PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ (KLASY I-III) Szkoły Podstawowej im. Leśników Polskich w Gębicach KLASA II Obszary aktywności podlegające ocenianiu w klasach I III obejmują: rozumienie słowa mówionego, wypowiadanie się czytanie, odbiór tekstów literackich pisanie oraz redagowanie zdań i wypowiedzi umiejętności językowe umiejętności matematyczne treści przyrodniczo społeczne umiejętności artystyczne sprawność fizyczną zachowanie. Ocenianie powinno: dawać dziecku informacje o tym, co już umie, nad czym musi popracować, jak daleko jest na drodze do osiągnięcia celu, uwzględniać możliwości dziecka, brać pod uwagę wkład pracy dziecka, jego wysiłek włożony w wykonanie jakiegoś zadania, nie etykietować dzieci, zachęcać do dalszej pracy, uświadamiać, że wysiłek się opłaca, nie pełnić funkcji kary czy nagrody, nie zawierać krytyki osoby, uwzględniać postęp, jaki dokonał się w dziecku. Oceniając postępy uczniów należy brać pod uwagę oprócz wiedzy: wkład pracy dziecka, efekt jaki on osiąga, jego możliwości. Sposoby oceniania: Ocena werbalna ukierunkowywanie ucznia do osiągnięcia celu; Ocena gestem i mimiką ; Ocena wyrażona w stopniu; Ocena opisowa;
Formy oceniania: na bieżąco bezpośrednio po wykonanej pracy w formie ustnej lub pisemnej wypowiedzi nauczyciela skierowanej bezpośrednio do ucznia. Ocena bieżąca dokumentowana jest w dzienniku lekcyjnym i zawiera zapis cyfrowy: 6, 5, 4, 3, 2, 1. Oceny bieżące mogą być uzupełniane znakami + i -. semestralne w postaci oceny opisowej opracowanej przez nauczyciela uczącego w danej klasie; roczne w formie świadectwa szkolnego zawierającego opis stopnia opanowania zrealizowanych treści programowych obowiązujących w danej klasie; Ocenianie prac pisemnych: Punkty w % - ocena 100% + zadanie dodatkowe w zależności od stopnia trudności sprawdzianu celujący (6) 99% - 90% - bardzo dobry (5) 89% - 75% - dobry (4) 74% - 50% - dostateczny (3) 49% - 30% - dopuszczający (2) poniżej 30% - niedostateczny (1) Przy ocenianiu bieżącym wykorzystywana jest następująca gradacja ocen: (6) Uczeń wyjątkowo dobrze opanował wiadomości określone programem nauczania i często jego wiadomości wykraczają poza program. Sprawnie posługuje się zdobytą wiedzą i umiejętnościami. Stale wykonuje prace na wysokim poziomie. Wykazuje zaangażowanie, inicjatywę i oryginalność. (5) Uczeń w stopniu bardzo dobrym opanował wiadomości i umiejętności przewidziane programem nauczania w danej klasie. Bardzo dobrze wykonuje swoje prace. Wykazuje aktywność i zaangażowanie. (4) Uczeń dobrze opanował wiadomości i umiejętności określone programem nauczania w danej klasie i potrafi je zastosować w sytuacjach typowych, według podanych wzorów znanych z lekcji i z podręcznika. (3) Uczeń ma trudności w opanowaniu podstawowych wiadomości i umiejętności. Stara się wykonywać wymagane polecenia, ale przy stałej pomocy nauczyciela.
