Instytut Turystyki Witold Bartoszewicz, Teresa Skalska Zagraniczna turystyka przyjazdowa do Polski w 2007 roku Warszawa 2008
Wykonano w Instytucie Turystyki na zlecenie Departamentu Turystyki Ministerstwa Sportu i Turystyki, w ramach Programu Badań Statystycznych Statystyki Publicznej. Temat nr 1.30.05(087) Turystyka zagraniczna Instytut Turystyki sp. z o.o. 02-511 Warszawa, ul. Merliniego 9a tel. (22) 844-63-47, fax. (22) 844-12-63 www.intur.com.pl; e-mail: it@intur.com.pl
Spis treści Wprowadzenie. Cel i zawartość opracowania... 7 Część I. Metodologia i charakterystyka badań zagranicznej turystyki przyjazdowej... 8 1. Metodologia polskich badań granicznych... 8 1.1. Organizacja i przebieg badań w 2007 roku...10 1.2. Losowanie próby...13 1.3. Szacowanie liczby turystów...14 1.4. Szacowanie przeciętnych wydatków...15 1.5. Zmiany w polskich badaniach turystyki zagranicznej...15 Część II. Tendencje w turystyce światowej i europejskiej... 17 2. Sytuacja ogólna... 17 3. Trendy w turystyce europejskiej w 2007 roku.... 18 Część III. Wyniki badań Instytutu Turystyki: stan i tendencje wieloletnie... 22 4. Ruch przyjazdowy do Polski... 22 5. Wydatki cudzoziemców w Polsce: podstawowe trendy i kierunki zmian... 32 5.1. Przeciętne wydatki turystów...32 5.2. Wydatki według rodzajów i miejsca ponoszenia...37 5.3. Wydatki odwiedzających jednodniowych...43 5.4. Przychody dewizowe Polski z tytułu zagranicznej turystyki przyjazdowej...49 6. Charakterystyka przyjazdów turystów do Polski w 2007 roku... 54 6.1. Cele pobytu...54 6.2. Długość pobytu...59 6.3. Organizacja podróŝy...60 6.4. Miejsca noclegów...61 6.5. Rozmieszczenie terytorialne zagranicznego ruchu turystycznego w Polsce...65 6.6. Charakterystyka demograficzna...69 6.7. Charakterystyka turystyki przyjazdowej do Polski w latach 2000-2007...70 7. Segmenty rynku... 74 7.1. Uwagi ogólne...74 7.2. Przyjazdy w celach typowo turystycznych...79 7.3. Wizyty u krewnych lub znajomych...81 7.4. Przyjazdy słuŝbowe lub w interesach...83 7.5. Przyjazdy na zakupy...85 7.6. Cele zdrowotne...87 8. Podsumowanie... 88 Omówienie stosowanych pojęć... 91 Literatura... 93 Aneks. Szczegółowe tabele... 95 3
Spis tabel Tab. 1. Realizacja ankiet IT-TZ według miesięcy i przejść granicznych 10 Tab. 2. Realizacja ankiet IT-OJ według miesięcy i przejść granicznych 12 Tab. 3. Liczba przyjazdów turystów do Polski w 2007 roku dwa warianty oszacowań 14 Tab. 4. Przyjazdy turystów zagranicznych na świecie według regionów 17 Tab. 5. Przyjazdy turystów zagranicznych w Europie 18 Tab. 6. Wielkość wpływów z turystyki przyjazdowej i wydatków na podróŝe zagraniczne 19 Tab. 7. Wyjazdy mieszkańców Europy w 2007 roku 21 Tab. 8. Główne cele podróŝy mieszkańców Europy w 2007 roku 21 Tab. 9. Wyjazdy turystyczne w Europie (główne kraje generujące turystykę) w 2007 roku 21 Tab. 10. Przyjazdy cudzoziemców do Polski według granic (w tys.) 22 Tab. 11. Przyjazdy do Polski w latach 2006-2007 (w tys.) 23 Tab. 12. Przyjazdy turystów do Polski w latach 2000-2007 (w tys.) 25 Tab. 13. Liczba turystów zagranicznych i liczba noclegów w obiektach zakwaterowania zbiorowego w latach 2000-2007 (w tys.) 25 Tab. 14. Liczba korzystających i udzielonych noclegów według najliczniej odwiedzanych powiatów 28 Tab. 15. Przeciętne wydatki turystów zagranicznych na terenie Polski w latach 2005-2007 35 Tab. 16. Struktura wydatków poniesionych przez turystów na terenie Polski w latach 2002-2007 38 Tab. 17. Struktura wydatków turystów poniesionych