PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY PIERZCHNICA Autorzy: Kierownik Zespołu Tomasz Pezold mgr Magdalena Janiszewska mgr inż. Józef Polkowski Współpraca: Urząd Gminy Pierzchnica Warszawa 2004 r.
SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE... 4 1.1. Podstawy formalne wykonania programu... 4 1.2. Zakres pracy i przyjęta metodyka... 5 1.3. Podstawowe zadania i cele w polityce ochrony środowiska... 6 2. CHARAKTERYSTYKA GMINY PIERZCHNICA... 11 2.1. Położenie geograficzne... 11 2.2. Dane ogólne... 11 2.3. Charakterystyka społeczno-gospodarcza gminy... 14 2.4. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej... 15 2.4.1. Budowa geologiczna... 15 2.4.2. Surowce mineralne... 16 2.5. Charakterystyka klimatyczna... 20 3.CHARAKTERYSTYKA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA ORAZ INFRASTRUKTURY ZWIĄZANEJ Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY PIERZCHNICA... 21 3.1. Środowisko przyrodnicze... 21 3.1.1. Fauna i flora... 21 3.1.2. Tereny i obiekty prawem chronione... 22 3.2. Wody powierzchniowe... 26 3.3. Wody podziemne... 27 3.4. Gospodarka wodno-ściekowa... 29 3.4.1. Gospodarka wodna... 29 3.4.2. Gospodarka ściekowa... 30 3.4.3. Wody opadowe... 31 3.5. Ochrona powietrza... 32 3.6. Ochrona powierzchni ziemi... 36 3.6.1. Gleby... 36 3.6.2. Gospodarka odpadami... 37 3.7. Klimat akustyczny. Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące... 40 3.7.1. Klimat akustyczny... 40 3.7.2. Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące... 41 4. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA DO ROKU 2011... 43 4.1. Wnioski z analizy stanu istniejącego... 43 4.2. Cele i zadania zawarte w Strategii rozwoju gminy... 43 4.3. Zadania i cele do realizacji w ramach Programu Ochrony Środowiska... 46 4.3.1. Cele ogólne... 46 4.3.2. Ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody... 47 4.3.3. Ochrona zasobów wodnych... 56 4.3.3. Ochrona powietrza... 65 4.3.4. Ochrona powierzchni ziemi i gospodarka odpadami... 74 4.3.5. Ochrona przed hałasem i promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizującym... 83 4.3.5. Edukacja ekologiczna... 87 5. PROGRAM ZADAŃ INWESTYCYJNYCH NA LATA 2004-2007... 91 6. MOŻLIWOŚCI POZYSKIWANIA ŚRODKÓW FINANSOWYCH NA INWESTYCJE Z ZAKRESU OCHRONY ŚRODOWISKA... 97 7. MONITORING I ZARZĄDZANIE WDRAŻANIEM PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA... 101 2
7.1. Monitoring stanu środowiska... 101 7.2. Monitoring polityki ekologicznej... 101 7.3. Zarządzanie programem... 102 7.4. Harmonogram weryfikacji celów i kierunków działań oraz terminów przygotowywania raportów z wykonania programów... 102 7.5. Upowszechnianie informacji o stanie środowiska i wykonaniu programu... 103 7.6. Mierniki oceny realizacji Programu... 105 8. SPIS ZAŁĄCZNIKÓW... 108 9. SPIS WYKORZYSTANYCH MATERIAŁÓW... 109 3
1. WPROWADZENIE 1.1. Podstawy formalne wykonania programu W 2000 r. Sejm przyjął dość ogólną Politykę ekologiczna państwa. Wejście w życie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami) oraz planowane wejście Polski do Unii Europejskiej wymusiło dalsze działania pod kątem dostosowywania polskiego prawa w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodnej do wymogów unijnych. Między innymi w art. 13-16 ww. ustawa Prawo ochrony środowiska wprowadziła obowiązek przygotowywania i aktualizowania co 4 lata polityki ekologicznej państwa. Mając na uwadze uszczegółowienie i skonkretyzowanie zapisów w w/w Polityce w 2001 r. opracowany został kolejny dokument II Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 2010, który między innymi nakreśla nowe zadania w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Dokument ten, przyjęty przez Sejm 8 maja 2003 r. (M.P. Nr 33 p.433) wpisuje się również w funkcjonującą w tej dziedzinie praktykę Unii Europejskiej, w której średniookresowe programy działań na rzecz ochrony środowiska są sporządzane od wielu lat. Aktualny szósty