o ukaranie wniesionych przez inspektorów pracy w 2004 r. sądy zwróciły 41 wniosków, najczęściej z powodu braku dowodu pouczenia pokrzywdzonych o ich uprawnieniach. W 2004 r. w 3 sprawach pokrzywdzeni złożyli oświadczenia o zamiarze działania w charakterze oskarżycieli posiłkowych. W sumie w takim charakterze w postępowaniach uczestniczyło 7 pracowników. W jednym przypadku 3 pokrzywdzonych brało udział w postępowaniu przeciwko pracodawcy, któremu zarzucono nie wypłacenie 50 pracownikom wynagrodzenia za pracę, ekwiwalentu za niewykorzystany urlop oraz odprawy z tytułu rozwiązania umowy o pracę z przyczyn dotyczących zakładu. W sprawie tej z wnioskiem o udział w sprawie w charakterze oskarżycieli posiłkowych wystąpiło 30 pracowników, jednakże sąd ograniczył ich liczbę do 3. Należy jednak zauważyć, iż we wszystkich sprawach z udziałem pokrzywdzonych, ich rola ograniczała się jedynie do obecności na rozprawie. Żaden z pokrzywdzonych nie brał czynnego udziału w sprawie, np. w zakresie wniosków dowodowych czy też współpracy z oskarżycielem publicznym. Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach strona 15

2.8. Porady prawne i techniczne W roku 2004 w, podczas pełnionych dyżurów w siedzibie Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach oraz w oddziałach w Bielsku Białej, Częstochowie, Gliwicach, Rybniku i Zawierciu, udzielono 71.891 porad prawnych, z czego 48.806 porad udzielono pracownikom, 22.047 pracodawcom, 45 społecznym inspektorom pracy, 138 związkom zawodowym oraz 855 innym podmiotom. Ponadto, w trakcie przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy udzielili 63.272 porady, w tym 36.327 porad prawnych i 26.945 porad z zakresu technicznego bezpieczeństwa i higieny pracy. 698 porad prawnych udzielono w odpowiedzi na zapytania kierowane do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach na piśmie oraz 448 pocztą elektroniczną. Podczas cyklicznie organizowanych dyżurów pełnionych w siedzibie Zarządu Regionu Podbeskidzie NSZZ Solidarność w Bielsku Białej przedstawicielom organizacji związkowych udzielono 74 porad prawnych. Ponadto Rzecznik Prasowy Okręgowego Inspektora Pracy w Katowicach udzielił 330 porad na łamach regionalnych dzienników oraz podczas cyklicznie pełnionych dyżurów w audycjach radiowych. Podkreślić należy, iż w 2004 r. pełnione były dyżury prawno techniczne w ramach masowych imprez organizowanych przez Urzędy Miast i Gmin. Łączna liczba udzielonych porad w 2004 r. wyniosła 136.713 i wzrosła w stosunku do roku 2003 o 6,4%. 160000 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 Liczba udzielonych porad 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 strona 16 Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach

Tematyka oraz liczba udzielonych porad Lp. Wyszczególnienie Ilość 1. Wynagrodzenie za pracę 6.919 2. Zwolnienie z pracy 5.380 3. Urlop pracowniczy 7.699 4. Czas pracy 6.263 5. Umowa o pracę 4.754 6. Odprawy pieniężne 2.509 7. Ochrona pracy kobiet 2.336 8. Ekwiwalent za urlop wypoczynkowy 1.566 9. Wypowiedzenie zmieniające 1.717 10. Świadectwo pracy 1.308 11. Nowelizacja kodeksu pracy 486 12. Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych 684 13. Odprawa emerytalno rentowa 1.033 14. Umowa cywilnoprawna 789 15. Zatrudnianie młodocianych 438 16. Odpowiedzialność materialna 498 17. Kary porządkowe 360 18. Środki ochrony indywidualnej, odzież robocza 238 19. Nagroda jubileuszowa 581 20. Przejście zakładu w trybie art. 23 1 Kp 315 21. Zatrudnianie bez zawierania umów o pracę 487 22. Wypadki przy pracy 305 23. Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy 317 24. Posiłki profilaktyczne 130 25. Techniczne bezpieczeństwo pracy 93 26. Szkolenia w zakresie BHP 1.497 27. Służba i Komisja BHP 106 28. Związki Zawodowe 16 29. Warunki BHP 58 30. Badania lekarskie 296 31. Lobbing 194 32. Regulamin pracy 15 33. Regulamin wynagrodzeń 514 34. Dokumentacja pracownicza 64 35. Informacja pisemna dla pracownika 84 36. Minimalne wynagrodzenie 101 37. Ochrona przed wypowiedzeniem 75 Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach strona 17