przed podróŝą w latach 2002-2007 39 Tab. 18. Poziom i struktura wydatków poniesionych przed podróŝą (wybrane kraje) 40 Tab. 19. Przeciętne wydatki turystów w latach 2002-2007 według odwiedzanych województw 42 Tab. 20. Przeciętne wydatki turystów w latach 2002-2007 według odwiedzanych miast 43 Tab. 21. Przeciętne wydatki odwiedzających jednodniowych w latach 2002-2007 44 Tab. 22. Struktura wybranych rodzajów wydatków odwiedzających jednodniowych 45 Tab. 23. Wydatki odwiedzających jednodniowych według krajów w 2007 roku 46 Tab. 24. Cele przyjazdów odwiedzających jednodniowych w 2007 roku według granic 48 Tab. 25. Zakres poruszania się na terenie Polski odwiedzających jednodniowych 48 Tab. 26. Wielkość i struktura łącznych przychodów dewizowych Polski w latach 2005-2007 50 Tab. 27. Skorygowane przychody dewizowe Polski w latach 2006-2007 z tytułu turystyki przyjazdowej 52 Tab. 28. Przychody z tytułu przyjazdów cudzoziemców a wpływy z eksportu towarów i usług 53 Tab. 29. Podstawowe cele pobytu w Polsce 55 Tab. 30. Struktura przyjazdów w interesach 58 Tab. 31. Długość pobytu w Polsce 59 Tab. 32. Sposób organizacji podróŝy 60 Tab. 33. Główne miejsca noclegów 62 Tab. 34. Dane demograficzne turystów zagranicznych 69 Tab. 35. Charakterystyka przyjazdów według krajów pochodzenia turystów (cz.1) 96 Tab. 36. Charakterystyka przyjazdów według krajów pochodzenia turystów (cz.2) 98 Tab. 37. Charakterystyka przyjazdów według krajów pochodzenia turystów (cz.3) 100 Tab. 38. Charakterystyka przyjazdów według krajów pochodzenia turystów (cz.4) 102 Tab. 39. Charakterystyka przyjazdów według krajów pochodzenia turystów (cz. 5) 104 4
Spis rysunków Rys. 1. Średnie miesięczne kursy USD i EUR w latach 2000-2007 32 Rys. 2. Przeciętne wydatki turystów na osobę w 2007 roku 33 Rys. 3. Przeciętne wydatki turystów na dzień pobytu w 2007 roku 34 Rys. 4. Zmiany wielkości przeciętnych wydatków nierezydentów w latach 2002-2007 35 Rys. 5. Wydatki turystów w 2007 roku według celu podróŝy 36 Rys. 6. Wydatki turystów w 2007 roku według rodzaju wykorzystywanej bazy noclegowej 37 Rys. 7. Wydatki turystów w 2007 roku według sposobu organizacji podróŝy 37 Rys. 8. Struktura wydatków poniesionych przez turystów na terenie Polski w 2007 roku 38 Rys. 9. Łączne wydatki na podróŝ poniesione przez turystów odwiedzających Polskę w 2007 roku 41 Rys. 10. Przeciętne wydatki odwiedzających jednodniowych w 2007 roku według krajów 44 Rys. 11. Struktura wydatków odwiedzających jednodniowych w 2007 roku 45 Rys. 12. Zmiany przeciętnych wydatków odwiedzających jednodniowych w latach 1998-2007 47 Rys. 13. Zmiany wielkości przeciętnych wydatków odwiedzających jednodniowych w latach 2006-2007 47 Rys. 14. Łączne przychody dewizowe Polski z tytułu przyjazdów cudzoziemców w latach 2001-2007 51 Rys. 15. Łączne przychody dewizowe Polski z tytułu przyjazdów cudzoziemców według kwartałów 51 Rys. 16. Struktura przychodów dewizowych w 2007 roku według grup krajów 52 Rys. 17. Udział przychodów z turystyki w wartości eksportu towarów i usług 54 Rys. 18. Cele pobytu w latach 2005-2007 56 Rys. 19. Kwartalne zróŝnicowanie celów pobytu 56 Rys. 20. Typowa turystyka: zróŝnicowanie według krajów pochodzenia turystów 57 Rys. 21. Sprawy słuŝbowe lub interesy według krajów pochodzenia turystów 57 Rys. 22. Odwiedziny u krewnych lub znajomych jako główny cel pobytu: zróŝnicowanie według krajów pochodzenia turystów 58 Rys. 23. ZróŜnicowanie długości pobytu według krajów pochodzenia turystów 59 Rys. 