Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP Departament Współpracy Rozwojowej Al. J. Ch. Szucha 23 00-580 Warszawa Tel. : +48 22 523 8412 polskapomoc@gov.pl www.polskapomoc.gov.pl Warszawa, 2015 ISBN 978-83-63743-58-1 Autorzy fotografii: zdjęcie na okładce P. Kęska, Caritas Polska, Pomoc humanitarna dla Nepalu 2015; s. 9 D. Zalewski, Pomoc dla uchodźców syryjskich w Libanie, 2015; s. 10 M. Pater, Akcja ratow nicza Husar Poland w Nepalu; s. 13 PCPM, Pomoc dla uchodźców syryj skich w Libanie; s. 15, na górze BRP MSZ, Transpot pomocy humanitar nej do Charkowa; s. 15, na dole O. Piaskowska, Pomoc humanitarna dla uchodźców syryjskich w Jordanii.
CZYM JEST POMOC HUMANITARNA I DLACZEGO JEST UDZIELANA? Celem pomocy humanitarnej jest przede wszystkim zapewnienie pomocy, opieki i ochrony dla ludności, która została poszkodowana w wyniku konfliktów zbrojnych, klęsk żywiołowych lub innych kryzysów humanitarnych spowodowanych przez naturę lub człowieka. Udziela się jej wszystkim ludziom będącym w potrzebie, gdy rządy i podmioty lokalne są niezdolne lub niechętne do podjęcia działań pomocowych. Uważa się, że pierwszą międzynarodową, zorganizowaną akcją pomocową było wsparcie udzielone mieszkańcom północnych Chin dotkniętych w latach 1876 1879 klęską głodu, podczas której pomimo udzielonej pomocy zmarło około 10 mln mieszkańców. Według danych Organizacji Narodów Zjednoczonych nigdy w historii ludzkości tak wiele osób nie było w potrzebie. Szacuje się, że na początku 2015 roku liczba osób, którym powinna zostać udzielona pomoc przekroczyła 80 mln w 22 państwach, a koszt tej pomocy wyniósłby prawie 20 mld dolarów 1. 1 Dane za UN OCHA, http://www.unocha.org/stateofaid/#hub-slide-2 [dostęp 1 sierpnia 2015 r.
Liczba osób potrzebujących pomocy humanitarnej w 2015 r. w podziale na kraje ❿ ❺ ❾ ❸ ❶ ❷ ⓫ ❼ ❽ ❻ ❹ ❶ Afganistan 7,4 mln ❷ Demokratyczna Republika Kongo 7 mln ❸ Irak 5,2 mln ❹ Jemen 15,9 mln ❺ Palestyna 1,9 mln ❼ Sudan 6,6 mln ❽ Sudan Południowy 6,4 mln ❾ Syria (region Turcja / Jordania / Liban / Syria) 12,2 mln ❿ Ukraina 1,4 mln ⓫ Republika Środkowoafrykańska 2,7 mln ❻ Somalia 3,2 mln Źródło: Global humanitarian overview 2015, UN OCHA
KTO MOŻE UDZIELAĆ POMOCY HUMANITARNEJ I JAK JEST TO ROBIONE? Pomocy humanitarnej mogą udzielić zarówno rządy państw, or ganiza cje poza rządowe, organiza cje międzynarodowe (takie jak Or ganiza cja Narodów Zjednoczonych, czy Unia Eu ropej ska), jak i osoby prywatne. Przy tak dużej liczbie aktorów kluczowe jest zapewnienie skuteczności oraz od powiedniej koordynacji działań, by pomoc trafiała do najbardziej potrzebujących. Dlatego też poszczególne organizacje świadczące pomoc współpracują ze sobą w ramach międzynarodowego systemu pomocy humanitar nej. Pomoc humanitarna obejmuje wiele rodzajów wsparcia. Za każdy z nich odpowiada jedna lub kilka agencji ONZ np. pomoc żywnościowa i logistyczna (Światowy Program Żywnościowy WFP), medyczna (Światowa Organizacja Zdrowia WHO), uchodźcy i zapewnienie schronienia (Wysoki Komisarz NZ ds. Uchodźców UNHCR, Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża ICRC), dostęp do wody i edukacja (Fundusz NZ na rzecz Dzieci UNICEF). Bardzo ważne jest także, by udzielanie takiej pomocy poprzedzone było apelem o konkret ną pomoc, wy stosowanym przez władze po szkodowanego państwa. To państwo jest W ramach stworzonego przez ONZ mechanizmu koordynacji humanitarnej, sektory wsparcia nazywa się klastrami (clusters). Klastry stanowią grupy organizacji zaangażowanych w niesienie pomocy w konkretnym sektorze. Wymieniając informacje i koordynując podejmowane działania starają się maksymalizować skuteczność pomocy np. zapewniając dostęp do wody lub dostęp do opieki zdrowotnej. odpowiedzialne w pierwszej kolejności za pomoc poszkodowanym. Dopiero, gdy przestaje sobie radzić lub nie podejmuje niezbędnych działań, wkracza społeczność międzynarodowa. Co do zasady, celem pomocy humanitarnej jest zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych ludności poszkodowanej klęską lub kryzysem. Powinna mieć ona charakter tymczasowy. Jednakże w niektórych przypadkach, zwłaszcza w odpowiedzi na kryzysy długotrwałe (np. konflikty zbrojne, długotrwałe skutki klęsk żywiołowych), pomoc humanitarna udzielana jest przez wiele lat. 5