Lp. Wyszczególnienie Ilość 38. Podróż służbowa 83 39. Potrącenia z wynagrodzenia 237 40. Pozew do sądu pracy 113 41. Rozwiązanie stosunku pracy (art. 52,53,55 K.p.) 415 42. Treść umowy o pracę 69 43. Umowa o zakazie konkurencji 221 44. Urlop macierzyński 502 45. Urlop okolicznościowy 78 46. Urlop wychowawczy 886 47. Wypowiedzenie umowy o pracę 870 48. Świadczenie urlopowe 79 49. Uprawnienia społecznego inspektora pracy 15 50. Przedłużanie umów o pracę 279 51. Prace wzbronione kobietom 163 52. Urlop młodocianych 193 53. Choroby zawodowe 488 54. Zasiłki chorobowe 192 55. Ochrona pracy młodocianych 42 56. Staż pracy 228 57. Zatrudnianie niepełnosprawnych 1.256 58. Rozwiązanie umowy o pracę 9.192 59. Inne 6.156 Podkreślić należy, iż w 2004 r. udzielono 486 porad z zakresu nowelizacji Kodeksu pracy, co było spowodowane trudnością w interpretacji nowych przepisów oraz różnymi datami wejścia w życie tych zmian. Wątpliwości nadal budziły znowelizowane przepisy dotyczące urlopów wypoczynkowych, głównie ustalania wymiaru urlopu dla pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, przepisy dotyczące informacji dodatkowych do umów o pracę, a także czasu pracy, odpoczynku oraz rozliczania czasu pracy za pracę w dniu wolnym od pracy. Pracodawcy i służby kadrowe nadal mają poważne problemy związane z prawidłową interpretacją przepisów dotyczących czasu pracy i urlopów wypoczynkowych. Trudna sytuacja finansowa pracodawców powoduje, że nie posiadają oni wyspecjalizowanych służb kadrowych oraz obsługi prawnej. Często pojawiał się problem prawa do wynagrodzenia za pracę, wynagrodzenia minimalnego, a także potrącania z wynagrodzeń za pracę. Pracownicy sygnalizowali również zjawisko zmuszania ich do podpisywania weksli in blanco. Podobnie jak w poprzednich latach po porady zgłaszali się pracownicy z pytaniami dotyczącymi rozwiązania stosunku pracy (w szczególności z przyczyn nie dotyczących pracowników oraz świadczeń związanych z rozwiązaniem z tych przyczyn stosunków pracy, zwłaszcza prawa do odprawy pieniężnej oraz jej wysokości). Ponadto coraz częściej zwracali się pracownicy z pytaniami o dopuszczalność zawierania umów cywilnoprawnych. strona 18 Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach

Stwierdzić należy, iż pracodawcy coraz częściej nie przestrzegają przepisów dotyczących ochrony pracy kobiet (np.: nie udzielają pracownikom urlopów wychowawczych, nie udzielają zwolnienia od pracy w wymiarze 2 dni w ciągu roku kalendarzowego pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do lat 14). Często pracownicy poruszają kwestie uprawnień związanych z rodzicielstwem, ochroną pracownic w ciąży oraz przebywających na urlopie macierzyńskim i wychowawczym, a także kwestie przedłużania umów o pracę zawartych na czas określony do dnia porodu przed rozwiązaniem stosunku pracy. Porady z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczyły głównie następujących zagadnień: wymagań, jakim powinny odpowiadać budynki, pomieszczenia i stanowiska pracy, bezpieczeństwa przy robotach budowlanych i montażowych, bezpieczeństwa przy eksploatacji wózków jezdniowych, bezpieczeństwa przy obsłudze monitorów ekranowych, oceny ryzyka zawodowego. Szereg pytań dotyczyło profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników, postępowania