24. Charakterystyka turystów korzystających z usług biur podróŝy 60 Rys. 25. Zakup usług w biurach podróŝy według krajów pochodzenia turystów 61 Rys. 26. Noclegi w hotelach, motelach i pensjonatach według krajów pochodzenia turystów 62 Rys. 27. Charakterystyka turystów korzystających z hoteli, moteli lub pensjonatów 63 Rys. 28. Wizyty turystów zagranicznych według województw i głównych grup krajów 65 Rys. 29. Wizyty w głównych miastach według grup krajów 69 Rys. 30. Struktura wieku turystów zagranicznych 70 Rys. 31. Zmiany długości pobytu w Polsce 71 Rys. 32. Turystyka i wypoczynek trendy wieloletnie 71 Rys. 33. Interesy lub sprawy słuŝbowe trendy wieloletnie 72 Rys. 34. Zakupy trendy wieloletnie 72 Rys. 35. Przyjazdy zorganizowane z udziałem biur podróŝy trendy wieloletnie 73 Rys. 36. Korzystający z bazy hotelowej trendy wieloletnie 73 Rys. 37. Przyjazdy turystów według podstawowych celów pobytu 76 Rys. 38. Wydatki turystów w 2007 roku, poniesione w Polsce i przed podróŝą (według celu) 77 Rys. 39. Struktura łącznych wydatków poniesionych przez turystów w 2007 roku w podziale na podstawowe segmenty rynku 78 Rys. 40. Przeciętne wydatki turystów w latach 2000-2007 (wybrane segmenty rynku) 78 Rys. 41. Przeciętne wydatki osób deklarujących w latach 2000-2007 cele typowo turystyczne 80 Rys. 42. Wydatki osób deklarujących cele typowo turystyczne struktura rodzajowa 81 Rys. 43. Przeciętne wydatki osób deklarujących odwiedziny u krewnych i znajomych 82 5
Rys. 44. Wydatki osób deklarujących odwiedziny u krewnych i znajomych 83 Rys. 45. Przeciętne wydatki turystów deklarujących interesy lub sprawy słuŝbowe 84 Rys. 46. Wydatki osób deklarujących interesy lub sprawy słuŝbowe jako główny cel podróŝy 85 Rys. 47. Przeciętne wydatki osób deklarujących zakupy jako główny cel podróŝy 86 Rys. 48. Wydatki osób deklarujących zakupy jako główny cel podróŝy 87 Spis map Mapa 1. Liczba turystów zagranicznych korzystających z obiektów noclegowych zakwaterowania zbiorowego 26 Mapa 2. Liczba noclegów turystów zagranicznych w obiektach noclegowych zakwaterowania zbiorowego 26 Mapa 3. Liczba korzystających według powiatów 27 Mapa 4. Liczba udzielonych noclegów 28 Mapa 5. Przeciętne wydatki turystów w 2007 roku według odwiedzanych województw 42 Mapa 6. Przyjazdy turystów zagranicznych według województw w 2007 roku (mln wizyt) 65 Mapa 7. Wizyty w województwach: kraje UE (bez Niemiec) 66 Mapa 8. Wizyty w województwach: Niemcy 66 Mapa 9. Wizyty w województwach: nowe kraje UE 66 Mapa 10. Wizyty w województwach: Rosja, Białoruś, Ukraina 66 Mapa 11. Rozmieszczenie terytorialne zagranicznego ruchu turystycznego według celów pobytu 67 Mapa 12. Korzystający z usług biur podróŝy lub rezerwacji 67 Mapa 13. Korzystający z obiektów zakwaterowania zbiorowego 67 Mapa 14. Przyjazdy turystów zagranicznych w 2007 roku według głównych miast (mln wizyt) 68 6
WPROWADZENIE. CEL I ZAWARTOŚĆ OPRACOWANIA Badania przyjazdowej turystyki zagranicznej do Polski są prowadzone przez Instytut Turystyki w ramach Programu Badań Statystycznych Statystyki Publicznej; finansuje je Ministerstwo Sportu i Turystyki. Przedmiotem tych badań są: charakterystyka turystów zagranicznych odwiedzających Polskę, charakterystyka ich pobytu w Polsce oraz określenie wielkości i struktury wydatków poniesionych w Polsce przez odwiedzających jednodniowych i turystów. Uzyskane wyniki stanowią bazę źródłową do szczegółowych analiz turystyki przyjazdowej pod kątem: krajów pochodzenia