program obowiązuje właśnie do 2010 roku. Jest to tym bardziej warte podkreślenia, że znaczna część objętych Polityką działań, w szczególności te, które zaplanowane są na lata 2004-2006, Polska będzie realizowała już jako członek UE. Obowiązująca II Polityka ekologiczna państwa wytycza kierunki działań i priorytety między innymi w zakresie: ochrony przyrody, gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami, zaopatrzenia ludności w wodę, ochrony powietrza atmosferycznego, ochrony przed hałasem i niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym. We wspomnianym akcie prawnym wymieniono wiele kierunków działań m.in. w zakresie: mechanizmów finansowania, edukacji ekologicznej, rozwoju badań i postępu technicznego, ochrony przyrody i krajobrazu, ochrony wód podziemnych, ochrony zdrowia człowieka. Dla poszczególnych kierunków wytyczone zostały zadania na lata 2003-2006 oraz cele średniookresowe do 2010 roku. Podane zapisy wzorowane na dokumentach unijnych mają odniesienie zarówno do jednostek odpowiedzialnych za tworzenie prawa jak i do jednostek zobligowanych do jego przestrzegania. 4
Ze względu na nowe przepisy i nowe wymagania związane m.in. z planami integracji Polski z Unią Europejską istniejące dotychczas dla województw i niektórych powiatów programy ochrony środowiska w znacznym stopniu zdeaktualizowały się. W tej sytuacji opracowanie nowych programów wraz z planami gospodarki odpadami stało się koniecznością, co znalazło odbicie w przepisach polskiego prawa. Otóż zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami) zarządy województw, powiatów i gmin zobowiązane są do sporządzenia odpowiednio: wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska. Zgodnie założeniami niniejsze opracowanie należy postrzegać jako dokument strategiczny, który będzie wykorzystany przez władze powiatu przy zarządzaniu środowiskiem. 1.2. Zakres pracy i przyjęta metodyka Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska w art. 14, art. 17 i art. 18 (Dz. U. Nr 62 poz. 627) i wytyczne Ministra Środowiska w sprawie sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym podają, że Gminny program ochrony środowiska winien określać: A) Cele ekologiczne; B) Priorytety ekologiczne; C) Rodzaj i harmonogram działań proekologicznych; D) Środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Przygotowane opracowanie składa się z dwóch zasadniczych części: z opisu stanu aktualnego i ze strategii działań na lata najbliższe. Program ochrony środowiska dla gminy Pierzchnica opracowano na podstawie istniejących dokumentów i opracowań merytorycznych wykonanych przez różne jednostki dla województwa świętokrzyskiego, powiatu kieleckiego i Gminy Pierzchnica. Wykorzystano i inne udostępnione przez Urząd Gminy materiały, na które powołano się w odpowiednich miejscach w tekście. 5
W opracowaniu uwzględniono założenia Polityki ekologicznej państwa i Strategię Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego oraz wnioski i sugestie przedstawicieli władz lokalnych oraz przedstawicieli miejscowej ludności zebrane w trakcie wizji lokalnych. Poza II Polityką ekologiczna państwa z dokumentów nadrzędnych wytyczających cele i kierunki działań w zakresie rozwoju społeczno - gospodarczego i ochrony środowiska uwzględniono: przyjętą Uchwałą Nr XIV/225/2000 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego w dniu 30 czerwca 2000 r. Strategię Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego", przyjęty Uchwałą nr XI/87/03 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 1 lipca 2003 r. Program ochrony środowiska dla województwa świętokrzyskiego którego integralną częścią jest Plan gospodarki odpadami dla województwa świętokrzyskiego. 