PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO DO ZMIANY NR 3 MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY RAKÓW

Wójt Gminy Raków PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO DO ZMIANY NR 3 MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY RAKÓW Instytut Rozwoju Miast Kraków, grudzień 2014

ZESPÓŁ AUTORSKI PROGNOZY: mgr Wiktor Głowacki mgr Janusz Komenda mgr Magdalena Zalasińska Opracowanie graficzne: mgr Magdalena Zalasińska Kierownik Zakładu Kierownik Instytutu mgr Wiktor Głowacki dr Wojciech Jarczewski

Spis treści: 1. Wstęp podstawa formalna opracowania prognozy oddziaływania na środowisko... 5 2. Zakres prognozy oddziaływania na środowisko... 5 3. Główne cele prognozy... 5 4. Powiązania formalne i merytoryczne prognozy z innymi dokumentami... 6 5. Zastosowane metody przy opracowaniu prognozy... 8 6. Propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania... 9 7. Ocena możliwości oddziaływań transgranicznych w wyniku realizacji postanowień projektowanego dokumentu... 10 8. Charakterystyka stanu środowiska obszaru gminy Raków... 11 8.1. Różnorodność biologiczna... 11 8.2. Ludzie... 11 8.3. Zwierzęta... 12 8.4. Rośliny... 13 8.5. Wody podziemne i powierzchniowe... 15 8.5.1. Wody podziemne... 15 8.5.2. Jakość wód podziemnych... 17 8.5.3. Wody powierzchniowe... 18 3.5.4. Jakość wód powierzchniowych... 20 8.6. Powietrze i hałas... 22 8.7. Powierzchnia ziemi... 24 8.8. Krajobraz... 30 8.9. Klimat... 30 8.10. Zasoby naturalne... 31 8.11. Zabytki... 32 8.12. Dobra materialne... 39 9. Istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji postanowień projektowanego dokumentu... 39 9.1. Obszary podlegające ochronie na podstawie ustawy o ochronie przyrody... 39 9.2. Pozostałe obszary gminy podlegające różnym formom ochrony... 52 10. Identyfikacja czynników mających wpływ na środowisko, dobra materialne i dobra kultury... 54 10.1. Czynniki negatywne... 54 10.2. Czynniki pozytywne... 55 11. Ocena potencjalnych zmian stanu środowiska obszaru gminy w przypadku nierealizowania postanowień projektowanego dokumentu... 56 12. Ocena uwzględnienia przez projektowany dokument celów oraz sposobów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym... 56 12.1. Dokumenty międzynarodowe i wspólnotowe... 56

12.2. Dokumenty krajowe... 57 13. Kierunki zmian w zagospodarowaniu terenów gminy Raków w wyniku realizacji postanowień zmiany nr 3 miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Raków... 58 13.1. Zmiany powierzchniowe w stosunku do dotychczas obowiązującego planu...... 58 13.2. Charakterystyka zmian jakościowych w stosunku do dotychczas obowiązującego planu miejscowego... 60 13.3. Skumulowane oddziaływania na środowisko zmiany nr 3 miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Raków i dotychczasowego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Raków... 100 14. Przewidywane, znaczące oddziaływania na środowisko w wyniku realizacji postanowień zmiany nr 3 miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Raków... 104 14.1. Różnorodność biologiczna... 104 14.2. Ludzie... 105 14.3. Zwierzęta... 106 14.4. Rośliny... 107 14.5. Wody... 108 14.6. Powietrze... 119 14.7. Powierzchnia ziemi... 120 14.8. Krajobraz... 121 14.9. Klimat... 122 14.10. Zasoby naturalne... 122 14.11. Zabytki... 123 14.12. Dobra materialne... 123 15. Przewidywane oddziaływania wynikające z realizacji zmiany planu na formy ochrony przyrody znajdujące się na terenie gminy... 124 15.1. Cisowsko-Orłowiński Park Krajobrazowy... 124 15.2. Cisowsko-Orłowiński Obszar Chronionego Krajobrazu... 125 15.3. Chmielnicko-Szydłowski Obszar Chronionego Krajobrazu... 126 15.4. Ustalenia projektu zmiany planu a zakaz likwidacji zadrzewień.. 127 15.5. Obszar Natura 2000 Lasy Cisowsko-Orłowińskie... 131 15.6. Potencjalny wpływ zbiornika wodnego w Smykowie na obszar Natura 2000 "Lasy Cisowsko-Orłowińskie 132 15.7. Pozostałe formy ochrony przyrody 135 16. Rozwiązania eliminujące, ograniczające lub kompensujące negatywne oddziaływania na środowisko... 138 17. Propozycje rozwiązań alternatywnych do zawartych w projekcie zmiany...... 139 18. Wnioski złożone do prognozy oddziaływania na środowisko... 141 19. Streszczenie... 141

1. Wstęp podstawa formalna opracowania prognozy oddziaływania na środowisko Konieczność opracowania prognozy oddziaływania na środowisko dla miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy lub jego zmiany wynika wprost z zapisów art. 51 ustawy z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, który mówi, że takie dokumenty jak planu zagospodarowania przestrzennego wymagają przeprowadzenia procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko zgodnie z art. 46 cytowanej ustawy. Równocześnie zgodnie z art. 53 wymienionej wyżej ustawy opracowujący prognozę oddziaływania na środowisko uzgodnił zakres prognozy z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Kielcach oraz z Państwowym Powiatowym Inspektorem Sanitarnym w Kielcach. 2. Zakres prognozy oddziaływania na środowisko Zakres prognozy wynika z zapisów art. 51 i 52 ustawy z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko a także z opinii uzgadniających, zaproponowany przez organ sporządzający zakres prognozy, wydanych przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach (znak: WPN-II.411.1.19.2012.AŁ1 z dnia 23 lutego 2012 roku) oraz Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Kielcach (znak: SE.V.4411/18/12 z dnia 21 lutego 2012 roku). W związku z powyższym niniejsza prognoza generalnie została opracowania zgodnie z zaproponowanym oraz uzgodnionym zakresem i z układem treści według art. 51 wymienionej wyżej ustawy. Zakres przestrzenny analizowanej zmiany planu obejmuje cały obszar gminy Raków w jej granicach administracyjnych. W związku z tym zakres przestrzenny niniejszej prognozy generalnie pokrywa się z zakresem zmiany planu, z uwzględnieniem potencjalnych oddziaływań wykraczających poza granice gminy Raków. 3. Główne cele prognozy Formalny cel opracowania prognozy zawarty jest w art. 46 i art. 51 ustawy z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale 5

społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, ponieważ zgodnie z zapisami tego aktu prawnego, aby przeprowadzić procedurę strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektu zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Raków koniecznym jest opracowanie prognozy oddziaływania na środowisko skutków realizacji ustaleń zawartych w tym projekcie. Celem ideowym opracowania prognozy jest wykazanie, w jakim stopniu idea zrównoważonego rozwoju, a w tym ochrona środowiska zostały uwzględnione w projektowanym dokumencie i jakie mogą być konsekwencje tak negatywne jak i pozytywne dla środowiska w wyniku realizacji działań zawartych w projekcie zmiany planu. Celami pośrednimi opracowania prognozy są: ocena możliwości oddziaływań trans granicznych; ocena potencjalnych zmian stanu środowiska gminy; identyfikacja obszarów objętych przewidywanym, znaczącym oddziaływaniem na środowisko i jego elementy składowe; zaproponowanie rozwiązań, które zapobiegałyby, ograniczały lub przyrodniczo kompensowały negatywne oddziaływania na środowisko; analiza potencjalnych rozwiązań alternatywnych do zawartych w projekcie zmiany planu. 4. Powiązania formalne i merytoryczne prognozy z innymi dokumentami Oczywistym powiązaniem formalnym dla niniejszej prognozy jest projekt Zmiany nr 3 Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Raków. Prognoza jest również formalnie powiązana z takimi dokumentami jak: uzgodnienie zakresu prognozy przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach; uzgodnienie zakresu prognozy przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Kielcach; ustawa z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko; pozostałe ustawy i rozporządzenia dotyczące problematyki ochrony środowiska i ochrony przyrody; Istotne są również związki merytoryczne prognozy z opracowaną w 2011 roku Strategią Zrównoważonego Rozwoju Gminy Raków. Obejmuje ona działania przyjęte do realizacji 6

w obejmują lata 2012-2014. W strategii doceniono znaczenie zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego dla rozwoju gminy formułując następującą wizję rozwoju gminy: Wykorzystując walory krajobrazowe i przyrodnicze oraz bogatą historię, społeczność gminy Raków wspólnie i demokratycznie buduje lepszą przyszłość dla siebie i następnych pokoleń. Poprzez aktywność społeczną, rozwój przedsiębiorczości oraz turystyki tworzymy dobre miejsce do życia i atrakcyjnego wypoczynku. Bardzo istotne zarówno ze względów formalnych jak i merytorycznych są powiązania projektu zmiany planu i prognozy z dotychczas obowiązującym Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Raków uchwalonym uchwałą Nr XXXII/219/2002 Rady Gminy Raków z dnia 8 października 2002 roku a także z aktualnie opracowaną Zmianą nr 1 Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Raków obejmującą całość obszaru gminy oraz z obowiązującym na terenie gminy miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Miejscowy Plany Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Raków uchwalony został Uchwałą Nr XXIX/149/2005 Rady Raków z dnia 29 grudnia 2005 roku i opublikowany w Dzienniku Urzędowym Województwa Świętokrzyskiego Nr 84, poz. 1099 i poz. 1100 z dnia 28 marca 2006 roku. Kolejne zmiany tego planu wprowadzono: Uchwałą Nr XXIX/149/2005 Rady Gminy Raków z dnia 29 grudnia 2005 roku; Uchwałą Nr XXX/155/2006 Rady Gminy Raków z dnia 17 lutego 2006 roku oraz; Uchwałą Nr XXXIII/193/2009 Rady Gminy Raków z dnia 14 sierpnia 2009 roku. Omawiany projekt zmiany planu zawiera większość przesądzeń inwestycyjnych zawartych w powyższym planie i w dotychczasowym studium jak również w aktualnie opracowywanej Zmianie nr 1 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Raków. Dotyczy to w głównej mierze rozwoju układów osadniczych poszczególnych miejscowości. Ponadto prognoza w swoich treściach powiązana jest merytorycznie z takimi dokumentami jak: Opracowanie ekofizjograficzne dla obszaru gminy Raków; Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gmin wspólnie realizujących przedsięwzięcie pn Kompleksowy system gospodarki odpadami komunalnymi w Rzędowie gm. Tuczępy ; Zmiana Planu Zagospodarowania Przestrzennego wraz z Prognozą Oddziaływania na Środowisko części obszarów Gminy Raków; Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych; raporty o stanie środowiska województwa świętokrzyskiego; 7

mapy geologiczno-gospodarcze, hydrograficzne, sozologiczne, hydrogeologiczne itd. Dla potrzeb prognozy wykorzystano również materiały Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Kielcach, nadleśnictw Łagów i Chmielnik, Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie oraz Urzędu Gminy w Rakowie. 5. Zastosowane metody przy opracowaniu prognozy Przyjęte metody przy opracowaniu niniejszej prognozy były prostą konsekwencją charakteru analizowanego dokumentu. Miejscowy plan zagospodarowania kładzie nacisk na kształtowanie struktury przestrzennej i na ustalenie zasad użytkowania i zagospodarowania przestrzeni w gminie. Ze względu na stopień szczegółowości informacji zawartych w projekcie zmiany planu i wielkość obszaru poddanego analizie gdzie są znaczne zróżnicowania w występujących problemach konieczne było przyjęcie dla przeprowadzenia prognozy skutków realizacji ustaleń zawartych w projekcie zmiany planu tak metod subiektywnych jak i w miarę możliwości metod obiektywnych. W przypadku braku szczegółowych danych, szczególnie jednoznacznych prognoz rozwoju gospodarczego, posługiwano się metodami subiektywnymi, a więc prognozowaniem eksperckim lub wykorzystaniem podobieństw zjawisk, czyli metody analogii, bazując na dotychczasowym doświadczeniu autorów prognozy, szczególnie w zakresie znajomości konsekwencji dla środowiska wynikających z proponowanych przekształceń funkcjonalnych w przestrzeni gminy. Tam gdzie dane na to pozwalały stosowano metody obiektywne, czyli pozwalające na mierzenie konsekwencji realizacji zasad zagospodarowania przestrzennego zawartych w projekcie zmiany planu. W pierwszym rzędzie korzystano z wybranych wskaźników charakteryzujących stopień zmian, np. w procencie ich zmian w porównaniu do stanu pierwotnego lub przez porównanie z wielkościami określonymi normami dotyczącymi danego zjawiska czy też przez porównania z dotychczasowymi dokumentami planistycznymi. Jako punkt wyjścia dla niniejszej prognozy przyjęto stan istniejący środowiska, zaś, jako podstawowe źródło informacji na temat stanu istniejącego środowiska wykorzystano opracowanie ekofizjograficzne wykonane w 2012 roku. W niniejszej prognozie uwzględniono również istniejący obszar Natura 2000 Lasy Cisowsko-Orłowińskie znajdujący się częściowo w granicach gminy Raków. 8

6. Propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania Omawiany projekt Zmiany Miejscowego planu Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Raków zawiera ustalenia ogólne obowiązujące na całym obszarze gminy Raków oraz ustalenia szczegółowe dotyczące poszczególnych obszarów wyznaczonych na rysunku planu. Ustalenia szczegółowe obejmują podstawowe i dopuszczalne przeznaczenie obszaru; parametry i wskaźniki zagospodarowania terenu; zasady kształtowania zabudowy; zasady zagospodarowania terenu i zasady obsługi komunikacyjnej. Zaproponowane w projekcie zmiany planu wskaźniki ilościowe i jakościowe pozwolą określić stopień realizacji zarówno ustaleń ogólnych jak i szczegółowych i związane z tym zmiany w środowisku. Zamieszczone w projekcie zmiany planu propozycje wskaźników są wystarczające dla celów monitorowania jego realizacji i nie wymagają uzupełnienia. Są one jednocześnie dobrym punktem wyjścia do analizy i opracowania sprawozdania z realizacji planu. Zgodnie z art. 32 ustawy z dnia 27 marca 20013 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, co najmniej raz w czasie kadencji rady wójt gminy dokonuje między innymi oceny i analizy zmian w zagospodarowaniu przestrzennym. W ramach wymienionej wyżej analizy powinna nastąpić ocena z realizacji postanowień i zapisów zmiany planu poprzez: określenie wskaźników odpowiadających założonym celom; ocenę dynamiki zmian poszczególnych parametrów. Proponuje się objąć analizą skutków realizacji postanowień zmiany planu, a później monitoringiem określonym w art. 55, ust. 3, pkt 5 ustawy z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko następujące komponenty środowiska: zachowanie najcenniejszych obiektów i siedlisk przyrodniczych; powierzchnię biologicznie czynną; powierzchnię urządzonych terenów zieleni i rekreacyjnych; liczbę obiektów sportowych; liczbę obiektów infrastruktury społecznej, użyteczności publicznej; długość sieci wodociągowych i kanalizacyjnych; gęstość sieci komunikacyjnej (długość zmodernizowanych ulic); zmniejszenie emisji CO 2 na skutek przeprowadzonych termomodernizacji, stosowania paliw ekologicznych; zmniejszenie ilości osób narażonych na ponadnormatywny hałas. 9

Monitoring skutków dla środowiska, jakie może wywołać realizacja zapisów powinien koncentrować się na następujących zagadnieniach: nadzorze w trakcie wdrażania zapisów zmiany planu, w celu sprawdzenia zgodności wykonywanych prac, przedsięwzięć itp. ze środkami łagodzenia oddziaływań na środowisko, które wynikają z przepisów szczególnych; regularnej i okresowej kontroli oddziaływania wykonanych inwestycji na środowisko naturalne z jednoczesnym porównaniem wyników tego monitoringu z oddziaływaniami przewidywanymi w momencie przyjęcia projektu do realizacji, w tym zapisanych w niniejszej prognozie oddziaływania na środowisko. Szczegółowe warunki monitoringu powinny być opracowywane na etapie przygotowania dokumentacji dla poszczególnych elementów infrastruktury, zagospodarowania terenu, w tym szczególnie dla inwestycji mających wpływ na środowisko. Powinny one zawierać zestaw odpowiednich wskaźników umożliwiających nadzór nad prawidłową realizacją zadania. Zbiór takich indykatorów powinien obejmować wskaźniki produktu, rezultatu i oddziaływania. W zakresie monitoringu poszczególnych elementów środowiska odpowiedzialne są jednostki i instytucje związane z gospodarką wodną, zarządy dróg, starostwa powiatowe, urzędy wojewódzkie, a w zakresie ochrony przyrody Lasy Państwowe, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska oraz jednostki wspomagające, zatrudniające ekspertów w dziedzinie ochrony środowiska, np. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej i inne. Raporty o stanie i jakości poszczególnych elementów środowiska powinny być przekazywane do Urzędu Gminy. 7. Ocena możliwości oddziaływań transgranicznych w wyniku realizacji postanowień projektowanego dokumentu Gmina Raków jest położona w znacznej odległości od południowej granicy Polski ze Słowacją oraz od wschodniej granicy Polski z Ukrainą i Białorusią. W granicach obszaru zmiany planu brak jest dużych zakładów przemysłowych z wysokimi źródłami emisji zanieczyszczeń do atmosfery oraz brak jest źródeł ścieków o znaczących ilościach i dużych ładunkach zanieczyszczeń odprowadzanych do lokalnych cieków. Obszar zmiany planu znajduje się w całości w zlewni Wisły i nie ma tu cieków odprowadzających swe wody poza granice kraju. Ustalenia analizowanych planów również nie przewidują realizacji przedsięwzięć, które mogłyby znacząco oddziaływać na stan środowiska poza granicami Polski. 10

Nie ma, zatem podstaw do przewidywania znaczącego transgranicznego oddziaływania na środowisko w wyniku realizacji ustaleń analizowanej zmiany planu. 8. Charakterystyka stanu środowiska obszaru gminy Raków 8.1. Różnorodność biologiczna Piaszczyste, nieurodzajne gleby na większości obszaru gminy Raków sprawiły ze mimo wielowiekowego rozwoju osadnictwa rozległe fragmenty terenu posiadają szatę roślinną zbliżoną do naturalnej i stanowią równocześnie ostoje zwierząt dziko żyjących. Według danych GUS powierzchnia lasów w gminie wynosi 8372,1 ha, co stanowi 43,9 % powierzchni gminy. Najcenniejsze pod względem przyrodniczym są lasy bukowojodłowe (żyzne i kwaśne buczyny, wyżynne bory jodłowe) a także znacznie rzadziej występujące grądy, łęgi, bory bagienne i bagienne lasy olszowe. Oprócz lasów niezwykle cenne przyrodniczo są rozległe torfowiska wysokie i przejściowe, a także płaty łąk trzęślicowych. Istotne znaczenie siedliskowe mają ponadto zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne, pozostałości parków dworskich oraz stawy rybne, a także zadrzewienia rosnące wzdłuż koryt cieków wodnych oraz trwałe użytki zielone. Największe znaczenie dla zachowania bioróżnorodności w skali ponadlokalnej posiadają kompleksy leśne położone pomiędzy droga wojewódzką 764 a rzeką Czarną Staszowską. W większości są one objęte ochroną prawną, jako część obszaru Natura 2000 Lasy Cisowsko-Orłowińskie. Ponadto prawną ochroną (na podstawie Ustawy o ochronie przyrody) objęto dotychczas na terenie gminy 4 użytki ekologiczne i 11 pomników przyrody. 8.2. Ludzie Liczba mieszkańców w gminie Raków wynosiła w 2010 roku 5 987 osób. Zróżnicowanie liczby mieszkańców w poszczególnych sołectwach przedstawia tabela nr 1. Dane te odzwierciedlają nierównomierne zaludnienie obszaru gminy. Prawie 20 % ludności zamieszkuje w miejscowości będącej jednocześnie centrum administracyjnym gminy, jaką jest Raków. W kolejnych 9 miejscowościach: Bardo, Chańcza, Nowa Huta, Ociesęki, Rębów, Szumsko, Wólka Pokłonna, Zalesie i Życiny mieszka około 50 % mieszkańców gminy. Na pozostałe 18 miejscowości przypada tylko 30 % ludności zamieszkującej gminę Raków. Oprócz wyraźnej koncentracji ludności w gminie jaką można zaobserwować w miejscowości Raków pozostałe większe skupiska mieszkańców gminy mają miejsce w miejsco- 11

