STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe l tom XII l zeszyt 4 393 Stanis³aw Zaj¹c *, Waldemar Izdebski **, Dariusz Kusz *** * Pañstwowa Wy sza Szko³a Zawodowa w Kroœnie, ** Politechnika Warszawska, *** Politechnika Rzeszowska PODA I POPYT CI GNIKÓW ROLNICZYCH W POLSCE SUPPLY AND DEMAND IN POLAND TRACTORS S³owa kluczowe: ci¹gnik rolniczy, poda, popyt, import, eksport Key words: tractor, supply, demand, imports, exports Synopsis. Przedstawiono poda i popyt na ci¹gniki rolnicze w Polsce w latach -. Zakres badañ obejmuje przedstawienie wielkoœci produkcji, importu, eksportu nowych oraz u ywanych rolniczych. Do realizacji celu badawczego wykorzystano krajow¹ i zagraniczn¹ literaturê oraz statystykê masow¹. Badania wykaza³y, e na krajowym rynku rolniczych nastêpuj¹ znaczne wahania odnoœnie wielkoœci produkcji, importu i eksportu, a w konsekwencji ich poda y. Wstêp Dane G³ównego Urzêdu Statystycznego oraz EUROSTAT wskazuj¹, e na krajowym rynku rolniczych nastêpuj¹ znaczne wahania odnoœnie wielkoœci produkcji, importu i eksportu, a w konsekwencji ich poda y, co mo na t³umaczyæ wci¹ nieustabilizowanym popytem [Waszkiewicz, Lipiec ]. Ci¹gniki rolnicze s¹ wci¹ drogie dla wiêkszoœci polskich rolników. Jak pokazuj¹ statystyki, wymieniane s¹ œrednio raz na 20 lat [Kruczkowski ], ich producenci d¹ ¹ do rozszerzania swojej oferty o coraz to lepsze, komfortowe, wydajniejsze i bardziej unowoczeœnione modele. Utrzymuje siê równie wzrostowa tendencja poda y przy stosunkowo niewielkiej sile nabywczej polskich rolników. Mimo s³aboœci ekonomicznej potencjalnych nabywców rolniczych, na polskim rynku regularnie pojawiaj¹ siê nowe modele. Obecnie oferta rynkowa zawiera ponad 370 typów i modeli rolniczych [Katalog maszyn ]. Rozpiêtoœæ cenowa tych jest du a: od 60 tys. z³ za Ursusa 2812 do ponad 470 tys. z³ za CASE Puma 2. Wysokie ceny sprawiaj¹, e na inwestycje w nowy i nowoczesny sprzêt staæ tylko du e, rozwojowe i silne ekonomicznie gospodarstwa [Pasyniuk ]. Cel i zakres badañ Celem g³ównym podjêtych badañ jest okreœlenie poda y i popytu rolniczych w Polsce w latach -. Zakres badañ obejmuje przedstawienie wielkoœci produkcji, importu, eksportu nowych oraz u ywanych rolniczych. Do realizacji celu badawczego wykorzystano krajow¹ i zagraniczn¹ literaturê oraz dane publikowane przez GUS i EUROSTAT. Wyniki badañ Na rysunku 1 przedstawiono zmiany, jakie nastêpowa³y w krajowej produkcji rolniczych w latach - w poszczególnych grupach ich mocy. W analizowanym okresie najwiêcej wyprodukowano w roku (85 szt.). Po gwa³townym spadku liczby produkowanych w roku (5957 szt.), w roku nast¹pi³ wzrost do 6720 szt.. Najwiêkszy wzrost nast¹pi³ w grupie o mocy 59-75 kw: z 490 w roku do 11 w roku. Mniejszy wzrost produkcji wyst¹pi³ w grupie o mocy 18-37 kw: z 39 do 3769 szt. w grupie o mocy powy ej 90 kw: ze 187 do 195 szt. WyraŸny spadek produkcji wyst¹pi³ w dwóch grupach: o mocy 37-59 kw: z 1624 do 1351 szt. i o mocy 75-90 kw: z 377 do 295 szt. W roku panowa³a podobna tendencja jak w roku. W roku produkcja w Polsce by³a o 12,2% ni sza w porównaniu do roku. O,5% ni sza by³a produkcja
