w Poznaniu, Wydział Prawa i Administracji Strona 1 Ekspertyza prawna

dr hab. Aurelia Nowicka prof. nadzw. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Prawa i Administracji Strona 1 Poznań, dnia 30 sierpnia 2012 r. Ekspertyza prawna dotycząca problemów komercjalizacji wiedzy i transferu technologii na uczelni wyższej w świetle barier natury prawnej I. Przedmiot ekspertyzy Ekspertyza obejmuje zagadnienia prawne wymienione w opisie przedmiotu ekspertyzy ; szczególna uwaga została zwrócona na kwestie uprawnień uczelni do rezultatów pracy intelektualnej pracowników (głównie naukowo-dydaktycznych) oraz zagadnienia związane ze współpracą uczelni z gospodarką. W obu tych dziedzinach ujawniają się problemy prawne utrudniające komercjalizację dóbr własności intelektualnej, w tym przede wszystkim wdrożenie tych dóbr w praktyce gospodarczej, ukierunkowane na poprawę stanu innowacyjności i konkurencyjności naszego kraju. Ze względu na doniosłość ochrony patentowej, zamieszczono zwięzłe informacje na temat uzyskiwania patentów europejskich (i ich skutków w Polsce), a także na temat trwających obecnie w Unii Europejskiej prac związanych z tworzeniem tzw. jednolitych patentów (patentów europejskich o jednolitym skutku) oraz Jednolitego Sądu Patentowego. Utworzenie jednolitej ochrony patentowej z udziałem Polski (który nie jest obligatoryjny) istotnie zmieni nie tylko zasady i tryb uzyskiwania ochrony patentowej w państwach Unii Europejskiej uczestniczących w nowym systemie, lecz również warunki komercjalizacji wynalazków chronionych jednolitymi patentami. II. Kontekst prawny funkcjonowania uczelni w polskim systemie prawnym dotyczącym transferu wiedzy i komercjalizacji dóbr własności intelektualnej 1. Własność intelektualna zagadnienia ogólne

Analiza zostanie przeprowadzona odrębnie w odniesieniu do dwóch głównych dziedzin własności intelektualnej, tj. w odniesieniu do: a) prawa autorskiego i praw pokrewnych oraz prawa sui generis do baz danych; b) praw własności przemysłowej (oraz praw do odmian roślin). Strona 2 (a) Regulacje krajowe Pierwszą z wyróżnionych wyżej dziedzin regulują: a) ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, ze zm.), dalej: pr. aut.; b) ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz.U. Nr 128, poz. 1402, ze zm.); Drugą dziedzinę regulują: a) ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117, ze zm.), dalej: ustawa p.w.p.; b) ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin (Dz.U. Nr 137, poz. 1300, ze zm.). Dla porządku, poniżej wymieniam prawa własności intelektualnej przewidziane w ustawodawstwie polskim, ze wskazaniem (w nawiasach) przedmiotów tych praw: (a) (b) (c) (d) prawa autorskie (utwory), prawa pokrewne (artystyczne wykonania, fonogramy, wideogramy, nadania programów, pierwsze wydania oraz wydania naukowe i krytyczne); prawa sui generis (bazy danych), prawa własności przemysłowej: (i) (ii) patenty (na wynalazki), dodatkowe prawa ochronne (na produkty lecznicze i produkty ochrony roślin);

(iii) (iv) (e) prawa ochronne (na wzory użytkowe oraz znaki towarowe); prawa z rejestracji (na wzory przemysłowe, topografie układów scalonych oraz oznaczenia geograficzne); wyłączne prawo (do ochrony odmian roślin); Strona 3 (b) Jednolite (unijne) prawa własności przemysłowej Na gruncie prawa Unii Europejskiej należy mieć na uwadze jednolite (unijne) prawa własności przemysłowej, które zostały ustanowione na podstawie: 1) rozporządzenia Rady (EWG) nr 2081/92 z 14.7.1992 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i oznaczeń pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych 1 ; obecnie obowiązuje w tym zakresie rozporządzenie Rady (WE) nr 510/2006 z 20.3.2006 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych 2 ; 2) rozporządzenia Rady (WE) nr 40/94 z 20.12.1993 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego 3 ; obecnie obowiązuje w tym zakresie rozporządzenie Rady (WE) nr 207/2009 z 26.2.2009 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego 4 ; 3) rozporządzenia Rady (WE) nr 2100/94 z 27.7.1994 r. w sprawie wspólnotowych praw do odmian roślin 5 ; 4) rozporządzenia Rady (WE) nr 6/2002 z 12.12.2001 r. w sprawie wspólnotowych wzorów 6 ; 1 Dz.Urz. WE L 208 z 24.7.1992 r. 2 Dz.Urz. UE L 93 z 31.3.2006 r. 3 Dz.Urz. WE L 11 z 14.1.1994 r. 4 Dz.Urz. L 78 z 24.3.2009 r. 5 Dz.Urz. WE L 227 z 1.9.1994 r. 6 Dz.Urz. WE L 3 z 5.1.2002 r.

5) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 110/2008 z 15.1.2008 r. w sprawie definicji, opisu, prezentacji, etykietowania i ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 1576/89 7. Szczególny charakter wymienionych wyżej przepisów unijnych kreujących jednolite prawa własności przemysłowej wyraża się głównie w terytorialnym zasięgu tych praw, obejmującym całą Unię Europejską (poprzednio: Wspólnotę Europejską) 8. Na przykład, stosownie do art. 1 ust. 2 rozporządzenia nr 207/2009, wspólnotowy znak towarowy (Community trade mark) ma charakter jednolity; wywołuje ten sam skutek w całej Wspólnocie (obecnie: Unii); może on być zarejestrowany, zbyty, być przedmiotem zrzeczenia się lub decyzji stwierdzającej wygaśnięcie praw właściciela znaku lub unieważnienie znaku, a jego używanie może być zakazane jedynie w odniesieniu do całej Unii 9. Wspomniane rozporządzenie reguluje m.in. kwestie związane z powstaniem wspólnotowego znaku towarowego (zarejestrowaniem w OHIM), określa jego skutki (prawa przyznane przez ten znak) i ograniczenia tych praw oraz ich wyczerpanie, przeniesienie wspólnotowego znaku towarowego, dopuszczalność ustanowienia praw praw rzeczowych i zabezpieczeń, warunki udzielenia licencji, czas trwania i przedłużenie rejestracji, zrzeczenie się, wygaśnięcie i unieważnienie, ich podstawy i skutki. Strona 4 (c) Dodatkowe prawa ochronne (SPC) Natomiast nie są prawami jednolitymi (unijnymi) prawa wynikające z dodatkowych świadectw ochronnych (Supplementary Protection Certificates SPC), udzielanych na produkty lecznicze i produkty ochrony roślin. Mimo że podstawą udzielania tych praw (w ustawodawstwie polskim określanych mianem dodatkowych praw ochronnych) są rozporządzenia unijne 10, to jednak prawa te mają naturę terytorialną i podobnie jak 7 Dz.Urz. UE L 39 z 13.2.2008 r. (uchylonym aktem było rozporządzenie Rady (EWG) Nr 1576/89 z 29.5.1989 r. ustanawiające ogólne zasady definicji, opisu i prezentacji napojów spirytusowych. 8 Z tego powodu prawa te mają w swych nazwach określenie wspólnotowe, mimo że z dniem wejścia w życie Traktatu z Lizbony (1.12.2009 r.) Wspólnota Europejska przestała istnieć, a jej następcą prawnym stała się Unia Europejska. 9 W dalszym ciągu art. 1 ust. 2 zastrzega, że wyrażoną wyżej zasadę stosuje się, jeżeli rozporządzenie nie stanowi inaczej. 10 Zob. 1) rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 469/2009 z 6.5.2009 r. dotyczące dodatkowego świadectwa ochronnego dla produktów leczniczych (wersja ujednolicona), Dz.Urz. UE L 152 z 16.6.2009 r. (poprzednio: rozporządzenie Rady (EWG) nr 1768/92 z 18.6.1992 r., Dz.Urz. WE L 182 z 2.7.1992