turystów, poszczególnych segmentów rynku, regionalnego zróŝnicowania turystyki itp. Dzięki cykliczności badań moŝliwa jest obserwacja wieloletnich trendów. Badanie wydatków słuŝy ponadto do oszacowania wpływów z turystyki przyjazdowej (m.in. dla NBP) i wykonywania analiz na potrzeby rachunku satelitarnego turystyki. Wyniki badań wykorzystuje się teŝ do przygotowywania materiałów dla międzynarodowych organizacji zajmujących się statystyką turystyki, jak Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO) oraz Eurostat. Do 2001 roku wyniki badań przedstawiano w dwu odrębnych publikacjach: jedna poświęcona była wydatkom cudzoziemców, druga zaś szczegółowej charakterystyce przyjazdów turystów do Polski. Od 2002 roku wyniki całości badań ankietowych zrealizowanych w ramach tematu Turystyka zagraniczna omawiamy w jednej publikacji. Pierwsza część jest poświęcona zagadnieniom metodologicznym. W 2007 roku zmieniono organizację i przebieg badań, w związku z tym informujemy o podstawowych załoŝeniach zmodyfikowanej metody wdroŝonej w 2007 roku i kierunkach jej rozwoju w przyszłości. W drugiej części omawiamy tendencje w turystyce światowej i europejskiej (międzynarodowy ruch turystyczny, przychody z turystyki międzynarodowej i nowe zjawiska w turystyce europejskiej w 2007 r.). Prezentacja wyników badań Instytutu Turystyki zawarta w trzeciej części koncentruje się na omówieniu rezultatów uzyskanych w 2007 roku na tle wyników badań z poprzednich lat. RównieŜ w analizie ruchu przyjazdowego do Polski, opartej na danych GUS, posługujemy się trendami wieloletnimi. Szczegółowo omówiono następujące zagadnienia: cele pobytu w Polsce, długość pobytu, formę organizacyjną przyjazdów, wykorzystywaną bazę noclegową, sposoby spędzania czasu, odwiedzane regiony i miasta, środki transportu i cechy demograficzne turystów. W rozdziałach poświęconych wydatkom określono przychody dewizowe Polski z tytułu zagranicznej turystyki przyjazdowej na podstawie analizy wielkości wydatków turystów zagranicznych i odwiedzających jednodniowych oraz strukturę wydatków według podstawowych grup (noclegi, wyŝywienie, usługi rekreacyjne, zakupy oraz inne wydatki), z uwzględnieniem kraju zamieszkania cudzoziemców, długości i celu wizyty, typu wykorzystywanej bazy noclegowej, miejsca pobytu i innych zmiennych. Szczególną uwagę poświęciliśmy segmentacji rynku według głównego celu przyjazdu i najwaŝniejszych krajów generujących ruch turystyczny do Polski. Publikację zamyka aneks tabelaryczny ze szczegółowymi danymi charakteryzującymi przyjazdy z 24 krajów. 7
CZĘŚĆ I. METODOLOGIA I CHARAKTERYSTYKA BADAŃ ZAGRANICZNEJ TURYSTYKI PRZYJAZDOWEJ 1. Metodologia polskich badań granicznych W Polsce regularne badania sondaŝowe na przejściach granicznych prowadzi Instytut Turystyki. Podstawą tych badań są zamówienia rządowe w ramach Programu Badań Statystycznych Statystyki Publicznej. Realizując badania wśród turystów i odwiedzających jednodniowych, Instytut Turystyki do 2006 roku posługiwał się trzema narzędziami: - ankietą ITTZ-1, przeznaczoną dla turystów (osób korzystających na terenie Polski przynajmniej z jednego noclegu), ukierunkowaną na badanie wydatków poniesionych w związku z pobytem w Polsce zarówno na terenie naszego kraju, jak i przed podróŝą, - ankietą ITTZ-2, przeznaczoną dla turystów, ukierunkowaną na badanie celów, motywów i form przyjazdów do Polski, - ankietą ITTZ-4, dla odwiedzających jednodniowych, dostosowaną do charakteru ich pobytu w Polsce (znaczny udział