394 Stanis³aw Zaj¹c, Waldemar Izdebski, Dariusz Kusz V]W V]W FL JQLNLÃRÃPRF\à FL JQLNLÃRÃPRF\à FL JQLNLÃRÃPRF\Ã! Ã! FL JQLNLÃRÃPRF\à FL JQLNLÃRÃPRF\à FL JQLNLÃRJyáHP Rysunek 1. Struktura produkcji rolniczych w Polsce w latach - ród³o: Waszkiewicz, Lipiec, Rynek œrodków 2009. Rysunek 2. Dostawy w Polsce wed³ug mocy silnika ród³o: Pawlak, Rynek œrodków produkcji 2009. zaliczanych do najliczniejszego przedzia- ³u mocy 18-37 kw. W roku ci¹gniki z tego przedzia³u mocy stanowi³y 58,5% ogó³u wyprodukowanych. Produkcja o mocy 37-59 kw spad³a o 26,8%, o mocy 59-75 kw o 7,5%, a o mocy 75-90 kw o 53,6%. Wzros³a natomiast o 39% produkcja o mocy ponad 90 kw [Rynki œrodków 2009]. Zmianom iloœciowym dostaw w Polsce wed³ug mocy silnika towarzyszy³y zmiany jakoœciowe. W 2000 roku dominowa³y ci¹gniki z silnikami o mocy 18-37 kw, stanowi¹ce ponad 2/3 dostaw, w roku ci¹gniki z silnikami o mocy 37-59 kw, a od roku dominuj¹ ci¹gniki o mocy 59-75 kw. W latach 2000- o 1/3 zmniejszy³y siê dostawy o mocy do 18 kw, a o po³owê o mocy 18-37 kw. Trzykrotnie wzros³y natomiast dostawy o mocy 37-59 kw, blisko szeœciokrotnie o mocy 59-75 kw oraz o mocy ponad 90 kw i a piêtnastokrotnie o mocy 75-90 kw (rys. 2). W efekcie wzros³a œrednia moc dostarczanych [Pawlak ]. W roku nadal zmienia siê struktura dostaw wed³ug mocy ich silnika. W porównaniu do roku ponad dwukrotnie wzros³y dostawy jednostek o ma³ej mocy (do 18 kw), które jednak stanowi³y w roku zaledwie 4,2% ogó³u dostarczonych na rynek krajowy. O 55% zwiêkszono dostawy o mocy 59-75 kw, o ponad 39% mieszcz¹cych siê w przedzia³ach 18-37 i ponad 90 kw, a o 11% o mocy 75-90 kw. Natomiast o 48% spad³y dostawy rolniczych o mocy 37-59 kw [Rynki œrodków ]. W roku dostawy wed³ug mocy ich silników w stosunku do roku zmienia³y siê nastêpuj¹co: o 22,9% wzros³y dostawy jednostek o ma³ej mocy (do 18 kw), które jednak stanowi³y w roku 4,9% ogó³u dostarczonych na rynek krajowy. O 23,3% zwiêkszono dostawy o mocy 37-59 kw, o 7,7% o mocy silników mieszcz¹cych siê w przedziale 75-90 kw, a o 29,9% o mocy ponad 90 kw. Poda krajowych o mocy 18-37 kw nie zmieni³a siê. Natomiast o 4,1% spad³y dostawy o mocy 59-75 kw [Rynek œrodków 2009]. Rynek rolniczych stanowi wa ny wskaÿnik rozwoju parku maszynowego pracuj¹cego w gospodarstwach rolnych. Dzieje siê tak, poniewa poci¹ga on za sob¹ zakup dalszego wyposa enia gospodarstwa [Barwicki ]. Na rysunku 3 przedstawiono import nowych rolniczych w poszczególnych grupach ich mocy w latach -. Analizuj¹c wykres wyraÿnie widaæ, e w kolejnych latach zmianie ulega liczebnoœæ w poszczególnych grupach mocy. Tendencja wzrostowa w ca³ym rozpatrywanym okresie dotyczy³a jedynie grupy powy ej 90 kw. Jej wzrost w ci¹gu oœmiu lat nast¹pi³ ponad piêciokrotnie: z 555 szt. w roku do 3179 szt. w roku. Mo e to œwiadczyæ o wzrastaj¹cym popycie na ci¹gniki du ej mocy.
395 Rysunek 3. Struktura importu nowych rolniczych w latach - ród³o: Rocznik Statystyczny za lata 2000-, EU- ROSTAT za lata -.! Tabela 1. Produkcja i import nowych w latach - Rok Liczba Liczba importowanych wyprodukowanych ciagników w [szt.] Polsce [szt.] 5703 3390 54 4793 5770 5509 85 8284 5957 181 6720 13 372 7405 15 144 6504 Tabela 2. Eksport nowych rolniczych w latach - R ok Liczba wyeksportowanych [szt.] o mocy [kw] < 18 18-37 37-59 59-75 75-90 > 90 ogó³em - 2603 419 94 29 39 3184 12 2682 1153-2 31 3868 3 2805 153 56 28 3069 15 3733 7 79 34 28 3981 37 93 133 30 156 146 3258-1692 1140 70 26 2 3200-1507 22 147 20 264 4148 16 14 2029 241 170 343 3887 W tabeli 1 zestawiono dane dotycz¹ce importu nowych rolniczych, jaki mia³ miejsce w latach -. Z tabeli tej wynika, e w ca³ym analizowanym okresie import nowych rolniczych systematycznie wzrasta³: z w roku do 15 144 sztuk w roku. WyraŸnie znacz¹cy import nowych rolniczych, w stosunku do produkowanych w kraju, nast¹pi³ w latach -. Porównuj¹c wielkoœæ produkcji krajowej i import nowych rolniczych (tab. 1) mo na zauwa yæ, e w pierwszych czterech latach analizowanego okresu liczba importowanych by³a ni sza od liczby wyprodukowanych, natomiast w latach - tendencja ta uleg³a radykalnej zmianie. ¹cznie w latach - sprowadzono do kraju 46 891 sztuk nowych, gdy tymczasem krajowa produkcja wynios³a 26 586 szt. Na kszta³towanie siê krajowego rynku rolniczych oprócz produkcji i importu wp³ywa równie eksport. Strukturê eksportu nowych rolniczych w latach - przedstawiono w tabeli 2. Dane zamieszczone w tabeli 3 wskazuj¹, e w kolejnych latach Tabela 3. Poda nowych rolniczych w Polsce w latach - R ok Poda [szt.] 3184 3868 3069 3981 3258 3200 4148 3887 rozpatrywanego okresu poda nowych rolniczych na krajowy rynek wykazywa³a tendencjê wzrostow¹: z 4523 w roku do 17 761 sztuk w roku. Ca³kowita poda w latach - wynios³a 85 753 szt. Na krajowy rynek trafia te znaczna liczba u ywanych rolniczych (tab. 4). Po uwzglêdnieniu importu i eksportu spadek liczby jaki nast¹pi³ w latach - mo na uznaæ za krótkotrwa³y, gdy w roku wyst¹pi³ znaczny wzrost: z 3923 w roku do 5330 sztuk w roku.
396 Stanis³aw Zaj¹c, Waldemar Izdebski, Dariusz Kusz Tabela 4. Import i eksport u ywanych rolniczych w latach - R ok Liczba [szt.] import eksport rynek krajowy 5319 169 5150 7476 236 7240 6516 217 6299 4074 136 3938 3982 59 3923 5492 162 5330 5867 198 5669 5553 265 5288 Z tabeli 4 jednoznacznie wynika, e niemal wszystkie sprowadzone do kraju u ywane ci¹gniki rolnicze pozostaj¹ na naszym rynku (96,8%). W latach - na krajowy rynek trafi- ³o ³¹cznie 45721 u ywanych rolniczych, co stanowi³o 53,3% poda y nowych i jest wysoce niekorzystne w rozwoju postêpu technicznego i wdra aniu nowych technologii produkcji w polskim rolnictwie. W Polsce najwiêksz¹ wartoœæ eksportu w latach - odnotowano wœród o zakresie mocy 18-37 kw, a od najwiêksz¹ wartoœæ stanowi¹ ci¹gniki o mocy 37-59 kw. Najwiêksz¹ wartoœæ importu stanowi¹ ci¹gniki o mocy powy- ej 90 kw (tab. 5). W tabeli 6 przedstawiono liczbê wyprodukowanych w latach w UE. Nale y podkreœliæ, e Polska znajduje siê w elitarnej europejskiej grupie krajów produkuj¹cych ci¹gniki rywalizuj¹c o siódme miejsce z Czechami. Tabela 5. Wartoœæ importu i eksportu rolniczych w Polsce w latach L ata Import [mln euro] ciagników o mocy [kw] - < 18 18-37 37-59 59-75 75-90 > 90 u ywane 762, 6 52, 7 36 980, 9 1 7585, 0 15 830, 3 45 3, 8 15 876, 6 14, 2 14, 4 31 280, 8 40 790, 8 211, 9 72 451, 2 20 453, 3 936, 3 4000, 7 40 160, 5 61 929, 9 42 406, 8 96 668, 4 25 722, 8 2356, 7 65, 2 46 876, 8 95 501, 2 52 409, 5 120 451, 6 31 285, 4 3850, 6 7954, 0 54 350, 2 115 9, 2 76 7, 2 157 172, 1 35 620, 1 Eksport [mln euro] 196, 2 32 735, 5 17, 8 1113, 5 476, 1 2425, 7 625, 1 178, 4 26 869, 4 1766, 1 444, 5 231, 3 13 328, 0 886, 6-17 150, 4 16 594, 9 1115, 8 545, 8 29 421, 8 21, 9-15 400, 4 24 635, 2 2415, 4 542, 6 16 561, 3 3506, 5 475, 2 11 986, 8 23 861, 6 5135, 0 4496, 5 15 194, 8 4540, 7 Tabela 6. Produkcja w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach - [szt.] Kraj Liczba wyprodukowanych w latach [szt.] W³ochy 82 573 86 526 82 584 83 3 93 042 Niemcy 59 236 54 590 58 623 60 732 65 507 Francja 530 280 26 551 984 32 000 Wielka Brytania 29 138 26 685 25 557 25 068 25 000 Finlandia 9691 9945 380 737 11 262 Austria 9856 8992 9299 9768 16 1 Czechy 5419 5505 6500 7405 6504 Polska 8017 5957 6381 7022 7537 Hiszpania 283 428 450 500 Razem 232 487 225 693 226 303 232 476 257 462 ród³o: Kutschenreiter, Rynek œrodków 2009. Podsumowanie Sytuacja na rynku maszyn rolniczych jest wyznacznikiem wdra ania postêpu w rolnictwie. Poziom zakupów fabrycznie nowych jest skorelowany z dynamik¹ rozwoju mechanizacji oraz z wymian¹ sprzêtu u ywanego na sprzêt nowszej generacji. Jednym z czynników charakteryzuj¹cych stan rynku maszyn rolniczych jest liczba sprzedawanych w jednostce czasu [Pawlak ]. Po okresowym za³amaniu rynku w latach i, w latach i odnotowano o ywienie popytu, zw³aszcza restytucyjnego. Od pocz¹tku roku wzrasta sprzeda nowych, podstawowego œrodka mechanizacji gospodarstw rolnych. Bior¹c pod uwagê starzej¹cy siê stan