patent (krajowy albo europejski), który poprzedza ich powstanie obowiązują tylko na terytoriach tych państw członkowskich UE, w których zostały udzielone oraz przyznają ochronę wynikającą z prawa krajowego. Przepisy prawa polskiego dotyczące udzielania dodatkowych praw ochronnych, na warunkach określonych w unijnych rozporządzeniach nr 469/2009 i nr 1610/96, są zawarte w art. 75 1 75 10 ustawy p.w.p. Strona 5 (d) Jednolity patent unijny perspektywa utworzenia (wzmianka) Jak wynika z powyższego wyliczenia przepisów unijnych, dotychczas nie utworzono patentu Unii Europejskiej (European Union patent), mimo prób podejmowanych w tym celu od blisko 50. lat. W dziedzinie patentowej sytuacja może jednak ulec wkrótce zmianie, jeśli dojdzie do ustanowienia (w ramach wzmocnionej współpracy państw członkowskich) 11 tzw. jednolitej ochrony patentowej (zob. niżej w pkt 3.3). (f) Patent europejski (wzmianka) Unijnym (jednolitym) prawem nie jest patent europejski (European patent) udzielany po 1.3.2004 r. także na obszar Polski na podstawie Konwencji o udzielaniu patentów europejskich przez Europejski Urząd Patentowy z siedzibą w Monachium (zob. niżej w pkt 3.2). r.) oraz 2) rozporządzenie (WE) Nr 1610/96 Parlamentu Europejskiego i Rady z 23.7.1996 r. dotyczące stworzenia dodatkowego świadectwa ochronnego dla produktów ochrony roślin, Dz.Urz. WE L 190 z 8.8.1996 r. Szerzej na temat ochrony wynikającej z SPC zob. A. Nowicka, Dodatkowe prawo ochronne, w: System prawa prywatnego, tom 14A Prawo własności przemysłowej (red. R. Skubisz), Warszawa 2012, s. 857 i n. 11 Wzmocniona współpraca (enhanced cooperation) jest instytucją prawa Unii, uregulowaną w art. 20 TUE i art. 326 334 TFUE. We wzmocnionej współpracy w omawianej dziedzinie nie zamierzają uczestniczyć Hiszpania i Włochy, które kwestionując legalność tego przedsięwzięcia wystąpiły do unijnego Trybunału Sprawiedliwości (TSUE) z żądaniami stwierdzenia nieważności decyzji Rady z 10.3.2011 r. upoważniającej do podjęcia wzmocnionej współpracy (Dz. Urz. UE L 76 z 22.3.2011 r., s. 53). Zob. skargę Hiszpanii w sprawie C- 274/11 (Dz.Urz. UE C 2011.219.12) oraz skargę Włoch w sprawie C-295/11 (Dz.Urz. UE C 2011.232.21). Obie skargi zostały połączone do wspólnego rozpoznania (rozprawa przed Trybunałem Sprawiedliwości UE ma się odbyć 25.9.2012 r.).

2. Własność intelektualna uprawnienia uczelni 2.1. Podmiot prawa autorskiego 2.1.1. Ogólną zasadę określającą podmiot prawa autorskiego wyraża art. 8 pr. aut., który w ust. 1 stanowi: Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Strona 6 Przepis ten wskazuje podmiot pierwotnie uprawniony, a więc ten, na rzecz którego prawo autorskie powstaje z mocy tego przepisu. Podmiot ten, którym z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie jest twórca, może rozporządzić prawem autorskim, w szczególności przenieść je na inną osobę fizyczną bądź prawną, co jednak dotyczy tylko autorskich praw majątkowych, gdyż autorskie prawa osobiste są niezbywalne, a zatem mogą przysługiwać jedynie twórcy. Stosownie do art. 8 ust. 2 pr. aut.: Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Jest to domniemanie wzruszalne, a jego obalenie wymaga wykazania, że twórcą jest osoba inna aniżeli ta, o której mowa w przytoczonym przepisie. Spory o autorstwo rozstrzygają sądy powszechne (w pierwszej instancji właściwy jest sąd okręgowy). Często występująca w praktyce, także w działalności naukowej, kategoria utworów współautorskich, tj. będących rezultatem współtwórczości dwóch lub większej liczby osób, jest uregulowana w art. 9 pr. aut., określającym wspólność prawa autorskiego i sposób wykonywania wspólnego prawa. 2.1.2. Wyjątki od zasady, według której podmiotem pierwotnie uprawnionym jest twórca (o wyjątkach tych jest mowa w przytoczonym wyżej art. 8 ust. 1 pr. aut.), dotyczą tylko dwóch kategorii utworów, tj. utworów zbiorowych (art. 11 pr. aut.) oraz pracowniczych programów komputerowych (art. 74 ust. 3 pr. aut.). Według art. 11 pr. aut. Autorskie prawa majątkowe do utworu zbiorowego, w szczególności do encyklopedii lub publikacji periodycznej, przysługują producentowi lub