(2) Uczeń ma problemy z opanowaniem wiadomości i umiejętności na poziomie podstawowym. Zadania często wykonuje przy pomocy nauczyciela. (1) Uczeń nie opanował wiadomości i umiejętności na poziomie podstawowym. Nie potrafi wykonać zadania nawet z pomocą nauczyciela. Ocenie bieżącej podlegają wszystkie działania ucznia m.in.: praca na lekcji, prace domowe, sprawdziany umiejętności, przygotowanie do lekcji. Indywidualizacja: W pracy z uczniem na zajęciach nauczyciel uwzględnia: wskazania poradni pedagogiczno psychologicznej; własne obserwacje; wskazania lekarza specjalisty; Sposoby dostosowania wymagań do indywidualnych możliwości ucznia: dostosowanie czasu trwania zadań do możliwości skupienia uwagi ucznia; częste monitorowanie pracy ucznia i przywoływanie jego uwagi; dopilnowanie ucznia, aby sprawdził wykonaną pracę; podział sprawdzianów na mniejsze partie; dostosowanie miejsca pracy do potrzeb ucznia; ograniczenie (zmniejszenie) wielkości przepisywanego fragmentu; formułowanie konkretnych oczekiwań w stosunku do ucznia; zezwalanie na dokończenie w domu niektórych prac; zwracanie uwagi i nagradzanie wysiłku ucznia; Indywidualizacja pracy domowej: wybiórcze czytanie (czytanie fragmentów tekstu); zadawanie zadań o mniejszym stopniu trudności; zadawanie mniejszych partii materiału;
Kryteria oceniania postępów ucznia klasy II I. EDUKACJA POLONISTYCZNA układa wielozdaniowe wypowiedzi; trafnie i poprawnie formułuje pytania i odpowiedzi, zdania rozkazujące i wykrzyknikowe; rozumie słuchany i czytany tekst; pisze czytelnie, płynnie wyrazy i zdania; pisze poprawnie z pamięci i ze słuchu zdania i krótkie teksty z trudnościami ortograficznymi (wyrazy z ą, ę, ó, rz, ch, h); rozpoznaje rzeczowniki, czasowniki i przymiotniki; rozpoznaje liczbę pojedynczą i mnogą, rodzaj rzeczownika; pisze zdania opisujące przedmioty, krótkie listy, życzenia, adresuje list. II. JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY rozumie proste polecenia i właściwie na nie reaguje; nazywa obiekty w najbliższym otoczeniu; recytuje wierszyki i rymowanki, śpiewa piosenki; rozumie sensu opowiedzianych historyjek, gdy są wspierane obrazkami, przedmiotami, gestami. III. EDUKACJA PRZYRODNICZA zna pory dnia i roku, nazwy miesięcy, budowę roślin i warunki ich życia; przeprowadza proste doświadczenia, obserwacje, pomiary i wyciąga trafne wnioski; zna i stosuje zasady poruszania się po drodze; prowadzi obserwację pogody i zapisuje jej elementy w formie obrazkowej. IV. EDUKACJA MATEMATYCZNA słownie i cyfrowo zapisuje liczby w zakresie 100; porównuje i porządkuje liczby dwu i trzy; biegle dodaje i odejmuje w zakresie 100; mnoży i dzieli liczby w zakresie 30; rozwiązuje proste zadania tekstowe;
potrafi dokonać prostych obliczeń kalendarzowych, pieniężnych, wagowych, długości, czasu, zegarowych; kreśli odcinki, linie proste, prostokąty, kwadraty, trójkąty. V. EDUKACJA SPOŁECZNO ETYCZNA potrafi odróżnić, co jest dobre, a co złe w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi, wie, że warto być odważnym, mądrym i pomagać potrzebującym; wie, że nie należy kłamać lub zatajać prawdy; współpracuje z innymi w zabawie, nauce szkolnej i w sytuacjach życiowych; przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej oraz w świecie dorosłych; grzecznie zwraca się do innych w szkole, w domu i na ulicy; ma rozeznanie, że pieniądze otrzymuje się za pracę; dostosowuje swe oczekiwania do realiów ekonomicznych rodziny; wie, że ludzie żyją w różnych warunkach i dlatego nie należy się chwalić bogactwem ani nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują się w trudniejszych warunkach; zna zagrożenia ze strony ludzi; wie, do kogo i w jaki sposób należy się zwrócić o pomoc; wie, gdzie można bezpiecznie organizować zabawy, a gdzie nie i dlaczego; umie opowiedzieć na czym polega praca ludzi w różnych zawodach; wie, w jakiej mieszka miejscowości, jakiej jest narodowości, że mieszka w Polsce, a Polska znajduje się w Europie, zna symbole narodowe, rozpoznaje flagę i hymn Unii Europejskiej; wie, że nie wolno zabierać cudzej własności bez pozwolenia, pamięta o oddawaniu pożyczonych rzeczy i nie niszczy ich; niesie pomoc potrzebującym, także w sytuacjach codziennych. VI. EDUKACJA PLASTYCZNA przedstawia w swych pracach zjawiska, wydarzenia uwzględniając ruch postaci, nastrój; w pracach uwzględnia kształt, barwę, wielkość, proporcje, układ, fakturę, sytuacje przestrzenne; właściwie dobiera techniki plastyczne i materiały. VII. EDUKACJA MUZYCZNA potrafi akompaniować do piosenek i zabaw za pomocą efektów akustycznych i instrumentów perkusyjnych; śpiewa piosenki indywidualnie i zbiorowo; improwizuje melodie do krótkich tekstów;