1.3. Podstawowe zadania i cele w polityce ochrony środowiska Przy wdrażaniu polityki ekorozwoju na terenie poszczególnych powiatów i gmin zgodnie z II Polityką ekologiczną państwa priorytet będzie miało stosowanie tzw. dobrych praktyk gospodarowania i systemów zarządzania środowiskowego. Pozwalają one bowiem kojarzyć efekty gospodarcze z ekologicznymi, a w szczególności: w przemyśle i energetyce m.in. wdrażanie metod czystszej produkcji, poprawa efektywności energetycznej, a także stosowanie alternatywnych surowców oraz alternatywnych i odnawialnych źródeł energii; zmniejszenie wodochłonności produkcji i rezygnacja z użytkowania wód podziemnych do celów przemysłowych (z nielicznymi, ściśle reglamentowanymi wyjątkami); stosowanie technik BAT (najlepsza dostępna technologia) w odniesieniu do instalacji stwarzających największe zagrożenie dla środowiska i inne, wzrost produkcji wyrobów spełniających standardy ekologiczne (ekoznakowanie); w transporcie - sterowanie zapotrzebowaniem na transport poprzez: - zmniejszenie transportochłonności gospodarki, 6
- szerokie wprowadzanie "czystszych" paliw (w tym biopaliw) i "czystszych" pojazdów (mniej zanieczyszczających powietrze i mniej hałaśliwych) z jednoczesną poprawą ich parametrów użytkowych i ekonomicznych; - racjonalizacja przewozów, dzięki której, można uzyskać zarówno zmniejszenie kosztów przewozu jak i zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza; - budowa obwodnic wokół miast; - wprowadzenie proekologicznego systemu taryf; w rolnictwie - stosowanie tzw. dobrych praktyk rolniczych, zapewniających lepsze wykorzystanie potencjału biologicznego gleb przy jednoczesnym zmniejszeniu negatywnego oddziaływania na środowisko nawozów i środków ochrony roślin; stworzenie systemu atestowania żywności; wspieranie takich form i sposobów zagospodarowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej, które sprzyjają zachowaniu i wzrostowi różnorodności biologicznej (w tym wprowadzanie na szerszą niż dotąd skalę rolnictwa ekologicznego, zwłaszcza na objętych ochroną obszarach o szczególnych walorach przyrodniczych oraz w bezpośrednim sąsiedztwie tych obszarów); rekultywacja gruntów oraz wspieranie programów wykorzystania gleb silnie zanieczyszczonych substancjami toksycznymi do produkcji roślin przeznaczonych na cele nie żywnościowe (przede wszystkim roślin przemysłowych i energetycznych) oraz pod zalesienia; wprowadzanie mechanizmów zachęcających do wykorzystania pod zalesienie gruntów rolnych o słabych glebach, gruntów podatnych na erozję, w sąsiedztwie cieków i zbiorników wodnych; w leśnictwie - wzrost lesistości kraju i rozszerzenie renaturalizacji obszarów leśnych, w tym renaturalizacji znajdujących się na terenach leśnych obszarów wodno-błotnych i obiektów cennych przyrodniczo; doskonalenie metod prowadzenia zrównoważonej gospodarki leśnej; poprawa stanu zdrowotnego lasów; ochrona przed pożarami; w budownictwie i gospodarce komunalnej - unowocześnienie systemów grzewczych z wykorzystaniem lokalnych zasobów energii odnawialnej, termomodernizację zasobów budowlanych, modernizację sieci cieplnych i wodociągowych, racjonalizację zużycia wody, segregację śmieci i odzysk surowców, wykorzystanie ciepła odpadowego i stosowanie szeregu innych nowoczesnych rozwiązań w infrastrukturze technicznej miast i osiedli, które nie tylko zmniejszy presję tej infrastruktury na środowisko, ale także ograniczy koszty 7
jej eksploatacji; ochrona krajobrazu przy planowaniu osiedli miejskich, podmiejskich i wiejskich oraz rozmieszczaniu obiektów produkcyjnych w strefach urbanizujących się; w zagospodarowaniu przestrzennym - korzystne dla środowiska kształtowanie przestrzenne w osadnictwie i poszczególnych dziedzinach działalności, a także zabezpieczenie ochrony wartości przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych oraz funkcji ekologicznych poszczególnych obszarów poprzez uwzględnianie warunków ich zachowania w planach zagospodarowania przestrzennego oraz w związanych z tymi planami decyzjach, programach, ocenach, studiach i ekspertyzach; w turystyce - zmniejszenie natężenia ruchu turystycznego w miejscowościach i na terenach najbardziej