wydawcy, a do poszczególnych części mających samodzielne znaczenie ich twórcom. Domniemywa się, że producentowi lub wydawcy przysługuje prawo do tytułu. Według art. 74 ust. 3 pr. aut., Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej. Strona 7 2.1.3. Na odrębną uwagę zasługuje kwestia nabycia autorskich praw majątkowych do utworów pracowniczych, tj. takich, które zostały stworzone przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Należy jednak podkreślić, że ogólna regulacja tej grupy utworów, zawarta w art. 12 i 13 pr. aut., nie ma zastosowania do: (a) (b) pracowniczych programów komputerowych (gdyż są one uregulowane odrębnie w przytoczonym wyżej art. 74 ust. 3 pr. aut.), a także utworów naukowych stworzonych przez pracowników instytucji naukowych (gdyż utworów tych dotyczy odrębna regulacja zawarta w art. 14 pr. aut., o której będzie mowa niżej). Z powodu obu wyłączeń, znaczenie ogólnej regulacji utworów pracowniczych, nie ma istotniejszego znaczenia dla jednostek naukowych. Regulacja ta wchodzi bowiem w rachubę w odniesieniu do tych utworów stworzonych przez pracowników instytucji naukowych, które nie mają charakteru utworów naukowych (i nie są programami komputerowymi). W ogólnej charakterystyce nabycia przez pracodawcę autorskich praw majątkowych na zasadach określonych w art. 12 pr. aut. zaznaczyć należy, że regulacja ta nie oznacza pierwotnego nabycia tych praw przez pracodawcę, lecz nabycie pochodne, które następuje z chwilą przyjęcia utworu (a nie z chwilą jego powstania). Innym istotnym rysem tej regulacji jest okoliczność, że art. 12 pr. aut. ma charakter dyspozytywny, co oznacza że strony mogą w umowie o pracę postanowić inaczej, a więc mogą np. inaczej określić zakres autorskich praw majątkowych nabywanych przez pracodawcę bądź chwilę nabycia przez niego tych praw. Jak bowiem stanowi art. 12 ust. 1 pr. aut. jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Dodatkową istotną regułę wyraża art. 12 ust. 2 pr. aut., stanowiąc że jeżeli pracodawca, w okresie dwóch lat od daty przyjęcia utworu, nie przystąpi do rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia,

twórca może wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu z tym skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy, chyba że umowa stanowi inaczej. Strony mogą określić inny termin na przystąpienie do rozpowszechniania utworu. Według art. 12 ust. 3 pr. aut., jeżeli umowa o pracę nie stanowi inaczej, z chwilą przyjęcia utworu pracodawca nabywa własność przedmiotu, na którym utwór utrwalono. Strona 8 Ponadto trzeba mieć na względzie regułę wyrażoną w art. 13 pr. aut., zgodnie z którą jeżeli pracodawca nie zawiadomi twórcy w terminie sześciu miesięcy od dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym w tym celu odpowiednim terminie, uważa się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń. Strony mogą określić inny termin. 2.1.4. Utwory naukowe stworzone przez pracownika instytucji naukowej w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy Jak wspomniano, regulacja zawarta w art. 12 i 13 pr. aut. nie ma zastosowania do utworów naukowych stworzonych przez pracownika instytucji naukowej w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Oznacza, to, że pracodawca (instytucja naukowa) nie nabywa autorskich praw majątkowych w granicach określonych w art. 12 ust. 1 pr. aut. (tj. w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron), lecz uzyskuje uprawnienia przewidziane w art. 14 pr. aut., 12 który stanowi: 1. Jeżeli w umowie o pracę nie postanowiono inaczej, instytucji naukowej przysługuje pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego pracownika, który stworzył ten utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Pierwszeństwo opublikowania wygasa, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od dostarczenia utworu nie zawarto z twórcą umowy o wydanie utworu albo 12 Zob. np. J. Barta, R. Markiewicz, (w:) J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz (red. J. Barta, R. Markiewicz), 5. wydanie, Warszawa 2011, s. 155 i n.; A. Nowicka, (w:) System prawa prywatnego, tom 13 Prawo autorskie (red. J. Barta), 2. wydanie, Warszawa 2007, s. 99 i n.

jeżeli w okresie dwóch lat od daty jego przyjęcia utwór nie został opublikowany. 2. Instytucja naukowa może, bez odrębnego wynagrodzenia, korzystać z materiału naukowego zawartego w utworze, o którym mowa w ust. 1, oraz udostępniać ten utwór osobom trzecim, jeżeli to wynika z uzgodnionego przeznaczenia utworu lub zostało postanowione w umowie. Strona 9 Z art. 14 pr. aut. wynikają trzy uprawnienia instytucji naukowej względem utworu naukowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy: 1) pierwszeństwo opublikowania 13 utworu naukowego; 2) prawo korzystania z materiału naukowego zawartego w utworze naukowym, 3) prawo udostępniania tego utworu naukowego osobom trzecim. Przepis art. 14 ust. 1 ma charakter dyspozytywny, tzn. skutki określone przez ustawę mogą być wyłączone lub zmienione wolą stron. Regulacja zawarta w art. 14 pr. aut. dotyczy tylko pracowniczych utworów naukowych. Przesłanka uznania utworu naukowego za pracowniczy jest określona w taki sam sposób, jak w art. 12 oraz w art. 74 ust. 3 pr. aut.: we wszystkich tych przepisach chodzi o utwory stworzone przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Jeśli za utwór naukowy zostanie uznany program komputerowy, to zastosowanie znajdzie wspomniany wyżej art. 74 ust. 3 pr. aut., według którego Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej. Tak więc, pracodawcy będącemu instytucją naukową przysługuje całość autorskich praw majątkowych do programu komputerowego (chyba że umowa o pracę stanowi inaczej). Pracodawca (instytucja naukowa) jest podmiotem pierwotnie 13 Publikacja polega na zwielokrotnieniu utworu i publicznym udostępnieniu egzemplarzy (art. 6 ust. 1 pkt 1 pr. aut.). Egzemplarz utworu nie musi być ucieleśniony w przedmiocie materialnym (fizycznym), lecz może również przybrać postać elektroniczną, a publikacja może być jednym z elektronicznych sposobów eksploatacji utworów i może np. polegać na publicznym udostępnieniu takiego elektronicznego egzemplarza w internecie.

uprawnionym z tytułu autorskich praw majątkowych do programu komputerowego (prawa te przysługują mu bowiem z mocy samej ustawy, tj. art. 74 ust. 3 pr. aut.). Ustawowe pojęcie instytucja naukowa nie budzi wątpliwości w odniesieniu do Uniwersytetu Łódzkiego. Skoro pojęcie to nie jest określone w pr. aut., to przy jego wykładni należy odwołać się do innych aktów prawnych, w szczególności ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2012 r., poz. 572 i poz. 742), a także do ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz.U. Nr 96, poz. 615, ze zm.) zob. art. 2 pkt 9 tej ustawy, definiujący jednostki naukowe. Nie ulega wątpliwości, że Uniwersytet Łódzki jest instytucją naukową, o której mowa w art. 14 pr. aut.. Strona 10 2.1.5. Kończąc uwagi na temat podmiotu prawa autorskiego zaznaczyć należy, że każdy podmiot, któremu ustawa przyznaje to prawo (a więc twórca, producent lub wydawca utworu zbiorowego, pracodawca w odniesieniu do pracowniczego programu komputerowego) może przenieść to prawo na inną osobę, co jak już wspomniano dotyczyć może tylko autorskich praw majątkowych (autorskie prawa osobiste są niezbywalne i mogą przysługiwać tylko twórcy). Ustawowa regulacja zasad przenoszenia autorskich praw majątkowych (a także udzielania licencji na korzystanie z utworów) jest zawarta w art. 41 i nast. pr. aut. Autorskie prawa majątkowe wchodzą w skład spadku, a zatem po śmierci twórcy (albo innej osoby fizycznej, która uprzednio je nabyła w drodze umowy) przysługują spadkobiercom ustawowym albo testamentowym. 2.1.6. Problemy prawne (a) Na tle powyższej regulacji problemy prawne mogą się wiązać z brakiem ustawowego określenia pojęcia utwór naukowy 14 i wynikającym stąd ryzykiem podważania uprawnień uczelni w drodze kwestionowania naukowego charakteru utworu. Utwory naukowe są wprawdzie wymienione w art. 1 ust. 2 pr. aut. wśród utworów wyróżnionych ze względu na sposób wyrażenia, tj. wśród utworów wyrażonych słowem symbolami matematycznymi, znakami graficznymi, obok takich utworów jak literackie, publicystyczne i kartograficzne oraz programów 14 Zob. np. J. Barta, R. Markiewicz, (w:) J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz (red. J. Barta, R. Markiewicz), 5. wydanie, Warszawa 2011, s. 35 i n.; A. Szewc, Dzieła naukowe i ich status w prawie autorskim, Państwo i Prawo 1997, nr 10, s. 23 i n.

