DIAGNOZOWANIE OWIETLENIA POJAZDU WSTP Elementy instalacji owietleniowej i sygnalizacyjnej wchodz w skład wyposaenia elektrycznego pojazdów. Podstawowe ich zadania polegaj na: - zapewnieniu bezpieczestwa ruchu, - kontroli działania mechanizmów, - zapewnieniu wygody jazdy. Prawidłowe działanie instalacji owietleniowej i sygnalizacyjnej ma szczególne znaczenie dla bezpieczestwa ruchu drogowego. Skuteczno działania urzdze owietleniowych zaley od ich prawidłowego zamontowania, właciwego uytkowania i obsługiwania. W procesie eksploatacji instalacji owietleniowej szczególne znaczenie przypada oprócz konserwacji doranym badaniom diagnostycznym. Wymagania norm pastwowych i branowych dotycz tylko nowych urzdze wietlnych. Przepisy okrelaj warunki techniczne dopuszczenia pojazdu do ruchu, w tym m.in.: rodzaj, ilo i rozmieszczenie wiateł, barw i widoczno wiateł oraz zasig owietlenia. Oceny własnoci wietlnych zawarte w normach, opieraj si na konkretnych wartociach wielkoci mierzalnych. Własnoci wietlne reflektorów i lamp pogarszaj si z wielu przyczyn. Badania wskazuj na znaczny spadek natenia wiecenia wiateł reflektorów w funkcji czasu eksploatacji. arówki w urzdzeniach wietlnych trac pierwotny strumie wietlny na skutek odparowania wolframu z arnika i osadzaniu si go na wewntrznej stronie baki szklanej. Baka zaciemnia si i zmniejsza sw przepuszczalno. Drugim wanym czynnikiem spadku skutecznoci wiateł jest zmniejszenie przepuszczalnoci wiatła przez klosze lamp oraz zmatowienie odbłynika, bdce efektem porysowania powierzchni zewntrznej, pokrycia kurzem i brudem oraz oddziaływania warunków atmosferycznych. Po okresie 5 lat eksploatacji spadek własnoci wietlnych moe - szacunkowo - osign 10 25%. Zanieczyszczenie kloszy brudem i błotem, zwłaszcza w czasie jazdy w deszczu, moe doprowadzi do utraty 60% własnoci wietlnych, szczególnie tylnych lamp. Zanieczyszczenie reflektorów powoduje zmniejszenie zasigu wiateł, zwikszenie efektu olnienia, a w czasie mgły rozproszenie wiatła, co pogarsza i utrudnia warunki ruchu. Z wielu innych czynników naley zwróci uwag na czste wystpowanie zbyt małego napicia zasilania. Spadek napicia z 13,5V do 11 V (arówka 21 W) powoduje zmniejszenie strumienia wietlnego prawie o 50%. Jedn z bezporednich przyczyn nieprawidłowego działania, zwłaszcza reflektorów, jest zmiana ich połoenia podczas jazdy wskutek drga i wstrzsów. Nieprawidłowe działanie wiateł zewntrznych wynika zarówno z niewłaciwego ustawienia reflektorów, jak i nieodpowiednich wartoci natenia wiecenia wiateł. Powodem znacznego spadku natenia wiecenia wiateł reflektorów jest szybkie zuywanie si lustra (odbłynika) reflektora w wyniku jego nieszczelnoci. Prowadzi to do zmatowienia oraz korozyjnego uszkodzenia lustra reflektora i spadku skutecznoci owietlenia. Wymienione czynniki dostatecznie uzasadniaj konieczno okresowej kontroli owietlenia zewntrznego i sygnalizacji pojazdu. 1
\ 2
1. RODZAJE WIATEŁ ZEWNTRZNYCH SAMOCHODU wiatła zewntrzne samochodu mona podzieli nastpujco: - owietleniowe, do których zaliczamy drogowe, mijania i kierunkowe; - sygnałowe - pozycyjne, postojowe, hamowania, obrysowe, oznaczajce kierunek jazdy, awaryjne, ostrzegawcze; - rozpoznawcze - tylnej tablicy rejestracyjnej, uprzywilejowania, trasy; - odblaskowe - tylne, przednie, boczne i przyczepy. "Prawo o ruchu drogowym" okrela, e pojazd powinien by wyposaony w nastpujce wiatła zewntrzne: - drogowe, - mijania, - kierunkowskazy, - hamowania "stop", - owietlajce tyln tablic rejestracyjn, - pozycyjne przednie i tylne, - odblaskowe, - awaryjne, - przeciwmgłowe tylne, - cofania, - obrysowe (gdy szeroko pojazdu przekracza 2,1 m). Dopuszcza si wyposaenie pojazdu w nieobowizkowe wiatła zewntrzne (np. przeciwmgłowe przednie). 3
