Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. F. Chopina w Bytomiu SZKOLNY PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOT DODATKOWY- KLAWESYN 1 Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dn. 6 września 2017r. w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego w publicznych szkołach artystycznych (Dz.U. poz. 1793) Autor: dr Aleksandra Gajecka-Antosiewicz BYTOM 2017 r. 1 Pierwszy rok nauczania odnosi się również do przedmiotu Klawesyn obowiązkowy. 1
SPIS TREŚCI I. Cele kształcenia wymagania ogólne str.3 II. Cele kształcenia- wymagania szczegółowe str.3 III. MATERIAŁ NAUCZANIA: a) Treści nauczania str.4 b) Treści nauczania ze wskazówkami metodycznymi str.4 I. Rok I str.4 II. Rok II str.4 III. Rok III str.4 IV. Rok IV str.5 V. Rok V str.5 VI. Rok VI str.5 c) Formy sprawdzania osiągnięć str.5-7 d) Opis osiągnięć ucznia na zakończenie etapu edukacyjnego str.7-9 e) Repertuar do realizacji str.9 I. Rok I str.9-10 II. Rok II str.10 III. Rok III str.11 IV. Rok IV str.11-12 V. Rok V str.12-13 VI. Rok VI str.13-14 IV. Wskazówki metodyczne. Komentarz str.14 V. Opis warunków nauczania str.14 2
I. Cele kształcenia wymagania ogólne 1. Opanowanie gry na instrumencie, kształtowanie wrażliwości muzycznej, praktyczne wykorzystanie wiedzy teoretycznej Uczeń kształci umiejętności prawidłowego posługiwania się aparatem gry oraz doskonali sposoby analizy i interpretacji materiału muzycznego. 2. Zdobywanie podstawowej wiedzy z zakresu przedmiotu z uwzględnieniem kontekstu historyczno-estetycznego. Uczeń poznaje budowę klawesynu oraz podstawowe cechy repertuaru klawesynowego. 3. Przygotowanie do samodzielnej pracy i aktywnego uczestnictwa w życiu muzycznym Uczeń samodzielnie pracuje, rozwijając słuch, poczucie rytmu i wrażliwość muzyczną oraz doskonaląc sposoby koncentracji i opanowywania tremy przez pracę z innymi muzykami oraz częste(bierne i czynne) uczestnictwo w koncertach. Aktywnie bierze udział w życiu kulturalnym swojego środowiska. II. Cele kształcenia wymagania szczegółowe 1. Opanowanie gry na instrumencie, kształtowanie wrażliwości muzycznej, praktyczne wykorzystanie wiedzy teoretycznej Uczeń: 1) prezentuje prawidłową postawę podczas gry na instrumencie; 2) właściwie dysponuje aparatem gry z odpowiednią korelacją lewej i prawej ręki oraz podstawową biegłością palcową; 3) realizuje odpowiednią ornamentykę i artykulację; 4) odczytuje prosty zapis muzyczny, określa i interpretuje zawartą w nim ekspresję. 2. Zdobywanie podstawowej wiedzy z zakresu przedmiotu z uwzględnieniem kontekstu historyczno-estetycznego Uczeń: 1) posiada wiedzę z zakresu budowy klawesynu, techniki gry i możliwości wyrazowych; 2) definiuje ogólny schemat formalny wykonywanych utworów, zna zasady akcentowania, wskazuje treści muzyczne; 3) posługuje się terminologią muzyczną; 4) wykorzystuje wiedzę z historii i literatury muzycznej do interpretacji wykonywanych utworów. 3. Przygotowanie do samodzielnej pracy i aktywnego uczestnictwa w życiu muzycznym Uczeń: 1) doskonali efekty własnej pracy; 2) poszerza swoją wiedzę m.in. słuchając nagrań i czytając literaturę fachową; 3) bierze czynny udział w różnych formach życia muzycznego; 4) uczestniczy w audycjach, koncertach, wystawach i innych wydarzeniach kulturalnych. 3