w razie wypadków przy pracy oraz posiłków profilaktycznych, szkoleń z zakresu bhp, badań lekarskich, odzieży i obuwia roboczego, ekwiwalentu pieniężnego za pranie odzieży roboczej, wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Organizacjom związkowym, działającym na terenie objętym właściwością Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach, udzielono łącznie 138 porad. Stwierdzić należy, iż liczba porad udzielanych związkom zawodowym stanowi niewielki udział w ogólnej ilości udzielanych porad. Porady te dotyczyły głównie zasad współdziałania pracodawcy z organizacjami związkowymi oraz zakresu podmiotowego szczególnej ochrony stosunku pracy działaczy związkowych. Z udzielonych odpowiedzi na zapytania wywnioskować można, iż pracodawcy coraz częściej utrudniają związkom zawodowym prowadzenie działalności związanej z reprezentowaniem oraz obroną praw, interesów zawodowych i socjalnych pracowników. Ponadto związki zawodowe sygnalizują liczne przypadki naruszania praw pracowniczych w zakładach pracy. W 2004 r. udzielono 49 porad dotyczących równego traktowania kobiet i mężczyzn w zatrudnieniu. Obejmowały one swym zakresem tematykę udzielania dni wolnych z tytułu opieki nad dzieckiem, udzielania urlopu wychowawczego ojcu, podwyżek wynagrodzenia, dopuszczalności korzystania przez ojca dziecka z części urlopu macierzyńskiego. Pojawiały się również sygnały o dyskryminacji, zwłaszcza jeżeli chodziło o niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę lub innych warunków zatrudnienia. Pracownicy jednakże, mając świadomość warunków panujących obecnie na rynku pracy, zazwyczaj godzili się z tym faktem i niewielu z nich było skłonnych dochodzić swych roszczeń na drodze postępowania przed sądem. Osoby zainteresowane tematyką równouprawnienia pytały także o dokonanie oceny, czy w ich przypadku doszło do naruszenia przepisów o równym traktowaniu w zatrudnieniu, w szczególności odnośnie dyskryminowania ze względu na płeć i wiek oraz dostęp do podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Pracownice zatrudnione na stanowiskach, na których zatrudnieni byli również pracownicy z takim samym doświadczeniem zawodowym i kwalifikacjami, skarżyły się na mniejsze możliwości uzyskania awansu zawodowego, a także pomijanie ich przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe. Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach strona 19

Stwierdzić należy, że nadal małe jest wśród pracowników zainteresowanie tematyką obowiązujących od dnia 1 stycznia 2004 r. przepisów dotyczących równego traktowania w zatrudnieniu. Znikoma liczba porad wynika z małej świadomości społecznej w zakresie równouprawnienia w zatrudnieniu. Powyższe zjawisko może wynikać również z faktu, iż pracownicy w obawie przed utratą miejsca pracy, boją się egzekwować swoje prawa. W 2004 r. udzielono ponadto 194 porady prawne dotyczące zjawiska mobbingu. Zapytania w tym zakresie były zadawane wyłącznie przez pracowników. Ze względu na skomplikowany i ciężki do udowodnienia charakter tych spraw, pracownicy byli odsyłani do sądu. Zdecydowana większość pytań dotyczyła dochodzenia roszczeń w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z powodu mobbingu lub zadośćuczynienia za rozstrój zdrowia wywołany mobbingiem. Generalnie osoby wykazywały zainteresowanie cytowanym uregulowaniem kodeksowym i chęć pogłębiania wiedzy na ten temat. Kwestie problematyki zagrożeń związanych z wykonywanym zawodem i stanowiskiem pracy poruszane były wyjątkowo rzadko. Zapytania dotyczyły głównie sposobu sporządzania i oceny ryzyka zawodowego. Przy udzielanych odpowiedziach niezwykle pomocnymi okazały się materiały pt. Ocena ryzyka zawodowego w pięciu