komputerowych, jednakże brak ustawowego określenia omawianej kategorii. W razie prób kwestionowania naukowego charakteru utworu stworzonego przez pracownika instytucji naukowej w wyniku wykonywania obowiązku ze stosunku pracy, uczelnia mogłaby moim zdaniem powołać się na nabycie autorskich praw majątkowych do takiego utworu na ogólnej podstawie dotyczącej utworów pracowniczych, tj. na podstawie art. 12 pr. aut. Kwestia ta budzić jednak może pewne wątpliwości, a nie została dotąd wyjaśniona w orzecznictwie sądowym. Strona 11 (b) Innego rodzaju problemy mogą wiązać się z brzmieniem art. 1 ust. 2 1 pr. aut., który wyraża powszechnie respektowaną w prawie autorskim dychotomię formy i treści (Form/Inhalt; idea/expression) 15. Zgodnie ze wspomnianym przepisem, ochroną prawnoautorską może być objęty wyłącznie sposób wyrażenia, natomiast nie są nią objęte odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. 3. Prawa własności przemysłowej, ze szczególnym uwzględnieniem patentu (i patentu europejskiego) 3.1. Ochrona patentowa; uzyskiwanie patentów skutecznych na terytorium Polski uwagi ogólne Ochrona patentowa w Polsce (tj. patent przyznający wyłączność na korzystanie z wynalazku na obszarze naszego kraju) może być obecnie uzyskana, zarówno przez podmioty polskie, jak i z dowolnego państwa świata, na podstawie: (a) patentów krajowych, udzielanych przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, na podstawie ustawy prawo własności przemysłowej (dalej: ustawa p.w.p.); 15 Przepis ten został dodany w trakcie dokonanej w 2002 r. nowelizacji pr.aut. i odzwierciedla postanowienie art. 9 ust. 2 TRIPS, tj. Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej, stanowiącego załącznik 1C do Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (WTO). Porozumienie TRIPS zostało ogłoszone w Dz.U. z 1996 r. Nr 32, poz. 143.

(b) patentów europejskich, udzielanych przez Europejski Urząd Patentowy z siedzibą w Monachium, na podstawie Konwencji o udzielaniu patentów europejskich (dalej: KPE) 16. Patent ma charakter terytorialny, co oznacza, że obowiązuje on na tym terytorium, na które został przyznany. Dotyczy to zarówno patentów krajowych, jak i europejskich. Te ostatnie, wbrew sugestii mogącej wynikać z ich nazwy, bynajmniej nie przyznają ochrony w całej Europie, lecz jedynie w tych państwach-stronach KPE, na których terytoria zostały udzielone przez Europejski Urząd Patentowy, zgodnie z wyznaczeniem dokonanym przez zgłaszającego, pod warunkiem, że w państwach tych (lub niektórych spośród nich) została dokonana ich walidacja. W większości państw-stron KPE, w tym m.in. w Polsce, wymagane jest w tym celu dostarczenie przez uprawnionego z patentu europejskiego do krajowego urzędu patentowego tłumaczenia opisu tego patentu na język urzędowy danego państwa. Wymóg dostarczenia tego tłumaczenia ma zostać zlikwidowany w odniesieniu do tzw. jednolitego patentu (tj. patentu europejskiego o jednolitym skutku), który jest obecnie tworzony w Unii Europejskiej, przy wykorzystaniu mechanizmu tzw. wzmocnionej współpracy państw członkowskich (w tym Polski). Udział Polski we wzmocnionej współpracy w dziedzinie tworzenia jednolitego patentu, powiązanej z utworzeniem Jednolitego Sądu Patentowego, budzi istotne zastrzeżenia z uwagi na poważne negatywne konsekwencje z punktu widzenia interesów naszego kraju i polskich przedsiębiorców (a także jednostek naukowych). Z apelem do Rządu o wycofanie się przez nasz kraj z tych przedsięwzięć wystąpiły środowiska naukowców i przedsiębiorców 17. Strona 12 16 Konwencja o udzielaniu patentów europejskich, sporządzona w Monachium w 1973 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 79, poz. 737), obecnie obowiązuje ze zmianami wprowadzonymi aktem rewidującym z 2000 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 236, poz. 1736). Polska jest stroną KPE od 1.3.2004 r. W związku z ratyfikacją KPE została uchwalona ustawa z 14.3.2003 r. o dokonywaniu europejskich zgłoszeń patentowych oraz skutkach patentu europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 65, poz. 598, ze zm.). 17 Zob. np. list otwarty profesorów: S. Sołtysińskiego, A. Szajkowskiego, J. Szwaji, R. Markiewicza, A. Nowickiej i R. Skubisza (opubl. w Internecie w maju 2012 r., m.in. na stronach Polskiej Izby Rzeczników Patentowych: www.pirp.org.pl oraz w dodatku do Rzeczpospolitej z 18.6.2012 r.). Apele w tej sprawie wystosowały również takie organizacje jak np. Polska Izba Rzeczników Patentowych (www.pirp.org.pl), Krajowa Izba Gospodarcza (Patent jednolity nierówna konkurencyjność, www.kig.pl), Polski Związek Pracodawców Przemysłu Farmaceutycznego (www.producencilekow.pl). Surową krytykę pakietu patentowego wyraził prof. M. Kleiber, prezes Polskiej Akademii Nauk (Niejednolite korzyści z jednolitej ochrony patentowej, Gazeta Prawna z 30.5.2012 r.), a także wiele innych osób i środowisk (zob. np. na: http://jednolitypatent.wordpress. com). Niestety, stanowisko strony rządowej nadal cechuje niezrozumiała wiara w rzekome korzyści jednolitej ochrony patentowej dla naszego kraju. Zob. np. wypowiedzi wiceminister środowiska B. Jaczewskiej (poprzednio zatrudnionej w Ministerstwie Gospodarki i podczas polskiej prezydencji odpowiedzialnej za negocjacje dotyczące jednolitego