IV. Materiał nauczania a) Treści nauczania: - Wiedza dotycząca instrumentu: Historia instrumentu, Budowa instrumentu i jego odmian, Obsługa i konserwacja instrumentu. - Prawidłowy aparat gry umożliwiający swobodę i biegłość techniczną. - Technika gry z uwzględnieniem różnych sposobów artykulacji. - Wiedza w zakresie interpretacji muzycznej z uwzględnieniem znajomości kanonów stylu i formy muzycznej. - Czytanie a vista utworów o niewysokim stopniu trudności. - Samodzielna praca nad utworem w zakresie świadomego ćwiczenia i korygowania błędów, - Praktyka estradowa z uwzględnieniem: Obycia estradowego, Technik koncentracji, Technik pokonywania tremy, Technik zapamiętywania, Krytycznej oceny wykonywanego utworu. b) Treści nauczania ze wskazówkami metodycznymi Przybliżenie i przekazanie najważniejszych wiadomości dotyczących historii instrumentu, muzyki komponowanej na klawesyn i jej twórców, podstawowych zasad interpretacji utworów klawesynowych może odbywać się w ramach lekcji indywidualnych, ale także w formie prelekcji bądź wykładu. I-III rok nauki 2/3 jednostki lekcyjnej tygodniowo - wiedza na temat historii i budowy klawesynu oraz jego odmian, - prawidłowy aparat gry i postawa przy instrumencie, - umiejętność interpretacji zgodnej z zasadami notacji, kanonami stylu i formy muzycznej (teoria afektów, podstawy retoryki muzycznej, hierarchia akcentów w takcie, artykulacja jako środek ekspresji, maniery wykonawcze, elementy improwizacji, taniec w muzyce baroku), - umiejętność gry polifonicznej, - prawidłowe wykonywanie ozdobników, - umiejętność gry a vista, analizy i samodzielnej oceny wykonywanego utworu, 4
- praktyka estradowa. IV-V rok nauki 2/3 jednostki lekcyjnej tygodniowo - pogłębienie wiadomości z zakresu wiedzy o instrumencie i literaturze przedmiotu, - rozwój biegłości technicznej, niezależności rąk oraz swobody gry na każdym rejestrze, - umiejętność gry polifonicznej, - umiejętność frazowania, operowania zróżnicowaną barwą i odpowiednimi sposobami artykulacji, poprawne zdobnictwo, - umiejętność analizy, samodzielnej pracy i oceny wykonywanego utworu, - umiejętność posługiwania się różnymi formami zapamiętywania, - doskonalenie gry a vista, - podstawy realizacji basso continuo, - aktywne uczestnictwo w życiu muzycznym. VI rok nauki 2/3 jednostki lekcyjnej tygodniowo - doskonalenie umiejętności techniczno-wykonawczych nabytych w poprzednich latach nauki, - podstawowa wiedza na temat strojenia i konserwacji instrumentu, - nauka samodzielnego opracowywania wykonywanych utworów i umiejętności rozwiązywania problemów, - aktywne uczestnictwo w życiu muzycznym (praktyka estradowa), - przygotowanie do podjęcia studiów muzycznych, - przygotowanie programu egzaminu dyplomowego. c) Formy sprawdzania osiągnięć Wszyscy uczniowie powinni wziąć udział w co najmniej jednym popisie na semestr. Przyjmując ogólnie stosowaną praktykę wykonawstwa muzyki klawesynowej utwory przygotowane na egzamin, popis lub inny występ publiczny wykonywane mogą być z nut. Na podstawie egzaminu promocyjnego zgodnie z ustalonym kryterium ocen, Komisja wystawia ocenę ucznia według następującej skali punktowej: 25 pkt.