uczęszczanych przy równoczesnej promocji rejonów i miejsc dotychczas mniej popularnych, a również atrakcyjnych, wspieranie rozwoju zróżnicowanych form turystyki; w ochronie zdrowia - wprowadzenie klasyfikacji i systemu identyfikacji chorób kompleksów chorobowych uwarunkowanych niekorzystnym oddziaływaniem czynników środowiskowych; wprowadzanie nowoczesnych systemów zagospodarowania niebezpiecznych odpadów medycznych (segregacja, unieszkodliwianie, monitoring i kontrola); w handlu - ulepszanie systemu informacji o proekologicznych walorach produktów i wyrobów poprzez rozwój systemu ekoetykietowania oraz poprzez wprowadzanie, bądź upowszechnianie i uczytelnianie, dołączanych do przedmiotów sprzedaży informacji o uciążliwości dla środowiska ich produkcji i eksploatacji (zużycie energii, wody itp.). We wszelkich powiatowych lub gminnych programach ochrony środowiska przy opracowywaniu strategii ekorozwoju należy kierować się zasadami ochrony środowiska, które szczegółowo omówione zostały w II Polityce ekologicznej państwa. Wśród wymienionych zasad wiodącą jest zasada zrównoważonego rozwoju, której podstawowym założeniem jest takie prowadzenie polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe, nie doznające uszczerbku, możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne jak i przyszłe pokolenia, co 8
oznacza konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z polityką w poszczególnych dziedzinach gospodarki. Zasada zrównoważonego rozwoju powinna być przy realizacji polityki ekologicznej państwa uzupełniona szeregiem zasad pomocniczych i konkretyzujących, które znalazły zastosowanie w rozwiniętych demokracjach. Zostały one również szczegółowo omówione w II Polityce ekologicznej państwa. Najważniejsze z nich to: - zasada przezorności, - zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska, - zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, - zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej, - zasada "zanieczyszczający płaci". Głównym zagrożeniem dla środowiska nadal pozostaje zbyt duża emisja, a także nadmierna koncentracja lub natężenie, zanieczyszczeń i innych uciążliwości w niektórych rejonach kraju. Strategia przeciwdziałania tej sytuacji będzie oparta o zasadę prewencji, która zakłada, że przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno być podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć w oparciu o posiadaną wiedzę, wdrożone procedury ocen oddziaływania na środowisko oraz monitorowanie prowadzonych przedsięwzięć. Oznacza to także, że przy wyborze środków zapobiegawczych oraz sposobów likwidacji skutków określonych procesów lub zdarzeń, a także przy podziale dostępnych środków na ochronę środowiska, preferencje będą uzyskiwały działania usytuowane wyżej w następującym porządku hierarchicznym: - zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń i innych uciążliwości, tj. działanie na rzecz przebudowy modelu produkcji i konsumpcji w kierunku zmniejszania presji na środowisko - w szczególności poprzez stosowanie tzw. najlepszych dostępnych technik (BAT); - recykling, tj. zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania; - zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń, zgodne z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (tzw. dyrektywa IPPC); 9
- wprowadzanie prośrodowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, polegające na systematycznej identyfikacji, a następnie konsekwentnej realizacji celów środowiskowych prowadzących do ograniczania oddziaływań na środowisko i zużywania jego zasobów proporcjonalnie do wielkości produkcji, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymaganiami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji i Responsible Care, itp. W Unii Europejskiej obowiązują i inne zasady, z których treścią zapoznać się można w ogólnie dostępnych dyrektywach. Podawane zapisy mają charakter bardzo ogólny a treść jest bezdyskusyjna. Przykładowo zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej ma zastosowanie do wyboru planowanych przedsięwzięć wymagających nakładów finansowych, a następnie, w trakcie i po zakończeniu ich realizacji - do oceny osiągniętych wyników. W praktyce oznacza ona potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. Z przytoczonych wyżej ogólnych zapisów dotyczących polityki ekologicznej państwa wynika, że jedną z podstawowych zasad rozwoju zrównoważonego jest dostosowanie form zagospodarowania do predyspozycji środowiska przyrodniczego tak, aby nie naruszyć równowagi przyrodniczej. 10
2. CHARAKTERYSTYKA GMINY PIERZCHNICA 2.1. Położenie geograficzne Pod względem fizycznogeograficznym gmina Pierzchnica położona jest w centralnej części mezoregionu Pogórze Szydłowskie stanowiącego część składową makroregionu Wyżyna Kielecka wchodzącego w obręb prowincji Wyżyna Małopolska (J. Kondracki, 1998 r.). Mezoregion ten stanowi przejście pomiędzy makroregionami Wyżyną Kielecką i Niecką Nidziańską a dokładniej pomiędzy Górami Świętokrzyskimi a Niecką Nidziańską. 2.2. Dane ogólne Gmina Pierzchnica leży w centralnej części województwa świętokrzyskiego, w powiecie kieleckim. Graniczy z: od północy z gminą Daleszyce (powiat kielecki), od wschodu z gminą Raków (powiat kielecki), od południa z gminami: Szydłów (powiat staszowski), Gnojno (powiat buski), Chmielnik (powiat kielecki), od południa z gminą Morawica (powiat kielecki). Granice gminy są w większości granicami sztucznymi prowadzonymi drogami polnymi, granicami lasów i przecinkami. Jedynie granica północna i wschodnia częściowo biegnie wzdłuż strumieni i cieków wodnych. Powierzchnia Gminy wynosi 104.459 ha a liczba jej mieszkańców 4.808 osoby (stan na 31 grudzień 2003 r., wg danych Urzędu Gminy). Na terenie gminy znajduje się 17 sołectw, których wykaz przedstawiono w Tabeli 2.1. 11
Tabela 2.1. Wykaz miejscowości na terenie gminy Lp. Miejscowość Liczba mieszkańców 1. Brody 150 2. Czarna 37 3. Drugnia 301 4. Drugnia Rządowa 189 5. Górki 235 6. Gumienice 470 7. Holendry 67 8. Maleszowa 312 9. Osiny 253 10. Pierzchnianka 246 11. Pierzchnica 941 12. Podlesie 333 13. Podstoła 139 14. Skrzelczyce 613 15. Strojnów 182 16. Ujny 162 17. Wierzbie 178 Źródło: dane Urzędu Gminy Gmina Pierzchnica jest małą gminą rolniczą z małymi rozdrobnionymi gospodarstwami rolnymi, bez przemysłu i tradycji rzemieślniczych. Podstawą rozwoju rolnictwa są gleby rozwinięte na wychodniach wapieni wieku dewońskiego (rędziny) i namułów rzecznych (mady). Na mniej urodzajnych glebach piaszczystych prowadzona jest gospodarka leśna a na podmokłych - hodowlana. Gmina należy do obszarów o dosyć niskiej lesistości - lasy zajmują 23 % powierzchni. Jednym z największych bogactw naturalnych gminy są kopaliny mineralne głównie surowce węglanowe reprezentowane przez wapienie i dolomity oraz iły. Gmina dzięki czystemu i niezdegradowanemu środowisku przyrodniczemu dysponuje dużymi walorami turystyczno krajobrazowymi, lecz nie posiada rozwiniętej infrastruktury do uprawiania turystyki i agroturystyki. Strukturę zagospodarowania gminy przedstawia Tabela 2.2. Procentową strukturę użytkowania gruntów przedstawia Rysunek 2.1. 12
Tabela 2.2. Struktura zagospodarowania gminy (stan na rok 2003) Pow. gminy ogółem ogółem grunty orne Użytki rolne sady łąki pastwiska [ha] lasy Pozostałe i nieużytki (w tym wody) 10.459 7.537 5.436 197 1.001 903 2.423 499 Źródło: dane Urzędu Gminy lasy 23% grunty orne sady pozostałe i nieużytki (w tym wody) 5% pastwiska 9% łaki 10% sady 2% grunty orne 51% łaki pastwiska pozostałe i nieużytki (w tym wody) lasy Rys. 2.1. Procentowa struktura użytkowania gruntów Układ komunikacyjny gminy tworzą drogi powiatowe i gminne. W gminie nie występują ciągi komunikacyjne zaliczone do kategorii dróg krajowych i wojewódzkich. Sumaryczna długość dróg powiatowych wynosi 71,817 km, z czego 54,407 km (75,8%) to drogi o nawierzchni bitumicznej. Drogi gruntowe to zaledwie 4,085 km, co stanowi 5,7% ogółu dróg powiatowych. Uzupełnieniem układu komunikacyjnego gminy są drogi gminne, których ogólna długość wynosi 57,26 km z czego 40,74 km (71,1%) to drogi o nawierzchni gruntowej. Zaledwie 6,8 km (11,9%) dróg gminnych posiada nawierzchnię bitumiczną. Stan dróg nie jest zadowalający. 13