swobodnie interpretuje ruchem tematy rytmiczne. VIII. EDUKACJA TECHNICZNA a) w zakresie wychowania technicznego: wie, jak ludzie wykorzystywali dawniej i dziś siły przyrody (wiatr, wodę); majsterkuje; zna ogólne zasady działania urządzeń domowych; buduje z różnorodnych przedmiotów dostępnych w otoczeniu, konstruuje urządzenia techniczne; b) w zakresie dbałości o bezpieczeństwo własne i innych: utrzymuje porządek wokół siebie, sprząta po sobie i pomaga innym; zna zagrożenia wynikające z niewłaściwego używania narzędzi i urządzeń technicznych; wie, jak należy bezpiecznie poruszać się na drogach i korzystać ze środków komunikacji; wie, jak trzeba zachować się w sytuacji wypadku. IX. ZAJĘCIA KOMPUTEROWE właściwie organizuje własne działania; ustala kolejność czynności; wybiera najwłaściwszy sposób realizacji zadania; umie dobrać narzędzia, przybory i materiały. XI.EDUKACJA RUCHOWO ZDROWOTNA jest sprawny ruchowo; chętnie współdziała w grach i zabawach zespołowych; jest zdyscyplinowany, systematyczny, wytrwały w pokonywaniu trudności; przestrzega ładu i porządku oraz zasad gry; umie dokonać samooceny własnej pracy; troszczy się o zdrowie, czystość, higienę i bezpieczeństwo swoje i innych; przestrzega norm postępowania jako uczeń i kolega.
Kryteria oceniania uczniów w edukacji wczesnoszkolnej Klasa II Edukacja polonistyczna Czytanie. Czyta płynnie z odpowiednią intonacją, ekspresją każdy tekst, czyta cicho ze zrozumieniem i odpowiada na wszystkie pytania. Pisanie. Pisze bezbłędnie z pamięci i ze słuchu z zachowaniem prawidłowego kształtu liter i ich połączeń, zna zasady ortograficzne. Mówienie. Stosuje logiczne wypowiedzi wielozdaniowe, poprawne pod względem językowym, posługuje się bogatym słownictwem (stosuje np. związki frazeologiczne), potrafi samodzielnie dokonać selekcji treści, potrafi rozpoznać rzeczownik, umie określić czas, osobę i liczbę czasowników, umie określić liczbę i rodzaj rzeczowników i przymiotników. Czytanie. Czyta płynnie i wyraziście pełnymi zdaniami, czyta płynnie z podziałem na role, umie czytać cicho ze zrozumieniem i odpowiadać na pytania związane z tekstem, wyodrębnia w utworze kolejne wydarzenia, dostrzega związki między nimi. Pisanie. Umie pisać z pamięci i ze słuchu w zakresie opracowanego słownictwa, zna i stosuje zasady ortograficzne, potrafi napisać swobodny tekst na określony temat, płynnie, czytelnie i estetycznie pisze wyrazy i zdania. Mówienie. Rozumie sens wypowiedzi, potrafi poprawnie, w rozwiniętej formie wypowiadać się n/t przeżyć i własnych doświadczeń, posiada bogaty zasób słów. Czytanie. Czyta zdaniami, popełnia nieliczne błędy, po samodzielnym przeczytaniu tekstu odpowiada na proste pytania. Pisanie. Poprawnie zapisuje wyrazy i zdania, rzadko popełnia błędy w pisaniu ze słuchu, zna i zazwyczaj stosuje zasady ortograficzne. Mówienie. Potrafi ułożyć poprawnie pod względem językowym zdanie pojedyncze rozwinięte, wypowiada się zdaniami pojedynczymi, rozwiniętymi poprawnymi pod względem językowym i logicznym, z pomocą dokonuje selekcji treści. Czytanie. Czyta wyrazami, popełnia błędy, po samodzielnym przeczytaniu tekstu odpowiada na proste pytania czasami z pomocą nauczyciela. Pisanie. Poprawnie zapisuje wyrazy, popełnia nieliczne błędy, zna zasady ortograficzne, ale nie zawsze potrafi je zastosować podczas samodzielnego pisania. Mówienie. Popełnia nieliczne błędy przy układaniu zdań pojedynczych rozwiniętych, wypowiada się zdaniami pojedynczymi rozwiniętymi poprawnymi pod względem językowym. Czytanie. Czyta sylabami, głoskami, popełnia liczne błędy, czytając samodzielnie tekst nie potrafi prawidłowo odpowiedzieć na pytania. Pisanie. Pisząc z pamięci popełnia liczne błędy, odwzorowuje po literze, popełnia błędy przy pisaniu ze słuchu, rzadko stosuje zasady ortograficzne.