397 rolniczych, przy liczbie ponad 1,3 mln szt. i œrednim wieku eksploatacji 25 lat, jest to proces bardzo pozytywny. Popyt na ci¹gniki rolnicze jest niew¹tpliwie skutkiem zmian, jakie zachodz¹ na polskiej wsi. Zmiana realiów ekonomicznych jaka mia³a miejsce wraz z wst¹pieniem Polski do struktur unijnych. Dziêki funduszom unijnym, które trafiaj¹ od roku do kieszeni polskich rolników, popyt na ci¹gniki jest wysoki. Od roku najwiêkszy popyt jest na ci¹gniki z silnikiem o mocy 59-75 kw. Staj¹ siê one obecnie dominuj¹cym i powszechnym typem œrodka mechanizacji w gospodarstwach rolnych. Zaznacza siê stopniowo malej¹ca tendencja na zakupu najmniejszych, o ma³ej mocy do 18 kw oraz o mocy 37-59 kw. Specjaliœci wskazuj¹, e czynnikami warunkuj¹cymi popyt na ci¹gniki o coraz wiêkszej mocy s¹ zmiany w technologii produkcji, a tak e postêpuj¹ca specjalizacja i koncentracja produkcji w gospodarstwach rozwojowych. Zwracaj¹ te uwagê na poprawê koniunktury w rolnictwie w ostatnich 2 latach [Pawlak, Waszkiewicz, Lipiec ]. Ze wspólnego opracowania Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Instytutu Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa w Warszawie wynika, e krajowe zapotrzebowanie na maszyny rolnicze do koñca 2020 roku bêdzie siê utrzymywa³o na doœæ wysokim poziomie. Starzenie siê parku maszynowego oraz koniecznoœæ podniesienia wydajnoœci i konkurencyjnoœci produkcji rolnej w Polsce bêd¹ w najbli szych latach kreowa³y popyt na nowoczesne maszyny i urz¹dzenia rolnicze [Szeptycki, Wójcicki, Izdebski ]. Literatura Barwicki J. : Wp³yw zmian struktury rolnictwa UE na produkcjê roœlinn¹, zwierzêc¹, rozwój upraw energetycznych oraz rynek rolniczych. Problemy In ynierii Rolniczej, nr 1, s. 29-35. Charakterystyka gospodarstw rolnych w i roku., : GUS, Warszawa. Eurostat. [www.epp.eurostat.ec.europa.eu]. Izdebski W. : Zastosowanie metody ekspercko-matematycznej do zbudowania prognozy sprzeda y rolniczych w Polsce. Zagadnienia Ekonomiki Rolniczej, nr 3, s. 124-134. Katalog Maszyn Rolniczych. : Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa. Kruczkowski M. : Ocena parku ci¹gnikowego krajowego rolnictwa rok 2000. Wieœ Jutra, nr 19, s. 17-19. Kutschenreiter W. : Agricultural Machinery Industry. Agritechnica Trader, November, s. 28-31. Pasyniuk P. : Nowe ci¹gniki w polskim rolnictwie sprzeda i ceny. Wieœ Jutra, nr 85/86, s. 25-26. Pawlak J. : Rynek w wybranych krajach. Probl. In. Rol., nr 3, s. 29-34. Rynek œrodków produkcji i us³ug dla rolnictwa. : IERiG -PIB, Warszawa, nr 34. Rynek œrodków produkcji i us³ug dla rolnictwa. 2009: IERiG -PIB, Warszawa, nr 36. Szeptycki A., Wójcicki Z. : Postêp technologiczny i nak³ady energetyczne w rolnictwie do 2020 r. Wyd. Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa. Waszkiewicz Cz., Lipiec J., : Analiza zmian krajowego rynku i przyczep rolniczych. TROL, nr 2. [www.epp.eurostat.ec.europa.eu/newxtweb/submitlayoutselect.do]. Summary The paper aims to analyze supply and demand of agricultural tractors in Poland in the period to. The research area includes presentation of the volume of production, import, export of new and used tractors. To conduct the research used domestic and foreign literature and mass statistics. Studies have shown that the national market for agricultural tractors followed by considerable volatility on the volume of production, imports and exports, and consequently their demand. Adres do korespondencji: dr in. Dariusz Kusz Politechnika Rzeszowska, Wydzia³ Zarz¹dzania i Marketingu Katedra Gospodarki ywnoœci i Towaroznawstwa al. Powstañców Warszawy 8, 35-959 Rzeszów tel. (17) 865 11 64, e-mail: dkusz@prz.edu.pl mgr in. Stanis³aw Zaj¹c Pañstwowa Wy sza Szko³a Zawodowa w Kroœnie Zak³ad Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich ul. Rynek 1, 38-400 Krosno tel. (13)437 55 50, e-mail: zajacstanislaw@op.pl dr hab. in. Waldemar Izdebski Politechnika Warszawska, Wydzia³ Zarz¹dzania ul. Narbutta 85, 02-524 Warszawa tel. (22) 234 85 85, e-mail: W.Izdebski@wz.pw.edu.pl