3.2. Ogólne informacje na temat patentów europejskich i ich skutków w Polsce Strona 13 System patentu europejskiego 18, ustanowiony na podstawie Konwencji o udzielaniu patentów europejskich (KPE), jest oparty na założeniu, że na podstawie jednego zgłoszenia i w wyniku jednego postępowania prowadzonego przez Europejski Urząd Patentowy (dalej: EUP) następuje udzielenie patentu europejskiego (European patent), skutecznego pod warunkiem dokonania tzw. walidacji na terytorium tych państw-stron KPE, które zostały wyznaczone przez zgłaszającego. Patent europejski może być udzielony dla jednego, kilku lub wszystkich państw-stron KPE (obecnie do KPE należy 38 państw: 27 państw Unii Europejskiej oraz 11 innych państw, np. Szwajcaria, Turcja, Islandia, Chorwacja, Norwegia, Albania i Serbia). Oznacza to istotne ułatwienie dla podmiotów chcących uzyskać patenty w więcej niż jednym spośród państw-stron, gdyż pozwala uniknąć prowadzenia odrębnych postępowań przed urzędami krajowymi. Polska jest stroną KPE od 1.3.2004 r., a więc po tej dacie patenty europejskie są przez EUP udzielane na wniosek podmiotów polskich i zagranicznych również na terytorium naszego państwa. W związku z ratyfikacją KPE została uchwalona ustawa z 14.3.2003 r. o dokonywaniu europejskich zgłoszeń patentowych oraz skutkach patentu europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 65, poz. 598, ze zm.). Konwencyjny tryb uzyskiwania patentów europejskich jest dostępny dla wszystkich podmiotów, z całego świata. Mogą więc w tym trybie uzyskiwać patenty nie tylko podmioty z państw-stron KPE (w tym z Polski), lecz również ze wszystkich innych państw (największa liczba europejskich zgłoszeń patentowych pochodzi ze Stanów Zjednoczonych). Warto zauważyć, że także w okresie poprzedzającym przystąpienie Polski do konwencji, podmioty polskie, w tym jednostki naukowe, mogły uzyskiwać patenty europejskie, na terytorium państw-stron KPE. Jednakże zarówno ówcześnie, jak i obecnie liczba europejskich zgłoszeń patentowych, a także liczba patentów europejskich patentu) na spotkaniu prasowym dnia 17.7.2012 r. (np. Wiceminister środowiska: jednolity patent europejski szansą dla polskich firm, http://stoog.pl/n/?f=628549). Zob. też Patent europejski ze skutkiem jednolitym (materiał umieszczony 18.7.2012 r. na stronie Ministerstwa Środowiska: http://www.mos.gov.pl). 18 Zob. szerzej A. Nowicka, Patenty europejskie i ich skutki w Polsce, (w:) System prawa prywatnego, tom 14A Prawo własności przemysłowej (red. R. Skubisz), Warszawa 2012, s. 143 i n.

udzielonych na rzecz podmiotów polskich jest znikoma (według statystyk EUP w ciągu ostatnich 11 lat liczba patentów europejskich uzyskanych przez podmioty polskie wynosiła: 2001 r. 7; 2002 r. 10; 2003 r. 12; 2004 r. 14; 2005 r. 15; 2006 r. 17; 2007 r. 27; 2008 r. 26; 2009 33; 2010 r. 45; 2011 45). Dla porównania, w 2011 r. podmioty niemieckie uzyskały 13.583 patentów europejskich, a podmioty amerykańskie 13.382. Najważniejszym skutkiem przystąpienia Polski do KPE jest to, że patenty europejskie są udzielane także na obszar naszego państwa. Urząd Patentowy RP przestał być jedynym organem przyznającym wyłączność patentową w Polsce. Z uwagi na to, że konwencyjny tryb uzyskiwania patentów jest dostępny nie tylko dla zgłaszających z państw-stron KPE, lecz również z pozostałych państw świata, przystąpienie do konwencji wiąże się z tym, że patenty europejskie skuteczne w Polsce są udzielane również na rzecz podmiotów z takich państw jak Stany Zjednoczone, Japonia czy Chiny. Wprawdzie polski Urząd Patentowy nadal udziela patentów na podstawie ustawy p.w.p., jednakże po 1.3.2004 r. podmioty zagraniczne uzyskują wyłączność w Polsce głównie w trybie KPE, na podstawie decyzji EUP. Możliwość uzyskania patentu w tym trybie prowadzi do silnego wzrostu liczby patentów, co sprawia, że blokada patentowa ze strony zagranicznych konkurentów staje się znacznie silniejsza niż dotychczas (np. w 2005 r. obowiązywało w Polsce 12 patentów europejskich; w 2008 r. było ich już 4.588, w 2010 r. 12.345, a w 2011 r. 17.127). Strona 14 Konwencja, zgodnie ze swoim tytułem, reguluje udzielanie patentów europejskich, a zatem etap poprzedzający powstanie wyłączności patentowej. Natomiast KPE nie reguluje ani treści patentu (w tym jego ograniczeń), ani ochrony tego prawa czy sposobu jego wykonywania. Jak stanowi art. 2 ust. 2 KPE, patent europejski posiada w każdym umawiającym się państwie, dla którego został udzielony, ten sam skutek i podlega tym samym warunkom, co patent krajowy udzielony przez to państwo, chyba że konwencja stanowi inaczej. Z przepisu tego wynika, że patent europejski nie jest prawem jednolitym (nie wywiera jednolitego skutku), lecz jest wiązką patentów krajowych, podlegających ustawodawstwom tych państw-stron KPE, na których terytoria został udzielony, chyba że konwencja stanowi inaczej. Przypadków, w których konwencja stanowi inaczej jest niewiele (chodzi np. o regulację zawartą w art. 69 określającą sposób ustalania zakresu ochrony przyznanej patentem europejskim). Reguła wyrażona w art. 2 ust. 2 KPE ma odzwierciedlenie w odniesieniu do treści praw wyłącznych wynikających z patentu europejskiego w art. 64 KPE, który w ust. 1 stanowi: z zastrzeżeniem postanowień ust. 2 patent europejski od daty publikacji wzmianki o jego udzieleniu przyznaje jego właścicielowi w każdym umawiającym się państwie, w stosunku do którego został udzielony, takie same prawa, jakie przyznawałby patent krajowy udzielony w tym państwie. Zastrzeżenie dotyczące ust. 2 odnosi się do wyrażonej w tym przepisie zasady, że jeżeli przedmiot patentu europejskiego dotyczy