2. WIATŁA DROGOWE l MIJANIA wiatła drogowe powinny dostatecznie owietla drog co najmniej na 100 m przed pojazdem w warunkach zapewniajcych przejrzysto powietrza. wiatła mijania powinny: - dostatecznie owietla drog na odległo co najmniej 40 m przed pojazdem w warunkach zapewniajcych przejrzysto powietrza i nie olepia uytkowników drogi, - powinny by asymetryczne, owietlajce drog po prawej stronie na wiksz odległo ni po lewej. Poza wyej przytoczonymi wymaganiami stawianymi wiatłom drogowym i mijania odpowiednie przepisy zawieraj wymagania dotyczce liczby i rozmieszczenia obu rodzajów wiateł na pojedzie oraz ich barwy, wiatłoci jednoczenie włczonych wiateł drogowych oraz zasad uywania obu rodzajów wiateł. Najistotniejsze jest wymaganie, by dwa wiatła tego samego rodzaju miały jednakow barw i powinna to by barwa biała (dopuszcza si barw ółt selektywn) oraz wymaganie, by wiatło jednoczenie włczonych wiateł drogowych była w granicach 30000-225000 cd (kandeli), z tym e dla motocykli dolna granica wynosi 15000 cd. Na podstawie powyszych wymaga przyjmuje si nastpujce parametry (wskaniki) oceny stanu technicznego tych wiateł: - natenie wiecenia wiateł drogowych; Natenie wiecenia wiateł drogowych okrela si bezporednio poprzez pomiar wiatłoci (cd) albo porednio, przez pomiar owietlenia okrelonych punktów w załoonej odległoci od ródła wiatła (reflektora). Wielko natenia owietlenia okrela si w luksach (lx); - ustawienie kierunku strumienia wiatła drogowego (w płaszczynie pionowej i poziomej) co okrela si połoeniem rodka plamy wietlnej na ekranie; - ustawienie kierunku strumienia wiatła mijania (w płaszczynie pionowej i poziomej) co okrela si na ekranie odległoci granicy wiatła i cienia od osi optycznej reflektora. Kryteria oceny stanu technicznego wiateł drogowych i mijania przedstawiono w tabeli 1. Dopuszczalne odchylenia strumienia wiatła drogowego i mijania pokazano na rysunku 1. 2.1 WIATŁA SYGNAŁOWE I ROZPOZNAWCZE wiatła pozycyjne zarówno przednie białe, jak i tylne czerwone maj nie olniewa innych uytkowników dróg i by widoczne z odległoci conajmniej 300m, w warunkach zapewniajcych przejrzysto powietrza. wiatła hamowania "stop" powinny by widoczne z odległoci conajmniej 30m przy owietleniu słonecznym. Natenie wiatła powinno by wyranie wiksze od natenia tylnych wiateł pozycyjnych. Barwa czerwona. Kierunkowskazy powinny mie barw ółt samochodow. Powinny zapala si i gasn z równomiern czstotliwoci 90 ± 30 cykli na minut. Włczenie wiateł powinno nastpi z opónieniem nie wikszym ni 1s, a pierwsze wyłczenie z opónieniem nie wikszym ni 1,5s od uruchomienia przełcznika kierunkowskazów. wiatło kierunkowskazów powinno by widoczne co najmniej z odległoci 30 m przy owietleniu słonecznym. wiatło tylnej tablicy rejestracyjnej - barwa biała, widoczne z odległoci conajmniej 20m. Równie pozostałe wiatła zewntrzne i wiatła odblaskowe powinny odpowiada wymaganiom okrelonym w "Prawie o ruchu drogowym". 4
Tabela 1. 5
Rysunek 1. Tabela 2. 6
3. METODY DIAGNOZOWANIA INSTALACJI OWIETLENIOWEJ l SYGNALIZACYJNEJ Sprawnie działajce: instalacja owietleniowa i sygnalizacyjna s elementami warunkujcymi bezpieczestwo jazdy. Utrzymanie ich w naleytym stanie wymaga okresowej, systematycznej kontroli. Zakres bada obejmuje: - badania wstpne instalacji (kontrol działania), - kontrol ustawienia reflektorów i natenia wiecenia ich wiateł, - kontrol wiatłoci wiateł sygnalizacyjnych. 3.1 SPRAWDZENIA WSTPNE Badania wstpne obejmuj nastpujce czynnoci kontrolne: - stan arówek i reflektorów, - połczenie lamp z mas, - stan przewodów łczcych, - działanie wiateł hamowania, - działanie kierunkowskazów, - działanie wiateł pozycyjnych. KONTROLA STANU ARÓWEK l REFLEKTORÓW arówki sprawdzamy po ich wyjciu z reflektora. Stan techniczny arówek pogarsza si w miar ich zuycia, a typowymi objawami zuycia jest zmatowienie lub ciemnienie baki arówki. Po stwierdzeniu tych niedomaga arówk naley wymieni na now. Kontrola stanu arówek dotyczy wszelkich wiateł samochodu. Stan lustra reflektorów ma zasadniczy wpływ na jako wiatła. W przypadku stwierdzenia uszkodze, zmatowie lub rdzy, naley lustro wymieni lub