Mówienie. Nie potrafi samodzielnie ułożyć poprawnego pod względem językowym zdania pojedynczego rozwiniętego, wypowiada się zdaniami prostymi, wykazuje ubogi zasób słownictwa. Czytanie. Ma trudności w przeczytaniu prostych dwusylabowych wyrazów, zniekształca je lub w ogóle nie czyta, nie potrafi samodzielnie przeczytać tekstu. Pisanie. W pisaniu z pamięci i ze słuchu popełnia bardzo liczne błędy, opuszcza litery i wyrazy, nie stosuje zasad ortograficznych. Mówienie. Ma kłopoty z wypowiadaniem się, na pytania odpowiada jednym wyrazem lub w ogóle, nie potrafi samodzielnie ułożyć poprawnego językowo zdania. Edukacja matematyczna Samodzielnie i biegle dodaje i odejmuje w zakresie 100, samodzielnie i biegle mnoży i dzieli w zakresie 100, zna i stosuje kolejność wykonywania działań. Zadania tekstowe. Samodzielnie rozwiązuje dowolną metodą złożone zadania dwudziałaniowe i bez trudu układa treść do zadania. Umiejętności praktyczne. Prawidłowo i samodzielnie dokonuje pomiarów długości i masy oraz zapisuje wyniki za pomocą skrótów poznanych jednostek, porównuje jednostki i dokonuje prawidłowo ich zamiany, zawsze prawidłowo i samodzielnie dokonuje prostych obliczeń pieniężnych w różnych jednostkach, zawsze prawidłowo i samodzielnie wykonuje obliczenia kalendarzowe, pisze i odczytuje daty (za pomocą cyfr rzymskich i arabskich). Rozumie i sprawnie dodaje i odejmuje w zakresie 100, rozumie i sprawnie mnoży i dzieli w zakresie 100 (biegle w zakresie 30), stosuje przemienność i łączność dodawania i mnożenia. Zadania tekstowe. Samodzielnie i bezbłędnie rozwiązuje proste i złożone zadania z treścią, umie układać treść zadań do sytuacji życiowej, rysunku, działania arytmetycznego. Umiejętności praktyczne. Umie praktycznie zastosować poznane wiadomości dotyczące jednostek miary, wagi, czasu, pieniędzy. Samodzielnie dodaje i odejmuje i odejmuje liczby w zakresie 100, rozumie mnożenie i dzielenie, samodzielnie i poprawnie wykonuje działania w zakresie 30. Zadania tekstowe. Potrafi ułożyć treść zadania do sytuacji życiowej schematu graficznego i działania arytmetycznego. Rozwiązuje proste zadania z treścią. Umiejętności praktyczne. Umie praktycznie zastosować większość poznanych wiadomości dotyczących jednostek miary, wagi, czasu i pieniędzy. Czasami popełnia błędy przy dodawaniu i odejmowaniu w zakresie 100, mnoży i dzieli w zakresie 30 popełniając nieliczne błędy.