sposobu wytwarzania, ochrona przyznana patentem rozciąga się na produkty uzyskane bezpośrednio tym sposobem 19. Wreszcie, jak stanowi art. 64 ust. 3 KPE, każde naruszenie patentu europejskiego rozpatruje się zgodnie z ustawodawstwem krajowym. W stosunku do patentów europejskich skutecznych w Polsce, reguły ustanowione w art. 2 ust. 2 i art. 64 KPE są wyrażone w art. 6 powołanej wyżej ustawy z 14.3.2003 r. Stosownie do art. 6 ust. 1 tej ustawy, przez uzyskanie patentu europejskiego, w którym Rzeczpospolita Polska została wyznaczona jako kraj ochrony, nabywa się, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, takie same prawa, jakie przyznaje patent udzielony na podstawie ustawy p.w.p. Przepis art. 6 ust. 2 ustawy z 14.3.2003 r. nakłada na uprawnionego z patentu europejskiego obowiązek złożenia w polskim Urzędzie Patentowym tłumaczenia tego patentu na język polski w terminie trzech miesięcy od daty opublikowania przez EUP informacji o jego udzieleniu (termin nie ulega przywróceniu). Przepis ten stosuje się odpowiednio, jeżeli w wyniku rozpatrzenia sprzeciwu przez EUP patent europejski zostanie zmieniony (art. 6 ust. 3). Zwrot tłumaczenie patentu europejskiego oznacza tłumaczenie opisu patentowego, na który składają się opis wynalazku, zastrzeżenia patentowe i rysunki. Według art. 6 ust. 4 ustawy z 14.3.2003 r., w przypadku niespełnienia wymogów, o których mowa w art. 6 ust. 2 lub 3, patent europejski jest nieważny na terytorium Polski od daty jego udzielenia. Obowiązek dostarczenia tłumaczenia opisu patentu europejskiego jest warunkiem tzw. walidacji tego patentu w Polsce (końcowym etapem walidacji jest wpisanie patentu europejskiego, pod numerem opatrzonym symbolem PL/EP, do rejestru patentowego prowadzonego przez polski Urząd Patentowy. Tłumaczenia patentów europejskich są publikowane przez polski Urząd Patentowy (zob. art. 7 ust. 1 ustawy z 14.3.2003 r.), co zapewnia podmiotom polskim informację o patentach obowiązujących w naszym kraju. Strona 15 Powyższe postanowienia polskiej ustawy z 14.3.2003 r. mają oparcie w art. 65 KPE, a są konieczne z tego powodu, że językiem, w którym EUP prowadzi postępowanie i udziela patentów europejskich jest jeden z trzech języków urzędowych tego urzędu, tj. angielski, francuski albo niemiecki. Tylko w jednym z tych języków są też publikowane przez monachijski urząd opisy patentowe (jedynie same zastrzeżenia patentowe są publikowane w tłumaczeniu na dwa pozostałe języki EUP). Przewidziany w art. 65 KPE (i ustanowiony w art. 6 ust. 2 ustawy z 14.3.2003 r.) wymóg dostarczenia przez uprawnionego z patentu europejskiego tłumaczenia tego patentu na język polski zapewnia więc możliwość zapoznania się przez podmioty polskie z sytuacją patentową obowiązującą w naszym kraju, co stanowi bezwzględny, minimalny warunek bezpieczeństwa prawnego jakiejkolwiek prowadzonej w Polsce działalności gospodarczej 19 Tę samą zasadę, ustanawiającą tzw. pośrednią ochronę produktu, wyraża art. 64 ust. 1 ustawy p.w.p.

czy naukowej lub badawczej. Zniesienie tego wymogu, przewidziane w unijnym projekcie patentu jednolitego, oznaczać będzie, że zarówno koszty tłumaczeń jak i ryzyko prawne wynikające z nieadekwatności tłumaczeń, wiążące się z surową odpowiedzialnością za naruszenie patentu, zostaną przerzucone na podmioty polskie. Podsumowując uwagi na temat patentu europejskiego stwierdzić należy, że treść tego patentu w Polsce jest obecnie określana na podstawie ustawy p.w.p. (zob. niżej art. 63 ust. 1 i art. 66 ust. 1), przy czym pełne zastosowanie mają unormowania ustanawiające ograniczenia patentu (art. 69), a także zakaz nadużycia patentu (art. 68). Patenty europejskie podlegają również zawartym w p.w.p. regulacjom dotyczącym wyczerpania patentu (art. 70), licencji przymusowych (art. 82 i nast.) oraz innych licencji, w tym licencji umownych. Na podstawie prawa polskiego orzeka się również o tym, czy określone działanie narusza patent europejski (z zastosowaniem jednak konwencyjnej regulacji określającej sposób ustalania zakresu ochrony przyznanej patentem europejskim art. 69 KPE). Sytuacja ulegnie zmianie, jeśli dojdzie do wprowadzenia wzmocnionej współpracy w dziedzinie jednolitej ochrony patentowej z udziałem naszego kraju i Polska ratyfikuje porozumienie o Jednolitym Sądzie Patentowym. Wówczas bowiem patenty europejskie obowiązujące w Polsce podlegać będą przepisom tego porozumienia. Strona 16 3.3. Jednolity patent (patent europejski o jednolitym skutku) i Jednolity Sąd Patentowy Jak wspomniano, w państwach Unii Europejskiej może wkrótce dojść do istotnej zmiany sytuacji patentowej, w związku z trwającymi obecnie pracami zmierzającymi do utworzenia (w ramach wzmocnionej współpracy) jednolitej ochrony patentowej, której prawnym tytułem ma być tzw. jednolity patent europejski (patent europejski o jednolitym skutku). Treść i ograniczenia tego patentu mają podlegać przepisom unijnego rozporządzenia 20 ; co więcej, również treść i ograniczenia zwykłego patentu 20 Jednolita ochrona patentowa ma zostać ustanowiona rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady, a jej system językowy ma zostać określony odrębnym rozporządzeniem Rady. Zob. projekt rozporządzenia wprowadzającego wzmocnioną współpracę w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej, KOM (2011) 215, przedstawiony przez Komisję Europejską 13.4.2011 r. oraz wersje późniejsze, a także sprawozdanie komisji prawnej Parlamentu Europejskiego z 11.1.2012 r. (dokument nr A7-0001/2012). Zob. też projekt rozporządzenia Rady wprowadzającego wzmocnioną współpracę w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej w odniesieniu do ustaleń mających zastosowanie do tłumaczeń, KOM (2011) 216, przedstawiony przez Komisję Europejską 13.4.2011 r. oraz wersje późniejsze, a także sprawozdanie komisji prawnej Parlamentu Europejskiego z 9.1.2012 r. (dokument nr A7-0002/2012). Na odbywającym się 28-29.6.2012 r. szczycie unijnym (Radzie Europejskiej) doszło do zaskakującego rozwoju wydarzeń. Z jednej strony triumfalnie ogłoszono osiągnięcie porozumienia w sprawie siedziby oddziału centralnego sądu pierwszej instancji Jednolitego