- stopień celujący 2 21-24 pkt- stopień bardzo dobry 16-20 pkt stopień dobry 2 Otrzymuje uczeń spełniający wymagania oceny b. dobrej, wyróżniający się indywidualnością artystyczną, rea1izujący program dla wyższych lat nauki, wyróżniający się w przesłuchaniach i konkursach regionalnych oraz ogólnopolskich, biorący czynny udział w życiu koncertowym. 5
13-15 pkt stopień dostateczny 11-12 pkt stopień dopuszczający 0-10 pkt stopień niedostateczny 3 Ocena Bardzo dobra Dobra Dostateczna Dopuszczająca Odczytanie tekstu i jego realizacja Technika gryaparat gry -bezbłędne odczytanie tekstu, -prawidłowy aparat gry, precyzja gry -poprawne, z drobnymi błędami, -prawidłowy, lecz nie zawsze swobodny, -kontrola brzmienia -liczne błędy tekstowe, -wyraźne braki techniczne, -gra powierzchowna lub siłowa, -niezgodność z tekstem muzycznym, -nieprawidłowy aparat gry, -leniwe, niepracujące lub naprężone palce Wrażliwość muzycznaśrodki wyrazu -wrażliwość na jakość dźwięku, -właściwe frazowanie i agogika, -różnorodna artykulacja, -właściwa rejestracja, -kontrola jakości dźwięku, -frazowanie, artykulacja, agogika nie zawsze do końca zrealizowane, -brak precyzji -niekontrolowane brzmienie, -mała wrażliwość na frazowanie, -małe zróżnicowanie artykulacyjne, -brak precyzji -brak wrażliwości na jakość dźwięku, -brak wyczucia frazy, -niewłaściwe tempo i artykulacja, -błędna realizacja ozdobników -precyzyjna realizacja ozdobników w realizacji ozdobników w realizacji ozdobników Ogólne wrażenie artystyczne -prawidłowa interpretacja i ogarnięcie formy, -interpretacja bez cech indywidualności, -opanowanie -wyraźne braki muzyczne, -nerwowość gry -gra chaotyczna, -niezrozumienie formy -zaangażowanie - gra przekonywująca estradowe Realizacja programu i praca ucznia -realizacja utworów o najwyższym stopniu trudności dla danego roku nauki, -systematyczna i świadoma praca, -realizowanie problemów z lekcji na lekcję -realizacja utworów o średnim stopniu trudności, -nie zawsze systematyczna praca, -dłuższy okres realizacji problemów muzycznotechnicznych -realizacja utworów o najniższym stopniu trudności, -brak systematycznej pracy, -długi okres realizacji utworów i zawartych w nich problemów -realizacja utworów z niższego roku nauki, -niesystematyczna praca, -brak postępów w nauce Tabela nr 1. Kryteria ocen 3 Otrzymuje uczeń, który nie rokuje nadziei na dalszy rozwój, nie opanował podstawowych umiejętności gry, nie jest w stanie rozwiązać zadań o niewielkim stopniu trudności. 6
