EKONOMIA SPOŁECZNA - ZA czy PRZECIW? 28 listopada 2012 r.

EKONOMIA SPOŁECZNA - ZA czy PRZECIW? 28 listopada 2012 r.

Tomasz Schimanek Klauzule społeczne jak je upowszechniać w województwie lubelskim? Lublin, 28 listopada 2012 r.

Plan prezentacji 1. Regulacje prawne 2. Praktyka stosowania 3. Szanse i zagrożenia 4. Upowszechnianie

Regulacje prawne Klauzule społeczne to wyjątek od reguły dopuszczany w unijnym prawie zamówień publicznych z uwagi na istotne względy społeczne. Co do zasady kryteria oceny oferty złożonej w ramach zamówień publicznych dotyczą jakości i ceny przedmiotu zamówienia, ale prawo unijne przewiduje możliwość wprowadzenia przez udzielającego zamówienia dodatkowych kryteriów społecznych, o ile nie narusza to swobody wyboru. 4

Regulacje prawne Warunkiem jest to, że kryteria takie odpowiadają na ważne potrzeby społeczne oraz, że taka możliwość przewidziana jest w prawie krajowym. Na podobnej zasadzie można stosować również tak zwane klauzule środowiskowe ( zielone zamówienia ). 5

Regulacje prawne Możliwość wprowadzenia klauzul społecznych i środowiskowych przewiduje Dyrektywa 2004/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. koordynująca procedury udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych oraz Dyrektywa 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi. 6

Regulacje prawne Dyrektywy stwierdzają m.in., że zamawiający mogą określić szczególne warunki odnoszące się do realizacji danego zamówienia, pod warunkiem że są one zgodne z prawem wspólnotowym oraz że zostały one podane w ogłoszeniu stanowiącym zaproszenie do ubiegania się o zamówienie lub w specyfikacjach. Warunki odnoszące się do realizacji zamówienia mogą w szczególności dotyczyć kwestii społecznych oraz ochrony środowiska. 7

Regulacje prawne Dyrektywy stwierdzają również, że warunki realizacji zamówienia, pod warunkiem, że nie są bezpośrednio lub pośrednio dyskryminujące, mogą zachęcać do organizacji wewnętrznych szkoleń zawodowych, zatrudniania osób mających szczególnych trudności z integracją, a także zwalczania bezrobocia lub ochrony środowiska. 8

Regulacje prawne W szczególny sposób dyrektywy określają także wykonawców zatrudniających os. niepełnosprawne: zakłady pracy chronionej i programy pracy chronionej skutecznie przyczyniają się do integracji lub reintegracji osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Jednakże zakłady takie mogą być niezdolne do uzyskania zamówień w normalnych warunkach konkurencji. W konsekwencji należy umożliwić Państwom Członkowskim zastrzeżenie prawa takich zakładów do udziału w procedurach udzielania zamówień lub zagwarantowanie im realizacji zamówień w ramach programów pracy chronionej. 9

Regulacje prawne Klauzule społeczne pozwalają zamawiającym brać pod uwagę społeczną wartość dodaną wynikającą z realizacji zamówienia przez przedsiębiorstwo społeczne, a jest nią aktywizacja zawodowa, integracja i zatrudnienie osób, które mają niewielkie szanse na znalezienie zatrudnienia na otwartym rynku pracy. 10

Regulacje prawne Po pięciu latach, w 2009 roku udało się wprowadzić do prawa zamówień publicznych dwie klauzule społeczne. Pierwsza wprowadzona została poprzez nowelizację ustawy o spółdzielniach socjalnych i dotyczy przede wszystkim preferencji związanych z zatrudnianiem osób wykluczonych z rynku pracy. Druga, dotycząca wykonawców zatrudniających osoby niepełnosprawne wprowadzona została poprzez nowelizację prawa zamówień publicznych. 11

Regulacje prawne Klauzula określona w ust. 2 art. 22 Ustawy Prawo zamówień publicznych umożliwia zamawiającemu zamknięcie kręgu podmiotów mogących ubiegać się o udzielnie zamówienia wyłącznie do wykonawców, u których ponad 50 % zatrudnionych pracowników stanowią osoby niepełnosprawne. To tak zwana klauzula zastrzeżona. 12

Regulacje prawne Zgodnie z art. 29, ust.4 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych zamawiający może określić w opisie przedmiotu zamówienia wymagania związane z realizacją zamówienia, dotyczące: zatrudnienia osób: bezrobotnych lub młodocianych w celu przygotowania zawodowego, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, 13