Zadania tekstowe. Rozwiązuje proste zadania jednodziałaniowe i z pomocą układa treść do sytuacji życiowej, rysunku, schematu graficznego i działania arytmetycznego. Umiejętności praktyczne. Popełnia nieliczne błędy przy dokonywaniu pomiarów długości, masy, czasu, myli się w obliczeniach pieniężnych. Dodaje i odejmuje w zakresie 100 popełniając błędy lub działając na konkretach, mnoży i dzieli w zakresie 30 popełniając błędy lub działając na konkretach. Zadania tekstowe. Z pomocą rozwiązuje proste zadania jednodziałaniowe i układa treść do sytuacji życiowej, rysunku, schematu graficznego i działania arytmetycznego. Umiejętności praktyczne. Z pomocą dokonuje prostych pomiarów długości, masy, czasu i obliczeń pieniężnych. Popełnia bardzo liczne błędy przy dodawaniu i odejmowaniu w zakresie 100, nie potrafi opanować mnożenia i dzielenia w zakresie 30. Zadania tekstowe. Z pomocą rozwiązuje proste zadania jednodziałaniowe i nie potrafi ułożyć treści zadania do sytuacji życiowej, rysunku, schematu graficznego i działania arytmetycznego. Umiejętności praktyczne. Nie potrafi wykonać poleceń i rozwiązać zadań z zastosowaniem miar długości, masy, czasu i obliczeń pieniężnych. Edukacja społeczno przyrodnicza Posiada rozległą wiedzę o otaczającym środowisku przyrodniczym i społecznym, zawsze szanuje otaczające środowisko przyrodnicze, zawsze wykazuje szacunek dla innych ludzi, zawsze dba o zdrowie i bezpieczeństwo swoje i innych osób. Wie, z jakich części składa się roślina, zna nazwy poszczególnych pór roku, zna nazwy i ilość dni w poszczególnych miesiącach, zna ptaki i ssaki domowe, zna niektóre zwierzęta i rośliny łąkowe, zna kierunki świata, zna nazwy okolicznych dzielnic i miast, wie, jakie wartości odżywcze mają mleko i jego przetwory, owoce i warzywa, umie opowiedzieć, na czym polega praca ludzi w różnych zawodach, odróżnia drzewa i krzewy, stosuje w praktyce wiadomości i umiejętności dotyczące zachowania w ruchu drogowym, przestrzega zasad i higieny. Orientuje się czym zajmują się ludzie pracujący w najbliższej okolicy, potrafi wyróżnić nazwy kwiatów i warzyw, wymienia nazwy poszczególnych pór roku, z pomocą wymienia nazwy najbliższych miejscowości, zna zasady zachowania się na drodze, wie, że mleko, warzywa i owoce mają wartości odżywcze, zwykle okazuje szacunek dla innych ludzi, zazwyczaj przestrzega zasad higieny. Posiada ogólną wiedzę o otaczającym środowisku społeczno przyrodniczym, posiada podstawowe wiadomości dotyczące zachowania się w ruchu drogowym, nie zawsze przestrzega zasad higieny.
Z pomocą nauczyciela wymienia nazwy zakładów przemysłowych, usługowych, urzędów, nie wie jakie sprawy można załatwić na poczcie, nie potrafi wymienić części nadziemnych i podziemnych roślin, nie potrafi wymienić części składowych kwiatu, ma problem z wymienianiem elementów pogody, nie potrafi określić krajobrazu swojej okolicy, nie zna wartości odżywczych warzyw i owoców, z trudem porusza się bezpiecznie w ruchu drogowym, nie zawsze przestrzega zasad higieny, z pomocą wysyła list. Nie rozumie zachodzących w przyrodzie zjawisk i niechętnie je obserwuje, nie dba o rośliny klasowe, nie stosuje zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Edukacja plastyczno techniczna Treść pracy jest zawsze adekwatna do tematu, poszukuje nowatorskich rozwiązań, elementy są właściwie rozplanowane na płaszczyźnie i w przestrzeni, praca odznacza się rozmaitością elementów i dbałością o szczegóły, posiada umiejętności plastyczne. Umie przygotować stanowisko pracy, zachowuje bezpieczeństwo podczas pracy, wykonuje estetyczne i dokładne prace, wykonuje prace w sposób twórczy. Zazwyczaj samodzielnie