2.3. Charakterystyka społeczno-gospodarcza gminy Jak już wcześniej wspomniano, Gmina Pierzchnica jest małą gminą rolniczą z małymi rozdrobnionymi gospodarstwami rolnymi, bez przemysłu i tradycji rzemieślniczych. Gmina charakteryzuje się wysokim bezrobociem - 18,4% a dodatkowo występuje ukryte bezrobocie w rolnictwie. Na terenie gminy znajdują się trzy większe (zatrudniające ponad 10 osób) zakłady przemysłowe. Ich wykaz przedstawia Tabela 2.3. Tabela 2.3. Wykaz zakładów przemysłowych na terenie gminy Pierzchnica, zatrudniających ponad 10 osób Lp. Nazwa zakładu, adres Liczba zatrudnionych 1. Gminna Mleczarnia, Pierzchnianka 66 16 2. Kopalnia Wierzbie w Wierzbiu 15 3. PPH Centropol Pierzchnica 50 Źródło: dane Urzędu Gminy W Tabeli 2.4. przedstawiono dochody i wydatki gminy w ostatnich latach. Tabela 2.4. Dochody i wydatki gminy Dochody i wydatki Gminy [tys. zł] Lata 2000 2001 2002 Dochody ogółem w tym: 5.809 6.767 6.899 - własne 1.994 1.926 Wydatki ogółem 6.514 7.023 6.724 Wydatki inwestycyjne ogółem w tym: 1.960 1.678 903 - na ochronę środowiska (w tym systemy oczyszczania ścieków) 67 74 10 - na gospodarkę wodną 28 9 13 Pochodzenie środków na inwestycje: 1.960 1.678 903 - budżet gminy 1.916 1.100 903 - fundusze krajowe 44 578 - - fundusze zagraniczne - - - Źródło: dane Urzędu Gminy 14
2.4. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej 2.4.1. Budowa geologiczna Obszar gminy położony jest w obrębie południowego, permsko-mezozoicznego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. W jego podłożu zlegają struktury paleozoicznego antyklinorium dymińsko-klimontowskiego regionu kieleckiego Gór Świętokrzyskich. Ich odzwierciedleniem na powierzchni są widoczne w północnej części gminy, formy strukturalne niższego rzędu reprezentowane przez synklinę skrzelczycką z osadami środkowego i górnego dewonu w jądrze oraz antyklinę i synklinę Radomic: pierwszą z osadami dolnego dewonu a drugą ze skałami górnego dewonu w jądrze. W części centralnej gminy zaznacza się jej główna struktura synklina maleszowska wypełniona osadami od triasu do jury górnej włącznie. W części południowej przebiega antyklina lisowska wyrażona utworami kambryjskimi na zachodzie i pojawiającymi się w kierunku wschodnim osadami dewońskimi. Struktury zbudowane z osadów paleozoicznych są rezultatem działalności ruchów kaledońsko-warcyjskich. Utwory kambru to głównie piaskowce, mułowce i iłowce z wkładkami piaskowców. Utwory dewońskie odsłaniają się w północno-zachodniej i południowo wschodniej części gminy. Na zerodowanych osadach dewońsko-karbońskich w lokalnych obniżeniach zalegają zlepieńce podstawowe cechsztymu przechodzące częściej w niektórych rejonach sąsiadujących z obszarem gminy w osady marglisto-ilaste z wkładkami piaskowców. Profil dolnego triasu zapoczątkowuje kompleks zlepieńców i brekcji wapiennodolomitowej zastępowanej przez jasnoróżowe piaskowce i wiśniowe iły. W środkowym triasie - w wapieniu muszlowym dominują szare wapienie często przechodzące w wapienie margliste, faliste lub krystaliczne. W górnym triasie sedymentacja ma charakter lagunowy i lądowy. Powstają osady terygeniczne o dużym zróżnicowaniu litologicznym: piaskowce, mułowce i iłowce z wkładkami wapieni, margli, dolomitów. Środkową jurę reprezentują piaskowce zlepieńcowate ze spongiolitami. Transgresja górnojurajska pozstawiła wapienie skaliste, gruboławicowe i pyłowe z krzemieniami oraz wapienie i margle. Wapienie górnej jury stanowią cenne odmiany skał budowlanych (np. marmury techniczne) i wysokogatunkowy surowiec przemysłu materiałów wiążących. 15
