PROJEKT INICJATYWY WSPIERAJACEJ SYSTEM RATOWNICTWA MEDYCZNEGO ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM DYSPOZYTORÓW MEDYCZNYCH

PROJEKT INICJATYWY WSPIERAJACEJ SYSTEM RATOWNICTWA MEDYCZNEGO ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM DYSPOZYTORÓW MEDYCZNYCH Autorzy Projektu Ze strony Fundacji Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy: Anna Zawiślak kierownik zespołu, specjalista ds. zdrowia publicznego skład zespołu: Konrad Bodo konsultant ds. projektów szkoleniowych Marcin Podstawka specjalista ratownictwa medycznego Maja Studzińska specjalista ratownictwa medycznego Bartosz Jaśkiewicz konsultant ds. projektów szkoleniowych Procedury postępowania dla dyspozytorów medycznych opracowane przez Instytut Ratownictwa Medycznego Zagadnienia związane z umiejętnościami komunikacyjnymi opracowane w porozumieniu ze specjalistami z dziedziny psychologii: Paulina Kurek Dariusz Piotrowicz 1

SPIS TREŚCI: 1) Procedury przyjmowania, kwalifikacji zgłoszeń oraz dysponowania jednostek ZRM dla dyspozytorów medycznych.. 3 a) Ramowe procedury przyjmowania wezwań przez dyspozytora medycznego i dysponowania zespołami ratownictwa medycznego propozycja ujęcia zasad tworzenia procedur w rozporządzeniu.. 10 b) Proponowana rekomendacja protokołów wywiadu dyspozytorskiego..12 2) Projekt szkoleń dla Dyspozytorów Medycznych....54 a) Komunikacja w sytuacjach kryzysowych (materiały poglądowe dotyczące szczegółowych treści kształcenia)... 59 2

Procedury przyjmowania, kwalifikacji zgłoszeń oraz dysponowania jednostek ZRM dla dyspozytorów medycznych. W niniejszym dokumencie omówiono system zalgorytmizowanego zbierania wywiadu przez dyspozytora medycznego oraz system wspomagania decyzji klinicznych dotyczących dysponowania jednostek ZRM. Stosowanie systemu wspomagania decyzji klinicznych w ratownictwie medycznym ma na celu: - poprawę bezpieczeństwa chorych przez zminimalizowanie ryzyka związanego z nie wysłaniem karetki do pacjenta w stanie zagrożenia życia - zmniejszenie kosztów działania ZRM przez redukcję niezasadnych wyjazdów. Realizacja powyższych założeń jest możliwa dzięki wdrożeniu ujednoliconych procedur na wszystkich stanowiskach dyspozytorskich w całym kraju do czego niezbędna jest inicjatywa legislacyjna ze strony Ministerstwa Zdrowia. Ze względu na nieustanny rozwój w dziedzinach medycznych niezasadne byłoby ustanawianie algorytmu postępowania w aktach prawnych w sposób uniemożliwiający jego uaktualnianie. Jednakże zasady konstruowania tego rodzaju algorytmów mogą stanowić niezmienną instrukcję na podstawie której tworzone byłyby rekomendacje (adekwatne do aktualnego stanu wiedzy w dziedzinach nauk medycznych). Na podstawie art.27 ust.5 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym Minister Zdrowia wydał rozporządzenia w sprawie ramowych procedur przyjmowania wezwań przez dyspozytora medycznego i dysponowania zespołami ratownictwa medycznego. Ze względu na delegację ustawową możliwe jest zatem określenie zasad dotyczących konstruowania algorytmów wspomagających dyspozytora medycznego. Umocowanie zasad opracowywania tego rodzaju algorytmów w rozporządzeniu ministerialnym pozostawia możliwość ujęcia aktualnie opracowanych protokołów w rekomendacji Ministra Zdrowia oraz okresowego ich uaktualniania. 3

Najważniejsze założenia systemu: - prosta klasyfikacja zgłaszanych dolegliwości (lista najważniejszych 32 dolegliwości) - efektywna i szybka identyfikacja chorych w stanie bezpośredniego zagrożenia życia - schematyczny, prosty do nauczenia i stosowania sposób zbierania wywiadu przez dyspozytora - jasne wskazówki postępowania (decyzja o wysłaniu ZRM, informacje do przekazania osobie dzwoniącej). System jest oparty na doświadczeniach międzynarodowych i aktualnych publikacjach naukowych z zakresu ratownictwa medycznego. Przy jego projektowaniu uwzględniono specyfikę polskiej służby zdrowia, szczególnie ratownictwa medycznego. Przyczyna tworzenia algorytmów: W niektórych przypadkach istnieje konieczność instruowania dzwoniącego o sposobie udzielania pierwszej pomocy i wykonywania zabiegów ratujących życie. Ponieważ dyspozytor operuje w tzw ślepym środowisku i musi polegać na informacjach uzyskiwanych przez telefon, dyspozytor musi mieć narzędzie wspomagające ustalenie rodzaju problemu i możliwość udzielenia pomocy. Jest to podstawowa rola algorytmów dyspozytorskich. Algorytmy zawierają pytania pozwalające na ustalenie ciężkości stanu chorego, jak też informacje co do rodzaju wymaganej pomocy i ewentualne instrukcje dla dzwoniącego do czasu przyjazdu karetki. Stosowanie standaryzowanych i sprawdzonych pod względem medycznym protokołów pozwala na udzielanie właściwej pomocy każdemu dzwoniącemu. W każdej sytuacji, gdy wskazane jest udzielanie pomocy przez telefon należy rozważyć następujące kwestie: Czy to jest możliwe? czy osoba dzwoniąca znajduje się w pobliżu chorego, czy potrafi zrozumieć przekazywane instrukcje Czy to jest właściwe? Protokół wskazuje dyspozytorowi, jakich instrukcji powinien udzielić. 4