Regulacje prawne niepełnosprawnych, o których mowa w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, innych niż w/w określone, o których mowa w przepisach o zatrudnieniu socjalnym lub we właściwych przepisach państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, 14

Regulacje prawne utworzenia funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w którym wpłaty pracodawców stanowić będą co najmniej czterokrotność najniższej wpłaty określonej w tych przepisach, zwiększenia wpłat pracodawców na rzecz funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, do wysokości określonej co najmniej czterokrotność najniższej wpłaty określonej w tych przepisach. 15

Regulacje prawne Art. 36 ust. 2 pkt 9 dotyczy specyfikacji istotnych warunków zamówienia, która - o ile zamawiający przewiduje takie wymagania, zgodnie z art. 29 ust. 4 - zawiera określenie w szczególności liczby osób, okresu ich zatrudnienia, sposobu dokumentowania ich zatrudnienia, utworzenia albo zwiększenia funduszu szkoleniowego oraz uprawnienia zamawiającego w zakresie kontroli spełniania przez wykonawcę tych wymagań oraz sankcji z tytułu ich niespełnienia. 16

Regulacje prawne Kogo obejmuje klauzula: osoby bezrobotne, młodocianych w celu przygotowania zawodowego, osoby niepełnosprawne, bezdomnych realizujących indywidualny program wychodzenia z bezdomności, uzależnionych po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego, chorych psychicznie, 17

Regulacje prawne zwalnianych z zakładów karnych, mających trudności w integracji ze środowiskiem, uchodźców realizujących indywidualny program integracji, którzy zostaną zatrudnieni do realizacji zamówienia. 18

Regulacje prawne Te zapisy po uchwaleniu dodatkowo wsparło Ministerstwo Rozwoju Regionalnego jako Instytucja Zarządzająca PO KL, wprowadzając w działaniu 7.2.1. PO KL możliwość wyboru podwykonawcy z zastosowaniem wspomnianych klauzul społecznych. Ministerstwo wydało także wspólnie z Urzędem Zamówień Publicznych w październiku 2009 roku Zalecenia Ministra Rozwoju Regionalnego oraz Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych dotyczące stosowania >klauzul społecznych< w zamówieniach publicznych. 19

Regulacje prawne Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 2009 r. w sprawie rodzajów dokumentów, jakich może żądać zamawiający od wykonawcy, oraz form, w jakich te dokumenty mogą być składane przewiduje, że zamawiający może żądać m.in.: oświadczenia wykonawcy o zatrudnianiu ponad 50% osób niepełnosprawnych w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, w celu potwierdzenia spełniania wymogu określonego w artykule 22 ust.2. 20

Regulacje prawne Jest również opinia prawna przygotowana przez Departament Prawny Urzędu Zamówień Publicznych,,Opis wymagań związanych z realizacją zamówienia publicznego, dotyczących zatrudnienia osób niepełnosprawnych, zgodnie z art. 36 ust. 2 pkt 9 ustawy Prawo zamówień publicznych 21

Praktyka Szacowana wartość rynku zamówień publicznych w 2011 roku to ok. 144 mld złotych, co stanowiło ok. 9,5% PKB. W 2011 roku było blisko 14 tysięcy zamawiających, z czego największą grupę (ponad 45%) stanowiły samorządy terytorialne. Liczba wykonawców zamówień publicznych w 2011 r. była szacowana na 83 tysiące. 22

Praktyka W 2011 roku udzielono 186 232 zamówienia publiczne, z czego 82% w trybie przetargu nieograniczonego. 25% wszystkich zamówień dotyczyło robót budowlanych, 38% dostaw, a 37% usług. W 2011 roku udzielono 325 postępowań z klauzulą zastrzeżoną (ok. 0,19%). 23

Praktyka Wśród samorządów stosowanie klauzul jest na razie marginalne, dotychczas zastosowało je kilkadziesiąt samorządów i ich jednostek, m.in. Gdyni, Gdańska, Brzezin, Wrocławia, Częstochowy, Szczecina, Bydgoszczy, Torunia, Teatr Nowy z Łodzi, Opolskie Centrum Onkologii, Zakład Komunalny "Kleszczów czy też ROPS w Krakowie. 24