krokach. Podsumowując należy stwierdzić, że liczba osób zwracających się o poradę prawną może świadczyć o bardzo dużym zainteresowaniu tą formą działalności Państwowej Inspekcji Pracy. Jak wynika z powyższego zestawienia, najwięcej pytań dotyczyło zagadnień związanych ze zmianami w Kodeksie pracy obowiązującymi po 1 stycznia 2004 r. Nadal utrzymuje się niski poziom znajomości przepisów prawa pracy przez pracodawców. Większość osób, które zgłaszały swe problemy, to pracownicy, wobec których pracodawca popełnił wykroczenia ze stosunku pracy polegające m.in. na nie wypłacaniu w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innych świadczeń przysługujących pracownikom, łamaniu przepisów o czasie pracy, nie udzielaniu przysługujących pracownikom urlopów wypoczynkowych. Analizując udzielone porady pod względem podmiotów z nich korzystających zauważyć należy, że grupą najliczniej korzystającą z pomocy prawnej byli pracownicy oraz pracodawcy. Sporadycznie po porady zgłaszali się przedstawiciele związków zawodowych, a bardzo rzadko społeczni inspektorzy pracy. 2.9. Powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy W 2004 r. wniesiono 1 powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy. Powództwo zostało wniesione przed Sąd Rejonowy Sąd Pracy w Częstochowie po kontroli, w wyniku której stwierdzono, iż 9 osób wykonujących prace remontowo budowlane było zatrudnionych w oparciu o umowy o dzieło w warunkach, w których łączący je z pozwanym stosunek prawny, nosił znamiona stosunku pracy. Do końca 2004 r. nie zapadło w sprawie rozstrzygnięcie. W 2004 r. zapadły rozstrzygnięcia w sprawach wszczętych w latach ubiegłych. W jednym przypadku sąd oddalił powództwo w sprawie ustalenia istnienia stosunku pracy, w kolejnym przypadku sąd oddalił apelację skierowaną przez inspektora pracy. W ostatniej zaś sprawie sąd przychylił się do wniosku inspektora pracy i ustalił istnienie stosunku pracy 15 osobom. strona 20 Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach

Inspektorzy pracy skierowali do 247 pracodawców 252 wystąpienia, zawierające 299 wniosków związanych z nieprawidłowościami polegającymi na niezgodności rodzaju umowy z charakterem świadczonej pracy. Powyższe wnioski dotyczyły 996 osób. W 2004 r. inspektorzy pracy ukarali mandatami, na podstawie art. 281 pkt 1 Kodeksu pracy (zawieranie umów cywilnoprawnych w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o prace), 53 pracodawców. Łączna wysokość kary grzywny z tego tytułu wyniosła 32.550 zł. Inspektorzy pracy skierowali do sądów 12 wniosków o ukaranie, zawierających zarzuty popełnienia wykroczenia z art. 281 pkt 1 Kodeksu pracy. Do końca 2004 r. postępowanie karno wykroczeniowe zakończyło się w 10 przypadkach. Sąd orzekł karę grzywny na łączna kwotę 10.650 zł. Przeprowadzone kontrole wykazały, iż nadal istnieje praktyka zawierania umów cywilnoprawnych w warunkach, w których powinny być zawarte umowy o pracę. Przyczyny nieprawidłowości są różne. Z jednej strony nieprawidłowości są efektem świadomych posunięć pracodawców, mających na celu obniżenie kosztów związanych z zatrudnieniem. Z drugiej zaś strony zawieranie umów cywilnoprawnych ma służyć wypróbowaniu pracownika pod kątem jego przydatności na danym stanowisku pracy. Zarówno w pierwszym, jak i w drugim przypadku, zawieraniu umów cywilnoprawnych sprzyja postawa samych zleceniobiorców, dla których zawarcie umowy zlecenia, czy też umowy o dzieło, jest jedyną możliwością podjęcia pracy zarobkowej. Niewielka ilość pozwów inspektorów pracy wnoszonych w celu ustalenia istnienia stosunku pracy wynika z zachowania osób, których powództwa dotyczą. Skuteczność wnoszenia powództw do sądów zależy bowiem w