Struktura algorytmu: Wywiad ogólny (podstawowe pytania dotyczące m.in. miejsca, liczby osób poszkodowanych, rodzaju zdarzenia) Protokoły adekwatne do rodzaju zdarzenia. Protokoły zawierają: o o o o Kluczowe pytania (pozwalające na ustalenie stanu ciężkości chorego) Dodatkowe pytania - doprecyzowujące (pozwalające na uzyskanie szczegółowych informacji co do rodzaju wymaganej pomocy) Sugerowana klasyfikacja - decyzja dotycząca dysponowania ZRM. Instrukcje dla dzwoniącego - dotyczące sposobu udzielania pierwszej pomocy oraz informacje dotyczące sposobu postępowania w przypadku braku wskazań dla zadysponowania ZRM. Protokoły są podzielone na 3 podgrupy: Główne dolegliwości medyczne Wypadki/urazy Stany naglące Najogólniej można podzielić rodzaje zgłoszeń na : zgłaszane dolegliwości medyczne i urazy/wypadki. Większość zgłoszeń będzie dotyczyła tych dwóch obszarów. Jednakże istnieje podgrupa zgłoszeń, które są bardzo istotne to stany w których brak szybkiej reakcji doprowadzi do zagrożenia utraty życia. Główne dolegliwości medyczne: Te algorytmy zwykle dotyczą schorzeń zarówno ostrych jak i przewlekłych. Właściwa pomoc i instrukcje postępowania dla dzwoniącego zależą od zebrania informacji dotyczących: głównej dolegliwości; wieku chorego, obecności objawów priorytetowych (jak masywne krwawienie, pogarszanie się stanu świadomości, problemów z oddychaniem, bólu w klatce piersiowej); wywiadu medycznego istotnego dla danej dolegliwości. 5

W trakcie zbierania wywiadu należy zogniskować się na poszukiwaniu objawów priorytetowych, dodatkowych danych dostarczy wiek chorego i jego historia medyczna Instrukcje dla dzwoniącego w tych przypadkach ograniczają się do utrzymywania drożności dróg oddechowych, zebrania leków które chory zażywa i zalecenia ponownego kontaktu jeśli stan chorego się pogorszy. Wezwania uraz/wypadek: Są to wezwania typu uraz fizyczny spowodowany wypadkiem lub aktem przemocy. Udzielenie właściwej pomocy zależy od zebrania informacji dotyczących mechanizmu powstania urazu, lokalizacji urazu (centralne, czy dotyczące kończyn) i obecności objawów priorytetowych. Uraz określa zwykle sytuację gdzie chory doznał obrażeń w wyniku wypadku lub aktu przemocy: Główny problem zwykle jest określony jako mechanizm powstania urazu (potrącony przez samochód; upadek z dachu) Najistotniejsze do udzielenia właściwej pomocy są informacje dotyczące: mechanizmu powstania urazu lokalizacji obrażeń obecności objawów priorytetowych, (zaburzenia świadomości; uraz głowy; masywny krwotok lub zaburzenia oddychania przy urazach centralnych) Informacje udzielane przez telefon po części będą podobne jak w przypadku problemów medycznych, zwłaszcza jeśli chodzi o drożność dróg oddechowych. Specyficzne dla urazów będą informacje mające zapobiec powstaniu dalszych obrażeń w wyniku pomocy przez przypadkowe osoby. Dotyczą one zabezpieczenia miejsca zdarzenia, opanowania krwotoków zewnętrznych, zapewnienia drożności dróg oddechowych, powstrzymania dzwoniącego przed udzielaniem niepotrzebnej pomocy, oraz pomocy w znalezieniu miejsca zdarzenia przez ZRM. Odmienności pediatryczne: Urazy są najczęstszą przyczyna zgonów dzieci. Średnio na jeden przypadek śmiertelny przypada około stu ciężkich obrażeń ciała. Jeśli chodzi o zabiegi resuscytacyjne, należy dzieci podzielić na przedziały wiekowe zgodnie z wytycznymi American Heart Association. W przypadku ciężkich obrażeń dziecka nie należy przemieszczać, chyba że w miejscu zdarzenia zagraża mu 6