wościach zlokalizowanych przeważnie wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych gminy jakimi są drogi wojewódzkie. Tabela 1. Liczba ludności w Gminie Raków w 2010 roku według wsi. Lp. Miejscowość Liczba ludności Udział w zaludnieniu gminy [%] Liczba ludności na 1 km² 1 Bardo 399 6,66 40 2 Celiny 54 0,90 16 3 Chańcza 432 7,22 18 4 Dębno 74 1,24 9 5 Drogowle 130 2,17 20 6 Głuchów 145 2,42 11 7 Jamno 82 1,37 29 8 Korzenno 121 2,02 28 9 Koziel 116 1,94 38 10 Głuchów Lasy 74 1,24 16 11 Lipiny 104 1,74 43 12 Mędrów 112 1,87 12 13 Nowa Huta 321 5,36 52 14 Ociesęki 413 6,90 54 15 Pągowiec 87 1,45 23 16 Papiernia 26 0,43 3 17 Pułaczów 74 1,24 20 18 Radostów 170 2,84 56 19 Raków 1151 19,22 121 20 Rakówka 124 2,07 20 21 Rembów 271 4,53 39 22 Smyków 42 0,70 6 23 Szumsko 239 3,99 70 24 Kolonia Szumsko 175 2,92 21 25 Wola Wąkopna 118 1,97 38 26 Wólka Pokłonna 255 4,26 41 27 Zalesie 358 5,98 71 28 Życiny 320 5,34 35 RAZEM: 5987 100,00 31 Źródło: Urząd Gminy Raków. 8.3. Zwierzęta Bogaty gatunkowo jest również świat zwierząt gminy Raków. Informacje na temat składu gatunkowego fauny nie pokrywają się ściśle z granicami gminy. Najlepiej rozpoznany jest świat zwierząt występujących na terenie obszaru Natura 2000 Lasy Cisowsko-Orłowińskie. Według Standardowego Formularza Danych obszaru występuje tu 29 gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG a ponadto 11 gatunków regularnie 12

występujących ptaków migrujących niewymienionych w wyżej wymienionym załączniku. Spośród ssaków występują tu gatunki zwierzyny grubej jak dzik, jeleń, sarna, a spośród zwierzyny drobnej 3 gatunki wymienione w załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: bóbr europejski, wydra europejska i nietoperz nocek duży. Ponadto występuje tu 5 innych gatunków nietoperzy: mroczek późny, nocek rudy, borowiaczek, borowiec wielki i gacek brunatny. Inne ważne gatunki ssaków występujące w tym obszarze to borsuk, popielica i orzesznica. Spośród gadów odnotowano występowanie padalca, jaszczurki zwinki, jaszczurki żyworodnej, zaskrońca zwyczajnego i żmii zygzakowatej. Dwa spośród występujących tu gatunków płazów są wymienione w załączniku II wyżej wymienionej Dyrektywy Rady. Są to traszka grzebieniasta i kumak nizinny. Występują tu jeszcze inne gatunki płazów: traszka zwyczajna, traszka górska, ropucha szara i rzekotka drzewna. Świat ryb został sztucznie wzbogacony w wyniku budowy zbiornika Chańcza. Na terenie gminy występują m in. miętus, lipień, płoć, leszcz, krąp, jazgarz, okoń, szczupak. W obszarze Natura 2000 Lasy Cisowsko-Orłowińskie stwierdzono występowanie 2 gatunków minoga: minóg strumieniowy i minóg ukraiński. Spośród bezkręgowców 7 gatunków z załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG występuje w Lasach Cisowsko-Orłowińskich. Są to: małż skójka gruboskorupowa; ważki trzepla zielona i zalotka większa oraz motyle modraszek telejus, czerwończyk nieparek, czerwończyk fioletek i przeplotka aurinia. 8.4. Rośliny Obszar gminy Raków charakteryzuje się wyjątkową różnorodnością gatunkową roślin. Fakt ten wynika ze znacznego udziału lasów 44,8 % powierzchni gminy i znacznego zróżnicowania warunków siedliskowych a także niskiej gęstości zaludnienia 31 os/km 2. Rozmieszczenie lasów na terenie gminy jest nierównomierne. Największe kompleksy lasów znajdują się na północny zachód od Rakowa pomiędzy miejscowościami Dębno, Mędrów i Ociesęki oraz w południowo wschodniej części gminy pomiędzy miejscowościami Chańcza i Rakówka. Zbliżonej wielkości, choć mniej zwarty kompleks znajduje się w miejscowości Papiernia. Nieco mniejsze kompleksy znajdują się pomiędzy miejscowościami Głuchów Lasy a Życinami oraz pomiędzy Szumskiem a rzeką Łagowicą a także na południe od Barda. Na północnych krańcach gminy lasów jest zdecydowanie mniej ze względu na występujące tu urodzajne gleby. Lasy porastają tam jedynie strome stoki wniesień Gór Świętokrzyskich oraz zbocza dolin potoków. Dlatego też mimo zróżnicowanych warunków fizjograficznych powierzchniowo dominują nizinne siedliska leśne. Siedliska borowe z dominującym borem świeżym zajmują 44 % powierzchni zalesionej, siedliska lasu mieszanego świeżego 13

13,8 %. Natomiast las mieszany wyżynny zajmuje tylko 4,7 %, a bór mieszany wyżynny zaledwie 1,6 %. Stopień rozpoznania szaty roślinnej gminy jest zróżnicowany. Najlepiej rozpoznana jest ona w obszarach podlegających ochronie tj. w Cisowsko-Orłowińskim Parku Krajobrazowym i obszarze Natura 2000 Lasy Cisowsko-Orłowińskie, które w znacznej części się pokrywają. Granice tych obszarów nie pokrywają się z granicami administracyjnymi gminy. Niemniej jednak ze względu na znaczny udział terenu gminy w powierzchni tych obszarów chronionych, informacje dotyczące roślinności obszarów chronionych w znacznej mierze dotyczą również gminy Raków. Drzewostan lasów Cisowsko-Orłowińskiego Parku Krajobrazowego budują głównie sosna i jodła, takie gatunki jak olsza, dąb, buk, brzoza maja kilkuprocentowy udział. Z kolei osika, wiąz, grab, jesion, i klon stanowią jedynie domieszkę. Oprócz zbiorowisk leśnych na terenie parku występują zespoły roślinności torfowiskowej i turzycowiska. Zarówno na terenie parku jak i w obszarze natura 2000 stwierdzono występowanie około 700 gatunków roślin naczyniowych, z czego ponad 50 to gatunki podlegające ochronie prawnej (ścisłej lub częściowej). Na terenie parku krajobrazowego stwierdzono występowanie 5 gatunków wpisanych do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin. Są to wiśnia karłowata, wątlik błotny, sasanka wiosenna, wierzba borówkolistna i storczyk błotny. Według standardowego formularza danych obszaru Natura 2000 Lasy Cisowsko- Orłowińskie w granicach obszaru występują następujące typy siedlisk wymienione w załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: 2330 - Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi; 3270 - Zalewane muliste brzegi rzek; 5130 - Zarośla jałowca pospolitego na wrzosowiskach lub murawach nawapiennych; 6230 - Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie); 6410 - Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion); 7110 - Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe); 7140 - Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea); 9110 - Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion); 9130 - Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion); 9170 - Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio- Carpinetum); 9190 - Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum); 91D0 - Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-pinetum, Pino; 14

91E0 - Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion; 91P0 - Wyżynny jodłowy bór mieszany (Abietetum polonicum); 91T0 - Sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać Peucedano-Pinetum. 8.5. Wody podziemne i powierzchniowe 8.5.1. Wody podziemne Wody podziemne na terenie gminy Raków występują w utworach czwartorzędowych i trzeciorzędowego. Czwartorzędowy poziom występuje na znacznych obszarach gminy. Wodonoścem są piaski, żwiry i pospółki. Wody te mają mniejsze znaczenie użytkowe ze względu na znaczną możliwość zanieczyszczenia. Podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę w gminie są wody występujące w wapieniach trzeciorzędowych (w południowej części gminy). Północny fragment gminy pozbawiony jest wód podziemnych o znaczeniu użytkowym. Zaopatrzenie ludności w wodę odbywa się poprzez wodociągi grupowe bazujące na ujęciach wody zlokalizowanych w miejscowościach: Raków Pągowiec i Ociesęki. Wody podziemne na terenie gminy są podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę pitną gminnych systemów zaopatrzenia w wodę. Na terenie gminy funkcjonują dwa systemy wodociągowe. Wodociąg grupowy Ociesęki korzysta z ujęcia Grodno położonego w Ociesękach. Ujęcie składa się z dwóch studni wierconych o wydajnościach eksploatacyjnych 36 m 3 /h i 19 m 3 /h. Dla tego ujęcia wojewoda kielecki decyzją OS.I. 6210/233/94 z dnia 16 stycznia 1995 roku ustanowił strefy ochrony sanitarnej. Bezpośrednie strefy ochrony sanitarnej dla poszczególnych studni obejmują: dla studni nr 1 obszar wokół studni w kształcie kwadratu o boku 20,0 m; dla studni nr 2 obszar wokół studni w kształcie prostokąta o wymiarach 18,5 x 18,0 m. W obrębie strefy ochrony pośredniej wyznaczono wewnętrzne tereny ochrony pośredniej, oddzielne dla każdej studni, przylegające do stref ochrony bezpośredniej a także zewnętrzny teren ochrony pośredniej wspólny dla obu studni. Wewnętrzne tereny ochrony pośredniej to: dla studni nr 1 obszar o promieniu 33 m wokół studni; dla studni nr 2 obszar o promieniu 25 m wokół studni. Wspólny zewnętrzny teren ochrony pośredniej to koło o promieniu 582 m wokół obu studni, zaznaczone na rysunku prognozy. 15

Bezpośrednie strefy ochrony są ogrodzone a na ich terenie wyklucza się jakiekolwiek użytkowanie terenu na cele inne niż ściśle związane z pracą ujęcia. Na całym obszarze strefy ochrony pośredniej (tak w terenie wewnętrznym jak i zewnętrznym) obowiązują następujące zakazy: lokalizacji nowych ujęć; wprowadzania ścieków do wód powierzchniowych i do ziemi; rolniczego wykorzystywania ścieków (w tym gnojowicy); stosowania nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin; lokalizowania wysypisk i wylewisk komunalnych i przemysłowych; lokalizowania cmentarzy i grzebania zwierząt; wznoszenia urządzeń i wykonywania robót lub czynności, które mogą zmniejszyć przydatność wody lub wydajność ujęcia. Na wewnętrznych terenach ochrony pośredniej oprócz powyższych obowiązują dodatkowo następujące zakazy: urządzania parkingów i obozowisk; lokalizowania zakładów przemysłowych i ferm chowu zwierząt; zakładania pastwisk; zakładania gospodarstw ogrodniczych i sadowniczych; lokalizowania magazynów produktów ropopochodnych i innych substancji chemicznych oraz rurociągów do ich transportu. Wodociąg grupowy Raków korzysta z ujęcia Pągowiec zlokalizowanego w Pągowcu. Ujecie składa się z dwóch studni wierconych. Udokumentowane zasoby eksploatacyjne studni nr 1 wynoszą 93 m³/h a zasoby studni nr 2 wynoszą 70 m³/h. Ujęcie posiada strefę ochrony bezpośredniej ustanowioną decyzją wojewody kieleckiego ROS.IX 6210/222/98 z dnia 16 listopada 1998 roku. W strefie tej obowiązują następujące zakazy: budownictwa nie związanego ściśle z pracą wodociągu; zajmowania terenu na inne cele poza ujmowaniem wody i pracą urządzeń z tym związanych; przebywania osób nie zatrudnionych przy urządzeniach służących do poboru wody; wprowadzania i pobytu zwierząt; wjazdu pojazdów za wyjątkiem niezbędnych przy usuwaniu awarii i wykonywaniu remontów. Dla ujęcia Pągowiec dotychczas nie ustanowiono strefy ochrony pośredniej. 16

Obszar gminy Raków znajduje się poza granicami Głównych Zbiorników Wód Podziemnych wymagających szczególnej ochrony. 8.5.2. Jakość wód podziemnych Wody podziemne na terenie gminy Raków są głównym źródłem zaopatrzenia systemów wodociągowych w wodę pitną. Wody pochodzące z ujęć Pągowiec w Pągowcu i Grodno w Ociesękach są dobrej jakości i nie wymagają uzdatniania. Brak jest dokładniejszych informacji o jakości wód podziemnych na pozostałym obszarze gminy gdyż nie prowadzi się tu systematycznego monitoringu jakości wód podziemnych. Monitoring jakości wód podziemnych jest prowadzony na obszarze Województwa Świętokrzyskiego i jest no systematycznie dostosowywany do zmieniających się wymogów prawnych. Aktualnie obowiązuje w tej dziedzinie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 roku w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. z 2011 r., Nr 258, poz. 1550). Dostępne informacje pochodzą z okresu obowiązywania wcześniejszego Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009 roku w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U z 2009 r., Nr 81, poz. 685) z roku 2010. Gmina Raków leży na pograniczu dwóch jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) oznaczonych nr 121 i 122. Najbliższe w stosunku do gminy Raków punkty monitoringu znajdowały się wówczas w Kurozwękach i w Grabkach Dużych w granicach JCWPd 122 w powiecie staszowskim, a w granicach JCWPd 121 w Sukowie w powiecie kieleckim. W JCWPd 122 badane wody zakwalifikowano w Kurozwękach do III klasy jakości a w Grabkach Dużych do IV klasy jakości. Natomiast w JCWPd 121 w Sukowie badane wody zakwalifikowano do III klasy jakości. Na większości obszaru gminy brak jest utworów powierzchniowych, które stanowiłyby izolację pierwszego poziomu użytkowego wód podziemnych. Oznacza to, że wody podziemne mogą być bardzo łatwo zanieczyszczane w wyniku działalności prowadzonej na powierzchni. W związku z powyższym konieczność ochrony zasobów wód podziemnych występujących na terenie gminy Raków przed ich degradacją ilościową i jakościową jest istotnym uwarunkowaniem zagospodarowania przestrzennego gminy Raków. Gmina Raków znajduje się poza granicami Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP). Główne zagrożenie, dla jakości wód podziemnych na terenie gminy wynika z dysproporcji pomiędzy długością sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. W latach 2004 2007 na terenie Gminy oddano do użytku 27,96 km sieci wodociągowej. Z wodociągu korzystają miejscowości Chańcza, Szumsko, Rembów (szkoła). Wodociąg bazuje na ujęciu wod- 17

nym w Pągowcu. Koszt inwestycji wyniósł około 2 000 tys. zł. Jednocześnie w tym samym czasie wykonano 20,24 km sieci kanalizacji sanitarnej. Prace związane z poprawą gospodarki ściekami prowadzone były etapowo: etap 1. budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji w Chańczy 2004 rok; etap 2. budowa kanalizacji w Życinach 2005 rok; etap 3. budowa kanalizacji w Dębnie 2006 rok. Miejscowości Życiny i Dębno podłączone zostały do oczyszczalni ścieków w Rakowie. Łączny koszt wybudowania oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacji sanitarnej wyniósł 3 155 tys. zł. Mimo znacznych nakładów stan gospodarki wodno ściekowej jest w dalszym ciągu niezadawalający. Poprawa w tym zakresie jest szczególnie istotna na terenie gminy Raków, ponieważ na przeważającej części Gminy występują płytko zalegające wody czwartorzędowe, często zanieczyszczone, natomiast północny fragment gminy pozbawiony jest wód podziemnych o znaczeniu użytkowym. 8.5.3. Wody powierzchniowe Prawie cały obszar gminy Raków znajduje się w zlewni Czarnej Staszowskiej, która jest lewym dopływem Wisły. Jedynie wschodni kraniec miejscowości Rakówka znajduje się w zlewni Kacanki a zachodni kraniec miejscowości Papiernia znajduje się w zlewni Nidy. Główną rzeką gminy jest Czarna Staszowska. Charakterystykę hydrologiczną tej rzeki w profilach wodowskazowych Raków i Staszów przedstawiono w tabeli nr 2. Tabela 2. Przepływy charakterystyczne Czarnej Staszowskiej 1971-1990 [m 3 /s]. Pow. zlewni Przepływ Przepływ Przepływ Wodowskaz [km 2 ] najwyższy średni wysoki średni roczny Przepływ średni niski Przepływ najniższy Raków 220.6 50.0 19.0 1.26 0.49 0.18 Staszów 572.9 108 44.1 3.24 1.27 0.75 Źródło: Atlas Posterunków Wodowskazowych dla Potrzeb Państwowego Monitoringu Środowiska PIOŚ BMŚ 1995-96. Przy najwyższym zanotowanym w powyższym okresie stanie wody rzędna zwierciadła wody w profilu Raków wynosiła 221,91 m n.p.m. Ponadto na terenie gminy znajduje się posterunek wodowskazowy Mocha w miejscowości Rakówka na rzece Łagowica, która uchodzi do zbiornika Chańcza w Rakowie. Dla tego posterunku dostępne są jedynie dane o stanach wody w okresie 1964-90. Najwyższy zanotowany w tym okresie stan wody to 410 cm co oznacza rzędną zwierciadła wody 220,69 m n.p.m. Najniższy stan wyniósł 170 cm (rzędna 217,29 m n.p.m.). 18

Na rzece Czarna Staszowska wybudowano w latach 1974-84 i przekazano do użytku w roku 1986 sztuczny zbiornik Chańcza. Oprócz zapory, która znajduje się na terenie gminy Szydłów prawie cały zbiornik znajduje się w gminie Raków. Jego powierzchnia przy maksymalnym poziomie piętrzenia wynosi 410 ha. Pojemność całkowita zbiornika wynosi 19,3 mln m 3 a pojemność powodziowa 5,0 mln m 3. Pierwotnie celem budowy zbiornika była potrzeba regulacji przepływów Czarnej poniżej zapory i możliwość rozcieńczania zanieczyszczonych wód pochodzących z kopalni siarki Grzybów. Obecnie główną funkcją zbiornika jest rekreacja. Obszar gminy Raków znajduje się w granicach następujących jednolitych części wód powierzchniowych: PLRW200062178132 Czarna do Łukawki bez dopływu spod Drugni; PLRW200062178129 Dopływ spod Drugni; PLRW20009217817 Czarna od Łukawki do Dopływu z Rembowa; PLRW20006217818 Dopływ z Rembowa; PLRW2000921783 Czarna od Dopływu z Rembowa do Zbiornika Chańcza (z Łagowianką od Dopływu z Woli Jastrzębskiej); PLRW2000021785 Zbiornik Chańcza na rzece Czarna; PLRW20006217826 Dopływ spod Radostowa. Nieregularność przepływów głównych rzek gminy sprawia, że obszary położone w dnach dolin rzecznych są zagrożone zalaniem w czasie powodzi. Rzeka Czarna Staszowska jest obwałowana jedynie na bardzo krótkim odcinku w Rakowie. Rzeka Łagowica nie jest obwałowana. Zgodnie z art. 88f, ust.1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo Wodne (Dz. U. z 2005 r., Nr 239, poz 2019 z późniejszymi zmianami) Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej sporządza mapy zagrożenia powodziowego, na których zgodnie z art. 88d, ust. 2 wymienionej wyżej ustawy przedstawia się obszary szczególnego zagrożenia powodzią. Dotychczas nie wykonano takich map dla gminy Raków. W związku z tym dla potrzeb niniejszym opracowaniu przyjęto granice terenów zalewowych na podstawie rozporządzenia wojewody kieleckiego z dnia 21 grudnia 1992 roku w sprawie określenia nieobwałowanych obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi uszczegółowione na podstawie analizy ukształtowania powierzchni terenu w dolinach rzecznych z uwzględnieniem zakoli, przewężeń, mostów i przepustów oraz innych przeszkód, jakie napotyka płynąca woda. W zasięgu bezpośredniego zagrożenia powodziowego znajdują się stosunkowo nieliczne zabudowania mieszkalne. Najwięcej w Pułaczowie w zakolach Łagowicy oraz w centrum Barda wskutek utrudnionego odpływu a ponadto dwa gospodarstwa w Jamnie, jedno 19

gospodarstwo w Smykowie i kilka gospodarstw w Korzennie. Poza tym w terenach zalewowych znajdują się głównie łąki, zadrzewienia i lasy a także pewna ilość stawów rybnych. 3.5.4. Jakość wód powierzchniowych Ocenę jakości wód powierzchniowych, w tym klasyfikację stanu/potencjału ekologicznego i chemicznego wód oraz ocenę stanu jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) przeprowadzono w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. z 2008 r., Nr 162, poz. 1008). Według danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Kielcach jednolita część wód powierzchniowych stanowi rzeka Czarna Staszowska od zbiornika Chańcza do ujścia. Wyniki oceny jakości tych wód w latach 2007-2009 były następujące: ocena wskaźników biologicznych II klasa; ocena elementów fizykochemicznych poniżej stanu dobrego; ocena stanu/potencjału ekologicznego umiarkowany; ocena stanu chemicznego stwierdzono przekroczenia norm; zbiorcza ocena stanu jcw zły. Zmiany zasad klasyfikacji jakości wód powierzchniowych, które nastąpiły w ostatnich latach oraz brak wystarczających danych pomiarowych dla całości obszaru gminy nie pozwalają na pełna ocenę jakości wód powierzchniowych w gminie. Szczególne znaczenie dla gminy ma jakość wód w zbiorniku Chańcza. Według danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Kielcach. W roku 2002 wody zbiornika zakwalifikowano do III klasy czystości, o czym zadecydowały zawartość azotynów i miano Coli. Rok wcześniej woda w zbiorniku spełniała wymogi II klasy czystości (według ówczesnych zasad klasyfikacji). Na jakość wody w zbiorniku oddziaływa nie tylko jakość wód w rzekach zasilających zbiornik tj. Czarnej Staszowskiej i Łagowicy ale również dopływ substancji zanieczyszczających z obrzeży zbiornika poprzez spływ powierzchniowy lub podziemny. Według pomiarów w 2005 roku prowadzonych i opublikowanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach tak Czarna Staszowska jak i Łagowica wprowadzały do zalewu wodę zaliczaną ogólnie do klasy czystości III. W roku 2005 nastąpiło pogorszenie jakości wody w zbiorniku. Według kolejnej oceny stanu jakości wód powierzchniowych Województwa Świętokrzyskiego dokonanej na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych 20

wód (Dz. U. z 2004 r., Nr 32, poz. 284) w roku 2006 wody rzeki Czarnej Staszowskiej, w punkcie pomiarowym w Rakowie spełniały wymogi III klasy jakości wody zadowalającej jakości. Natomiast wody zbiornika Chańcza w punkcie pomiarowym przy zaporze zbiornika zaliczono do IV klasy jakości wody niezadowalającej jakości. Przy czym wartości niektórych wskaźników (barwa, odczyn, ChZT-Cr, chlorofil a ) odpowiadały V klasie wody złej jakości. Brak dokładnych danych pomiarowych z ostatnich lat nie pozwala na w pełni aktualną ocenę tej tendencji. Można jednakże przypuszczać że nastąpi znacząca poprawa jakości wód zbiornika w związku z uruchomieniem oczyszczalni ścieków w Chańczy odprowadzającej oczyszczone ścieki z miejscowości Chańcza do rzeki Czarnej poniżej zapory zbiornika. Jakość wód rzek Czarnej Staszowskiej i Łagowicy jest przedmiotem monitoringu. W roku 2002 wody Czarnej Staszowskiej zakwalifikowano do III klasy czystości według klasyfikacji ogólnej. O klasie zadecydowały zawartość zawiesiny, azotynów i miano Coli. Wody Łagowicy również zakwalifikowano do III klasy z tym, że o takiej kwalifikacji zadecydowały zawartość azotynów i miano Coli. Na jakość wód oddziałują przede wszystkim ścieki komunalne z nieskanalizowanych terenów osadniczych. Do Łagowicy odprowadzane są po oczyszczeniu ścieki z oczyszczalni ścieków w Łagowie i Rakowie. Przedmiotem monitoringu jest również jakość wód w zbiorniku Chańcza. W roku 2002 wody zbiornika zakwalifikowano do III klasy czystości, o czym zadecydowały zawartość azotynów i miano Coli. Natomiast wody zalewu badane na jazie sklasyfikowane zostały w klasie IV (niezadawalającej jakości). Rok wcześniej woda w zbiorniku spełniała wymogi II klasy czystości. Na jakość wody w zbiorniku oddziałuje nie tylko jakość wód w rzekach zasilających zbiornik tj. Czarnej Staszowskiej i Łagowicy, ale również dopływ substancji zanieczyszczających z obrzeży zbiornika poprzez spływ powierzchniowy lub podziemny. Niekorzystnym jest tu spontaniczny rozwój zabudowy letniskowej nie wyposażonej w odpowiednie urządzenia odprowadzania i oczyszczania ścieków. Inwestycją, która powinna przynieść wymierne korzyści jest budowa sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w miejscowości Chańcza oraz kanalizacja miejscowości Życiny. Objęcie kanalizacją dalszych miejscowości gminy Raków należy spodziewać się w późniejszym okresie. W rejonach o rozproszonej zabudowie, dobrym rozwiązaniem problemu oczyszczania ścieków mogą być oczyszczalnie przydomowe, które są bardziej korzystne w przypadku gospodarstw położonych w znacznej odległości od głównej sieci kanalizacyjnej. 21

8.6. Powietrze i hałas J a k o ś ć p o w i e t r z a Na terenie gminy Raków brak jest stacji pomiarowych jakości powietrza. Najbliższe punkty pomiarowe sieci Monitoringu lokalnego znajdują się w pobliżu dużych zakładów przemysłowych powiatu Staszowskiego tj. Elektrowni w Połańcu, Zakładów Chemicznych Siarkopol w Grzybowie oraz Kopalni Siarki Grzybów w Rzędowie. Wyniki uzyskane w tych punktach nie są miarodajne dla obszaru gminy Raków. Źródłem ogólnych informacji na temat jakości powietrza w gminie są wyniki ocen jakości powietrza w Województwie Świętokrzyskim dokonywanych przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Kielcach. Podstawę prawna tych ocen stanowią oprócz ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 prawo ochrony środowiska następujące rozporządzenia: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2008 roku w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U z 2009 r., Nr 5, poz. 31); rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2008 r., Nr 47, poz. 281); rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 roku w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. z 2008 r., Nr 52, poz. 310). W roku 2010 w Województwie Świętokrzyskim dokonano oceny jakości powietrza pod kątem ochrony zdrowia ludzi dla celów klasyfikacji według zawartości: ozonu, benzenu, dwutlenku azotu, tlenków azotu, dwutlenku siarki, tlenku węgla, pyłu zawieszonego PM10, zawartego w tym pyle ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)piranu oraz dla pyłu PM2,5, z podziałem na 2 strefy: miasto Kielce oraz strefę świętokrzyską obejmującą pozostałą część województwa. Natomiast ze względu na ochronę roślin klasyfikacja objęła teren całego województwa, z wyłączeniem obszaru miasta Kielce i innych miast. Dla celów klasyfikacji stosowano następujące symbole klas w zależności od stężeń zanieczyszczenia: A gdy nie jest przekroczony poziom dopuszczalny; D1 - gdy nie jest przekroczony poziom dopuszczalny celu długoterminowego; B gdy jest przekroczony poziom dopuszczalny, ale nie jest przekroczony margines tolerancji; C gdy jest przekroczony poziom dopuszczalny i margines tolerancji (jeżeli był określony); D2 gdy jest przekroczony poziom dopuszczalny celu długoterminowego. Wyniki oceny jakości powietrza w strefie świętokrzyskiej, w której znajduje się gmina Raków, w roku 2010 zestawiono w tabeli nr 3. Ponadto w odniesieniu do gminy Raków pomimo braku bezpośrednich danych pomiarowych, na podstawie ogólnych prawidłowości można przyjąć, że głównym źródłem emisji zanieczyszczeń powietrza jest ruch samochodowy, który największe natężenie wykazuje na 22

drodze wojewódzkiej nr 764 Kielce-Staszów. W związku z tym najwyższy poziom stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu występuje w otoczeniu tej drogi. Tabela 3. Wyniki oceny jakości powietrza w strefie świętokrzyskiej w 2010 roku. Kryterium Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń oceny SO 2 NO 2 NO X PM10 Pb C 6H 6 CO As Cd Ni BaP Pm2,5 O 3* O 3** Zdrowie A A - C A A A A A A C B A D2 ludzi Ochrona roślin A - A - - - - - - - - - C D2 * wg poziomu docelowego **wg poziomu celu długoterminowego Źródło: WIOŚ w Kielcach Ponadto, na jakość powietrza w obrębie terenów osadniczych na terenie gminy oddziałują lokalne źródła zanieczyszczeń takie jak paleniska domowe służące ogrzewaniu budynków i przygotowaniu posiłków oraz lokalne kotłownie w obiektach użyteczności publicznej. Wielkość emisji z tych źródeł jest uzależniona od rodzaju paliw i stosowanych rozwiązań technicznych w zakresie ogrzewania budynków. Na terenie gminy brak jest sieci zaopatrzenia w gaz. Istotne znaczenie zwłaszcza w gospodarstwach domowych o niskich dochodach mają ceny poszczególnych rodzajów paliw stosowanych do ogrzewania budynków. Podobnie działalność gospodarcza zakładów usługowych i produkcyjnych powoduje emisję pewnej ilości zanieczyszczeń powietrza bądź to bezpośrednio bądź to poprzez ogrzewanie pomieszczeń zakładu. H a ł a s Hałas jest istotnym i uciążliwym zanieczyszczeniem. Głównymi źródłami hałasu są komunikacja samochodowa, zakłady produkcyjne i usługowe oraz gospodarstwa domowe. Na terenie gminy Raków najistotniejszym źródłem hałasu jest ruch samochodowy. Brak jest bezpośrednich danych pomiarowych z terenu gminy dotyczących poziomu hałasu drogowego. Z uwagi na największe natężenie ruchu można przyjąć, że największa uciążliwość akustyczna występuje w otoczeniu drogi wojewódzkiej Kielce-Staszów. Dla oceny hałasu komunikacyjnego w otoczeniu tej drogi pomocne mogą być wyniki badań nad klimatem akustycznym Staszowa prowadzonych w roku 2002. Według tych wyników poziom hałasu mierzony w odległości 1m od krawędzi jezdni ul. Rakowskiej (w ciągu drogi wojewódzkiej nr 764) w godzinach maksymalnego natężenia ruchu pojazdów wynosił 65.1-70.0 db. Oznacza to przekroczenie ówczesnych wartości dopuszczalnych określonych w rozporządzeniu ministra OŚZNiL z dnia 13 maja 1998 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, która dla dróg w terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i terenach wypoczynkowo-rekreacyjnych poza miastem wynosiła dla pory dnia 55 db. Dla terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi oraz dla terenów zabudowy zagrodowej analogiczna wartość wynosiła 60 db. Obecnie obowiązuje Rozporządzenia Mini- 23

stra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 r., Nr 120, poz. 826 z późniejszymi zmianami) Według aktualne wersji tego rozporządzenia dopuszczalny poziom hałasu powodowanego przez drogi lub linie kolejowe w terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej; terenach zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży; terenach domów opieki społecznej oraz terenach szpitali w miastach nie może przekraczać 61 db dniem i 56 db nocą. Analogiczne wartości dla zabudowy wielorodzinnej; zabudowy zagrodowej; terenów rekreacyjnowypoczynkowych oraz terenów mieszkaniowo usługowych wynoszą 65 db dniem i 56 db nocą. Wyników zanotowanych w 2002 roku w mieście Staszowie nie można wprost ekstrapolować na obecną sytuację w obszarach wiejskich gminy Raków. Można jedynie przypuszczać, że na odcinku drogi wojewódzkiej 764 w gminie Raków ruch samochodowy jest mniejszy niż na terenach miejskich Staszowa. Równocześnie jednak ilość samochodów w całym Województwie Świętokrzyskim znacząco wzrosła w stosunku do roku 2002. Natężenie ruchu na pozostałych drogach jest znacznie mniejsze toteż ich uciążliwość akustyczna jest nieporównanie mniejsza. 8.7. Powierzchnia ziemi Powierzchnia ziemi to naturalne ukształtowanie terenu, gleba oraz znajdująca się pod nią ziemia do głębokości oddziaływania człowieka 1. R z e ź b a t e r e n u Rzeźba obszaru gminy Raków pozostaje w bezpośrednim związku z budową geologiczną. Na terytorium gminy Raków można wyróżnić dwie części wyraźnie różniące się pod względem geomorfologicznym. Północna część gminy położona w Górach Świętokrzyskich jest wyraźnie wyższa i posiada urozmaiconą rzeźbę terenu. W rzeźbie tej części gminy dominują wydłużone pasma o lekko falistej linii grzbietowej nawiązujące swym przebiegiem do wychodni odpornych piaskowców kambryjskich, porozdzielane szerokimi dolinami. Stoki wzniesień porozcinane są wąskimi dolinami o charakterze parowów, wąwozów lub wciosów. Charakterystyczne formy erozji wąwozowej wykształciły się w utworach lessowych okolic Barda, Szumska i Ociesęk. Południowa niższa część terytorium gminy jest oddzielona od części północnej wyraźną krawędzią morfologiczną o przebiegu mniej więcej z północnego zachodu na południowy wschód w rejonie Szumska, Woli Wąkopnej i Ociesęk. Powierzchnia ziemi jest tu wyrówna- 1 Prawo ochrony środowiska. 24