CZYM JEST MIĘDZYNARODOWY SYSTEM POMOCY HUMANITARNEJ? Główną rolę w niesieniu pomocy humanitarnej w skali globalnej pełni Organizacja Narodów Zjednoczonych poprzez swoje wyspecjalizowane agencje. Za koordynację udzielenia pomocy odpowiedzialne jest Biuro NZ ds. Koordynacji Pomocy Humanitarnej (United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs, UN OCHA). W terenie wspierane jest ono przez Urząd Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodźców (United Nations High Commissioner for Refugees, UNHCR), Światowy Program Żywnościowy (World Food Programme, WFP), Fundusz NZ na Rzecz Dzieci (United Nations International Children s Fund, UNICEF), Or ganiza cję Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (Food and Agriculture Organisation, FAO) oraz Światową Organizację Zdrowia (World Health Organisation, WHO). Poza systemem ONZ, ale ściśle z nim współpracująca, jest Między narodowa Organizacja ds. Migracji (International Organisa tion for Migration, IOM). Obok ONZ, jedną z głównych instytucji udzielających pomocy humanitarnej jest Komisja Europejska, przekazująca corocznie na te cele ponad 1 mld EUR. W Komisji Europejskiej za realizację pomocy humanitarnej odpowiada Dyrekcja Generalna ds. Pomocy Humanitarnej i Ochrony Ludności (DG ECHO). Kształtowaniem europejskiej polityki humanitar nej zajmuje się również grupa robocza Rady ds. Pomocy Humanitar nej i Żywnościowej (COHAFA), której przedstawiciele, czyli re prezen tanci państw członkowskich UE, spotykają się cyklicznie w celu omawiania reakcji UE na pojawiające się kryzysy. Organizacje rządowe realizują działania humanitar ne poszczególnych państw oraz stanowią grono donatorów pomocy humanitarnej. Angażują się również na rzecz poprawy koordynacji i jakości pomocy humanitarnej. Jedną z inicjatyw, która urzeczywistnia ten cel jest Good Humanitarian Donorship (GHD). Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (ICRC) jest najstarszą, niezależną organizacją humanitarną, której misją od samego początku istnienia (od XIX wieku) jest zapewnianie ochrony i udzielanie pomocy humanitar nej, szczególnie w czasach konfliktów zbrojnych. 6
Obok wielkich organizacji, sektor pozarządowy pełni bardzo ważną rolę w międzynarodowym systemie pomocy humanitar nej. Ze względu na swoją niezależność organizacje pozarządowe są w stanie funkcjonować tam, gdzie duże, międzynarodowe organizacje i dawcy nie mają dostępu. Najwięksi Najwięksi dawcy pomocy humanitarnej w 2015 w 2015 r. r. (w (w miliardach USD) USD) Stany Zjednoczone Komisja Europejska Kanada Wielka Brytania Japonia 0,47 3,5 0,82 1,1 0,7 Źródło: https://fts.unocha.org/reports/daily/ocha_r18_y2015 1507270300.pdf, stan na lipiec 2015 r. 7
JAKIE SĄ ZASADY UDZIELANIA POMOCY HUMANITARNEJ? Pomoc humanitarna udzielana jest w oparciu o cztery podstawowe zasady humanitaryzmu, neutralności, bezstronności i niezależności. Zostały one opracowane przez Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża i przyjęte przez całą społeczność humanitarną, w tym przez ONZ oraz UE. Podstawowe zasady pomocy humanitarnej: HUMANITARYZM (ang. humanity) rozumiany jako zobowiązanie podmiotów mających możliwość działania do reagowania wobec sytuacji zagrożenia ludzkiego życia; NIEZALEŻNOŚĆ (ang. independence) odnosząca się do celów, jakimi kierują się aktorzy świadczący pomoc humanitarną. Mają być one niezależne od interesów ekonomicznych, politycznych czy wojskowych i koncentrować się wyłącznie na zapobieganiu i redukowaniu cierpienia ofiar; BEZSTRONNOŚĆ (ang. impartiality) rozumiana jako przyznanie priorytetowości potrzebom, nad wszystkimi innymi podziałami występującymi w poszkodowanej społeczności (np. etnicznymi, religijnymi, itp.) w chwili świadczenia pomocy. NEUTRALNOŚĆ (ang. neutrality) oznaczająca, że przyznawanie poszkodowanym pomocy nie może być uzależnione od ich przynależności do jednej ze stron konfliktu; 8
9
10