niebezpieczeństwo. Często popełnianym przez dzwoniących błędem jest zaniesienie dziecka do domu i przytulanie w celu uspokojenia. Może to prowadzić do nieodwracalnych urazów rdzenia kręgowego. Jeśli dziecko po doznaniu urazu samo wstało i przybiegło do domu, należy je położyć na równej, płaskiej powierzchni do czasu przyjazdu ZRM. Urazy rdzenia kręgowego należy podejrzewać w przypadku: Poważnych obrażeń twarzy i szyi Nieprzytomności po urazie Drętwień lub utraty czucia w kończynach Porażenia lub niemożności poruszenia którąkolwiek z kończyn Bólu pleców przy próbach poruszania się Jakichkolwiek zaburzeń motorycznych Dzieci z krytycznymi obrażeniami mogą przez długi okres czasu nie mieć objawów priorytetowych ze względu na mechanizmy kompensacyjne. Spadek ciśnienia tętniczego krwi występuje później niż u dorosłych. Ocena oddechu czy tętna może być trudna u przerażonych, niespokojnych dzieci. Jeśli występują objawy priorytetowe, to oznacza to załamanie mechanizmów kompensacyjnych, takie dziecko musi być natychmiast leczone. Należy pamiętać, że stan emocjonalny nie jest wskaźnikiem ciężkości stanu chorego. Z jednej strony, dzieci mogą nie rozumieć ciężkości swojego stanu i zachowywać się spokojnie w stanach zagrożenia życia. Z drugiej strony mogą reagować nadmiernie na widok krwi lub kończy zgiętych pod nieprawidłowym kątem. Prewencja to najważniejsze narzędzie w przypadku obrażeń u dzieci. Dyspozytor może odegrać kluczową role w zapobieganiu kolejnym urazom, poprzez rozpoznanie zagrożeń ( z wywiadu) i właściwe zaadresowanie problemu. Stany naglące: Jest to podgrupa zarówno wezwań urazowych jak też medycznych. Stanowią one największe zagrożenie dla chorego oraz ratowników. Właściwe zarządzanie wezwaniem zależy od zebrania informacji dotyczących zdarzenia, bezpieczeństwa miejsca wypadku oraz zdarzeń wymagających uruchomienia innych służb. Instrukcje przed przyjazdem ZRM dotyczą wykonywania zabiegów ratujących życie, postępowania w zadławieniu i przyjmowaniu porodu. 7

Lista protokołów, które stanowią podstawę zbierania wywiadu dyspozytorskiego: A. Urazy 1. Pogryzienie przez zwierzęta 2. Napaść/ próba zgwałcenia 3. Oparzenia 4. Urazy oka 5. Upadki z wysokości 6. Narażenie na zimno/ciepło 7. Krwotok 8. Wypadki przemysłowe 9. Postrzały/rany kłute 10. Złamania 11. Urazy komunikacyjne B. Protokoły medyczne 1. Ból brzucha 2. Uczulenia/ użądlenia (alergia/anafilaksja) 3. Ból pleców 4. Problemy z oddychaniem 5. Ból w klatce piersiowej 6. Drgawki 7. Cukrzyca i jej powikłania 8. Ból głowy 9. Zaburzenia rytmu serca 10. Zatrucie/ połknięcie trucizny/nadużycie leków, narkotyków, alkoholu 11. Zaburzenia psychiczne 12. Udar 13. Ogólnie chory 14. Nieznana przyczyna/leży C. Stany naglące: 1 zatrucie tlenkiem węgla/innymi substancjami niebezpiecznymi 8

2. zatrzymanie krążenia 3. Zadławienie/zakrztuszenie (niedrożność dróg oddechowych) 4. Utonięcie 5. Porażenie prądem elektrycznym 6. Ciąża/poród w toku 7. Nieprzytomny/ zasłabnięcie Każdy protokół powinien posiadać pytania kluczowe, pozwalające na bezzwłoczne zadysponowanie zespołu, oraz pytania uściślające, które pozwolą na podjęcie decyzji o ewentualnym skierowaniu chorego do innych miejsc udzielenia pomocy. W każdym protokole powinny znaleźć się informacje dla dzwoniącego, co powinien robić do czasu przybycia ratowników, jak też informacje dla dyspozytora, kiedy powinien przejść do udzielenia instrukcji dotyczących wykonywania zabiegów resuscytacyjnych. 9