podda regeneracji Naley ponadto skontrolowa zamocowanie reflektorów. Niedopuszczalne s najmniejsze poluzowania, poniewa powoduj one drgania wiateł mczce kierowc i olniewajce innych uytkowników drogi. SPRAWDZENIE POŁCZE INSTALACJI OWIETLENIOWEJ Drobne uszkodzenia w połczeniu na mas powoduj duy spadek napicia i zmniejszenie skutecznoci owietlenia. W celu dokonania kontroli prawidłowego połczenia reflektorów z mas zdejmujemy przedni opraw oraz szkło i po włczeniu wiateł drogowych, wykonujemy nastpujce próby: - włczamy woltomierz pomidzy reflektor a mas pojazdu, najmniejsze wychylenia wskazówki dowodz złego połczenia reflektora z mas; - sprawdzamy spadek napicia na przewodach doprowadzajcych; Wyjmujemy reflektor z obudowy, dodatkowym przewodem łczymy go z mas pojazdu i po włczeniu wiateł drogowych, sprawdzamy przy pomocy woltomierza napicie pomidzy kocówkami od akumulatora i pomidzy nieuziemion kocówk arówki oraz ram pojazdu. Rónica pomidzy tymi wskazaniami wiksza ni 0,5V wskazuje na spadek napicia w instalacji zasilajcej, który moe by spowodowany złym połczeniem w obwodzie lub te zastosowaniem arówek o wikszej mocy ni zalecane przez wytwórc. Naley skontrolowa równie, czy w poszczególnych obwodach zainstalowane s odpowiednie bezpieczniki. 7
SPRAWDZENIE WSTPNE INSTALACJI SYGNALIZACYJNEJ 1. Kontrola działania wiatła hamulcowego "stop": - włczy wiatła pozycyjne samochodu, - z pomoc drugiej osoby, naciskajcej na pedał hamulca ustali chwil włczenia si wiatła "stop" oraz intensywno jego wiecenia. 2. Kontrola działania kierunkowskazów: - ocena natenia wiatła (organoleptycznie), - pomiar czasu zadziałania i czasu do pierwszego wyłczenia, - pomiar czstotliwoci przerw wiatła. Pomiar czasu zadziałania kierunkowskazów przeprowadzamy przy pomocy sekundomierza o dokładnoci wskaza 0,2s. Pomiar czstotliwoci przerw wiatła wykonuje si przez pomiar czasu 10 kolejnych błysków. W tym celu włcza si sekundomierz w chwili błysku i wyłcza przy dziesitym błyniciu wiatła. Czas ten powinien zawiera si w granicach 5-10s. 3. Sprawdzenie działania wska ników kontrolnych i sygnalizacyjnych umieszczonych na tablicy wska ników w kabinie kierowcy. 4. Sprawdzenie działania sygnału d wikowego. Pojazd samochodowy powinien by wyposaony w sygnał dwikowy o cigłym, nieprzeraliwym tonie i odpowiednim poziomie dwiku. 3.2 BADANIA KONTROLNE REFLEKTORÓW Kontrola ta ma szczególne znaczenie w aspekcie bezpieczestwa jazdy. Z biegiem czasu - wskutek drga, wstrzsów i zmian charakterystyk zawieszenia - reflektory zmieniaj swoje połoenie. Dlatego te ich ustawienie powinno by okresowo kontrolowane, przynajmniej po przebiegu 10-12 ty. km. Podczas sprawdzenia najbardziej istotne jest: - dokonanie korekcji ogniska reflektora, - kontrola ustawienia wiateł drogowych i mijania, - pomiar natenia wiecenia wiateł. KOREKCJA OGNISKA REFLEKTORA Korekcja ogniska reflektora polega na skontrolowaniu, czy włókno arówki znajduje si cile w ognisku reflektora. Jest to bowiem nieodzownym warunkiem uzyskania równoległej wizki promieni. Korekcj ogniska dokonuje si dla kadego reflektora oddzielnie. W tym celu naley samochód ustawi w odległoci 2-4m od ekranu kontrolnego, zdj szkło badanego reflektora i zasłaniajc drugi reflektor włczy wiatła drogowe. Jeeli włókno arówki nie znajduje si w ognisku paraboloidy, na rodku plamy jasnej pojawi si plama ciemna. Błd ten koryguje si przesuwajc arówk odpowiednio nieco do przodu lub do tyłu, a do uzyskania jednolitej jasnej plamy na ekranie. 8