europejskiego (opisanego wyżej w pkt 3.2) mają jak wspomniano przestać podlegać prawu polskiemu, a mają być regulowane postanowieniami porozumienia tworzącego Jednolity Sąd Patentowy (Unified Patent Court) 21. Sąd ten ma posiadać wyłączną jurysdykcję w sprawach dotyczących zarówno patentu europejskiego o jednolitym skutku, jak i zwykłego patentu europejskiego, m.in. w sprawach o naruszenie obu patentów oraz ich unieważnienie. Do wyłącznej jurysdykcji nowego sądu mają ponadto należeć sprawy dotyczące dodatkowych świadectw ochronnych (SPC) zob. wyżej w pkt 1 (c). Strona 17 Oba przedsięwzięcia (utworzenie jednolitej ochrony patentowej i JSP) mają bardzo złożony, skomplikowany charakter. Wiążą się z wieloma problemami o podstawowym znaczeniu zarówno na gruncie prawa Unii Europejskiej, jak i systemów prawnych państw członkowskich, w tym ich porządków konstytucyjnych. Problemy te przedstawiłam w opracowaniu opublikowanym w lutym 2012 r. 22, którego skrócona wersja, ostatnio zaktualizowana na dzień 5 lipca 2012 r., jest dostępna w internecie 23. Z tego powodu poniżej wskazane zostaną tylko niektóre aspekty tworzonego systemu, uzasadniające jego zdecydowanie negatywną ocenę z punktu widzenia interesów naszego kraju i podmiotów polskich, nie tylko przedsiębiorców, lecz również instytucji naukowych i badawczych. Sądu Patentowego (oddział ten ma się mieścić w Paryżu, Londynie i Monachium), równocześnie jednak uzgodniono modyfikacje zakresu kompetencji tego oddziału, a co więcej zasugerowo skreślenie art. 6-8 rozporządzenia tworzącego jednolitą ochronę patentową. W związku z tą sugestią Parlament Europejski odroczył uprzednio zaplanowaną debatę i głosowanie, które miały się odbyć 3-4.7.2012 r. Sprawa ma zostać podjęta przez komisję prawną Parlamentu Europejskiego we wrześniu 2012 r. Jeśli dojdzie do przełamania obecnego impasu należy liczyć się z tym, że pakiet patentowy zostanie przegłosowany na październikowym posiedzeniu Parlamentu. 21 Sąd ten ma powstać na podstawie umowy międzynarodowej, która ma być zawarta między państwami członkowskimi Unii Europejskiej, bez udziału samej Unii. Zob. projekt porozumienia w sprawie Jednolitego Sądu Patentowego oraz projekt jego statutu (Draft Agreement on a Unified Patent Court and draft Statute), przedstawiony przez węgierską prezydencję Rady w dokumencie nr 11533/11 z 14.6.2011 r., z późniejszymi propozycjami poprawek (żadna z wersji projektu tej umowy międzynarodowej nie jest dostępna w języku polskim). 22 Zob. A. Nowicka, Kontrowersje dotyczące utworzenia jednolitej ochrony patentowej i Jednolitego Sądu Patentowego. Analiza prawna (stan na 27 stycznia 2012 r.), opubl. w kwartalniku Rzecznik Patentowy nr 2-4/2011, Warszawa 2012, s. 9-229. 23 Między innymi na stronie Polskiej Izby Rzeczników Patentowych (www.rzecznikpatentowy.org.pl) oraz www.biotechnologia.pl.

Patent europejski o jednolitym skutku ma być udzielany jak każdy patent europejski przez Europejski Urząd Patentowy w Monachium na podstawie KPE, w tej samej procedurze, według tych samych zasad i z pobieraniem takich samych opłat jak zwykły patent europejski. Z mocy unijnego rozporządzenia wprowadzającego wzmocnioną współpracę w dziedzinie jednolitej ochrony patentowej, patent europejski ma uzyskać jednolity skutek na żądanie podmiotu, na którego rzecz patent taki zostanie udzielony, złożone w EUP w ciągu miesiąca od opublikowania przez ten urząd informacji o udzieleniu patentu europejskiego. Jedna z podstawowych różnic w porównaniu ze stanem obecnym będzie polegać na tym, że patent europejski o jednolitym skutku nie będzie wymagał walidacji w państwach uczestniczących we wzmocnionej współpracy (będzie w nich obowiązywał automatycznie), co w odniesieniu do naszego kraju oznaczać będzie np. zniesienie obowiązku dostarczania do polskiego Urzędu Patentowego tłumaczeń opisów patentowych na język polski. Podmioty polskie pozbawione więc zostaną możliwości zapoznania się we własnym języku z sytuacją patentową obowiązującą w naszym kraju, a bezpieczeństwo prawne prowadzenia działalności ulegnie radykalnemu pogorszeniu. Rzecz jasna, automatyczna skuteczność patentów europejskich o jednolitym skutku spowoduje zwielokrotnienie liczby monopoli patentowych 24. Strona 18 Efektem zwielokrotnionej liczby patentów będą znacząco wyższe wydatki na nabywanie licencji, zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym. Jednolitą ochronę patentową będą mogły w Polsce uzyskać nie tylko podmioty z państw Unii Europejskiej, lecz z całego świata. Tak więc również np. podmioty amerykańskie, japońskie czy chińskie, wnosząc o udzielenie patentu europejskiego i przyznanie temu patentowi jednolitego skutku, uzyskają automatycznie tę ochronę w Polsce, a będą ją mogły egzekwować w postępowaniach prowadzonych przed Jednolitym Sądem Patentowym. Patent europejski o jednolitym skutku ma mieć jednolity charakter i ma przyznawać jednolitą ochronę oraz wywierać taki sam skutek we wszystkich państwach członkowskich uczestniczących we wzmocnionej współpracy. Będzie mógł zostać ograniczony, 24 Skalę tego zwielokrotnienia można oszacować na podstawie liczby patentów europejskich udzielanych w poszczególnych latach. Biorąc pod uwagę dane dotyczące 2011 r., przyrost jednolitych patentów może kształtować się na poziomie ponad 62.000 rocznie, przy czym dodatkowo należy mieć na względzie efekt kumulacji, wynikający z 20-letniego czasu trwania patentu: suma udzielonych w tym czasie patentów europejskich może być wyższa niż 1.200.000. Dla porównania, w końcu 2011 r. obowiązywało w Polsce (tylko) 35.612 patentów, w tym 17.127 patentów europejskich.

przeniesiony, unieważniony, a także będzie wygasać tylko w odniesieniu do wszystkich tych państw 25. Projektowane rozporządzenie unijne o jednolitej ochronie patentowej określa treść praw wyłącznych mających wynikać z patentu europejskiego o jednolitym skutku, a na podkreślenie zasługuje okoliczność, że obok prawa do zakazania bezpośredniego wykorzystania wynalazku (art. 6) przyznane ma być także prawo do zakazania pośredniego wykorzystaniu wynalazku (art. 7). To drugie uprawnienie, występujące np. w prawie patentowym RFN, lecz niewyrażone ani w porozumieniu TRIPS, ani w ustawie p.w.p., stanowić będzie podstawę zarzutów dotyczących pośredniego naruszenia patentu. Wprowadzenie tej regulacji oznaczać będzie istotne wzmocnienie ochrony patentowej. Jednolite mają być również ograniczenia omawianego patentu. Określa je art. 8 projektu, w którym przewidziano jedenaście ograniczeń patentu europejskiego o jednolitym skutku (chodzi np. o działania podejmowane w celach prywatnych i niehandlowych bądź w celach doświadczalnych odnoszących się do przedmiotu wynalazku chronionego patentem) 26. Wymienione przepisy wyznaczać będą treść praw wyłącznych przysługujących podmiotowi uprawnionemu z patentu europejskiego o jednolitym skutku. Jakiekolwiek działanie wchodzące w zakres uprawnień określonych w art. 6 i 7 projektu, nieobjęte ramami ograniczeń wymienionych w art. 8, stanowić będzie naruszenie patentu, a jego właściciel będzie mógł dochodzić roszczeń i innych środków prawnych (także środków tymczasowych i zabezpieczających) określonych w porozumieniu o Jednolitym Sądzie Patentowym. Strona 19 Jak wspomniano, treść zwykłych patentów europejskich w państwach uczestniczących we wzmocnionej współpracy, które ratyfikują porozumienie o Jednolitym Sądzie Patentowym, ma podlegać przepisom tej umowy międzynarodowej (art. 14f 14h), a sprawy o naruszenie tych patentów mają należeć do wyłącznej kompetencji Jednolitego Sądu Patentowego, z tym jednak że w okresie przejściowym, określonym w art. 58 projektu (mającym trwać 7 lat), strony mają mieć możliwość wyłączenia kompetencji tego sądu. 25 Przewiduje się jednak, że będzie on mógł być przedmiotem licencji obejmującej tylko niektóre spośród tych państw. Jednolity skutek mają mieć tylko licenses of right, podobne do licencji otwartej uregulowanej w art. 80 ustawy p.w.p. 26 Ponadto, wśród jednolitych skutków reguluje się wyczerpanie praw przyznanych omawianym patentem (zob. art. 9 projektu).