Ramowe procedury przyjmowania wezwań przez dyspozytora medycznego i dysponowania zespołami ratownictwa medycznego propozycja ujęcia zasad tworzenia procedur w rozporządzeniu. Procedura przyjmowania wezwań przez dyspozytora medycznego i dysponowania zespołami ratownictwa medycznego obejmuje: 1) Odbiór powiadomienia o zdarzeniu, przekazanego przez osobę dzwoniącą za pośrednictwem numeru alarmowego; 2) Poinformowanie osoby dzwoniącej o miejscu odbioru powiadomienia z podaniem nazwy dysponenta jednostki; 3) Przeprowadzenie wywiadu ogólnego, mające na celu uzyskanie informacji o: a) Miejscu zdarzenia; w przypadku wątpliwości związanych z ustaleniem dokładnego miejsca zdarzenia należy poprosić osobę dzwoniącą o przekazanie dodatkowych informacji dotyczących miejsca zdarzenia, umożliwiających szybkie dotarcie zespołu ratownictwa medycznego; b) Rodzaju zdarzenia, liczbie osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego; 4) Zastosowanie protokołu adekwatnego do rodzaju zdarzenia. Protokoły mają odpowiadać standardom wynikającym z aktualnej wiedzy medycznej w zakresie medycyny ratunkowej; [Minister Zdrowia w drodze rekomendacji może przedstawić zalecane protokoły] Protokół zawiera: a) Kluczowe pytania pozwalające na ustalenie stanu ciężkości stanu poszkodowanego; b) Pytania dodatkowe pozwalające na uzyskanie szczegółowych informacji co do rodzaju wymaganej pomocy; c) Sugerowaną klasyfikację zgłoszenia ustalenie priorytetu wysłania zespołu ratownictwa medycznego lub też zalecenia dotyczące dalszego postępowania w przypadku braku wskazań do zadysponowania zespołów ratownictwa medycznego; d) Dodatkowe instrukcje, porady dla dzwoniącego, uwzględniające udzielanie pierwszej pomocy przez świadka zdarzenia. 5) Uzupełnienie danych wywiadu ogólnego obejmujące: a) Dane osoby w stanie zagrożenia zdrowotnego, obejmujące w miarę możliwości imię, nazwisko, płeć i wiek; 10

b) Dane osoby dzwoniącej obejmujące imię, nazwisko, a w przypadku gdy osobą dzwoniącą jest krewny osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, także stopień pokrewieństwa; 6) Przekazanie osobie dzwoniącej informacji o zadysponowaniu zespołu ratownictwa medycznego; 7) W razie stwierdzenia na podstawie wywiadu medycznego braku stanu nagłego zagrożenia zdrowotnego, poinformowanie osoby dzwoniącej o odmowie zadysponowania zespołu ratownictwa medycznego, z podaniem przyczyny odmowy i zaleceń odnośnie dalszego postępowania; 8) W razie konieczności utrzymywanie stałego kontaktu z osobą dzwoniącą i udzielanie jej niezbędnych porad w zakresie sposobu udzielania pierwszej pomocy osobie w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego przed przyjazdem zespołu ratownictwa medycznego; 9) Ustalenie priorytetu wysłania zespołu ratownictwa medycznego w oparciu o informacje uzyskane zgodnie z pkt 3) i 4). 10) Zadysponowanie właściwym zespołem ratownictwa medycznego biorąc pod uwagę jego rodzaj i najkrótszy czas dotarcia na miejsce zdarzenia; w przypadku stwierdzenia, że czas dotarcia zespołu ratownictwa medycznego, innego niż lotniczy zespół ratownictwa medycznego, na miejsce zdarzenia przekracza czas określony w art.24 ust.1 pkt.1 ustawy z dnia 8 września 2006r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym lub stan osoby w stanie zagrożenia zdrowotnego tego wymaga, zadysponowanie lotniczym zespołem ratownictwa medycznego najbliższym miejsca zdarzenia; 11) Wyznaczenia kierującego akcją medycznych czynności ratunkowych; 12) Utrzymywanie stałego kontaktu z zespołem ratownictwa medycznego i przekazywanie niezbędnych informacji jego członkom; 13) Wskazanie właściwego szpitalnego oddziału ratunkowego lub szpitala, do którego może być przewieziona osoba w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego; 14) W razie zaistnienia problemów, których rozwiązanie wykracza poza umiejętności i uprawnienia dyspozytora medycznego zwrócenie się z prośbą o pomoc lekarza koordynatora ratownictwa medycznego lub starszego lekarza dyżuru wyznaczonego przez dysponenta jednostki. 11

Proponowana rekomendacja protokołów wywiadu dyspozytorskiego. Przedstawione protokoły zostały opracowane w maju 2013 roku i są zgodne z aktualnym stanem wiedzy w dziedzinach nauk medycznych. Zgodnie z metodologią opracowywania algorytmów protokoły podzielone są na określone kategorie z uwzględnieniem rodzaju zdarzenia. Oznaczenia kolorów w protokołach dotyczą: -czerwony : pomoc natychmiastowa - żółty: pomoc pilna - zielony: pomoc odroczona Wykaz protokołów: 1. Protokół URAZ 2. Protokół POGRYZIENIE 3. Protokół NAPAD 4. Protokół GWAŁT 5. Protokół KRWOTOK 6. Protokół URAZ OKA 7. Protokół OPARZENIE 8. Protokół WYPADEK NURKOWY 9. Protokół WYPADEK KOMUNIKACYJNY 10. Protokół UPADEK Z WYSOKOŚCI 11. Protokół UDAR CIEPLNY 12. Protokół HIPOTERMIA 13. Protokół ARYTMIA 14. Protokół BÓL PLECÓW 15. Protokół PRZEWLEKLE CHORY 16. Protokół CUKRZYCA 17. Protokół LEŻY 18. Protokół ALERGIA 19. Protokół PROBLEMY KARDIOLOGICZNE 20. Protokół BÓL BRZUCHA 21. Protokół CIĄŻA 12

22. Protokół BÓL GŁOWY 23. Protokół BÓL W KLATCE PIERSIOWEJ 24. Protokół DRGAWKI 25. Protokół DUSZNOŚĆ 26. Protokół UDAR 27. Protokół PORAŻENIE PRĄDEM 28. Protokół ZABURZENIA PSYCHICZNE 29. Protokół UTONIĘCIE 30. Protokół NIEPRZYTOMNY 31. Protokół ZACHŁYŚNIĘCIE/ZADŁAWIENIE 32. Protokół ZATRUCIE TLENKIEM WEGLA LUB INNYMI GAZAMI 33. Protokół ZATRUCIE/PRZEDAWKOWANIE LEKÓW 34. Protokół ZATRZYMANIE ODDECHU/KRĄŻENIA 13

Protokół URAZ Uraz Pytania Decyzja Pytania dodatkowe/zalecenia 1. Czy pacjent jest nieprzytomny? Dopytaj: 2. Czy występuje duszność/problemy z oddychaniem? Karetka już 1. Mechanizm urazu 2. Ilość poszkodowanych 3. Czy krwawienie nie daje się zatamować uciśnięciem rany? 4. Czy doszło do amputacji 5. Czy są rany niebezpiecznych okolic? (sygnały) Nie 1. Czy są zniekształcenia kończyn? 2. Czy ma zaburzenia krzepnięcia?( leki doustne jak warfaryna czy acenokumarol, hemofilia) 1. Drobne rany tułowia, kończyn 2. Objawy zakażenia ranzaczerwienienie, treść ropna 3. Brak szczepień przeciw tężcowi 4. Zaburzenia odporności/cukrzyca Chory powinien pojechać do Oddziału Ratunkowego, lub karetka przy braku kierowcy (bez sygnałów) NIE Lokalna Poradnia Chirurgiczna/Oddział Ratunkowy Dopytaj Porady przez telefon: Nie zostawiaj chorego bez opieki Nie ruszaj chorego chyba że jest niebezpiecznie Jeśli nieprzytomny przejdź do protokołu nieprzytomny - Jeśli słaby, zawroty głowy, przyspieszone tętno i oddech połóż chorego, okryj, sprawdzaj tętno i oddech Uciśnij mocno miejsce krwawienia Zdejmij pierścionki, obrączki z palców zranionej kończyny Amputowane części ciała włóż do plastikowych worków Jeśli chory chce pozostać w wybranej pozycji- nie zmuszaj go do kładzenia się na wznak Potencjalnie niebezpieczne obszary: Brzuch Amputacje (poza palcami) Klatka piersiowa (jeśli prawidłowo oddycha) Plecy Genitalia Głowa(jeśli przytomny) Szyja (oddycha prawidłowo) Udo (widoczne zniekształcenie) miednica Bezpieczne obszary: Kostki, Barki Obojczyk Łokieć, przedramię Dłonie Stopy Kolana Podudzia 14

Protokół POGRYZIENIE Pogryzienie( zwierzęta; ludzie) Pytania Decyzja Pytania dodatkowe/zalecenia 1. Czy pacjent jest nieprzytomny? Dopytaj: 2. Czy występuje duszność/problemy z oddychaniem? 3. Czy krwawienie nie daje się zatamować uciśnięciem rany? 4. Czy są rany głowy, szyi Karetka już (sygnały) 1. Gdzie są rany? (jaka część ciała) 2. Przez co został pogryziony? (jadowite?) 3. Gdzie jest zwierzę? 1. Czy są zniekształcenia kończyn? 2.Czy są rany tułowia? 3. Czy ma zaburzenia krzepnięcia?( leki doustne jak warfaryna czy acenokumarol, hemofilia) 1. Drobne rany tułowia, kończyn 2. Objawy zakażenia ranzaczerwienienie, treść ropna 3. Brak szczepień przeciw tężcowi 4. Zaburzenia odporności/cukrzyca Nie Chory powinien pojechać do Oddziału Ratunkowego, lub karetka przy braku kierowcy (bez sygnałów) NIE Lokalna Poradnia Chirurgiczna/Oddział Ratunkowy Dopytaj Rany głowy, szyi i tułowia (rozległe) wymagają szybkiego opracowania chirurgicznego przy braku własnego transportu wyślij karetkę? Porady przez telefon: Nie zostawiaj chorego bez opieki Jeśli nieprzytomny przejdź do protokołu nieprzytomny - Jeśli słaby, zawroty głowy, przyspieszone tętno i oddech połóż chorego, okryj, sprawdzaj tętno i oddech Uciśnij mocno miejsce krwawienia Zdejmij pierścionki, obrączki z palców zranionej kończyny Jeśli ukąszenie przez jadowitego węża/żmiję, połóż chorego, zabandażuj kończynę zaczynając poniżej miejsca ukąszenia w kierunku obwodowym a następnie w kierunku tułowia, tak by pozostawało miejsce na włożenie palca pomiędzy opatrunek i kończynę Unieruchom kończynę Powstrzymaj ukąszonego od poruszania się Niebezpieczne obszary: Pacha Pachwina Potencjalnie niebezpieczne obszary: Brzuch Amputacje (poza palcami) Klatka piersiowa 9jeśli prawidłowo oddycha) Plecy Genitalia Głowa(jeśli przytomny) Szyja (oddycha prawidłowo) Udo Bezpieczne obszary: Kostki, Barki Obojczyk 15

Łokieć, przedramię Dłonie Stopy Kolana Podudzia 16

Protokół NAPAD Napad/postrzał/pchnięcie ostrym narzędziem Pytania Decyzja Pytania dodatkowe/zalecenia 1. Czy przestępca jest jeszcze na miejscu Dopytaj: zdarzenia? Opisz napastnika 2. Czy chory jest nieprzytomny? Karetka już Opisz zdarzenie 3. Zaburzenia oddychania (duszność) (sygnały) i Opisz użytą broń 4. Lokalizacja urazu rany centralne? POLICJA 1. Czy występują rany obwodowe z aktywnym krwawieniem, które zostało opanowane? 2. Podejrzenie złamań lub zwichnięć 3. Czy występuje ból brzucha? 4. Ofiara prosi o zabezpieczenie dowodów przestępstwa Nie Policja i karetka(bez sygnałów) lub samodzielny przyjazd do oddziału ratunkowego NIE Przekierowanie zgłoszenia na Policję Dopytaj Czy ofiara jest bezpieczna? Czy ofiara jest sama? Porady przez telefon: Jeśli nieprzytomny przejdź do protokołu nieprzytomny - Zaleć zgłoszenie zdarzenia na Policji/przekieruj rozmowę Zaleć powstrzymanie się od mycia i zmiany ubrania przed badaniem lekarskim Doradź poszukanie bezpiecznego miejsca do czasu przybycia Policji Nie ruszaj niczego Nie usuwaj ciał obcych Zatrzymaj krwawienie przez ucisk na ranę Jeśli widzisz złamaną kość lub ciało obce w krwawiącej ranie- nie uciskaj jej Rany centralne: Brzuch Plecy Pośladki Klatka piersiowa Głowa Szyja Ramiona Uda Rany obwodowe: Dystalnie od łokcia Dystalnie od kolana 17

Protokół GWAŁT zgwałcenie Pytania Decyzja Pytania dodatkowe/zalecenia 1. Czy przestępca jest jeszcze na miejscu zdarzenia? Dopytaj: Opisz napastnika 2. Czy chora/y jest nieprzytomna/y? Karetka już 3. Zaburzenia oddychania (duszność) (sygnały) i 4. Ból w klatce piersiowej POLICJA 1. Czy występują obrażenia pochwy/odbytu z aktywnym krwawieniem 2. Podejrzenie złamań lub zwichnięć 3. Czy występuje ból brzucha? 4. Ofiara jest nieletnia 5. Ofiara prosi o zabezpieczenie dowodów przestępstwa Nie Policja i karetka(bez sygnałów) lub samodzielny przyjazd do oddziału ratunkowego NIE Przekierowanie zgłoszenia na Policję Dopytaj Czy ofiara jest bezpieczna? Czy ofiara jest sama? Porady przez telefon: Zaleć badanie lekarskie z badaniami w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową oraz test ciążowy Jeśli nieprzytomny przejdź do protokołu nieprzytomny - Zaleć zgłoszenie zdarzenia na Policji/przekieruj rozmowę Zaleć powstrzymanie się od mycia i zmiany ubrania przed badaniem lekarskim Doradź poszukanie bezpiecznego miejsca do czasu przybycia Policji 18

Protokół KRWOTOK krwotok Pytania Decyzja Pytania dodatkowe/zalecenia 1. Czy pacjent jest nieprzytomny? Dopytaj: 2. Czy występuje duszność/problemy z oddychaniem? 3. Czy krwotok jest spowodowany urazem Karetka już (sygnały) 1. Opisz miejsce krwawienia 2. Opisz charakter krwawienia (tryska czy wypływa) 4. Czy są objawy wstrząsu (zawroty głowy, szybkie tętno, blada, spocona skóra, pragnienie) 5. Czy krwawienie nie daje się zatamować uciśnięciem rany? 6. Czy doszło do amputacji 7. Czy są rany niebezpiecznych okolic? 8. Czy występują wy mioty krwią? Nie 1. Czy ma zaburzenia krzepnięcia?( leki doustne jak warfaryna czy acenokumarol, hemofilia) 2. Otwarte rany potencjalnie bezpiecznej lokalizacji, gdzie udało się zatamować krwawienie. Chory powinien pojechać do Oddziału Ratunkowego, lub karetka przy braku kierowcy (bez sygnałów) NIE Lokalna Poradnia Chirurgiczna/Oddział Ratunkowy Dopytaj Porady przez telefon: Nie zostawiaj chorego bez opieki Jeśli nieprzytomny przejdź do protokołu nieprzytomny - Jeśli słaby, zawroty głowy, przyspieszone tętno i oddech połóż chorego, okryj, sprawdzaj tętno i oddech Uciśnij mocno miejsce krwawienia Jeśli występuje krwawienie tętnicze pomimo uciskania rany, uciśnij tętnicę powyżej rany w miejscu w którym można docisnąć ją do kości. Zdejmij pierścionki, obrączki z palców zranionej kończyny Amputowane części ciała włóż do plastikowych worków Krwawienie z nosa posadź chorego, każ mu uciskać skrzydełka nosa i pochylić głowę do przodu Groźne krwotoki: Pacha Odkrztuszanie krwi (masywne, ze skrzepami) Pachwina Szyja Po wycięciu migdałków Odbytnica ( ze skrzepami) Wymioty świeżą krwią Szyja Potencjalnie groźne krwotoki: Brzuch Ramię, bark Klatka piersiowa Twarz Udo (krwawienie tętnicze) 19

Pourazowe krwawienie z cewki moczowej Z pochwy(nie ciężarne) Wymioty krwią (niewielkie) Niegroźne krwawienia Kostki, Plecy Pośladki Odkrztuszanie niewielkiej ilości krwi Łokieć, przedramię Dłonie Stopy Kolana Podudzia Krwawienie z cewnika moczowego (nieurazowe) Niewielkie krwawienia z odbytu Krwawienia z nosa Krwawienia z ran owłosionej skóry głowy 20

Protokół URAZ OKA Urazy oka Pytania Decyzja Pytania dodatkowe/zalecenia 1. Czy pacjent jest nieprzytomny? Dopytaj: 2. Czy występuje duszność/problemy z oddychaniem? 3. Czy widać uszkodzenie gałki ocznej lub wyciek płynu z oka? Karetka już (sygnały) 1. przyczyna urazu: bezpośrednie uderzenie rana cięta penetrujące ciało obce 1. Uraz bezpośredni oka bez zaburzeń świadomości i oddechowych 1. czerwone oko bez urazu 2. zaprószenie oka 3. drobne ciała obce ( przy szlifowaniu/cięciu. Nie Chory powinien pojechać do Oddziału Ratunkowego, lub karetka przy braku kierowcy (bez sygnałów) NIE Lokalna Poradnia okulistyczna/oddział Ratunkowy Dopytaj Oparzenie chemiczne? Drażniące chemikalia? Zadrapania Ciała obce spojówki/rogówki Porady przez telefon: Utrzymuj drożność dróg oddechowych Pozwól choremu na zajęcie pozycji w której ma najmniejsze dolegliwości W przypadku małych ciał obcych (kurz, opiłki) przepłukuj oko do czasu przyjazdu ratowników stałym strumieniem letniej wody od kącika wewnętrznego Jeśli gałka oczna jest nacięta lub widać wypływ różowawego płynu, nie należy tego oka dotykać, bandażować Lecz wstrząs: przykryj chorego kocem NIE PODAWAJ NICZEGO DO JEDZENIA LUB PICIA Zadzwoń, jeśli stan chorego się zmieni Zamknij wszystkie zwierzęta które mogą stanowić zagrożenie dla chorego lub ratowników 21

Protokół OPARZENIE oparzenie Pytania Decyzja Pytania dodatkowe/zalecenia Karetka już (sygnały) 1. Czy pacjent jest nieprzytomny? 2. Czy chory ciągle się pali? 3. Czy występuje duszność/problemy z oddychaniem? 4. Czy są to oparzenia głowy, szyi? 5. Czy jest to porażenie prądem? 6. Czy oparzenia są rozległe (więcej niż 20% powierzchni ciała) 1. Czy są to oparzenia okrężne kończyn? 2. Czy są to głębokie oparzenia rąk, stóp 3. Oparzenia poniżej 20% powierzchni ciała 4. Chemiczne oparzenia oczu 1. Niewielkie oparzenia gorącym płynem 2. Oparzenia papierosami 3. Cukrzyca 4. Liczne pęcherze surowicze Nie Chory powinien pojechać do Oddziału Ratunkowego, lub karetka przy braku kierowcy (bez sygnałów) NIE Lokalna Poradnia Chirurgiczna/Oddział Ratunkowy Dopytaj: 1. rodzaj oparzenia (chemiczne, elektryczne, termiczne) 2. Ilość poszkodowanych 3. Spalone włosy w nosie 4. chrypka Czy schładzał oparzenie Jakie środki stosował Czy przepłukiwał oparzenia chemiczne Porady przez telefon: Utrzymuj drożność dróg oddechowych małe oparzenia ( poniżej 10 % powierzchni ciała)schładzaj czystą wodą Jeśli chory ciągle się pali, zgaś płomienie owijając go kocem. NIE USUWAJ SPALONEGO UBRANIA. Nie przykładaj niczego na oparzenia. Okryj chorego czystym prześcieradłem aby nie tracił ciepła Oparzenia chemiczne spłukuj czystą woda do przyjazdu ratowników Przy oparzeniach elektrycznych wyłącz źródło prądu. NIE PODAWAJ CHOREMU NICZEGO DO JEDZENIA I PICIA Zadzwoń, jeśli stan chorego się zmieni Zamknij wszystkie zwierzęta które mogą stanowić zagrożenie dla chorego lub ratowników 22

Protokół WYPADEK NURKOWY Wypadek nurkowy Pytania Decyzja Pytania dodatkowe/zalecenia 1. Czy poszkodowany jest nadal pod wodą? PSP ratownictwo wodne. Karetka natychmiast NIE 1. Czy poszkodowany jest nieprzytomny? 2. Czy poszkodowany nie oddycha lub brak prawidłowego oddechu? 3. Czy występuje ból w klatce piersiowej, kaszel lub krwioplucie? 4. Czy poszkodowany ma duszność, sinicę, przyspieszony oddech? 5. Czy wystąpiły drgawki, zaburzenia ruchomości i czucia w kończynach, zaburzenia orientacji, widzenia? 6. Czy poszkodowany ma trzeszczący obrzęk skóry w okolicy nadobojczykowej i szyi? 7. Czy skarży się na świąd skóry, plamistą wysypkę, bóle skórno- mięśniowe 8. Czy zdarzenie miało miejsce z innym wypadkiem (tonący samochód, jacht itp.)? 1. Czy poszkodowany oddychał pod wodą sprężonym powietrzem lub sztuczną mieszaniną oddechową 2. Czy przed nurkowaniem skakał do wody na główkę? 3. Czy poszkodowany spożywał alkohol lub inne środki odurzające? 4. Czy zakrztusił się wodą podczas nurkowania? Karetka natychmiast (sygnały) NIE karetka (bez sygnałów) Dopytaj: Jak długo trwało nurkowanie? Na jaką głębokość odbywało się nurkowanie? Czy poszkodowany otrzymuje tlen jeśli nie to czy jest możliwość jego podłączenia (przepływ 12 15 l/min)? Czy nurkował z akwalungiem? (potwierdzenie) Działanie: Kontakt z najbliższą komorą hiperbaryczną zgłoszenie wypadku i uzyskanie gotowości komory Dopytaj Szczegółowy opis zdarzenia. Czy doszło do jakiegoś dodatkowego urazu? Jakie dolegliwości podaje? NIE 1. Czy poszkodowany nurkował na zatrzymanym wdechu (bez akwalungu)? Jakie dolegliwości go niepokoją? SOR NIE 1. Czy do incydentu doszło więcej niż 24 godzin temu? NiŚPL/POZ Kontakt z lekarzem Porady przez telefon: Nie zostawiaj chorego bez opieki Jeśli nieprzytomny nieprzytomny Jeśli jest możliwość podłączenie tlen (przepływ 12 15 l/min)? 23

Protokół WYPADEK KOMUNIKACYJNY Wypadek komunikacyjny Pytania Decyzja Pytania dodatkowe/zalecenia 1. Czy znajdujesz się w miejscu wypadku czy widzisz go z Dodatkowe służby innego pojazdu w ruchu? Procedura wypadku z 2. Czy w miejscu wypadku istnieje dodatkowe zagrożenie (ogień, woda, prąd, materiały niebezpieczne)? Karetka natychmiast wieloma poszkodowanymi. 3. Ile osób jest poszkodowanych? (sygnały) 4. Czy wszyscy poszkodowani opuścili pojazdy? 5. Czy ktoś jest uwięziony w pojeździe? 6. Z jakimi środkiem/środkami lokomocji mamy do czynienia? 1. Czy poszkodowany jest nieprzytomny? 2. Czy poszkodowany nie oddycha lub brak prawidłowego oddechu? 3. Czy skóra jest blada i spocona? 4. Czy u poszkodowanego występuje masywny krwotok? 5. Czy stan świadomości jest ograniczony? 6. Poszkodowany uwięziony lub wypadł z pojazdu? 7. Samochód dachował? 8. Czy uraz dotyczy głowy, szyi klatki piersiowej lub brzucha i miednicy? 9. Czy doszło do amputacji (z wyjątkiem palców)? Karetka Specjalistyczna (jeśli dostępna) Nie 1. Pozostałe przypadki Karetka Podstawowa (jeśli dostępna) Dopytaj: Opisz co się stało? Na co skarży się poszkodowany w wypadku? Lokalizacja urazu. Czy poszkodowany zażywa jakieś leki (antykoagulanty!) Dopytaj Porady przez telefon: Nie zostawiaj chorego bez opieki Jeśli nieprzytomny nieprzytomny W przypadku krwotoku poleć wzywającemu ucisnąć przez dowolny materiał lub opatrunek miejsce krwawienia. Bezpośredniego ucisku należy unikać w przypadku widocznych w ranie ciał obcych lub odłamów kostnych. W przypadku zmian w miejscu zdarzenia lub w stania poszkodowanego/poszkodowanych zadzwonić ponownie. 24