KONTROLA USTAWIENIA WIATEŁ 1. Czynniki warunkujce dokładno pomiaru Zasadnicze czynniki wpływajce na dokładno pomiaru ustawienia wiateł mona podzieli na dwie grupy: - czynniki wpływajce na dokładno pomiaru w płaszczynie pionowej: o stan obcienia pojazdu, o cinienie powietrza w ogumieniu, o płaska i pozioma nawierzchnia stanowiska. - czynniki wpływajce na dokładno pomiaru w płaszczynie poziomej: o nieprostopadłe ustawienie pojazdu na stanowisku w stosunku do płaszczyzny ekranu kontrolnego. Stan obcienia pojazdu Naley bezwarunkowo przestrzega podawanych przez producenta warunków obcienia pojazdu przy kontroli wiateł. Cinienie powietrza w ogumieniu Zachowanie w czasie pomiaru prawidłowego cinienia ma dla dokładnoci wyniku ustawienia wiateł due znaczenie. Poziomo i stan nawierzchni stanowiska kontrolnego Obszar stanowiska kontrolnego do badania wiateł powinien stanowi trwał płaszczyzn płask, poziom i gładk. Uwzgldniajc realne moliwoci wykonawcze przyjmuje si, e dopuszczalna nierówno nawierzchni stanowiska do kontroli wiateł samochodów osobowych nie powinna przekracza ±1mm/1m, a dla samochodów ciarowych + 3mm/1 m. Granica ta zapewnia, e błd powstały przy pomiarze nawet małego samochodu nie przekroczy ±1cm/10m. Nieprostopadłe ustawienie osi pojazdu na stanowisku Naley bezwarunkowo dy do uzyskania prawidłowej pozycji samochodu podczas pomiaru, poniewa ju 30" odchyłki od prostopadłego ustawienia pojazdu wzgldem płaszczyzny ekranu powoduje błd 8,7cm/10m. W przypadku kontroli wiateł przyrzdami, prawidłowo ustawienia głowicy wzgldem osi podłunej otrzymuje si poprzez bazowanie mechaniczne (drki oporowe i ustawcze przyrzdu) lub optyczne (projektor wstgi wiatła). Przy bazowaniu mechanicznym koła przednie powinny by dokładnie ustawione do jazdy na wprost. 2. Zasady kontroli wiateł głównych Zasady kontroli dotycz podstawowych warunków i wymaga niezbdnych dla naleytego przeprowadzenia czynnoci kontrolnych wiateł drogowych i mijania pojazdów samochodowych: 9
- Stanowisko, na którym stawiany jest samochód podczas kontroli wiateł powinno mie nawierzchni tward, płask i poziom z dopuszczaln odchyłk od płaskoci wynoszc +1mm/1m dla samochodów osobowych i ±3mm/1m dla samochodów ciarowych i autobusów. - Poddawany kontroli samochód powinien mie wyregulowane cinienie powietrza w ogumieniu. - Poddawany kontroli samochód powinien by obciony zgodnie z wymaganiami producenta. W przypadku całkowitego braku danych o stanie obcienia pojazdu przy sprawdzaniu wiateł, pomiar naley przeprowadzi w takich warunkach, w jakich wiatła skierowane s najwyej. - Samochód powinien by ustawiony na stanowisku tak, aby jego o podłuna była równoległa do osi optycznej przyrzdu kontrolnego lub prostopadła do płaszczyzny ekranu (z dopuszczaln odchyłk nie przekraczajc ±15'). - Pomiar ustawienia wiatła drogowego w płaszczynie pionowej powinien by przeprowadzony z dokładnoci +2cm/10m, a w płaszczynie poziomej +8cm/10m. Ustawienie strumienia wiatła powinno odpowiada wymaganiom ustalonym przez producenta. - Pomiar ustawienia wiateł mijania w płaszczynie pionowej powinien by przeprowadzony z dokładnoci +2cm/10m, a w płaszczynie poziomej (wiatła asymetryczne) ±4cm/10m. - Pomiar wiatłoci wiateł drogowych powinien by wykonany z dokładnoci +2000cd. wiatło powinna odpowiada wymaganiom okrelonym w "Prawie o ruchu drogowym". - Pomiar natenia owietlenia na wiatłach mijania powinien by wykonany z dokładnoci ±0,1lx/25m. Kontrol ustawienia wiateł głównych pojazdu przeprowadza si przy uyciu ekranu kontrolnego lub specjalnych przyrzdów. POMIAR NATENIA WIECENIA WIATEŁ Pomiar wiatłoci wiateł drogowych wykonuje si przy pomocy przyrzdów diagnostycznych umoliwiajcych sprawdzenie parametrów fotometrycznych wiateł głównych. wiatło powinna odpowiada wymaganiom okrelonym w "Prawie o ruchu drogowym". Ta grupa przyrzdów diagnostycznych do kontroli wiateł głównych umoliwia równie sprawdzenie natenia owietlenia na wiatłach mijania (ocena olnienia kierowcy pojazdu nadjedajcego z przeciwka). 3.3 BADANIA INSTALACJI SYGNALIZACYJNEJ POJAZDU Diagnozowanie wiateł sygnałowych, rozpoznawczych i sygnału dwikowego wykonuje si metodami organoleptycznymi. W ostatnim okresie podejmowane s próby bada tych zespołów metodami przyrzdowymi. Pomiarów tymi przyrzdami dokonuje si przez przystawienie przyrzdu do sprawdzanej lampy w osi jej odniesienia. Wynik pomiaru wiatłoci odczytuje si bezporednio w kandelach i porównuje z wartociami wymaganymi. Poziom dwiku sygnału dwikowego mierzy si podczas postoju pojazdu z odległoci 3m. Poziom dwiku powinien by nie mniejszy ni 87 db (motocykle) i 96 db (pozostałe pojazdy). Metod pomiaru poziomu dwiku okrelaj odrbne przepisy. 10