W trzeciorzędzie skały mezozoiczne ulęgają wietrzeniu i denudacji. W dolnej części miocenu dominują osady ilaste natomiast w wyższej powstają wapienie litotaminowe odsłonięte na dużych obszarach gminy w formie odizolowanych płatów. Erozyjne obniżenie morfologiczne rozwinięte w wyżej omówionych utworach wypełniają osady czwartorzędu. Dominują w nich osady plejstoceńskie różnych zlodowaceń i okresów międzylodowcowych. W osadach starszych (zlodowacenie południowopolskie i środkowopolskie) przeważają piaski i żwiry lodowcowe i wodnolodowcowe, piaski peryglacjalne i gliny zwałowe natomiast w młodszych piaski dolinne, żwiry z materiałem północnym, lessy i mułki lessowate. Współczesne doliny rzeczne wypełniają osady aluwialne holocenu: piaski eoliczne i piaski eoliczne na wydmach dobrze wysportowane o miąższościach dochodzących do 10 m, piaski i żwiry rzeczne z reguły źle wysportowane i zanieczyszczone substancją ilasto-humusową a także torfy, namuły torfiaste i mady. Miąższość plejstoceńskoholoceńskiego przykrycia jest bardzo różna i zmienia się w granicach od kilku do kilkudziesięciu metrów. 2.4.2. Surowce mineralne Jednym z największych bogactw naturalnych gminy są kopaliny mineralne. Należą do nich głównie surowce węglanowe reprezentowane przez wapienie i dolomity oraz iły. Na terenie gminy znajduje się 9 złóż w kat. B, C 1 i C 2 lub posiadających kartę rejestracyjną i ujętych w bilansie zasobów państwa. Łączne zasoby w tych złożach szacuje się na 78 700 000 ton. W trzech z nich odbywa się eksploatacja (złoża: Wierzbie, Drugnia Rządowa i Drugnia), w trzech została zaniechana a w dalszych trzech nie została podjęta. Pod względem surowcowym wśród złóż udokumentowanych dominują kopaliny węglanowe a przede wszystkim wapienie oraz dolomity i kalcyty żyłowe. Wśród złóż prognostycznych i perspektywicznych obok wapieni są też iły triasowe i piaski czwartorzędowe. Rysunki 2.2. i 2.3. Przedstawiają Kopalnię Wierzbie. 16
Rys. 2.2. Kopalnia Wierzbie Urobek wykorzystywany jest jako kruszywo budowlane, mączka wapienna do mas bitumicznych, kreda pastewna i do produkcji ceramiki budowlanej. Zróżnicowanie wiekowe i fizyko-chemiczne wapieni powoduje, że mogą być one wykorzystywane w szerokim zakresie: od bloków budowlanych i okładzin dekoracyjnych poprzez kruszywa drogowe, kolejowe, budowlane, przemysł wapienny i chemiczny do różnych zastosowań w rolnictwie. Rys. 2.3. Praca w kopalni Wierzbie 17
Gmina posiada także pewne zasoby piasków czwartorzędowych, które można eksploatować na potrzeby miejscowej ludności. Należą do nich pisaki eoliczne i rzeczne występujące w różnych rejonach gminy, w formie niewielkich nagromadzeń. Zestawienie złóż kopalin występujących na obszarze gminy Pierzchnica przedstawia Tabela 2.5. 18
Tabela 2.5. Zestawienie złóż kopalin występujących na obszarze gminy Pierzchnica ujętych w bilansie zasobów państwa Zasoby geologiczne Rodzaj kopaliny bilansowe Zastosowanie Klasyfikacja Lp. Nazwa złoża [tys. Mg] kopaliny skalnej sozologiczna Wiek Kategoria rozpoznania ZŁOŻA OBECNIE EKSPLOATOWANE wapienie 825 Sw-wapiennicze, 1. WIERZBIE Sd-drogowe, B-konfliktowe dewon karta rejestracyjna Skb-kruszywa budowlane 2. DRUGNIA RZĄDOWA 3. DRUGNIA 1. 2. 3. 4. 5. 6. SKRZELCZYCE-W SKRZELCZYCE-E złoże nieeksploatowane wapienie 1.045 trzeciorzęd B + C 2 Sd-drogowe, Sr-rolnicze B-konfliktowe iły 112 Scb-ceramika budowlana A-niekonfliktowe trias C 1 ZŁOŻA OBECNIE NIEEKSPLOATOWANE kalcyt + wapień dekoracyjny 9.014 Sw-wapiennicze C-bardzo Sd-drogowe, dewon karta rejestracyjna konfliktowe Skb-kruszywa budowlane CZERWONA GÓRA dolomity 54.350 złoże niezagospodarowane dewon B GUMIENICE II wapienie 1.391 wydobycie zaniechane jura C 1 GUMIENICE wapienie 1.066 wydobycie zaniechane jura karta rejestracyjna wapienie i dolomity 7.126 OSINY złoże niezagospodarowane dewon C 1 OSINY I wapienie 825 wydobycie zaniechane dewon karta rejestracyjna Sd-drogowe, Skb-kruszywa budowlane, Sw-wapiennicze Sb-budowlane, Sd-drogowe Sb-budowlane, Sd-drogowe, Sch-chemiczne