przygotowuje stanowisko pracy, prace są zazwyczaj staranne, estetyczne i doprowadzone do końca. Z pomocą przygotowuje stanowisko pracy, prace wykonuje niedokładnie i nie zawsze estetyczne, nie zawsze doprowadza prace do końca. Prace wykonuje niedbale, zwykle ich nie kończy, ma trudności z rozplanowaniem pracy. Prace wykonuje niechętnie, niestarannie i są niewykończone, bardzo szybko się zniechęca, nie kończy pracy. Edukacja muzyczna Pięknie śpiewa piosenki z zachowaniem odpowiedniego rytmu, tempa, melodii, posiada zdolności muzyczne. Śpiewa piosenki, umie wyklaskać rytm, zna wartości nutowe. Umie zaśpiewać poznane piosenki, popełnia nieliczne błędy wyklaskując podany rytm, zna niektóre wartości nutowe. Umie zaśpiewać niektóre z poznanych piosenek, z pomocą potrafi wyklaskać podany rytm, zna niektóre wartości nutowe. Ma trudności z zapamiętaniem treści piosenki, nie zna wartości nut. Nie potrafi zapamiętać treści piosenki, śpiewa bardzo niechętnie lub w ogóle nie śpiewa. Wychowanie fizyczne
Zwinnie i sprawnie wykonuje ćwiczenia gimnastyczne, z wielkim zaangażowaniem bierze udział w grach zespołowych, bez zastrzeżeń stosuje się do zasad poznanych gier i zabaw, reprezentuje szkołę w zawodach sportowych na szczeblu miejskim. Starannie i prawidłowo wykonuje ćwiczenia, respektuje zasady poznanych gier i zabaw, przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas ćwiczeń oraz zasad sportowej rywalizacji. Potrafi wykonać ćwiczenia gimnastyczne, przestrzega zasad poznanych gier zabaw, zwykle przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas ćwiczeń i zasad fair play. Większość ćwiczeń wykonuje poprawnie, nie zawsze stosuje się do zasad poznanych gier i zabaw, czasami narusza zasady bezpieczeństwa podczas ćwiczeń. Niechętnie wykonuje ćwiczenia gimnastyczne, nie stosuje się do zasad poznanych gier i zabaw, uchyla się od udziału w grach zespołowych. Uchyla się od wykonywania ćwiczeń gimnastycznych, nie przestrzega zasad bezpieczeństwa w czasie gier zabaw Zajęcia komputerowe Potrafi samodzielnie w pełni wykorzystać zdobyte wiadomości. Jest zawsze wzorowo przygotowany do zajęć. Potrafi samodzielnie rozwiązywać problemy wynikające podczas pracy z przewidzianym programem komputerowym. Jest zaangażowany w pracę i przestrzega zasad bezpieczeństwa. Potrafi w pełni wykorzystać zdobyte wiadomości i umiejętności (poznanie możliwości programu na którym pracuje. Operuje poznaną terminologią informatyczną. Wykazuje się dużą starannością i sumiennością, efektywnie wykorzystuje czas pracy.. Wykonana praca jest zasadniczo samodzielna, lecz nie wyczerpuje zagadnienia i nie widać inwencji twórczej dziecka. Uczeń rozumie poznaną terminologię informatyczną i w znacznym stopniu nią się posługuje. Nie zawsze efektywnie wykorzystuje czas pracy, czasem brak mu7 staranności i systematyczności w działaniu. Zna najważniejsze fakty dotyczące pracy z komputerem. Zna klawiaturę, spełnia wymagania podstawowe określone w programie. Jest mało samodzielny, czasami wymaga ukierunkowania. Wykonuje zadania na miarę swoich możliwości, zna podstawowe funkcje i opcje programu. Posiada znaczne braki w zakresie wymagań podstawowych określonych w programie. Podczas wykonywania zadań wymaga mobilizacji i pomocy nauczyciela, popełnia liczne błędy zarówno w zakresie wiedzy merytorycznej jak i działania praktycznego. Słabo angażuje się w pracę. Nie posiadł wiedzy i umiejętności w zakresie wymagań podstawowych objętych programem. Nie potrafi wykonać zadań teoretycznych i praktycznych nawet z pomocą nauczyciela. Nie angażuje się w pracę, nie stara się dostosować do wymagań. Nie przestrzega zasad bezpieczeństwa.