4. URZDZENIA DO KONTROLI INSTALACJI OWIETLENIOWEJ I SYGNALIZACYJNEJ Istnieje wiele przyrzdów do kontroli ustawienia reflektorów i pomiaru parametrów fotometrycznych wiateł. 4.1. KLASYFIKACJA PRZYRZDÓW - W zalenoci od przeznaczenia: o do sprawdzania wiateł głównych (reflektorów), o do sprawdzania wiateł sygnałowych i rozpoznawczych. - W zalenoci od stopnia skomplikowania: o przyrzdy proste (ekrany kontrolne), o przyrzdy złoone (optyczne). - W zalenoci od rodzaju mierzonych parametrów: o do pomiaru parametrów geometrycznych (kontrola ustawienia wiateł), o do pomiaru parametrów geometrycznych i fotometrycznych wiateł. - W zalenoci od miejsca kontroli: o przenone (do bada w warunkach drogowych), o stanowiskowe (do bada na stacjach diagnostycznych). - W zalenoci od sposobu bazowania przyrzdu wzgldem pojazdu: o drkami ustawczymi wzgldem reflektorów, o prowadnic przenon wzgldem kół przednich, o torem stałym wzgldem kierunku jazdy, o projektorem wstgi wiatła wzgldem nadwozia. 4.2. EKRAN KONTROLNY Najprostszym przyrzdem do kontroli ustawienia wiateł głównych jest biały, czsto poliniowany, ekran kontrolny. Moe on by stały lub przesuwny. Zalet ekranów jest ich prostota, głównymi wadami: znaczne zapotrzebowanie miejsca, konieczno zaciemnienia stanowiska, mała dokładno pomiarów oraz ograniczony zakres (tylko ustawienie wiateł). Kontrol ustawienia reflektorów przy uyciu ekranu wykonuje si nastpujco: - Ustawi ekran w odległoci 10m (5m) od reflektorów, prostopadle do osi podłunej pojazdu i prostopadle do poziomu podłoa; - Na ekranie oznaczy dwa krzye (rysunek 2), symetrycznie do ladu podłunej osi pojazdu, w przepisowej odległoci A (rozstaw osi badanych reflektorów) i na wysokoci H (odległo osi reflektorów od nawierzchni); - Poniej, w odległoci a (okrelonej w instrukcji pojazdu), nanie lini poziom h h, równoległ do linii H H; - Z punktów o współrzdnych (A/2, a) wykreli proste pod ktem 15 w prawo w gór; - Włczy wiatła mijania i - oddzielnie dla kadego reflektora - sprawdzi, czy pozioma linia granicy wiatła i cienia znajduje si na wysokoci linii h h na ekranie i czy wierzchołek załamania granicy wiatła i cienia pokrywa si z wierzchołkiem kta 15 narysowanym na ekranie (dopuszczalne odchyłki - patrz rysunek 1); - W razie przekroczenia granic tolerancji naley: o poprzez pokrcenie wkrtem do regulacji ustawienia reflektora w pionie uzyska zgodno poziomej linii granicy wiatła i cienia z lini h- h na ekranie; 11
o wkrtem do regulacji reflektora w poziomie uzyska zgodno wierzchołka kta granicy wiatła i cienia z wierzchołkiem narysowanym na ekranie; - Włczy wiatło drogowe, zasłoni jeden z reflektorów i obserwowa połoenie plamy wietlnej drugiego reflektora na ekranie; plama wietlna o najwikszym nateniu owietlenia powinna pokrywa si swoim rodkiem ze rodkiem krzya na ekranie (dopuszczalne odchyłki w granicach tolerancji - patrz rysunek 1) - W przypadku przekroczenia granic tolerancji ustawienia wiatła drogowego, naley sprawdzi stan techniczny arówki i pewno jej osadzenia w oprawce a nastpnie, ponownie dokona oceny ustawienia wiatła drogowego; jeeli czynnoci te nie dały pozytywnego rezultatu, pokrcajc wkrtami regulacji reflektora w pionie i w poziomie sprowadzi rodek plamy wietlnej wiatła drogowego w granice dopuszczalnych odchyłek od krzya na ekranie; - Po ponownym włczeniu wiatła mijania i stwierdzeniu, e dokonane korekty spowodowały przekroczenie dopuszczalnych odchyłek, naley wymieni arówk. Rysunek 2. 12