dużej mierze od woli osób, na rzecz których inspektorzy występują. Osoby te z obawy przed utratą jedynego źródła utrzymania niejednokrotnie zaprzeczają przed sądem istnieniu stosunku pracy, co prowadzi do umorzenia postępowania. W związku z powyższym inspektorzy pracy kierowali do pracodawców wnioski zawierające postulat zmiany rodzaju umowy, bądź zaprzestania zawierania umów cywilnoprawnych w warunkach określonych w art. 22 kodeksu pracy. Skuteczność powyższej praktyki, jak wynika z danych statystycznych, jest znaczna, bowiem w większości przypadków wnioski inspektorów pracy o zawarcie umów o pracę zostały zrealizowane, skutkiem czego został przywrócony stan zgodny z przepisami prawa. 2.10. Rejestracja zakładowych układów zbiorowych pracy W 2004 r. do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach wpłynęły 72 wnioski o rejestrację układów zbiorowych pracy oraz 404 wnioski o rejestrację protokołów dodatkowych do układu, jak również 18 porozumień o stosowaniu układu. Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach strona 21

Liczba wniosków o rejestrację układów zbiorowych pracy i protokołów dodatkowych oraz porozumień o stosowaniu układów złożonych w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Katowicach w okresie od 26.11.1994 r. do 31.12.2004 r. Rok Układy podlegające zgłoszeniu do rejestru Układy podlegające rejestracji Liczba złożonych układów (ogółem) Protokoły dodatkowe Porozumienia o stosowaniu układu 1995 733 229 962 703-1996 11 130 141 945-1997 4 144 148 870 5 1998 1 95 96 741 2 1999-109 109 877 1 2000-84 84 580 43 2001-70 70 495 8 2002-84 84 448 11 2003 95 95 555 5 2004-72 72 404 18 Ogółem w okresie od 26.11.1994 r. do 31.12.2004 r. 749 1.112 1.861 6.618 93 Z danych liczbowych zawartych w powyższej tabeli wynika, iż od dłuższego czasu liczba składanych w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Katowicach celem rejestracji zakładowych układów zbiorowych pracy oraz protokołów dodatkowych do układów utrzymuje się na stałym poziomie. W 2004 r. do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach wpłynęły również wnioski o wpis do rejestru układów niżej wymienionych informacji określonych w przepisach rozporządzenia wykonawczego: 31 informacji o wypowiedzeniu układu, 24 informacje o rozwiązaniu układu, 42 informacje o zawieszeniu stosowania w całości lub w części układu zakładowego, 5 informacji o wstąpieniu organizacji związkowej, która nie zawarła układu, w prawa i obowiązki strony, 12 informacji o odstąpieniu od stosowania układu przez pracodawcę w związku z rozwiązaniem się organizacji związkowych będących stroną układu, 2 informacje o rozwiązaniu organizacji związkowej będącej stroną układu. strona 22 Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach

Wpływające do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach wnioski o rejestrację układów oraz protokołów dodatkowych nadal w bardzo wielu przypadkach nie spełniały wymogów określonych w przepisach rozporządzenia wykonawczego, co w 2004 r. spowodowało zwrot wniosków bez rozpatrzenia w odniesieniu do 15 układów, 8 porozumień o stosowaniu układu oraz 67 protokołów dodatkowych. Najczęstszą przyczyną odmowy rozpatrzenia wniosków o rejestrację układu lub protokołu dodatkowego był brak informacji, o których mowa w 2 pkt 2 ww. rozporządzenia. Bardzo często do wniosków o rejestrację nie były również dołączane dokumenty świadczące o zdolności układowej stron, a w szczególności pełnomocnictwa osób zawierających układ w imieniu organów do tego uprawnionych. Niejednokrotnie występowały także przypadki składania celem rejestracji układów zbiorowych pracy i protokołów dodatkowych bez wymaganego wniosku lub bez załączenia