Poważne zastrzeżenia budzi system językowy jednolitego patentu, określony w projekcie unijnego rozporządzenia o ustaleniach dotyczących tłumaczeń. Projekt przewiduje, że po opublikowaniu opisu patentu europejskiego o jednolitym skutku zgodnie z art. 14 ust. 6 KPE 27, nie będą wymagane żadne dalsze tłumaczenia. Oznacza to nader poważne odstępstwo od regulacji zawartej w art. 65 KPE, którą w prawie polskim odzwierciedlają wspomniane wyżej przepisy art. 6 ustawy z 14.3.2003 r. Regulacja ta nie będzie obowiązywać w stosunku do patentów europejskich o jednolitym skutku, a więc tych, które będą się automatycznie rozciągać na terytorium Polski. Inne poważne odstępstwo polega na tym, że w odniesieniu do tych patentów nie będzie stosowany wobec braku tłumaczeń dostarczanych do polskiego Urzędu Patentowego przepis art. 70 ust. 3 KPE, gwarantujący minimum bezpieczeństwa prawnego dla podmiotów z państw, których językiem urzędowym nie jest angielski, francuski czy niemiecki. Pozycja podmiotów polskich, w tym przedsiębiorców, zwłaszcza małych i średnich, ulegnie drastycznemu pogorszeniu. Przy badaniu ryzyka naruszenia cudzych patentów (tzw. czystości patentowej ), nie tylko nie będą mogli opierać się na urzędowych, udostępnianych przez polski Urząd Patentowy dokumentach tłumaczeń opisów patentowych wynalazków objętych jednolitą ochroną, lecz w ogóle nie będą mieli możliwości zapoznania się we własnym języku z tym, co będzie podlegać takiej ochronie. Na nich też przerzucone będą koszty tłumaczeń i ryzyko prawne wynikające z ich niedokładności, które powinni ponosić właściciele patentów, gdyż to oni ubiegając się o patent określają przedmiot i zakres żądanej ochrony. Na właścicielach powinna też spoczywać odpowiedzialność za jakość zgłoszenia patentowego, a po udzieleniu patentu za precyzję tłumaczenia opisu patentowego na język urzędowy państwa, w którym korzystają z ochrony. Wspomniane ryzyko prawne, przerzucone na podmioty polskie, będzie znacznie większe, gdyż tłumaczenia nie będą dostarczane przez właścicieli patentów, lecz będą dokonywane przez osoby trzecie, którym nawet znakomita znajomość języka nie zapewni ani zrozumienia istoty wynalazku, ani tym bardziej prawidłowego ustalenia przedmiotowego zakresu patentu (zakresu ochrony). Co więcej, źródłem informacji o sytuacji patentowej przestanie być rejestr prowadzony przez polski Urząd Patentowy, a stanie się nim rejestr jednolitej ochrony, prowadzony przez EUP w językach angielskim, francuskim i niemieckim. Strona 20 27 Według tego przepisu, opisy patentów europejskich są publikowane przez EUP w jednym języku (tzw. języku postępowania angielskim, francuskim albo niemieckim), a same zastrzeżenia patentowe są publikowane również w dwóch pozostałych językach urzędowych EUP.

Dodatkowe ryzyka, obciążenia i koszty wynikać będą z umowy międzynarodowej tworzącej Jednolity Sąd Patentowy. Nie podejmując analizy tych zagadnień 28, w tym miejscu zauważyć należy tylko, że umowa ta nie tylko tworzy JSP, lecz również zmienia naturę prawną zwykłego patentu europejskiego, a ponadto określa środki i procedury egzekwowania zarówno wspomnianego patentu, jak i patentu jednolitego, a także SPC. Jak wspomniano, zmiana natury prawnej zwykłych patentów europejskich polega na tym, że treść wynikających z nich praw przestanie podlegać ustawom krajowym (w Polsce: ustawie p.w.p.), lecz będzie podlegać przepisom porozumienia JSP, a sprawy o naruszenie tych patentów należeć będą do wyłącznej kompetencji JSP. Konieczne jest także zwrócenie uwagi na fakt, że projekt porozumienia JSP budzi zasadnicze zastrzeżenia co do zgodności z Konstytucją, a odnośnie do niektórych jej postanowień jest ewidentnie z nimi niezgodny 29. Strona 21 W celu uniknięcia nieporozumień podkreślić należy, że wycofanie się przez nasz kraj ze wzmocnionej współpracy nie pozbawi podmiotów polskich możliwości uzyskiwania jednolitych patentów w tych państwach członkowskich UE, które będą uczestniczyć w tym systemie. Natomiast jednolite patenty nie będą obowiązywać w Polsce (podobnie jak w Hiszpanii i we Włoszech), co bynajmniej nie grozi jakąkolwiek marginalizacją naszego kraju ani nie oznacza braku ochrony. Na obszar Polski nadal będą bowiem udzielane zwykłe patenty europejskie oraz patenty krajowe (oba rodzaje patentów są i będą udzielane zarówno na rzecz podmiotów polskich, jak i z dowolnego państwa świata). 3.4. Prawo do patentu. Prawo do patentu europejskiego. W ustawie p.w.p. podmiot uprawniony do uzyskania patentu (a także prawa ochronnego na wzór użytkowy i prawa z rejestracji wzoru przemysłowego) jest określony w art. 11, który stanowi: 1. Prawo do uzyskania patentu na wynalazek albo prawa ochronnego na wzór użytkowy, jak również prawa z rejestracji wzoru przemysłowego przysługuje, z zastrzeżeniem ust. 2, 3 i 5, twórcy. 28 Zob. A. Nowicka, Kontrowersje, s. 119 i n. 29 Ibidem. Zob. też A. Nowicka, Skrót opinii, s. 25 (www.rzecznikpatentowy.org.pl).