Rok Program nauki I Dwa dowolne, krótkie utwory. II 1.Utwór polifoniczny, 2.Utwór dowolny. III 1.Utwór polifoniczny, 2. Utwór wirtuozowski, 3.Utwór dowolny. IV 1.Forma taneczna, 2.Miniatura francuska, 3.Utwór dowolny. V 1.Forma taneczna, 2 Utwór wirtuozowski, 3.Utwór dowolny. VI 1.Utwór polifoniczny, 2.Dwa tańce, 3.Utwór dowolny. Tabela nr 2: Proponowany program egzaminu końcoworocznego d) Opis osiągnięć ucznia na zakończenie etapu edukacyjnego Uczeń: 1) posługuje się techniką gry, pozwalającą na wykonanie dzieł muzycznych różnych epok i stylów w muzyce solowej, kameralnej i orkiestrowej; 2) właściwie interpretuje dzieło muzyczne pod kierunkiem pedagoga; 3) czyta nuty a vista w stopniu wystarczającym do odczytania i wykonania utworu; 4) samodzielnie opracowuje utwory o małym stopniu trudności; 5) łączy i wykorzystuje w działaniach praktycznych wiedzę z zakresu przedmiotów ogólnomuzycznych; 6) samodzielnie wyszukuje, dokonuje wyboru i oceny informacji z zakresu przedmiotów ogólnomuzycznych, m.in. wykorzystując technologię informacyjną i komunikacyjną; 7) potrafi opanować pamięciowo utwory ze swojego repertuaru; 8) posiada niezbędne kompetencje do występów publicznych; 9) publicznie prezentuje przygotowany program artystyczny w grze solowej i zespołowej; 10) przygotowuje fragmenty partii orkiestrowych lub partii akompaniamentu; 7
11) gra na fortepianie w zakresie elementarnym; 12) aktywnie uczestniczy w kulturze, a w szczególności w różnych formach życia muzycznego. Ponadto absolwent szkoły muzycznej II stopnia: 1) szanuje dziedzictwo kulturowe własnego i innych narodów; 2) przestrzega zasad kultury i etyki, prawa autorskiego oraz innych aktów prawnych związanych z ochroną dóbr kultury; 3) zna historię dziedziny artystycznej, w obszarze której działa; 4) posiada wiedzę niezbędną do prawidłowej realizacji zadań praktycznych w dziedzinie artystycznej, którą reprezentuje; 5) zna związki między swoją i innymi dziedzinami sztuki; 6) aktywnie uczestniczy w życiu kulturalnym; 7) prezentuje swoje dokonania; 8) kreatywnie realizuje zadania, wykazując się wrażliwością artystyczną; 9) potrafi ocenić jakość wykonywanych zadań; 10) realizuje indywidualnie i zespołowo zadania i projekty artystyczne w zakresie wyuczonej specjalności; 11) pracuje w zespole w ramach przydzielonych zadań, biorąc współodpowiedzialność za efekt końcowy wspólnej pracy; 12) nawiązuje kontakty i współpracuje z muzykami zespołu; 13) buduje relacje oparte na zaufaniu; 14) prezentuje aktywną postawę w działaniu; 15) potrafi organizować swoją pracę; 16) dba o bezpieczne i higieniczne warunki swojej pracy oraz o kondycję fizyczną i zdrowie; 17) konsekwentnie dąży do celu; 18) przewiduje skutki podejmowanych działań; 19) stosuje sposoby radzenia sobie ze stresem, w szczególności z tremą; 20) aktualizuje wiedzę i doskonali umiejętności zawodowe; 21) wyszukuje, dokonuje wyboru i oceny informacji zawartych w różnych tekstach kultury; 22) wykorzystuje technologię informacyjną i komunikacyjną w realizacji zadań artystycznych do pogłębienia wiedzy i doskonalenia umiejętności; 23) jest przygotowany do kontynuowania nauki; 24) pracuje nad własnym rozwojem artystycznym i zawodowym; 25) potrafi świadomie określić swoje możliwości. 8
e) Repertuar do realizacji Program zawiera repertuar obejmujący utwory od XVI do XVIII wieku, reprezentujące główne nurty rozwoju muzyki klawesynowej. Podzielony on jest na sześć działów: 1.Muzyką francuską, 2. Muzykę niemiecką, 3. Muzykę włoską, hiszpańską i portugalską, 4. Muzykę angielską, 5. Muzykę polską. 6.Muzyka współczesna. Podział uwarunkowany jest odmiennością stylistyki utworów powstałych w różnych ośrodkach rozwoju muzyki klawesynowej. Szeroki zakres materiału stwarza możliwość zapoznania się z bogatą literaturą klawesynową. Znaleźć w nim można utwory z fakturą polifoniczną, stylizowane formy taneczne, utwory stosujące technikę wariacyjną, a także wywodzące się z praktyki improwizacji, jak preludium niemenzurowane czy toccata. I rok nauczania 1. Muzyka francuska: F.Couperin: L Art de Toucher le Clavecin (progresje, wprawki), miniatury o charakterze ilustracyjnym (fragmenty) J. Ph. Rameau i L.C. Daquin- wybrane fragmenty miniatur o charakterze ilustracyjnym L. Couperin: Preludia niemenzurowane J.F.Dandrieu: Suity 2. Muzyka niemiecka: J.S.Bach: Łatwe utwory (do gry a vista) Małe Preludia Inwencje 2 i 3 głosowe Suity francuskie G.F.Haendel: Utwory wybrane (Fughetty, Suity) 3. Muzyka włoska: D.Scarlatti: Sonaty D.Cimarosa: Sonaty 4. Muzyka angielska: H.Purcell: Utwory wybrane 5. Muzyka polska: 9
Tańce z tabulatury organowej Jana z Lublina Polonezy ze zbiorów Anny Marii Saskiej 6. Muzyka współczesna T. Kamieniak: Utwory klawesynowe op. 44, 46, 47 (wybór łatwiejszych części) M. T. Łukaszewski: Etiudy modernistyczne i postmodernistyczne B. K. Przybylski: Preludia wiosenne, Preludia jesienne II rok nauczania 1. Muzyka francuska: F.Couperin: Pièces de clavecin, L Art de Toucher le Clavecin J.Ph.Rameau: Pièces de clavecin J.F.Dandrieu: Suity C.Daquin: Pièces de clavecin L. Couperin: Preludia niemenzurowane 2. Muzyka niemiecka: J.S.Bach: Małe Preludia Suity francuskie Inwencje 3 głosowe Suity francuskie G.F.Haendel: Suity J.Haydn: Sonaty (skomponowane do 1780 r.) 3. Muzyka włoska: D.Cimarosa: Sonaty D.Scarlatti: Sonaty G.B.Platti: Sonaty 4. Muzyka angielska: H.Purcell: Utwory wybrane, Album per clavicembalo W. Byrd: La volta, Allemande 5. Muzyka polska: Tańce z tabulatury organowej Jana z Lublina 6. Muzyka współczesna T. Kamieniak: Utwory klawesynowe op. 44, 46, 47 (wybór łatwiejszych części) M. T. Łukaszewski: Etiudy modernistyczne i postmodernistyczne B. K. Przybylski: Preludia wiosenne, Preludia jesienne 10
III rok nauczania 1. Muzyka francuska: F.Couperin: Pièces de clavecin, Preludia z L art de toucher le clavecin J.Ph.Rameau: Pièces de clavecin C.Daquin: Pièces de clavecin 2. Muzyka niemiecka: J.S.Bach: Preludia i fugi z Das Wohtemperierte Klavier tom 1 Suity angielskie G.F.Haendel: Suity J.Ch.Bach: Sonaty 3. Muzyka włoska, hiszpańska, portugalska: D.Scarlatti: Sonaty G.B.Platti: Sonaty 4. Muzyka angielska: H.Purcell: Suity 5. Muzyka współczesna M. T. Łukaszewski: Etiudy modernistyczne T. Kamieniak: Utwory klawesynowe op. 44, 46, 47 (wybór łatwiejszych części) M. Sawa - RAF, Sonata Ha-Fis B. K. Przybylski: Preludia wiosenne, Preludia jesienne IV rok nauczania 1. Muzyka francuska: F.Couperin: Pièces de clavecin, Preludia z L art de toucher le Clavecin J.Ph.Rameau: Pièces de clavecin A.Forqueray: Pièces de clavecin J.F.Dandrieu: Suity C.B.Balbastre: Pièces de clavecin F.Duparc: Suity 2. Muzyka niemiecka: G.F.Haendel: Suity J.S.Bach: Preludia i Fugi z Das Wohtemperierte Klavier tom I Suity angielskie J.Ch.Bach: Sonaty 11
3. Muzyka włoska, hiszpańska i portugalska: D.Scarlatti: Sonaty G.B.Platti: Sonaty A.Soler: Sonaty C.Seixas: Miniatury 4. Muzyka angielska: The Fitzwilliam Virginial Book 5. Partie basso continuo w zależności od potrzeb repertuarowych orkiestry szkolnej. 6. Muzyka współczesna T. Kamieniak: Utwory klawesynowe op. 37 bis, 44, 46, 47 (wybór łatwiejszych części) R. Twardowski: Sonatina (1979), M. Sawa: Utwory klawesynowe V rok nauczania 1. Muzyka francuska: L.Couperin: Suity F.Couperin: Pièces de clavecin J.H.d Anglebert: Suity J.F.Dandrieu: Suity 2. Muzyka niemiecka: J.J.Froberger: Suity, Toccaty J.S.Bach: Koncerty d-moll, E-dur, A-dur, f-moll Koncert włoski Koncerty Bach Vivaldi i Bach - Marcello Suity angielskie Toccaty Partity Preludia i Fugi z Das Wohtemperierte Klavier tom 1 lub 2 C.Ph.E.Bach: Sonaty, Fantazje, Ronda, W. F. Bach: Fantazje 3. Muzyka włoska i hiszpańska: G.Frescobaldi: Toccaty D.Scarlatti: Sonaty 4. Muzyka angielska: The Fitzwilliam Virginial Book 12
5. Muzyka współczesna: Z. Krauze: Pour El P. Moss: Preludia M. Sawa: Utwory klawesynowe 6. Partie basso continuo w zależności od potrzeb repertuarowych orkiestry szkolnej lub zespołu kameralnego. VI rok nauczania 1. Muzyka francuska: L.Couperin: Suity F.Couperin: Pièces de clavecin J.H.d Anglebert: Suity F.Couperin: Pièces de clavecin J.Ph.Rameau: Pièces de clavecin C.B.Balbastre: Pièces de clavecin 2. Muzyka niemiecka: J.J.Froberger: Toccaty, Suity J.S.Bach: Preludia i Fugi z Das Wohtemperierte Klavier tom 1 lub 2 Fantazje i Fugi Suity angielskie Toccaty Partity J.Haydn: Sonaty W.A.Mozart: Sonaty J.Ch.Bach: Sonaty 3. Muzyka włoska i hiszpańska: G.Frescobaldi: Toccaty D.Scarlatti: Sonaty A. Soler: Sonaty 4. Muzyka angielska: The Fitzwilliam Virginial Book 5. Muzyka współczesna: Z. Krauze: Commencement K. Knittel: Historia III M. T. Łukaszewski: Etiudy 13
R. Twardowski: Sonatina (1979) M. Sawa: Utwory klawesynowe T. Machl: Capriccio P. Moss: Preludia B. K. Przybylski Jordan cz. I i III Przygotowanie programu egzaminu dyplomowego (w przypadku deklaracji ucznia o podjęciu studiów muzycznych w specjalności - klawesyn): 1. Utwór wczesnoniemiecki lub wczesnowłoski, 2. Utwór J.S.Bacha, 3. Miniatura francuska, 4. Sonata D.Scarlattiego, 5. Utwór dowolny. IV. Wskazówki metodyczne - komentarz Do przerobionego materiału mogą być zaliczone tylko te utwory, które zostały przez ucznia opanowane pod względem prawidłowej realizacji: - Tekstu muzycznego, - Artykulacji, - Ozdobników, - Precyzji rytmicznej, - Właściwej rejestracji, - Odpowiedniego tempa, - Logicznego frazowania, W trakcie kształcenia należy przeprowadzić warsztaty obejmujące wiedzę na temat strojenia i konserwacji instrumentu. Do podstawowych lektur należą: M. Bukofzer: Muzyka w epoce baroku N. Harnocourt: Muzyka mową dźwięków B. Pociej: Klawesyniści francuscy M. Skotnicka: Interpretacja dzieł klawesynowych w świetle wybranych osiemnastowiecznych przekazów kompozytorów francuskich D. Szlagowska: Muzyka baroku V. Opis warunków nauczania Do realizacji programu niezbędny jest klawesyn dwumanuałowy 14