4.3. FOTOELEKTRYCZNE URZDZENIA OPTYCZNE DO KONTROLI WIATEŁ Przyrzdy te słu do kontroli ustawienia reflektorów w płaszczynie pionowej i poziomej, wiatłoci wiateł drogowych, natenia owietlenia wiatłami mijania w strefie cienia (ocena olnienia wiatłami mijania kierowcy nadjedajcego z przeciwka). Przyrzdy te przystosowane s do kontroli reflektorów wyposaonych w arówki tradycyjne i halogenowe. Urzdzenia produkcji Przedsibiorstwa FUDIM-POLMO typu KS-20B, KST-20, KSP-20 stanowi jedn rodzin konstrukcyjn, rónic si sposobem bazowania wzgldem samochodu. 1. Przyrzd KS-20B Zasada działania Soczewka skupiajca umoliwia zmniejszenie odległoci pomidzy ekranem a badanym reflektorem do wartoci mniejszej od 1m. Pomiar wiatłoci wiateł i natenia owietlenia odbywa si przez pomiar opornoci fotorezystora umieszczonego na ekranie pomiarowym. Budowa Przyrzd KS-20B składa si z czterech podstawowych zespołów (rysunek 3): - ramy, - głowicy pomiarowej, - układu fotometrycznego, - wyposaenia umoliwiajcego ustawienie przyrzdu wzgldem pojazdu. Rama przyrzdu jest wykonana z rury stalowej i wyposaona w koła oraz rolki, słuce do przesuwania przyrzdu po prowadnicy. W przedniej czci głowicy (rysunek 4) znajduje si soczewka skupiajca, w ognisku której umieszczony jest ekran pokryty matowym lakierem. W rodkowej czci ekranu znajduje si podłuny otwór, wzdłu którego jest naniesiona podziałka z opisem cyfrowym. Za ekranem osadzony jest suwak, który moe wykonywa ruchy poziome wzdłu otworu. W suwaku znajduje si fotorezystor, na który pada wiatło przez otwór w ekranie i przesłon z kalibrowanym otworkiem. Na przesłonie jest naniesiona pionowa kreska, która umoliwia okrelenie połoenia fotorezystora w stosunku do oznaczonego rodka ekranu. Do przesuwania suwaka wraz z fotorezystorem słuy pokrtło. Ekran pomiarowy jest przymocowany do głowicy w czterech wyciciach prowadzcych, umoliwiajcych ruch pionowy. Do podnoszenia i opuszczania ekranu słuy bben z podziałka umoliwiajc okrelenie połoenia rodka ekranu w stosunku do osi optycznej badanego reflektora. W tylnej czci głowicy umieszczono układ fotometryczny, wykonany technologi obwodów drukowanych. Współpracuje on z wysokiej jakoci mikroamperomierzem. Do zmiany rodzajów pracy słuy przełcznik (rys. 5) o działaniu współzalenym, do cechowania - dwa potencjometry. Układ jest zasilany jednym ogniwem R-20. Wyposaenie przyrzdu, umoliwiajce ustawienie głowicy w osi reflektora i równolegle do podłunej osi pojazdu, składa si z prowadnicy i dwóch łczników teleskopowych. W czasie wykonywania pomiarów samochód i przyrzd powinny si znajdowa na jednym poziomie podłoa, w połoeniu jak na rysunku 6. 13
Rysunek 3. Rysunek 4. Posługiwanie si przyrzdem jest bardzo łatwe. Naley tylko pamita, e na małym ekranie głowicy obserwuje si w zmniejszeniu to samo, co na normalnym ekranie oddalonym o 10m, przy czym 1 działka elementarna (kreska) na ekranie lub bbnie odpowiada 1 cm na normalnym ekranie. Przesunicie pokrtłem fotorezystora o 1 działk od rodka odpowiada przesuniciu o 4cm na ekranie normalnym. 14
Po sprawdzeniu ustawienia wiateł (i ewentualnej regulacji) okrela si wiatło wiateł drogowych mierzon w osi reflektorów, oraz natenie wiatła mijania mierzone na wysokoci oczu kierowcy pojazdu nadjedajcego z przeciwka z odległoci 25m. Obraz na ekranie pomiarowym przyrzdu w przypadku dobrze ustawionego reflektora pokazano na rysunku 7 (wiatła drogowe) i rysunku 8 (asymetryczne wiatła mijania). Do regulacji ustawienia reflektorów słu specjalne mechanizmy, które umoliwiaj regulacj w granicach +4 w płaszczynie poziomej lub pionowej, liczc od osi optycznej reflektora. Diagnozowanie wiateł głównych - Czynnoci wstpne: o poziome i płaskie podłoe, o obcienie samochodu, o cinienie w ogumieniu, o ogldziny zewntrzne reflektorów. - Przygotowanie przyrzdu do pracy: o ustawienie przyrzdu wzgldem pojazdu; pomidzy szkłem reflektora a soczewk przyrzdu powinna by zachowana odległo około 30cm; rodek soczewki naley ustawi naprzeciwko rodka reflektora z dokładnoci 2cm; zwróci uwag na równoległo i jednakow długo łczników zderzaków; o sprawdzi i wyregulowa układ fotometryczny