odpowiedniej liczby egzemplarzy układu (protokołu), co świadczyć może o nieznajomości przepisów prawa pracy, a w odniesieniu do stron składających kolejny protokół dodatkowy, o ich lekceważeniu. Niespełnienie wymogów wynikających z przepisów rozporządzenia wykonawczego stanowiło w 2004 r. przyczynę odmowy rozpatrzenia 33 wniosków o wpis do rejestru układów informacji, o których mowa w tym rozporządzeniu. Dotyczyło to: 14 informacji o wypowiedzeniu, 1 informacji o rozwiązaniu układu, 1 informacji o rozwiązaniu organizacji związkowej będącej stroną układu, 2 informacji o wstąpieniu organizacji związkowej w prawa i obowiązki strony układu, 12 informacji o zawieszeniu stosowania układu, 3 informacji o odstąpieniu od stosowania przez pracodawcę układu w trybie art. 241 29 3 Kp. W odniesieniu do wniosków o wpis do rejestru układów informacji stwierdzić należy, że najczęstszą przyczyną odmowy ich rozpatrzenia było nie dołączenie do przedmiotowych wniosków odpowiednich dokumentów, np.: porozumienia o zawieszeniu stosowania układu, oświadczenia o wypowiedzeniu układu złożonego przez jedną ze stron układu drugiej stronie. W 2004 r. zarejestrowanych zostało 57 układów zbiorowych pracy, 316 protokołów dodatkowych do układów oraz 10 porozumień o stosowaniu układu zbiorowego pracy zawartych na podstawie art. 241 10 Kodeksu pracy. Spośród 57 ww. układów zbiorowych pracy 11 stanowią układy zawarte u danego pracodawcy po raz pierwszy, a 46 układy zawarte po rozwiązaniu dotychczasowego układu. Do rejestru układów zakładowych w 2004 r. wpisane zostały również następujące informacje określone w przepisach rozporządzenia wykonawczego: 21 informacji o wypowiedzeniu układu, 25 informacji o rozwiązaniu układu, Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach strona 23

2 informacje o rozwiązaniu organizacji związkowej będącej stroną układu, 3 informacje o wstąpieniu organizacji związkowej, która nie zawarła układu w prawa i obowiązki strony, 33 informacje o zawieszeniu stosowania w całości lub w części układu, 10 informacji o odstąpieniu od stosowania układu przez pracodawcę w związku z rozwiązaniem się organizacji związkowej będącej stroną układu. Liczba zarejestrowanych układów zbiorowych pracy i protokołów dodatkowych oraz porozumień o stosowaniu układu Rok Od 26.11.1994r. do 31.12.2003r. (ogółem) Układy zbiorowe pracy Protokoły dodatkowe do układu Porozumienia o stosowaniu układu 1.682 5.581 62 2004 r. 57 316 10 Ogółem 1.739 5.897 72 Układy zbiorowe pracy oraz protokoły dodatkowe złożone celem rejestracji w większości przypadków zawierały postanowienia niezgodne z przepisami prawa, a w szczególności z przepisami prawa pracy. W 2004 r. uchybienia powyższe stwierdzone zostały w 46 układach i 95 protokołach dodatkowych. Najczęściej kwestionowane postanowienia układów dotyczyły: ustalania norm czasu pracy, nie zamieszczania w układzie zasad przyznawania pracownikom świadczeń związanych z pracą np.: premii regulaminowych, nagród, różnego rodzaju dodatków, możliwości wprowadzenia do treści układu zmian bez zachowania trybu wynikającego z art. 241 9 Kp., ograniczania przysługujących pracownikom uprawnień wynikających z ponadzakładowych układów zbiorowych pracy, naruszania zasady równego traktowania pracowników w zakresie nabywania prawa do nagrody jubileuszowej i dodatku stażowego oraz ich wysokości, określania w układzie zasad wynagradzania głównego księgowego, ustalania w układzie możliwości zawieszenia wypłaty przewidzianych w nim świadczeń bez zawarcia porozumienia o zawieszeniu, o którym mowa w art. 241 27 Kodeksu pracy, daty wejścia w życie układu (protokołu). strona 24 Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach