Flora glonów epifitycznych na Lobelia dortmanna L. w jeziorze Dobrogoszcz (Pojezierze Kaszubskie, północna Polska) Epiphytic algal flora on Lobelia dortmanna L. in lake Dobrogoszcz (Kaszubskie Lake District, northern Poland) JOANNA PICIŃSKA-FAŁTYNOWICZ, ANNA SEMMERLING J. Picińska-Fałtynowicz, A. Semmerling, Katedra Ekologii Roślin, Uniwersytet Gdański, Al. Legionów 9, 80-441 Gdańsk, Polska; e-mail: biojp@julia.univ.gda.pl ABSTRACT: Epiphyticalgal flora on Lobelia dortmanna in a subeutrophic-polymictic lake was studied. Samples were collected monthly throughout two years from three localities. Altogether 194 taxa were found: 176 species with varieties and 14 identified as genera only. Most of the taxa belonged to Chlorophyta (104), Cyanoprokaryota (70) and Bacillariophyta (16). The others were Euglenophyta, Dinophyta and Xanthophyta. Six ecological groups of epiphytes were distinguished. KEY WORDS: epiphyton, Lobelia dortmanna, subeutrophic-polymictic lake, algal flora, Chlorophyta, Cyanoprokatyota, Bacillariophyta, ecological groups of algae Wstęp Jeziora lobeliowe stanowią grupę zbiorników wodnych, w których fitolitoralu występują charakterystyczne gatunki roślin: Lobelia dortmanna L., Isoëtes lacustris L. i Littorella uniflora (L.) Aschers. oraz płaty zespołu Isoëto-Lobelietum dortmannae. Cechują się miękką wodą, o przeważnie kwaśnym lub obojętnym odczynie, niskim przewodnictwie elektrolitycznym i dużej koncentracji wolnego dwutlenku węgla (Szmeja 1996). Niemniej, ich status troficzny jest bardzo zróżnicowany, od oligopoprzez mezo- do eutrofii (Szmal Z. 1959, Szmal Z., Szmal B. 1965). Glony zbiorowisk epifitycznych w polskich jeziorach lobeliowych są tematem zaledwie kilku opracowań (Bohr 1967, Luścińska 1979, Oleksowicz 1986a, b). PICIŃSKA-FAŁTYNOWICZ J., SEMMERLING A. 2001. Epiphyticalgal flora on Lobelia dortmanna L. in lake Dobrogoszcz (Kaszubskie Lake District, northern Poland). Acta Botanica Cassubica 2: 97 122
98 Joanna Picińska-Fałtynowicz, Anna Semmerling Niniejszy artykuł prezentuje wyniki badań florystycznych epifitonu na Lobelia dortmanna w jeziorze Dobrogoszcz (Pojezierze Kaszubskie) (Semmerling 1986, Picińska-Fałtynowicz mat. npbl). 1. Charakterystyka jeziora Ryc. 1. Plan sytuacyjny jeziora Dobrogoszcz (wg Szmeji 1985, zmienione) a badane jezioro, b lasy, c stacje poboru prób (1 3) Fig. 1. Sketch map of Lake Dobrogoszcz (acc. Szmeja 1985, changed) a studied lake, b forests, c sampling stations (1 3) Jezioro Dobrogoszcz jest położone 5 km na NE od Kościerzyny, przy szosie Gdynia Kościerzyna (ryc. 1). Wypełnia ono dno bezodpływowego wytopiska (Drwal 1982). Stoki zlewni wokół zbiornika są łagodnie nachylone. Na brzegu południowym występują silnie zniekształcone zbiorowiska leśne i zaroślowe oraz niewielkie torfowiska niskie i przejściowe, brzeg północny sąsiaduje z polami uprawnymi. W pozostałej części wykształcił się pas zbiorowisk wydepczyskowo-pastwiskowych (Szmeja 1985). Jezioro Dobrogoszcz jest zbiornikiem płytkim (głębokości: średnia 3,2 m; maksymalna 6,6 m), o stosunkowo dużej powierzchni (53,3 ha), nieosłoniętym i wydłużonym w kierunku wschód-zachód. Na skutek wiatrów, wiejących najczęściej wzdłuż jego długiej osi, powstaje silne falowanie, powodujące ciągłe mieszanie się wód od powierzchni aż do dna. Litoral jeziora to kilkudziesięciometrowy pas na głębokości 0 5 m, o podłożu piaszczystym lub żwirowym, miejscami z domieszką iłu. Jest on porośnięty niemal całkowicie przez rośliny naczyniowe tworzące rozległe agregacje, o przeciętnym pokrywaniu do 80%. Występują tu płaty Isoëto-Lobelietum, Myriophyllo-Littorelletum, Typhetum angustifoliae, Polygonetum natantis i zbiorowisko z Luronium natans. Dominuje Myriophyllo-Littorelletum, którego płaty, obecne na wszystkich typach podłoża na głębokości 0,0 6,6 m, zajmują około 3/4 powierzchni fitolitoralu. Współdominantem jest Isoëto-Lobelietum; jego fitocenozy znajdują się tylko w niektórych częściach jeziora, na głębokości 0 4 m. Lobelia dortmanna rośnie obficie w przedziale 0,0 1,7 m, natomiast głębiej dominuje Isoëtes lacustris (Szmeja 1987). Wody jeziora charakteryzują się odczynem słabo zasadowym lub lekko
Flora glonów epifitycznych na Lobelia dortmanna L. w jeziorze Dobrogoszcz... 99 kwaśnym (ph 7,57 6,90), średnim przewodnictwem elektrolitycznym (110 120 µs cm 1 ), niską węglanowością (4,4 mg dm 3 CaO), dobrą przezroczystością (3,8 m), korzystnym natlenieniem od powierzchni aż do dna oraz umiarkowaną zawartością związków fosforu (0,007 0,012 mg dm 3 PO 4 -P) i azotu (2,0 6,0 µg dm 3 NO 2 -N; 0,010 0,019 mg dm 3 NO 3 -N) (Szmeja 1987, Picińska-Fałtynowicz 1995). Jezioro jest zbiornikiem subeutroficzno-polimiktycznym (Szmal Z., Szmal B. 1965). J. Szmeja (1996) określił Dobrogoszcz jako młode (typowe) jezioro lobeliowe, tzn. takie, w którym występują liczne populacje Lobelia dortmanna, Isoëtes lacustris i Littorella uniflora oraz dobrze wykształcone płaty Isoëto-Lobelietum dortmannae. Stan zachowania flory i fitocenoz fitolitoralu jest dobry. 2. Stanowiska badawcze W strefie litoralu jeziora wyznaczono trzy stanowiska w obrębie płatów Isoëto-Lobelietum (ryc. 1): 1 przy brzegu północnym, dobrze nasłonecznione, graniczy z polem uprawnym i pastwiskami, dno piaszczyste, zmiany poziomu wody niewielkie (głęb. maks. 50 cm, min. 40 cm); 2 przy brzegu południowym, dobrze nasłonecznione, sąsiaduje z torfowiskiem, dno piaszczyste, znaczne wahania poziomu wody (głęb. maks. 55 cm, min. 30 cm); 3 przy brzegu południowym, zacienione przez cały dzień, graniczy z lasem, osady muliste, znaczne zmiany poziomu wody (głęb. maks. 60 cm, min. 40 cm). W 1985 roku temperatura wody mierzona 3 5 cm nad dnem wynosiła 9 17 C wiosną (kwiecień maj), 10 20 C latem (czerwiec sierpień) i 12 8 C jesienią (wrzesień październik). 3. Materiał i metody Materiał do badań zebrano w odstępach miesięcznych, w dwóch okresach: VII X 1984 r. i IV X 1985 r. (XI 1984 III 1985 i XI XII 1985 jezioro było pokryte lodem), z trzech stanowisk (1 3) (ryc. 1) wyznaczonych w płatach Isoëto-Lobelietum, na głębokości 30 60 cm. Na każdym stanowisku zbierano po 5 liści z losowo wybranych osobników rosnących na powierzchni 2 m 2. Utrwalano je 4% roztworem formaliny. Z każdego liścia zdjęto skalpelem epifiton i sporządzono z niego wodno-glicerynowe preparaty, które przeglądano w całości pod mikroskopem Amplival, z użyciem powiększeń 160, 400 i 1000. Taksony glonów oznaczono według następujących kluczy i publikacji: Cyanoprokaryota Starmach (1966), Anagnostidis, Komárek (1988), Komárek, Anagnostidis (1999); Euglenophyta Starmach (1983); Dinophyta Starmach (1974); Xanthophyta Ettl (1978); Bacillariophyta Siemińska
100 Joanna Picińska-Fałtynowicz, Anna Semmerling (1964), Krammer, Lange-Bertalot (1986, 1988, 1991a, b); Chlorophyta Kossinskaja (1952, 1960), Rùžicka (1977), Palamar-Mordvintseva (1982), Komárek, Fott (1983), Ettl, Gärtner (1988), Hegewald i in. (1990). Wyróżniono sześć grup ekologicznych epifitonu, obrazujących stopień i sposób związania glonów z gospodarzem (Margalef 1947, za Bohrem 1967; zmienione). Są to: A glony nitkowate, przytwierdzone bezpośrednio do gospodarza za pomocą komórek bazalnych lub ryzoidów, stanowiące trzon strukturalny zbiorowiska; A 1 glony nitkowate nieprzytwierdzone lub tworzące cenobia nitkowate i zygzakowate, oplatające nici z warstwy A; B glony w postaci plech blaszkowatych, galaretowatych i naskorupień, bezpośrednio przytwierdzone do gospodarza, tworzące drugą co do ważności warstwę strukturalną; C epifity przyczepione za pomocą stylików galaretowatych lub bezpośrednio komórką; D epifity 2. rzędu, tj. porastające glony z kategorii A, A 1 i B; E glony jednokomórkowe lub tworzące cenobia, wolno pływające, żyjące w przestrzeniach między epifitami z pozostałych grup. 4. Wykaz taksonów W badanym epifitonie zidentyfikowano 194 taksony glonów, w tym 176 gatunków wraz z odmianami i formami oraz 14 w randze rodzaju: Mougeotia, Oedogonium, Spirogyra i Zygnema w postaci płonnych nici, nie dających się oznaczyć do gatunku, oraz Calothrix sp. 1, sp. 2, Homoeothrix sp., Microchaete sp., Phormidium sp. i Peridinium sp., dla których nie znaleziono odpowiednich diagnoz w literaturze. W wykazie użyto następujących oznaczeń i skrótów: A, A 1, B, C, D, E grupy ekologiczne (por. rozdz. 3); IV X 1984 lub 1985 data zbioru prób; stan. 1, 2, 3 stanowisko; cylindr. cylindryczny; dł. długość, kom. komórka(i); µm mikrometr; nieb. niebieski; szer. szerokość; trych. trychom; ziel. zielony. CYANOPROKARYOTA Anabaena echinospora Skuja: A 1 ; IX 1985; stan. 2 (ryc. 2.1); A. variabilis Kützing: A 1 ; VII 1984; VI 1985; stan. 2 (ryc. 2.2); A. sp.: trych. bez pochew, proste lub powyginane, ułożone w skupieniach, mniej więcej równolegle; kom. cylindr., nieb.-ziel., z granulowaną treścią, 2,0 2,2 µm szer. i 6,3 10,6 µm dł.; heterocysty cylindr., 3,5 3,7 µm szer. i 8,8 9,3 µm dł.; akinet nie obserwowano; A 1 ; VII IX 1984; IV, VI VIII 1985; stan. 1 3 (ryc. 2.3); Aphanocapsa incerta ((Lemmermann) Cronberg & Komárek: E; VII 1984; VI VIII 1985; stan. 1 3; Aphanothece elabens (Brébisson) Elenkin: E; VIII, X 1984; IV, VII, VIII 1985; stan. 1 3 (ryc. 2.4); A. microscopica Nägeli: E; VIII 1984; IV, V, VIII 1985; stan. 1, 2 (ryc. 2.5); A. saxicola Nägeli: E; VII X 1984; IV, VI, VIII X 1985; stan. 1 3 (ryc. 2.6); Aulosira implexa Bornet & Flahault: A 1 ; VIII 1985, stan. 2 (ryc. 2.7);
Flora glonów epifitycznych na Lobelia dortmanna L. w jeziorze Dobrogoszcz... 101 Ryc. (Fig.) 2.1. Anabaena echinospora Skuja, 2. A. variabilis Kützing, 3. A. sp., 4. Aphanothece elabens (Brébisson) Elenkin, 5. A. microscopica Nägeli, 6. A. saxicola Nägeli, 7. Aulosira implexa Bornet et Flahault, 8. Chamaesiphon amethystinus (Rostafiński) Lemmermann, 9. C. confervicolus A. Braun, 10. C. incrustans Grunow fo incrustans, 11. C. investiens Skuja, 12. C. rostafinski Hansgirg, 13. Cyanothece major (Schröter) Komárek 14. Cylindrospermum maius Kützing, 15. C. stagnale (Kützing) Bornet & Flahault, 16. Chroococcus minimus (Keissler) Lemmermann, 17. C. minor (Kützing) Nägeli; skala = 10 µm, scale bar = 10 µm
102 Joanna Picińska-Fałtynowicz, Anna Semmerling Ryc. (Fig.) 3.1. Calothrix baueriana (Grunow) Hansgirg, 2. C. sp. 2,3.C. clavata G.S. West, 4. C brevissima G.S. West, 5. C. minima Frémy, 6. C. fusca (Kützing) Bornet & Flahault, 7. C. epiphytica W. & G.S. West, 8. C. subsimplex Jao, 9. C. gracilis F.E. Fritsch, 10. C. sp. 1, 11. C. braunii Bornet & Flahault, 12. Clastidium setigerum Kirchner, 13. Chroococcus minutus (Kützing) Nägeli, 14. C. quaternarius Zalessky, 15. C. turgidus (Kützing) Nägeli; skala = 10 µm, scale bar = 10 µm
Flora glonów epifitycznych na Lobelia dortmanna L. w jeziorze Dobrogoszcz... 103 Calothrix baueriana (Grunow) Hansgirg: A; IV VI 1985; stan. 1, 2 (ryc. 3.1); C. braunii Bornet & Flahault: A; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 3.11); C. brevissima G.S. West: D; IV, IX 1985; stan. 1, 2 (ryc. 3.4); C. clavata G.S. West: D; IV, VI 1985; stan. 1 3 (ryc. 3.3); C. epiphytica W. & G.S. West: D; IV VI 1985; stan. 1, 2 (ryc. 3.7); C. fusca (Kützing) Bornet & Flahault: D; VII IX 1984; IV X 1985; stan 1 3 (ryc. 3.6); C. gracilis F.E. Fritsch: D; VI 1985; stan. 1 (ryc. 3.9); C. minima Frémy: D; IX 1985; stan. 2 (ryc. 3.5); C. subsimplex Jao: D; X 1985; stan. 2 (ryc. 3.8); C. sp. 1 : nici pojedyncze, nierozgałęzione, bez włosa, 450 500 µm dł., u nasady cylindryczne, 10,5 12,0 µm szer., pochwy bezbarwne, dość cienkie, równolegle warstwowane, na szczycie lekko rozszerzone; trych. nieb.-ziel., nie wcięte przy ściankach poprzecznych, stopniowo zwężające się, u nasady 7,5 8,0 µm szer., w środku 5,0 5,5 µm szer.; kom. z jednolitą treścią, u nasady krótsze od szer., w środku trych. kwadratowe, w górnej części wydłużone; heterocysty dwie, 7,0 7,5 µm szer. I 6,0 8,0 µm dł.; D; VII 1985; stan. 2 (ryc. 3.10); C. sp. 2 : nici pojedyncze, nierozgałęzione, z długim włosem, 764 800 µm dł., u nasady słabo rozszerzone 12,6 13,2 µm szer.; pochwy bezbarwne, u nasady ciasno przylegające, wyżej szersze; trych. nieb.-ziel., nie wcięte przy ściankach poprzecznych, wyraźnie zwężające się we włos; kom. z jednolitą treścią, u nasady krótsze od szer., wyżej wydłużone; heterocysty dwie, oliwkowe: mniejsza półkulista, 9 10 µm szer., 7,2 7,5 µm dł., większa spłaszczona, 13 14 µm szer. i 9,5 10,0 µm dł.; D: X 1985; stan. 2 (ryc. 3.2); C. sp 3.: nici długie (607 860 µm), u nasady rozszerzone (24,2 30,6 µm), na szczycie zwężone (17,5 24 µm), skupione w promieniste plechy; pochwy grube, 8 10 µm szer., skośnie i poprzecznie warstwowane, u nasady nici żółtawe, wyżej bezbarwne; trych. żywo nieb.-ziel., wcięte przy ściankach poprzecznych, u dołu 7,7 12,0 µm szer., na szczycie 2,5 4,5 µm szer.; kom. cylindr. lub beczułkowate, u nasady i na szczycie trych. wydłużone, w środku kwadratowe lub krótsze od szer.; heterocysty bazalne, dwie lub trzy: półkulista (6,6 12,0 µm szer., 5,5 10,0 µm dł.), spłaszczona (10 12 µm szer., 8 10 µm dł.) i cylindr. (10,8 12 µm szer., 12,6 14,3 µm dł,); A; VII X 1984; IV, VI X 1985; stan. 1, 2, 3 (ryc. 5.7); Chamaesiphon amethystinus (Rostafiński) Lemmermann: D; IV 1985; stan. 1 (ryc. 2.8); C. confervicolus A. Braun: D; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 2.9); C. incrustans Grunow fo incrustans: D; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 2.10); C. investiens Skuja: D; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1, 2, 3 (ryc. 2.11); C. rostafinski Hansgirg: D; VIII, IX 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 2.12); Clastidium setigerum Kirchner: D; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 3.12); Cyanothece major (Schröter) Komárek: E; VIII 1985; stan. 2 (ryc. 2.13); Cylindrospermum maius Kützing: A 1 ; VII X 1984; IV, VI, IX 1985; stan. 1 3 (ryc. 2.14); C. stagnale (Kützing) Bornet & Flahault: A 1 ; VII, VIII, X 1984; IV, VI, IX 1985; stan. 1 3 (ryc. 2.15); Chroococcus minimus (Keissler) Lemmermann: E; V 1985; stan. 1 (ryc. 2.16); C. minor (Kützing) Nägeli: E; V, VIII 1985; stan. 1, 2 (ryc. 2.17); C. minutus (Kützing) Nägeli: E; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 3.13); C. quaternarius Zalessky: E; IX 1985; stan. 2 (ryc. 3.14); C. turgidus (Kützing) Nägeli: E; VII, VIII, X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 3.15); Gloeotrichia natans (Hedwig) Rabenhorst: B; X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 4.1); G. pisum (Agardh) Thuret: B; VII X 1984; IV VI, IX, X 1985; stan. 1 3 (ryc. 4. 2); Hapalosiphon fontinalis (Agardh) Bornet: A; VII IX 1984; IV, VI IX 1985; stan. 1 3 (ryc. 5.1); H. intricatus W. & G.S. West: A; VII 1985; stan. 1 3 (ryc. 5.2);
104 Joanna Picińska-Fałtynowicz, Anna Semmerling Heteroleibleinia kuetzingii (Schmidle) Comp.: D; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 4.3); H. pusilla (Hansgirg) Anagnostidis & Komárek: D; VII IX 1984; VI X 1985; stan. 1 3 (ryc. 4.4); Homoeothrix gloeophila Starmach: D; VII IX 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 4.5); H. juliana (Meneghini) Kirchner: A; VI, VIII, IX 1985; stan. 1, 2 (ryc. 4.6); H. sp.: nici nierozgałęzione, u nasady 1,5 2,0 µm szer., z ciasno przylegającą, cienką i bezbarwną pochwą; trych. jasnonieb.-ziel., nie wcięte przy ściankach poprzecznych, zwężające się na szczycie w bardzo cienki włos; kom. z jednolitą treścią, krótsze od szer.; D; V, VI 1985; stan. 1 (ryc. 4.7); Leibleinia epiphytica (Hieronymus) Anagnostidis & Komárek: D; VII, IX 1984; V X 1985; stan. 1 3 (ryc. 4.8); Lyngbya hieronymusii Lemmermann: A 1 ; IV, IX 1985; stan. 1, 2 (ryc. 4.9); Merismopedia elegans A. Braun: E; VII 1984; VII IX 1985; stan. 1 3 (ryc. 4.10); M. glauca (Ehrenberg) Nägeli: E; VII, VIII 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 4.11); M. tenuissima Lemmermann: E; VII X 1984; IV IX 1985; stan. 1 3 (ryc. 4.12); Microcoleus hospitus Hansgirg: D; VII, VIII, X 1984; IV VII, IX, X 1985; stan. 1 3 (ryc. 5.3); M. lacustris Rabenhorst (Farlow): A 1 ; V 1985; stan. 1 3 (ryc. 5.4); M. vaginatus (Vaucher) Gomont fo. polythrichoides (F.E. Fritsch) Hollerbach: A 1 ; IX 1984; stan. 2 (ryc. 5.5); Microchaete tenera Thuret fo. minor Hollerbach: A; IV, VI, VII 1985; stan. 2 (ryc. 5.6); Microcrocis granulata Skuja: E; V 1985; stan. 2 (ryc. 4.13); Nostoc paludosum Kützing: B; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 4.14); Nostoc punctiforme (Kützing) Hariot fo. populorum (Geitler) Hollerbach: B; IV 1985; stan. 1 (ryc. 4.15); Oscillatoria limosa Agardh: A 1 ; VII, VIII, X 1984; V X 1985; stan. 1 3 (ryc. 6.1); O. sancta (Kützing) Gomont: A 1 ; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 6.2); Phormidium acutissimum (Kufferath) Anagnostidis & Komárek: A 1 ; IX, X 1984; IV, VI, VIII X 1985; stan 1 3 (ryc. 5.8); P. splendidum (Greville ex Gomont) Anagnostidis & Komárek: A 1 ; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 5.9); P. molle (Kützing) Gomont: A 1 ; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 5.10); P. mucicola Huber-Pestalozzi & Naumann: D; VII, X 1984; IV X 1985; stan. 1, 2, 3 (ryc. 5.11); P. sp.: nici długie, proste lub powyginane, 5,2 5,4 µm szer.; pochwy cienkie, bezbarwne, przylegające do trych.; trych. nieb.-ziel., niewcięte przy ściankach poprzecznych, ich kom. szczytowe lekko zwężone, zaokrąglone; dł. kom. 2,1 4,5 µm; A 1 ; VI 1985; stan. 1 (ryc. 6.3); Rivularia beccariana (De Notaris) Bornet & Flahault: B; IX 1985; stan. 2 (ryc. 6.4); Scytonema crispum (Agardh) Bornet: A; IV 1985; stan. 2, 3 (ryc. 6.5); Snowella lacustris Komárek & Hindák: E; VIII 1985; stan. 2 (ryc. 6.6); Tolypothrix distorta (Fl. Dan.) Kützing fo. penicillata (Agardh) Kossinskaja: A; IV 1985; stan. 1 (ryc. 6.7); T. helicophila Lemmermann: A; VII IX 1984; IV VI 1985; stan. 1 3 (ryc. 6.8); T. tenuis Kützing: A; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 6.9); Woronichinia compacta (Lemmermann) Komárek & Hindák: E; VII, VIII 1984; VI VIII 1985; stan. 1, 2 (ryc. 6.10); W. naegeliana (Unger) Elenkin: E; VIII, IX 1984; VI, VIII 1985; stan. 1 3; EUGLENOPHYTA Euglena caudata Hübner var. minor Deflandre: E; V 1985; stan. 2 (ryc. 7.1);
Flora glonów epifitycznych na Lobelia dortmanna L. w jeziorze Dobrogoszcz... 105 Ryc. (Fig.) 4.1. Gloeotrichia natans (Hedwig) Rabenhorst, 2. G. pisum (Agardh) Thuret, 3. Heteroleibleinia kuetzingii (Schmidle) Comp., 4. H. pusilla (Hansgirg) Anagnostidis & Komárek, 5. Homoeothrix gloeophila Starmach, 6. H. juliana (Meneghini) Kirchner, 7. H. sp., 8. Leibleinia epiphytica (Hieronymus) Anagnostidis & Komárek, 9. Lyngbya hieronymusii Lemmermann, 10. Merismopedia elegans A. Braun, 11. M. glauca (Ehrenberg) Nägeli, 12. M. tenuissima Lemmermann, 13. Microcrocis granulata Skuja, 14. Nostoc paludosum Kützing, 15. Nostoc punctiforme (Kützing) Hariot fo. populorum (Geitler) Hollerbach; skala = 10 µm, scale bar = 10 µm
106 Joanna Picińska-Fałtynowicz, Anna Semmerling Ryc. (Fig.) 5.1. Hapalosiphon fontinalis (Agardh) Bornet, 2. H. intricatus W. & G.S. West, 3. Microcoleus hospitus Hansgirg, 4. M. lacustris Rabenhorst (Farlow), 5. M. vaginatus (Vaucher) Gomont fo. polythrichoides (F.E. Fritsch) Hollerbach, 6. Microchaete tenera Thuret fo. minor Hollerbach, 7. Calothrix sp. 3,8.Phormidium acutissimum (Kufferath) Anagnostidis & Komárek, 9. P. splendidum (Greville ex Gomont) Anagnostidis & Komárek, 10. P. molle (Kützing) Gomont, 11. P. mucicola Huber-Pestalozzi & Naumann; skala = 10 µm, scale bar = 10 µm
Flora glonów epifitycznych na Lobelia dortmanna L. w jeziorze Dobrogoszcz... 107 Ryc. (Fig.) 6.1. Oscillatoria limosa Agardh, 2. O. sancta (Kützing) Gomont, 3. Phormidium sp., 4. Rivularia beccariana (De Notaris) Bornet & Flahault, 5. Scytonema crispum (Agardh) Bornet, 6. Snowella lacustris Komárek & Hindák, 7. Tolypothrix distorta (Fl. Dan.) Kützing fo. penicillata (Agardh) Kossinskaja, 8. T. helicophila Lemmermann, 9. T. tenuis Kützing, 10. Woronichinia compacta (Lemmermann) Komárek & Hindák; skala = 10 µm, scale bar = 10 µm
108 Joanna Picińska-Fałtynowicz, Anna Semmerling Ryc. (Fig.) 7.1. Euglena caudata Hübner var. minor Deflandre, 2. Characiopsis aquilonaris Skuja, 3. Isthmochloron trispinatum (W. & G.S. West) Skuja, 4. Achnanthes lanceolata (Brébisson) Grunow subsp. frequentissima Lange-Bertalot, 5. A. minutissima Kützing var. minutissima, 6. Cymbella elginensis Krammer, 7. C. silesiaca Bleisch, 8. Gomphonema acuminatum Ehrenberg, 9. G. gracile Ehrenberg, 10. G. truncatum Ehrenberg, 11. G. ventricosum Gregory, 12. Navicula radiosa Kützing, 13. Asterococcus superbus (Cienkowski) Scherffel; skala = 10 µm, scale bar = 10 µm
Flora glonów epifitycznych na Lobelia dortmanna L. w jeziorze Dobrogoszcz... 109 DINOPHYTA Peridinium sp.: E; VIII 1984; VI 1985; stan. 1, 2; XANTHOPHYTA Characiopsis aquilonaris Skuja: D; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 7.2); Isthmochloron trispinatum (W. & G.S. West) Skuja: E; IX 1984; VIII 1985; stan. 1(ryc. 7.3); BACILLARIOPHYTA Achnanthes lanceolata (Brébisson) Grunow subsp. frequentissima Lange-Bertalot: C; IX, X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 7.4); A. minutissima Kützing var. minutissima: D; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 7.5); Cymbella elginensis Krammer: C; V 1985; stan. 1, 2 (ryc. 7.6); C. silesiaca Bleisch: C; IV 1985; stan. 1 (ryc. 7.7); C. sp.: kom. 19 26 µm dł., 4 6 µm szer., w zarysie wąskoeliptycznie, prawie symetryczne w stosunku do osi podłużnej okrywy; D; VII X 1985; V X 1984; stan. 1 3; Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot: D; VIII 1984; V 1985; stan. 2; Gomphonema acuminatum Ehrenberg: C; IX 1984; IV 1985; stan. 1 3 (ryc. 7.8); G. auritum A. Braun: C; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3; G. gracile Ehrenberg: C; IX, X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 7.9); G. truncatum Ehrenberg: C; VIII 1984; VIII 1985; stan. 2 (ryc. 7.10); G. ventricosum Gregory: C; VII X 1984; IV, V, VIII X 1985; stan. 1 3 (ryc. 7.11); Navicula radiosa Kützing: E; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 7.12); N. spp.: E; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3; Nitzschia spp.: E; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3; Stauroneis anceps Ehrenberg: E; VII, VIII 1984;VII 1985; stan. 1, 2; Tabellaria flocculosa (Roth) Kützing: A 1 ; IX, X 1984; stan. 1, 2; CHLOROPHYTA Ankistrodesmus densus Korshikov: E; VII IX 1984; VI IX 1985; stan. 1 3 (ryc. 8.2); A. falcatus (Corda) Ralfs: E; VII X 1984; V X 1985; stan. 1 3 (ryc. 8.1); Aphanochaete repens A. Braun: D; VII, VIII 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 8.3); Asterococcus superbus (Cienkowski) Scherffel: E; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 7.13); Botryococcus braunii Kützing: E; VIII X 1984; IV, VI, VIII 1985; stan. 1 3; Binuclearia tectorum (Kützing) Beger: A 1 ; VIII X 1984; IV, VI, VIII 1985; stan. 1 3 (ryc. 8.4); Bulbochaete de baryana Wittrock & Lundell: A; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 8.5); B. insignis Pringsheim: A; IV VII 1985; stan. 2 (ryc. 8.6); B. intermedia De Bary: A; IV IX 1985; stan. 2 (ryc. 8.7); B. obliqua Lundell: A; VII X 1984; V IX 1985; stan. 1 3 (ryc. 8.8); Chaetophora elegans (Roth) Agardh: A; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3; Ch. incrassata (Hudson) Hazen: A; VII IX 1984; IV 1985; stan. 1 3; Chaetosphaeridium pringsheimii Klebahn: D; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 8.9); Characium falcatum Schröder: D; V VIII 1985; stan. 1 3 (ryc. 9.4); C. ornithocephalum A. Braun: D; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 9.1); C. obtusum A. Braun: D; VII IX 1984; IV VIII 1985; stan. 1 3 (ryc. 9.2); C. strictum A. Braun: D; V, VI 1985; stan. 1 3 (ryc. 9.3); Chlamydocapsa ampla (Kützing) Fott: E; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 9.5); Closterium navicula (Brébisson) Lütkem.: E; VII IX 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 9.6); C. venus Kützing ex Ralfs: E; VII X 1984; IV, VI, VIII X 1985; stan. 1 3 (ryc. 9.7); Coelastrum astroideum De Notaris: E; VI, VIII 1985; stan. 2; C. microporum Nägeli: E; X 1984; IV, VI 1985; stan. 1 3; Coleochaete orbicularis Pringsheim: B; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 9.8); C. pseudosoluta Gauthier-Lieure: B; VII, VIII 1984; IV IX 1985; stan. 1 3 (ryc. 9.9);
110 Joanna Picińska-Fałtynowicz, Anna Semmerling C. pulvinata A. Braun var. minor Pringsheim: B; VIII X 1984; V X 1985; stan. 1 3 (ryc. 9.10); C. scutata Brébisson: B; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 9.11); C. soluta Pringsheim: B; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 9.12); Cosmarium abbreviatum Raciborski: E; VII 1985; stan. 2 (ryc. 10.1); C. angulosum Brébisson var. concinuum (Rabenhorst) W. & G.S. West: E; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 10.2); C. boeckii Wille: E; VII 1984; stan. 1, 2 (ryc. 10.3); C. botrytis Meneghini: E; VII IX 1984; V, VIII 1985; stan. 1 3 (ryc. 10.4); C. connatum Brébisson: E; VIII 1984; V VII 1985; stan. 1, 2 (ryc. 10.5); C. granatum Brébisson: E; V, VIII, IX 1985; stan. 2 (ryc. 10.6); C. humile (Gay) Nordstedt: E; VII IX 1984; VII X 1985; stan. 1 3 (ryc. 10.7); C. impressulum Elfv. var. suborthogonum (Raciborski) W. & G.S. West: E; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 10.8); C. meneghinii Brébisson: E; V 1985; stan. 1 (ryc. 10.9); C. portianum Archer var. nephroideum Wittrock: E; VIII 1984; stan. 1 (ryc. 10.10); C. protractum (Nägeli) De Bary: E; VIII 1985; stan. 2 (ryc. 11.1); C. pseudopyramidatum Lundell: E; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 11.2); C. punctulatum Brébisson var. subpunctulatum (Nordstedt) Börg: E; VIII 1984; stan. 1 (ryc. 10.11); C. regnellii Wille: E; VIII 1985; stan. 2 (ryc. 11.3); C. reniforme (Ralfs) Archer: E; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 11.4); C. subprotumidum Nordstedt var. gregori (Roy & Bosset) W. & G.S. West: E; VII IX 1984; V, VII, VIII, X 1985; stan. 1 3 (ryc. 11.5); C. turpinii Brébisson: E; VII, VIII 1984; VI, VIII 1985; stan. 2, 3; Cosmoastrum erasum (Brébisson) Pal.-Mordv.: E; VII, VIII 1984; stan. 1, 2; Crucigenia tetrapedia (Kirchner) W. & G.S. West: E; VII X 1984; IV IX 1985; stan. 1 3; Crucigeniella rectangularis (Nägeli) Komárek: E; VII, VIII 1984; stan. 2, 3; Desmidium schwartzii Agardh: A 1 ; VI 1985; stan. 3 (ryc. 11.6); Dicranochaete reniformis Hieronymus: D; IX 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 13.11); Euastrum bidentatum Nägeli: E; VIII 1985; stan. 2 (ryc. 11.7); E. didelta (Turpin) Ralfs: E; VIII 1985; stan. 1 (ryc. 11.8); E. elegans (Brébisson) Kützing: E; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 11.9); E. obesum Josh.: E; VIII 1985; stan. 1 (ryc. 11.10); E. pectinatum Brébisson: E; VII, VIII 1984; VII X 1985; stan. 1 3 (ryc. 12.1); E. verrucosum Ehrenberg: E; VII IX 1984; X 1985; stan. 2, 3 (ryc. 12.2); Glaucocystis nostocchinearum Itzigsohn var. incrassata Lemmermann: E; VIII 1985; stan. 2; Hyalotheca mucosa (Mert.) Ehrenberg: A 1 ; VII 1985; stan. 1, 2 (ryc. 12.3); Micrasterias truncata (Corda) Brébisson: E, VIII 1985; stan. 2 (ryc. 12.4); Microthamnion strictissimum Rabenhorst: A; IV 1985; stan. 1, 3; Mougeotia spp.: nici wegetatywne, nieoznaczalne; A 1 ; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3; Netrium digitus (Ehrenberg) Itzigsohn & Rothe: E; VIII 1984; VIII 1985: stan. 1, 2 (ryc. 12.5); Oedogonium punctato-striatum De Bary: A; V IX 1985; stan. 2; O. undulatum (Brébisson) A. Braun: A; VIII 1984; VI VIII 1985; stan. 1, 2; O. spp.: nici wegetatywne, nieoznaczalne; A; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3; Onychonema filiforme (Ehrenberg) Roy & Bisset: A 1 ; VII, VIII 1984; VIII, X 1985; stan. 1 3 (ryc. 12.6); Oocystis novae-semliae Wille: E; IX 1984; VIII X 1985; stan. 1, 3 (ryc. 12.7); O. solitaria Wittrock: E; VII X 1984; V X 1985; stan. 1 3 (ryc. 12.8); Pandorina morum (O.F. Müller) Bory: E; VI, VII 1985; stan. 1 3; Pediastrum angulosum (Ehrenberg) Meneghini: E; VIII 1984; stan. 1;
Flora glonów epifitycznych na Lobelia dortmanna L. w jeziorze Dobrogoszcz... 111 Ryc. (Fig.) 8.1. Ankistrodesmus falcatus (Corda) Ralfs, 2. A. densus Korshikov, 3. Aphanochaete repens A. Braun, 4. Binuclearia tectorum (Kützing) Beger, 5. Bulbochaete de baryana Wittrock & Lundell, 6. B. insignis Pringsheim, 7. B. intermedia De Bary, 8. B. obliqua Lundell, 9. Chaetosphaeridium pringsheimii Klebahn; skala = 10 µm, scale bar = 10 µm
112 Joanna Picińska-Fałtynowicz, Anna Semmerling Ryc. (Fig.) 9.1. Characium ornithocephalum A. Braun, 2. C. obtusum A. Braun, 3. C. strictum A. Braun, 4. C. falcatum Schröder, 5. Chlamydocapsa ampla (Kützing) Fott, 6. Closterium navicula (Brébisson) Lütkem., 7. C. venus Kützing ex Ralfs, 8. Coleochaete orbicularis Pringsheim, 9. C. pseudosoluta Gauthier-Lieure, 10. C. pulvinata A. Braun var. minor Pringsheim, 11. C. scutata Brébisson, 12. C. soluta Pringsheim; skala = 10 µm, scale bar = 10 µm
Flora glonów epifitycznych na Lobelia dortmanna L. w jeziorze Dobrogoszcz... 113 Ryc. (Fig.) 10.1. Cosmarium abbreviatum Raciborski, 2. C. angulosum Brébisson var. concinuum (Rabenhorst) W. & G.S. West, 3. C. boeckii Wille, 4. C. botrytis Meneghini, 5. C. connatum Brébisson, 6. C. granatum Brébisson, 7. C. humile (Gay) Nordstedt, 8. C. impressulum Elfv. var. suborthogonum (Raciborski) W. & G.S. West, 9. C. meneghinii Brébisson, 10. C. portianum Archer var. nephroideum Wittrock, 11. C. punctulatum Brébisson var. subpunctulatum (Nordstedt) Börg; skala = 10 µm, scale bar = 10 µm
114 Joanna Picińska-Fałtynowicz, Anna Semmerling Ryc. (Fig.) 11.1. Cosmarium protractum (Nägeli) De Bary, 2. C. pseudopyramidatum Lundell, 3. C. regnellii Wille, 4. C. reniforme (Ralfs) Archer, 5. C. subprotumidum Nordstedt var. gregori (Roy & Bosset) W. & G.S. West, 6. Desmidium schwartzii Agardh, 7. Euastrum bidentatum Nägeli, 8. E. didelta (Turpin) Ralfs, 9. E. elegans (Brébisson) Kützing, 10. E. obesum Josh; skala = 10 µm, scale bar = 10 µm
Flora glonów epifitycznych na Lobelia dortmanna L. w jeziorze Dobrogoszcz... 115 Ryc. (Fig.) 12.1. Euastrum pectinatum Brébisson, 2. E. verrucosum Ehrenberg, 3. Hyalotheca mucosa (Mert.) Ehrenberg, 4. Micrasterias truncata (Corda) Brébisson, 5. Netrium digitus (Ehrenberg) Itzigsohn & Rothe, 6. Onychonema filiforme (Ehrenberg) Roy & Bisset, 7. Oocystis novae-semliae Wille, 8. O. solitaria Wittrock, 9. P. boryanum var. forcipatum (Corda) Chodat; skala = 10 µm, scale bar = 10 µm
116 Joanna Picińska-Fałtynowicz, Anna Semmerling Ryc. (Fig.) 13.1. Scenedesmus acuminatus (Lagerheim) Chodat, 2. S. armatus (Chodat) Chodat, 3. S. communis Hegewald, 4. S. ellipticus Corda, 5. S. serratus (Corda) Bohlin, 6. S. obliguus (Turpin) Kützing, 7. Spondylosium planum (Wolle) W. & G.S. West, 8. Quadrigula korsikovii Komárek, 9. Tetraspora lemmermannii Fott, 10. T. lubrica (Roth) Agardh, 11. Dicranochaete reniformis Hieronymus, 12. Tetraëdron caudatum (Corda) Hangirg, 13. T. minimum (A. Braun) Hansgirg, 14. Tetmemorus laevis (Kützing) Ralfs, 15. Schizochlamys gelatinosa A. Braun; skala = 10 µm, scale bar = 10 µm
Flora glonów epifitycznych na Lobelia dortmanna L. w jeziorze Dobrogoszcz... 117 P. boryanum (Turpin) Meneghini var. boryanum: E; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3; P. boryanum var. brevicorne A. Braun: E; IV 1985; stan. 2; P. boryanum var. cornutum (Raciborski) Sulek: E; VI 1985; stan. 1, 2; P. boryanum var. forcipatum (Corda) Chodat: E; VII, VIII 1985; stan. 2 (ryc. 12.9); P. boryanum var. longicorne Reinsch: E; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3; P. duplex Meyen: E; VII IX 1984; VII IX 1985; stan. 1, 2; P. tetras (Ehrenberg) Ralfs: E; VII IX 1984; IV IX 1985; stan. 1 3; Pleurotaenium ehrenbergii (Brébisson) De Bary: E; VII, IX 1984; VIII 1985; stan. 1, 2; P. nodulosum (Brébisson) De Bary: E; VII, VIII 1984; VII 1985; stan. 2; Protoderma viride Kützing: B; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3; Quadrigula korsikovii Komárek: E; VIII, IX 1985; stan. 2 (ryc. 13.8); Scenedesmus acuminatus (Lagerheim) Chodat: E; VII, VIII 1984; VI, VII 1985; stan. 1 3 (ryc. 13.1); Scenedesmus arcuatus (Lemmermann) Lemmermann var. platydiscus G.M. Smith: E; IX 1985; stan. 2; S. armatus (Chodat) Chodat sensu lato: E; VII IX 1984; VI IX 1985; stan. 1 3 (ryc. 13.2); S. communis Hegewald: E; VII IX 1984; VI IX 1985; stan. 1 3 (ryc. 13.3); S. ellipticus Corda: E, IX 1985, stan. 2 (ryc. 13.4); S. obliguus (Turpin) Kützing: E; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 13.6); S. serratus (Corda) Bohlin: E; VIII 1985; stan. 2 (ryc. 13.6); Schizochlamys gelatinosa A. Braun: B; IX, X 1984; IV X 1985; stan. 1 3 (ryc. 13.15); Spirogyra spp.: nici wegetatywne nieoznaczalne; A 1 ; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3; Spondylosium planum (Wolle) W. & G.S. West: A 1 ; VIII, IX 1984; IV, VI, VIII, X 1985; stan. 1 3 (ryc. 13.7); Staurastrum gracile Ralfs: E; VII, IX 1984; VII 1985; stan. 1 3; S. sublongipes G.M. Smith: E; VII X 1984; VI X 1985; stan. 1 3; Stigeoclonium farctum Berthold: A; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3; S. longipilum Kützing: A; IV 1985; stan. 1, 2; Tetmemorus laevis (Kützing) Ralfs: E; VII 1985; stan. 2 (ryc. 13.14); Tetraëdron caudatum (Corda) Hansgirg: E; VII, VIII 1984; IV VIII 1985; stan. 1 3 (ryc. 13.12); T. minimum (A. Braun) Hansgirg: E; VII X 1984; IV, VI, VIII, IX 1985; stan. 1 3 (ryc. 13.13); Tetraspora lemmermannii Fott: E; IV 1985; stan. 1(ryc. 13.9); T. lubrica (Roth) Agardh: E; IV 1985; stan. 1 (ryc. 13.10); Ulothrix subtilissima Rabenhorst: A 1 ; VIII, IX 1984; IV X 1985; stan. 1 3; Uronema intermedium Bourrelly: D; IV, VI, VII 1985; stan. 2; Willea irregularis (Wille) Schmidle: E; VII 1985; stan. 2; Xanthidium antilopaeum (Brébisson) Kützing: E; VII, IX 1984; V 1985; stan. 1, 2; Zygnema spp.: nici wegetatywne, nieoznaczalne; A 1 ; VII X 1984; IV X 1985; stan. 1 3. 5. Omówienie flory We florze epifitonu najliczniej były reprezentowane Chlorophyta (104 taksony), a spośród nich desmidie (38) i zielenice kokalne (29). Bogatą grupę stanowiły też Cyanoprokaryota (70 taksonów), wśród których przeważały formy nitkowate z Nostocales, Oscillatoriales i Stigonematales (łącznie 47). Trzecia, istotna florystycznie, ale znacznie mniejsza grupa to Bacillariophyta (16 taksonów).
118 Joanna Picińska-Fałtynowicz, Anna Semmerling Podstawową warstwę strukturalną epifitonu (A), złożoną z glonów nitkowatych osiadłych, tworzyły 23 taksony: sinice z rodzajów: Calothrix, Hapalosiphon, Homoeothrix, Microchaete, Scytonema i Tolypothrix oraz zielenice z rodzajów Bulbochaete, Chaetophora, Oedogonium i Stigeoclonium. Warstwa A 1, tzn. glony nitkowate oplatające nici z warstwy A, była zbudowana z 25 taksonów: sinic z rodzajów Anabaena, Aulosira, Cylindrospermum, Lyngbya, Microcoleus, Oscillatoria i Phormidium, okrzemki Tabellaria flocculosa oraz zielenicz rodzajów Binuclearia, Desmidium, Hyalotheca, Mougeotia, Onychonema, Spirogyra, Spondylosium, Ulothrix i Zygnema. Glony osiadłe w postaci galaretowatych lub płaskich plech i skupień (warstwa B) były reprezentowane przez 12 gatunków: sinice z rodzajów Gloeotrichia, Nostoc i Rivularia oraz zielenice należące do rodzajów Coleochaete, Protoderma i Schizochlamys. Formy przytwierdzone za pomocą galaretowatych stylików, rurek lub poduszeczek (warstwa C), to jedynie 8 gatunków okrzemek: Achnanthes lanceolata oraz przedstawiciele rodzajów Cymbella i Gomphonema. Dość liczna była grupa epifitów 2. rzędu (warstwa D), którą tworzyły 34 taksony, m.in. sinice z rodzajów Calothrix, Chamaesiphon i Homoeothrix, a także Clastidium setigerum, Heteroleibleinia kuetzingii, Leibleinia epiphytica oraz Phormidium mucicola, różnowiciowiec Characiopsis aquilonaris, zielenice z rodzaju Characium oraz Aphanochaete repens, Chaetosphaeridium pringsheimii, Dicranochaete reniformis i Uronema intermedium. Glony te porastały m.in. nici Tolypothrix i Oedogonium oraz plechy Gloeotrichia, Coleochaete i Chaetophora. Glony wolno żyjące (warstwa E) okazały się najbardziej różnorodną grupą epifitonu; zaliczono tutaj aż 92 taksony. Były to przede wszystkim desmidie z rodzajów Cosmarium i Euastrum, zielenice kokalne, m.in. z rodzajów Ankistrodesmus, Coelastrum, Oocystis, Pediastrum i Scenedesmus, a także sinice kokalne z rodzajów Aphanothece, Chroococcus, Merismopedia i Woronichinia. Najbogatszą florą charakteryzował się epifiton na stanowisku 2. przy południowym, dobrze nasłonecznionym brzegu jeziora; w całym okresie badawczym odnotowano tutaj 174 taksony glonów. Nieco uboższe zbiorowisko, liczące 151 taksonów, występowało na stanowisku 1. przy północnym, słonecznym brzegu, natomiast najmniejszą różnorodność stwierdzono na stanowisku 3. przy południowym, cienistym brzegu, gdzie znaleziono 116 taksonów. Na wszystkich stanowiskach wystąpiło 109 taksonów glonów, na stanowiskach 1 i 2 kolejne 23, na 1 i 3 2, a na 2 i 3 4 taksony. Wyłącznie na stanowisku 2. znaleziono 38 taksonów, na stanowisku 1. 17, a na 3. tylko 1 gatunek. Najbardziej różnorodną florę epifitów w obu sezonach badawczych stwierdzono w sierpniu; w 1984 r. 108, w 1985 121 taksonów, a najmniej zróżnicowaną w październiku, odpowiednio 75 i 80 taksonów. We wszystkich miesiącach notowano 23% flory, m.in.: Bulbochaete de baryana, Chaetophora elegans, Chaetosphaeridium pringsheimii, Coleochaete scutata, C. soluta, Oedogonium spp., Mougeotia spp., Pediastrum boryanum, Protoderma viride, Spirogyra spp., Scenedesmus obliquus, Stigeoclonium farctum, Tolypothrix tenuis, Calothrix braunii, C. fusca, Chamaesiphon confervicolus, C. incrustans, C. investiens, Chroococcus minutus, Clastidium setigerum, Heteroleibleinia kuetzingii, Oscillatoria sancta, Phormidium splendidum, Achnanthes minutissima, Gomphonema auritum i Navicula radiosa.
Flora glonów epifitycznych na Lobelia dortmanna L. w jeziorze Dobrogoszcz... 119 Wśród glonów poroślowych na Lobelia dortmanna znaleziono gatunki nie podawane dotąd z terenu Polski; są to: Anabaena echinospora, występująca w jeziorze Dobrogoszcz również w epipelonie i endopsammonie (Picińska-Fałtynowicz 1995), Calothrix minima, C. subsimplex, Chamaesiphon investiens i Homoeothrix juliana. Znaleziono też gatunki rzadko notowane w naszym kraju, takie jak: Aulosira implexa (por. Siemińska 1995), Calothrix brevissima (por. Siemińska 1995, Oleksowicz 1986), C. clavata (por. Siemińska 1995), C. epiphytica (por. Siemińska 1995), C. gracilis (por. Siemińska 1995), Chamaesiphon rostafinski (Bohr 1967), Clastidium setigerum (por. Siemińska 1995, Oleksowicz 1986), Hapalosiphon intricatus (por. Siemińska 1995, Oleksowicz 1986), Microchaete tenera (por. Siemińska 1995, Oleksowicz 1986), Microcoleus hospitus (por. Siemińska 1995) i Rivularia beccariana (por. Siemińska 1995). Wszystkie gatunki z rodzajów Bulbochaete i Oedogonium, występujące w badanym epifitonie, są umieszczone na liście glonów zagrożonych w Polsce. Bulbochaete de baryana, B. insignis, B. obliquue i Oedogonium undulatum zostały zaliczone do kategorii V gatunków znanych z nielicznych stanowisk i w bardzo małych ilościach, a Bulbochaete intermedia i Oedogonium punctato-striatum należą do kategorii I o nieokreślonym zagrożeniu (Siemińska 1992). Flora epifitonu w jeziorze Dobrogoszcz, licząca 194 taksony, była bogatsza w porównaniu ze zbiorowiskami poroślowymi z innych zbiorników lobeliowych; R. Bohr (1967) podał łącznie 99 taksonów z sześciu, a M. Luścińska (1979) 104 taksony z pięciu jezior o odmiennej typologii, natomiast A.S. Oleksowicz (1986) 157 taksonów z jednego zbiornika. R. Bohr (1967) przeanalizował skład gatunkowy epifitonu z 26 jezior i wyróżnił dwie grupy zbiorników: miękkowodne i kwaśne (dystroficzne) oraz twardowodne o odczynie zasadowym (mezo- lub eutroficzne); podobieństwo flor w każdej z grup było duże (od 40% do ponad 60%). Autor określił gatunki charakterystyczne dla pierwszej grupy jezior jako kalcifoby, a dla drugiej kalcifile, zaś w oparciu o metody fitosocjologiczne wyróżnił odpowiednie zespoły glonów: Hapalosiphon-Tabellarietum calcifobum i Oedogonio-Epithemietum litorale. Jeziora lobeliowe zostały umieszczone w grupie miękkowodnych, niemniej ich odczyn i trofia nie były jednolite. Fakt ten znalazł odbicie w składzie gatunkowym epifitonu: wraz ze wzrostem żyzności i odczynu zaczęły się w nim pojawiać gatunki eutro- i kalcifilne, mimo to Bohr zaliczył epifiton z tych wszystkich jezior do zespołu Hapalosiphon-Tabellarietum calcifobum. Jezioro Dobrogoszcz, sklasyfikowane przez Z. i B. Szmalów (1965) jako eutroficzno-polimiktyczne, ma stosunkowo miękką wodę o odczynie obojętnym lub słabo zasadowym. Rozwijający się w nim epifiton budowały zarówno gatunki typowe dla wód miękkich, jak i twardych. Główne warstwy strukturalne zbiorowiska (A, A 1 i B) tworzyły gatunki kalcifobowe, np. Hapalosiphon fontinalis, H. intricatus, Oedogonium undulatum, O. punctatostriatum, Binuclearia tectorum, Tabellaria flocculosa, ale także kalcifile z rodzajów Chaetophora, Coleochaete, Schizochlamys i Stigeoclonium. Jako epifity 2. rzędu rozwijały się gatunki typowe dla wód żyznych, np. Chamaesiphon spp., Aphanochaete repens, Chaetosphaeridium pringsheimii i Dicranochaete reniformis. Najbogatsza florystycznie grupa glonów wolno żyjących składała się z gatun-
120 Joanna Picińska-Fałtynowicz, Anna Semmerling ków charakterystycznych dla wód ubogich w związki pokarmowe, np. niektóre desmidie z rodzajów: Cosmarium, Euastrum i Micrasterias oraz z gatunków typowych dla wód żyźniejszych, np. z rodzajów Scenedesmus, Oocystis, Aphanothece i Chroococcus. Należy jednak podkreślić, że epifiton z jeziora Dobrogoszcz różnił się od zbiorowisk z jezior miękkowodnych dystroficznych brakiem okrzemek: Frustulia saxonica oraz z rodzajów Eunotia i Pinnularia, a od zbiorowisk z twardowodnych jezior eutroficznych przede wszystkim brakiem Cladophora glomerata i towarzyszących jej gatunków okrzemek z rodzajów Cocconeis, Diatoma, Fragilaria i Epithemia. Bogactwo florystyczne epifitonu w jeziorze Dobrogoszcz i obecność w nim gatunków o odmiennych preferencjach siedliskowych są odzwierciedleniem cech fizyczno-chemicznych zbiornika. Podobny stan stwierdzono w zbiorowisku endopsammonu w tym jeziorze (Picińska-Fałtynowicz 1995). Summary Epiphyticalgal communities on Lobelia dortmanna in the subeutrophic-polymictic lake Dobrogoszcz (Kaszubskie Lake District, northern Poland) was studied throughout two years. Altogether 194 taxa were found, i.e. 176 species with varieties and 14 identified as genera: Mougeotia, Oedogonium, Spirogyra and Zygnema, which filaments were unidentifiable because of absence of zygospores and some specimens of Calothrix, Homoeothrix, Microchaete, Phormidium and Peridinium, for which suitable diagnoses in literature had not been found. Two rich groups in the flora were composed by Chlorophyta (104 taxa) and Cyanoprokaryota (70). Among green algae, desmids and coccoid forms were represented by large numbers of species, 38 and 29, respectively. Within Cyanoprokaryota, filamentous species from the orders Nostocales, Oscillatoriales and Stigonematales prevailed (altogether 47 taxa). Bacillariophyta, Euglenophyta, Dinophyta and Xanthophyta presented considerably smaller numbers of species. Six ecological groups of epiphytes were distinguished as follows: A attached filamentous algae creating a basic structural layer, involving 23 taxa, e.g. cyanoprokaryotes: Calothrix, Hapalosiphon, Tolypothrix species and green algae: Bulbochaete, Chaetophora and Oedogonium species; A 1 filamentous forms enwining round algae from the group A, built by 25 species, e.g. cyanoprokaryotes from the genera: Anabaena, Oscillatoria and Phormidium, the diatom Tabellaria flocculosa and Chlorophyta from the genera: Binuclearia, Desmidium, Hyalotheca, Mougeotia, Spirogyra, Spondylosium and Zygnema; B algae with gelatinous or flat thalli crept to a host plant, represented by 12 taxa: cyanoprokaryotes, such as Gloeotrichia, Nostoc and Rivularia species and green algae: Coleochaete, Protoderma and Schizochlamys species; C algae attached by means of gelatinous stalks, pads or tubes including only 8 diatoms: Achnanthes lanceolata, Cymbella and Gomphonema species; D the second category epiphytes, i.e. growing on algae from the previous groups, comprising 34 taxa, e.g cyanoprokaryotes: Clastidium setigerum, Heteroleibleinia kuetzingii, Leibleinia epiphytica, Calothrix, Chamaesiphon and Homoeothrix species and green algae: Aphanochaete repens, Chaetosphaeridium pringsheimii, Dicranochaete reniformis and Characium species; E free loating forms, constituting the largest group (92 taxa), represented mainly by desmids from the genera Cosmarium and Euastrum, Chlorellales: Ankistrodesmus, Coelastrum, Oocystis, Pediastrum and Scenedesmus species and coccoid cyanoprokaryotes: Aphanothece, Chroococcus, Merismopedia and Woronichinia species. Epiphyton from the well-lit, sandy littoral was characterized by the most diverse flora (in total, 174 taxa), while on the shaded, muddy station, the number of taxa was the smallest one (116). In both research seasons, the most various epiphytic communities developed in August, whereas in October, the poorest ones occurred. Species new for the Polish phycoflora,
Flora glonów epifitycznych na Lobelia dortmanna L. w jeziorze Dobrogoszcz... 121 such as Anabaena echinospora, Calothrix minima, C. subsimplex, Chamaesiphon investiens and Homoeothrix juliana and species rarely reported from our country: Calothrix brevissima, C. clavata, C. epiphytica, C. gracilis, Chamaesiphon rostafinski, Clastidium setigerum, Hapalosiphon intricatus, Microcoleus hospitus and Rivularia beccariana have been found. Species from the genera Bulbochaete and Oedogonium occurring in the studied community are included on Red list of threatened algae in Poland. Literatura ANAGNOSTIDIS K., KOMÁREK J. 1986. Modern approach to the classification system of cyanophytes. 3 Oscillatoriales. Arch. Hydrobiol., Suppl. 80.1 4 (Algological Studies: 50 53): 327 472. BOHR R. 1967. Zbiorowiska glonów perifitonowych jezior Polski północnej. Zesz. Naukowe UMK w Toruniu, Nauki Mat.-Przyr., Biol. 17: 33 100. DRWAL J. 1982. Wykształcenie i organizacja sieci hydrograficznej jako podstawa oceny struktury odpływu na terenach młodoglacjalnych. Zesz. Nauk. UG, Rozpr. i Monogr. 33: 1 130. ETTL H. 1978. Xanthophyceae. 1 Teil. W: Süsswasserflora von Mitteleuropa, 3. VEB G. Fischer Verl., Jena, 530 ss. ETTL H. 1983. Chlorophyta I. Phytomonadina. W: Süsswasserflora von Mitteleuropa, 9. VEB G. Fischer Verl., Jena, 800 ss. ETTL H., GÄRTNER G. 1988. Chlorophyta II. Tetrasporales, Chlorococcales, Gloeodendrales. W: Süsswasserflora von Mitteleuropa, 10. VEB G. Fischer Verl., Jena, 436 ss. HEGEWALD F., HINDÁK F., ScHNEPF E. 1990. Studies on the genus Scenedesmus Meyen (Chlorophyceae, Chlorococcales) from South India, with special reference to the cell wall ultrastructure. Nova Hedwigia 99: 1 209. KOMÁREK J., ANAGNOSTIDIS K. 1999. Cyanoprokaryota. 1. Teil: Chroococcales. W: Süsswasserflora von Mitteleuropa, 19/1. G. Fischer Verl., Jena, 523 ss. KOMÁREK J., FOTT B. 1983. Chlorophyceae (Grünalgen). Ordnung: Chlorococcales. W: HU- BER-PESTALOZZI (ed.). Das Phytoplankton des Süsswassers. 7.1. Die Binnen-gewässer, 16. Stuttgart, 1044 ss. KOSSINSKAJA E.K. 1952. Konjugaty ili scepljaniki, 1. Mezotenievyje i gonatozygovyje vodorosli. W: Flora sporovych rastenij SSSR, 2. Izd. Akad. Nauk SSSR, Moskva, 162 ss. KOSSINSKAJA E.K. 1960. Konjugaty ili scepljaniki, 2. Desmidievyje vodorosli. W: Flora sporovych rastenij SSSR, 2. Izd. Akad. Nauk SSSR, Moskva, 706 ss. KRAMMER K., LANGE-BERTALOT H. 1986. Bacillariophyceae. 1 Teil. Naviculaceae. W: Süsswasserflora von Mitteleuropa, 2/1. VEB G. Fischer Verl., Jena, 876 ss. KRAMMER K., LANGE-BERTALOT H. 1988. Bacillariophyceae. 2. Teil: Bacillariaceae, Epithemiaceae, Surirellaceae. W: Süsswasserflora von Mitteleuropa, 2/2. VEB G. Fischer, Jena, 596 ss. KRAMMER K., LANGE-BERTALOT H. 1991a. Bacillariophyceae. 3. Teil. Centrales, Fragilariaceae, Eunotiaceae. W: Süsswasserflora von Mitteleuropa, 2/3. Verl. G. Fischer, Stuttgart Jena, 576 ss. KRAMMER K., LANGE-BERTALOT H. 1991b. Bacillariophyceae. 4. Teil. Achnanthaceae. Kritische Ergänzungen zu Navicula (Lineolatae) und Gomphonema. W: Süsswasserflora von Mitteleuropa, 2/4. Verl. G. Fischer, Stuttgart Jena, 437 ss. LUŚCIŃSKA M. 1979. Structure of epiphytic algal communities of the Lobelia-lakes in the region of Bory Tucholskie (Poland). Arch. Hydrobiol., Suppl. 56, Algol. Studies 24: 324 338.
122 Joanna Picińska-Fałtynowicz, Anna Semmerling OLEKSOWICZ A.S. 1986. Zbiorowiska glonów planktonowych i epifitonowych w trzech limnologicznie zróżnicowanych jeziorach z obszaru Borów Tucholskich. I. Fykoflora. Acta Univ. Nicolai Copernici, Nauki Mat.-Przyr. 61, Prace Limnol. 15: 3 47. PALAMAR-MORDVINTSEVA G.M. 1982. Opredelitel presnovodnych vodoroslej SSSR. 11.2. Zelenyje vodorosli. Klas Konjugaty, poriadok Desmidievyje. Izd. Nauka, Leningrad, 620 ss. PICIŃSKA-FAŁTYNOWICZ J. 1991. Epiphyticalgae of Lobelia dortmanna L. in Lake Dobrogoszcz (N Poland). W: BURCHARDT L. (ed.). Evolution of freshwater lakes. Part II. Poznań, s. 82 83. PICIŃSKA-FAŁTYNOWICZ J. 1995. Glony psammonu lobeliowego jeziora Dobrogoszcz. Praca doktorska. Uniwersytet Gdański, Gdańsk, 86 ss. ROUND F.E. 1984. The ecology of algae. Cambridge University Press, Cambridge, London, New York, New Rochelle, Melbourne, Sydney, 653 ss. RÙ IÌKA J. 1977. Die Desmidiaceen Mitteleuropas. 1. Lieferung. E. Schweizerbart scher Verlagsbuchhandlung, Stuttgart, 291 ss. SEMMERLING A. 1986. Glony perifitonowe na Lobelia dortmanna L. w jeziorze Dobrogoszcz. Mscr. Praca magisterska wykonana w Katedrze Ekologii Roślin i Ochrony Przyrody Uniwersytetu Gdańskiego. SIEMIŃSKA J. 1964. Bacillariophyceae okrzemki. W: Flora słodkowodna Polski 6. PWN, Warszawa Kraków, 610 ss. SIEMIŃSKA J. 1992. Czerwona lista glonów zagrożonych w Polsce. W: ZARZYCKI K., WOJE- WODA W., HEINRICH Z. (red.). Lista roślin zagrożonych w Polsce (wyd. 2). Instytut Botaniki PAN, Kraków, s. 7 19. SIEMIŃSKA J. 1995. Index of latin names of blue-green algae taxa (Cyanophyta) noted in Poland up to the year 1980. Polish Bot. Stud., Guidebook Series 17: 1 51. STARMACH K. 1966. Cyanophyta sinice. Glaucophyta glaukofity. W: Flora słodkowodna Polski 2. PWN, Warszawa, 807 ss. STARMACH K. 1972. Chlorophyta III. Zielenice nitkowate: Ulothrichale, Ulvales, Prasiolales, Sphaeropleales, Cladophorales, Chaetophorales, Trentepohliales, Siphonales, Dichotomosiphonales. W: Flora słodkowodna Polski 10. PWN, Warszawa Kraków, 750 ss. STARMACH K. 1974. Cryptophyceae kryptofity, Dinophyceae dinofity, Raphidophyceae rafidofity. W: Flora słodkowodna Polski 4. PWN, Warszawa Kraków, 584 ss. STARMACH K. 1983. Euglenophyta Eugleniny. W: Flora słodkowodna Polski 3. PWN, Warszawa Kraków, 594 ss. SZMAL Z. 1959. Badania hydrochemiczne jezior lobeliowych Pomorza Zachodniego. Prace Komis. Biol. PTPN 19.4: 1 106. SZMAL Z., SZMAL B. 1965. Badania hydrochemiczne jezior lobeliowych województw gdańskiego i koszalińskiego. Prace Komis. Biol. PTPN 30.1: 1 55. SZMEJA J. 1985. Biologia i ekologia populacji Lobelia dortmanna L. Mscr. Praca doktorska, Uniwersytet Gdański, Gdynia. SZMEJA J. 1987. The ecology of Lobelia dortmanna L. I. The plasticity of individuals within a constant depth interval in oligotrophic lakes. Ekol. Pol. 35: 545 558.