Sb-budowlane, Sd-drogowe, Sbb-budowlane bloczne C-bardzo konfliktowe C-bardzo konfliktowe C-bardzo konfliktowe C-bardzo konfliktowe Sb-budowlane, Sd-drogowe, B-konfliktowe Sbb-budowlane bloczne Źródło: Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego gminy EPRD Biuro Polityki Gospodarczej i Rozwoju Regionalnego Przyczyny konfliktowości złoża K-ochrona krajobrazu K-ochrona krajobrazu K-ochrona krajobrazu Gl-ochrona gleb, K-ochrona krajobrazu K-ochrona krajobrazu K-ochrona krajobrazu K-ochrona krajobrazu Gl-ochrona gleb, W-ochrona wód podziemnych K-ochrona krajobrazu Gl-ochrona gleb,
2.5. Charakterystyka klimatyczna Pod względem klimatycznym obszar gminy leży na skraju Regionu Zachodniopomorskiego, w strefie przejściowej do Regionu Wschodniomałopolskiego. Średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca stycznia wynosi -3,5 o C, średnia najcieplejszego miesiąca lipca +17 o C. Średni opad roczny wynosi 660 mm a pokrycie śnieżne obserwowane jest przez 85-87 dni w roku. Okres wegetacji trwa 265 dni. Przymrozki pojawiają się na początku października a zanikają w połowie maja. Wilgotność względna powietrza zbliżona jest do przeciętnej wilgotności w Polsce i wynosi ok. 80%. Mgły wystepują przeciętnie 30 razy najczęściej w październiku i listopadzie listopadzie najrzadziej w czerwcu i lipcu. W rejonie gminy przeważają wiatry zachodnie z kierunku SW, W i NW. Stanowią one 40-55% wszystkich obserwacji. Mniejszy jest udział wiatrów wschodnich (15-30 %) a wiatry południowe są notowane częściej niż północne. Cisze na terenie gminy stanowią około 15%. Udział wiatrów z poszczególnych kierunków nie jest jednakowy w ciągu całego roku. Wiatry zachodnie osiągają największą przewagę nad wiatrami z pozostałych kierunków w lipcu, sierpniu i wrześniu. Jesienią notuje się wzrost wiatrów z kierunku wschodniego. Wiosną dominują wiatry z kierunku zachodniego.
3.CHARAKTERYSTYKA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA ORAZ INFRASTRUKTURY ZWIĄZANEJ Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY PIERZCHNICA 3.1. Środowisko przyrodnicze 3.1.1. Fauna i flora Lasy spełniają bardzo istotne funkcje przyrodnicze w gminie. Chronią gleby przed zmywaniem i wyjałowieniem prze wody opadowe, stabilizują stoki chroniąc je przed ruchami masowymi, regulują stosunki wodne w zakresie retencjonowani wód podziemnych i powierzchniowych a także zmniejszają ich spływ powierzchniowy. Las przyczynia się do zmniejszenia wysokich i podwyższenia niskich stanów wód w ciekach powodując tym samym wyrównany spływ wód. Chroni przed wiatrami, stanowi skuteczną osłonę przed hałasem i ma szczególne znaczenie dla regeneracji sił psychicznych i fizycznych człowieka. Należy również wspomnieć o leczniczym i bakteriobójczym działaniu powietrza leśnego przesyconego związkami aromatycznymi. Jest doskonałym terenem dla wypoczynku i turystki. Gmina Pierzchnica należy do obszarów o niewielkiej lesistości. Lasy ogółem zajmują 2.423 ha co stanowi 23 % powierzchni gminy. Pod względem własności w większości są to lasy państwowe. Większe kompleksy leśne znajdują się we wschodniej części gminy pomiędzy wsiami Ujny Holendry Podstoła oraz na zachód od wsi Osiny i Drugnia Rządowa. Pod względem struktury siedliskowej występują siedliska bardzo żyzne (lasy) i żyzne (lasy mieszane) a także średnio żyzne (bory mieszane) i ubogie (bory). W drzewostanie dominującym gatunkiem jest sosna z domieszką świerka i jodły a także brzozy, olszy, dębu i grabu. Lasy oprócz roli gospodarczo-ochronnej i klimatotwórczej spełniają ważną funkcję turystyczno-rekreacyjną. Kompleksy leśne położone w północnowschodniej części gminy znajdują się w obrębie otuliny Lisowsko-Orłowińskiego Parku Krajobrazowego (C-OPK) wyznaczonej dla ochrony zasobów przyrodniczych regionu świętokrzyskiego. Granica pomiędzy parkiem a otuliną przebiega wzdłuż północnej granicy gminy od Komórek do Lewanowa a następnie wzdłuż rzeki Czarnej do Smykowa. 21