w zakresie wiateł drogowych i mijania; wcisn klawisz TEST i sprowadzi (jeli potrzeba) wskazówk miernika na znak przez obracanie wkrtakiem osi przynalenego potencjometru. - Sprawdzenie ustawienia wiateł mijania: o bben ustawi na dan warto h (np. 12 DÓŁ); o włczy wiatło mijania; o ustawi dokładnie reflektor w zakresie lewo-prawo i góra-dół tak, aby granica wiatła i cienia pokryta si z poziom i ukon lini na ekranie (patrz rysunek 8). - Sprawdzenie ustawienia wiateł drogowych: o bben ustawi na dan warto h (np. 0,5 DÓŁ itp.); o włczy wiatło drogowe; o sprawdzi, czy rodek plamy wietlnej znalazł si na przeciciu linii ekranu (dopuszcza si odchyłki w granicach tolerancji) - patrz rysunek 7; o jeeli granice tolerancji zostały przekroczone naley sprawdzi zamocowanie arówki, jej stan techniczny lub wymieni arówk; powtórzy procedur sprawdzenia ustawienia wiateł mijania i drogowych. - Pomiar wiatłoci wiateł drogowych: o włczy wiatła drogowe; o bbnem sprowadzi ekran w takie połoenie, aby linia pozioma przechodziła przez rodek plamy wietlnej; o sprawdzi, czy fotorezystory znajduj si w rodku ekranu; o wcisn klawisz POMIAR; w przypadku przekroczenia zakresu naley włczy drugi zakres miernika klawiszem POMIAR 2, wskazania naley wówczas mnoy przez dwa; o odczyta wskazan warto wiatłoci w cd; o wyłczy miernik. - Pomiar natenia owietlenia wiatłami mijania: o bben ustawi w połoenie 10 GÓRA; 15
o pokrtłem sprowadzi fotorezystor w skrajne lewe połoenie, przeciwne ukonej kresce (punkt odpowiadajcy połoeniu oczu kierowcy pojazdu nadjedajcego z przeciwka) o włczy wiatła mijania; o wcisn klawisz POMIAR; o odczyta wskazan warto natenia owietlenia w lx; o wyłczy miernik; o pokrtłem sprowadzi fotorezystor w połoenie rodkowe. UWAGA! wiatło i natenie owietlenia mierzy si po właciwym ustawieniu wiateł. Rysunek 5. Rysunek 6. 16
Rysunek 7. Rysunek 8. 17
2. Przyrzd KST-20 Wersja KST-20 (rysunek 9a) róni si od opisanego modelu KS-20B tym, e zastosowano mocowanie głowicy pomiarowej za porednictwem specjalnego suwaka na słupie ze stopów lekkich. System bazowania wzgldem samochodu oparty jest na - zamontowanym na stałe - torze jezdnym, po którym przetaczane jest urzdzenie. W przyrzd ten powinny by wyposaone stacje diagnostyczne i stacje obsługi o duej przepustowoci. 3. Przyrzd KSP-20 Inna odmiana konstrukcyjna urzdzenia do sprawdzania wiateł głównych samochodu KSP-20 (rysunek 10a) wyposaona jest w system bazowania wzgldem nadwozia za pomoc wstgi wiatła. Projektor optyczny wstgi wiatła zasilany jest przez własny transformator z sieci o napiciu 220 V. Elementy głowicy pomiarowej przyrzdu KSP-20 przedstawiono na rysunku 11. W celu dokładnego, równoległego ustawienia osi optycznej głowicy pomiarowej wzgldem płaszczyzny symetrii samochodu, naley postpi w nastpujcy sposób (rysunek 12): - chwytajc za słup przejecha przyrzdem tak, aby głowica pomiarowa znalazła si moliwie dokładnie w rodku midzy reflektorami; - włczy wiatło w projektorze i pochylajc projektor (o kt 45 60 od poziomu) skierowa wstg wiatła na przód nadwozia; - obracajc przyrzdem o niewielki kt w prawo lub lewo, ustawi wstg wiatła na dwa symetrycznie rozmieszczone punkty nadwozia (np. naroniki maski, błotników, dysze spryskiwaczy szyby itp.); wstg wiatła przemieszcza si wzdłu nadwozia przez zmian pochylenia projektora; - przejecha kolejno przyrzdem do reflektorów w celu dokonania ich sprawdzenia (zwraca uwag aby nie obróci przyrzdu). 4.4. EKRANOWE URZDZENIA OPTYCZNE DO KONTROLI WIATEŁ W ostatnim okresie opracowano i wykonano w Przedsibiorstwie FUDIM-POLMO nowe modele przyrzdów optycznych do sprawdzania ustawienia wiateł pojazdów. S to przyrzdy USP-20 i UST-20, typu ekranowego, stanowice jedn rodzin konstrukcyjn, rónic si sposobem bazowania wzgldem pojazdu. Przyrzdy te s przeznaczone do sprawdzania parametrów geometrycznych wiateł (ustawienie w płaszczynie pionowej i poziomej). 18
Rysunek 9. 19
Rysunek 10. 20
Rysunek 11. 1. Przyrzd USP-20 Przyrzd USP-20 (rysunek 10b) składa si z: - głowicy pomiarowej wyposaonej w suwak, - wózka ze słupem i transformatorem, - projektora wstgi wiatła. Urzdzenie to ma głowic pomiarow (rysunek 13) inn ni w dotychczas produkowanych przyrzdach optycznych. Głowica ta jest nieco nisza, co wynika z zastosowania soczewki kołowej o citych dwóch bokach. W tylnej czci, wewntrz głowicy umieszczony jest ekran pomiarowy, widoczny przez szyb ze szkła organicznego, zabudowan na górnej powierzchni obudowy głowicy. W przedniej czci na obudowie głowicy jest zamontowane pokrtło słuce do przemieszczania ekranu za pomoc układu linek. Pokrtło to ma znacznik skierowany na skal ekranu, równie umieszczon na obudowie głowicy. Głowica pomiarowa jest wyposaona w suwak, pozwalajcy na przemieszczanie jej w kierunku pionowym po słupie o przekroju kwadratowym. Głowic przemieszcza si rcznie za pomoc uchwytu zamocowanego na suwaku. Suwak jest wyposaony w piercie zakleszczajcy si samoczynnie na słupie, co zapewnia ustalanie głowicy na danej wysokoci. Do odkleszczania piercienia słuy przycisk umieszczony w uchwycie. Słup, po którym jest przemieszczana głowica pomiarowa, zamocowano na wózku zaopatrzonym w trzy ogumione koła jezdne do przesuwania urzdzenia. Do ramy wózka przyspawano nakładk z blachy, słuc do przytrzymywania wózka stop podczas przemieszczania głowicy do góry. Równie na ramie zamocowano obudowany transformator 21
do zasilania projektora bazowania. Ponadto na wózku zabudowano nony korektor bazowania. W urzdzeniu zastosowano bazowanie za pomoc wstgi wiatła, wysyłanej z projektora zamocowanego obrotowo w górnej czci słupa. Projektor ten składa si z dwuczciowego kadłuba z umieszczon w nim specjaln wsk soczewk oraz halogenow arówk o mocy 150W. Projektor ma rkoje z umieszczonym w niej przyciskiem włczajcym wiatło emitowane tylko przy wcinitym przycisku, który wyłcza si samoczynnie w momencie ustania siły wciskajcej. Wstga wiatła jest prostopadła do osi optycznej głowicy pomiarowej. Dla ułatwienia precyzyjnego ustawiania wstgi wiatła na punkty nadwozia urzdzenie wyposaono w nony korektor bazowania. Obracanie wózkiem, w wyniku którego uzyskuje si korygowanie wizki wiatła nastpuje przez nacinicie i pokrcenie stop ogumionego kółka, zamocowanego w ramie wózka. Urzdzenie USP-20 wykazuje du przydatno do kontroli ustawienia i regulacji wiateł głównych samochodów. Bazowanie urzdzenia za pomoc wstgi wiatła jest łatwe, a zarazem dokładne (szczególnie przy samochodach osobowych). Bardzo przydatny jest przy tym nony korektor bazowania. Urzdzenie wykazuje powtarzalno wyników oraz ich porównywalno z innymi przyrzdami optycznymi. Zwraca uwag estetyczne wykonanie urzdzenia i dua jego ergonomiczno. 2. Przyrzd UST-20 Wersja UST-20 (rysunek 9b) róni si od poprzednio opisanego modelu USP-20 tym, e system bazowania wzgldem samochodu oparty jest na zamontowanym na stałe torze jezdnym, po którym przetaczane jest urzdzenie. Urzdzenie UST-20 nadaje si szczególnie do stacji diagnostycznych i obsługowych o duej przepustowoci. 4.5. PRZYRZDY PRZENONE DO SPRAWDZANIA WIATEŁ GŁÓWNYCH Przykładem przenonego przyrzdu do sprawdzania ustawienia wiateł w warunkach drogowych jest - wykonane w niewielkiej iloci - urzdzenie KS-30. Budowa przyrzdu Urzdzenie KS-30 (rysunek 14) składa si z trzech zasadniczych elementów: - głowicy pomiarowej, - wspornika głowicy pomiarowej, - projektora ze wspornikiem. Bazowanie przyrzdu wzgldem pojazdu - wybra tak powierzchni drogi, aby na długoci pojazdu nierówno powierzchni nie przekraczała 3 cm; - ustawi wspornik z głowic pomiarow na wysokoci przedniej osi pojazdu; - ustawi projektor ze wspornikiem na wprost głowicy w odległoci około 2,5 m, włczy zasilanie, skierowa wizk wiatła na ekran głowicy pomiarowej; - wyregulowa ostro uzyskanej na ekranie plamy wiatła i zgra diafragm z kresk na ekranie; - unieruchomi projektor na jego wsporniku i wkrci obiektyw do oporu; 22