JAK WYGLĄDA POLSKI SYSTEM POMOCY HUMANITARNEJ? Polska pomoc humanitarna udzielana jest głównie w państwach rozwijających się. W ramach polskiego systemu pomocy humanitar nej MSZ ściśle współpracuje z polskimi organizacjami pozarządowymi, Państwową Strażą Pożarną, Ministerstwem Zdrowia, Ministerstwem Spraw Wewnętrznych, Rządowym Centrum Bezpieczeństwa i innymi podmiotami administracji publicznej. Równocześnie polska pomoc humanitarna realizowana jest w ramach między narodowego systemu pomocy humanitar nej zgodnie z zasadami humanitaryzmu, neutralności, bezstronności i niezależności. W swych działaniach Polska uwzględnia nie tylko nagłe i nieprzewidziane kryzysy humanitar ne, lecz również tzw. kryzysy przedłużające się oraz kryzysy zapomniane. Ponadto, w trakcie udzielania pomocy humanitar nej ze środków publicznych u względ niane są specjalne potrzeby grup najwyższego ryzyka i defaworyzowanych społecznie kobiet, dzieci, osób starszych, chorych i niepełnosprawnych, a także aspekty ochrony przed przemocą seksualną i przemocą ze względu na płeć. Polska świadczy pomoc humanitarną na podstawie ustawy o współpracy rozwojowej z 16 września 2011 r., która: definiuje pomoc humanitarną świadczoną przez polski rząd jako zapewnienie pomocy, opieki i ochrony dla ludności, która została poszkodowana w wyniku konfliktów zbrojnych, klęsk żywiołowych lub innych kryzysów humanitarnych spowodowanych przez naturę lub człowieka ; stanowi, że pomoc humanitarna jest obok pomocy rozwojowej i edukacji globalnej jedną z części współpracy rozwojowej realizowanej przez Polskę, za koordynację której odpowiedzialny jest minister właściwy do spraw zagranicznych. 11
POLSKA POMOC HUMANITARNA 2010 2014 12,4 mln zł zł 13,9 mln zł zł 17,9 mln zł zł ROK 2010 2011 2012 2013 2014 12,7 mln zł zł 15,0 mln zł zł Źródło: MSZ POLSKA UDZIELA POMOCY HUMANITARNEJ: 1 za pośrednictwem organizacji międzynarodowych tzw. kanałem wielo stronnym, wspierając działania różnych organizacji poprzez: wpłaty dobrowolne w 2014 r. Polska przekazała w ten sposób 10,4 mln zł, wspierając zarówno organizacje systemu ONZ (UNHCR, UNICEF, UN OCHA, WHO) jak i ICRC; udział w pracach organów tych organizacji, uczestnictwo w dialogu strategicznym donatorów z organizacjami humanitarnymi oraz kształtowanie polityki humanitarnej (Grupa robocza COHAFA; UN OCHA: OCHA Donor Sup port Group, Good Humanitarian Donorship). 2 działania dwustronne, na które w 2014 r. Polska przeznaczyła 7,5 mln zł, polegające na: wsparciu działalności polskich organizacji pozarządowych przede wszystkim na Ukrainie, w odpowiedzi na konflikt syryjski oraz powodzie na Bałkanach; realizacji wspólnych przedsięwzięć administracji publicznej i polskich organizacji pozarządowych. 12 12 12
13
KOMU POMAGAMY? W latach 2010 2014 MSZ przeznaczyło ponad 45 milionów złotych na pomoc humanitarną. Pomoc przekazana została za pośrednictwem polskich organizacji pozarządowych oraz międzynarodowych organizacji humanitarnych. MSZ wsparło między innymi: 2000 12500 1300 RODZIN uchodźców syryjskich rodzin osób wewnętrznie przesiedlonych na Ukrainie dzieci, które po powodziach w Serbii oraz Bośni i Hercegowinie mogły wrócić do szkół Źródło: MSZ W 2014 r. polska pomoc humanitarna została przeznaczona na wsparcie takich projektów jak: 1 działania na Ukrainie polegające na pomocy osobom wewnętrznie przesiedlonym w przetrwaniu zimy poprzez zapewnienie: zakwaterowania, pomocy rzeczowej, finansowej, wsparcie prawne, psycho społeczne oraz zawodowe; 2 udzielenie wsparcia uchodźcom syryjskim w Libanie w zakresie zabezpieczenia pomocy finansowej poprzez wydawanie kart przedpłaconych (karty zasilane są co miesiąc z góry ustaloną kwotą na zapłacenie przez uchodźców syryjskich czynszów za wynajem mieszkania lub zmniejszenie obciążenia finansowego rodzin przyjmujących); 3 walka ze skutkami powodzi w Serbii oraz Bośni i Hercegowinie poprzez remont i doposażenie w meble i pomoce na ukowe trzech szkół oraz pomoc w odbudowie prywat nych domostw. dachu nad głową, ochrony zdrowia oraz 14
NOTATKI
polskapomoc@gov.pl www.polskapomoc.gov.pl ISBN 978-83-63743-58-1 IV