Praktyka Klauzule mogą być instrumentem: łączącym zakup usług czy towarów niezbędnych do realizacji zadań publicznych z osiąganiem dodatkowo celów społecznych, stymulującym zatrudnienie tych osób, które zagrożone są wykluczeniem zawodowym i społecznym, umożliwiającym wyrównywanie szans na rynku pracy, wzmacniającym wiedzę i kompetencje pracowników, 25

Praktyka służącym podnoszeniu efektywności wydatkowania środków publicznych, promowania wśród pracodawców idei równości szans oraz integracji zawodowej, budowania przyjaznego wizerunku zamawiających. To ważny, ale uzupełniający instrument polityki społecznej na poziomie państwa, regionu, powiatu czy gminy. 26

Praktyka Klauzule społeczne mogą być także instrumentem wsparcia rozwoju przedsiębiorczości społecznej, bo jej głównym celem jest integracja społeczna i zawodowa osób wykluczonych. Przedsiębiorstwa społeczne nie mogą być jednak uprzywilejowane podmiotowo, muszą konkurować z innymi przedsiębiorcami pod względem ceny i jakości wykonania zamówienia. Przedsiębiorstwa społeczne mają dodatkowe atuty: trwałość zatrudnienia oraz zakorzenienie lokalne. 27

Praktyka Instrumentem wsparcia rozwoju przedsiębiorczości społeczną mogą być także zamówienia do 14 tysięcy euro. 28

Praktyka Główne przyczyny niestosowania klauzul: brak wiedzy na temat istnienia klauzul, brak świadomości korzyści płynących z ich zastosowania, brak wiedzy i umiejętności w stosowaniu klauzul w przetargach, obawa przed wdrażaniem nowego, niesprawdzonego rozwiązania, fetysz ceny, obawa przed ich stosowaniem związana z prawem, obawa, że to zwiększy koszty realizacji zamówień, 29

Praktyka brak rozpoznania rynku potencjalnych wykonawców, ograniczona liczba przedsiębiorstw społecznych, które mogłyby ubiegać się o zamówienia publiczne. 30

Szanse i zagrożenia Szanse: zainteresowanie Komisji Europejskiej poszerzeniem i wzmocnieniem stosowania klauzul społecznych jako instrumentu stymulującego zatrudnienie w czasach kryzysu gospodarczego, zainteresowanie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w upowszechnieniu klauzul społecznych jako instrumentu wspierającego zatrudnienie i stymulującego rozwój ekonomii społecznej, 31

Szanse i zagrożenia zainteresowanie UZP, zainteresowanie Pełnomocnika Rządu ds. równego traktowania w podmiotowym i przedmiotowym poszerzeniu zakresu stosowania klauzul, uruchomienie w ramach projektu systemowego 1.19 działań służących upowszechnianiu wiedzy na temat klauzul społecznych (zebranie dotychczasowych doświadczeń, opracowanie poradnika, szkolenia i doradztwo dla samorządów terytorialnych), 32

Szanse i zagrożenia zainteresowanie samorządów terytorialnych i ich organizacji, zainteresowanie środowisk związanych z przedsiębiorczością społeczną. 33

Szanse i zagrożenia Zagrożenia: instrumentalne stosowanie klauzul społecznych. nietrwałość efektów zatrudnieniowych. brak dowodów na ekonomiczność stosowania klauzul społecznych. ograniczenie konkurencyjności. prymat korzyści społecznych nad jakością i ceną. recepta na rozwój przedsiębiorczości społecznej i wzrost zatrudnienia osób wykluczonych społecznie 34

Upowszechnianie Jak upowszechniać klauzule społeczne w województwie lubelskim? przykład z góry i wsparcie informacyjno - edukacyjne samorządów lokalnych ze strony rządu i samorządu regionalnego, monitorowanie stosowania klauzul społecznych i ich efektów (UZP, rząd, samorząd regionu), edukacja i upowszechnianie dobrych praktyk (samorząd regionalny, samorządy lokalne stosujące klauzule, OWES-y, PES-y), 35

Upowszechnianie tworzenie i wdrażanie narzędzi pomiaru społecznej wartości dodanej (rząd, samorządy), aktywność podmiotów ekonomii społecznej w zabieganiu o klauzule, ale także w tworzeniu oferty usług odpowiadającej potrzebom samorządów, upowszechnianie informacji o klauzulach w organach kontrolnych, przede wszystkim RIO (rząd, samorząd regionalny), włączanie działań upowszechniających stosowanie klauzul w wieloletnie, regionalne programy rozwoju ekonomii społecznej i w program krajowy. 36

Dziękuję za uwagę