przyjazdów na zakupy). Zmniejszająca się rola słuŝb granicznych w rejestracji ruchu na polskich granicach, a zwłaszcza brak istotnych informacji o jego strukturze, stwarzają konieczność opracowania nowej metody badania wielkości międzynarodowego ruchu turystycznego. Pracując nad nowym projektem badań postawiliśmy sobie za cel poprawę doboru próby oraz metody szacowania wielkości i struktury ruchu turystycznego w podziale na turystów i odwiedzających jednodniowych. WdraŜana od 2007 roku metoda badań wprowadza modyfikacje do wszystkich etapów procesu badawczego. Poszerzony zakres badań. Nowe zadanie polega na określeniu wielkości ruchu granicznego cudzoziemców w podziale na turystów i odwiedzających jednodniowych. Rezultatem badań są wypełnione zestawienia zbiorcze z przejść granicznych (ZAG). Na ich podstawie dokonuje się szacowania wielkości ruchu cudzoziemców i mieszkańców Polski wraz z określeniem udziału odwiedzających jednodniowych i turystów (pobyty dłuŝsze niŝ jednodniowe, tj. z noclegiem). Wyniki pomiaru ruchu słuŝą do uogólnienia wyników badań ankietowych. Zmodyfikowane narzędzia. Stosuje się nową ankietę dla turystów zagranicznych (IT-TZ). Jest ona kompilacją dwóch ankiet stosowanych wcześniej: ITTZ-1 (wydatki) i ITTZ-2 (charakterystyka turystów zagranicznych). Wprowadzono zestawienia zbiorcze z przejść granicznych: ZAG. Ankieta IT-TZ (charakterystyka turystów zagranicznych) Ankieta IT-TZ, będąca kompilacją dwóch ankiet stosowanych uprzednio, jest złoŝona z dwóch części. Na charakterystykę turysty i jego przyjazdu do Polski składają się: kraj stałego zamieszkania, główny cel przyjazdu, forma organizacyjna podróŝy (indywidualnie, grupowo, z biurem podróŝy), rodzaj bazy noclegowej wykorzystywanej w Polsce, długość pobytu (mierzona liczbą noclegów), liczba noclegów w odwiedzanych województwach i większych miastach. Konstrukcja ankiety pozwala na powiązanie informacji o odwiedzanych województwach i liczbie noclegów z rodzajem bazy noclegowej. Zbiera się takŝe podstawowe dane demograficzne (płeć i wiek) i dane o środkach transportu. W części dotyczącej wydatków przyjęto zasadę, Ŝe na pytania odpowiada osoba bądź grupa osób wspólnie ponoszących wydatki w czasie pobytu w Polsce i dysponujących przez ten czas 8
wspólnym budŝetem (w jęz. angielskim nazywana często travelling party). Taki sposób badania dopuszczany jest w zaleceniach metodologicznych UNWTO 1, jak równieŝ stosowany w innych krajach, zarówno europejskich, jak i pozaeuropejskich. Istotną z punktu widzenia metodologii badań wydatków zasadą ustalania ich wielkości jest w pierwszym rzędzie pytanie o całą pozostawioną w Polsce sumę, a następnie o szacunkowy podział ogółu wydatków na grupy wymienione w ankiecie. Zgodnie z zaleceniami UNWTO, w badaniu Instytutu Turystyki z grupy wydatków na turystykę wyłączono: a) zakupy w celach handlowych, tj. w celu odsprzedania, b) inwestycje kapitałowe dokonywane na terenie odwiedzanego kraju, c) darowizny gotówkowe na rzecz krewnych i znajomych, a takŝe darowizny dla instytucji. Ta pierwsza grupa wydatków moŝe być wyłączona zarówno za pomocą pytania o główne cele przyjazdu do Polski, jak i o rodzajową strukturę wydatków. Ankieta pozwala takŝe na wyodrębnienie wydatków na transport międzynarodowy (zgodnie z zaleceniami MFW). MoŜliwa jest identyfikacja respondentów ze względu na sposób organizacji podróŝy i stopień zaangaŝowania organizatorów turystyki. Dzięki temu moŝna w przybliŝeniu oszacować wartość usług sprzedawanych w formie pakietów w miejscu zamieszkania turystów. Wynika to z treści pytania, w którym poproszono turystów o podjęcie próby określenia wysokości wydatków poniesionych przed podróŝą i ich podziału na trzy podstawowe kategorie: koszty zakupu całego pakietu bądź przedpłaty na część usług, koszty transportu, inne wydatki. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe dane o wydatkach ponoszonych przed podróŝą nie są w pełni miarodajne. W tej grupie wydatków znalazły się bowiem zarówno kwoty, które wpłynęły pośrednio do Polski poprzez biura podróŝy i polskich przewoźników, jak i te, które pozostały za granicą (koszty usług transportowych zakupionych u obcych przewoźników, prowizje zagranicznych biur podróŝy itp.). A zatem uzyskane dane nie pozwalają wyodrębnić tej części wydatków, która jest przeznaczona na pokrycie kosztów świadczenia usług na terenie Polski. Nie dają równieŝ odpowiedzi na pytanie o strukturę pakietów. Osoby, które przyjechały indywidualnie i nie korzystały z usług pośredników, oraz te, które korzystały jedynie z pośrednictwa w rezerwacji, poproszone zostały o dokonanie podziału wydatków poniesionych na terenie Polski na sześć podstawowych rodzajów. W porównaniu z poprzednimi ankietami, obecna nie zawiera pytań o sposób spędzania czasu w Polsce i o ocenę pobytu. IT-OJ (charakterystyka pobytu w Polsce i wydatki poniesione przez odwiedzających jednodniowych na terenie Polski) Ankieta dla odwiedzających jednodniowych ma przede wszystkim na celu ustalenie łącznych wydatków tej grupy nierezydentów. MoŜliwy jest takŝe podział wydatków na wyŝywienie, transport, usługi rekreacyjne, zakupy (w tym: na własne potrzeby i w celu odsprzedania) oraz inne wydatki. Pozwala to na ujawnienie wielkości zakupów, a co za tym idzie, oszacowanie udziału wydatków na zakupy w strukturze wydatków ogółem. Pozwala równieŝ na wyłączenie zgodnie z zaleceniami UNWTO zakupów w celach handlowych (tj. w celu odsprzedania) z grupy wydatków na turystykę. Dzięki temu moŝna skorygować sposób liczenia łącznych przychodów dewizowych i dostosować go w pełni do wymagań metodologicznych UNWTO. W porównaniu z ankietą stosowaną uprzednio dodano pytania charakteryzujące sposób podróŝowania na terenie Polski: 1 Collection of Tourism Expenditure Statistics. A Technical Manual. WTO Madryt 1995, s. 37. 9
(7) Czy wjeŝdŝając na teren Polski korzystał(a) Pan/Pani z tego samego przejścia granicznego co obecne? i (8) Jak daleko od przejścia granicznego Pan/Pani podróŝował(a) na terenie Polski? 1.1. Organizacja i przebieg badań w 2007 roku Badania realizowano na przejściach granicznych. Ankieterzy rozdawali kwestionariusze (w dziesięciu wersjach językowych) cudzoziemcom opuszczającym nasz kraj. KaŜdy rodzaj ankiety wręcza się niezaleŝnie róŝnym respondentom. Badaniem objęte są osoby w wieku 15 i więcej lat. W 2007 roku na polskich przejściach granicznych przeprowadzono osiem tur badań: w lutym, marcu, maju, czerwcu, sierpniu, wrześniu, listopadzie i grudniu. W październiku uzupełniono braki nie zrealizowane we wrześniu. KaŜda tura badań obejmowała od 25 do 32 przejść granicznych (znacznie więcej niŝ w poprzednich latach). Łącznie w ciągu całego roku prowadzono badania na 64 przejściach. Dwie tury badań przypadające na kaŝdy kwartał umoŝliwiły oszacowanie poziomu wydatków turystów, a w konsekwencji oszacowanie wpływów z poszczególnych rynków zarówno w całym roku, jak i według kwartałów. Łączna liczba zebranych ankiet wyniosła ponad 34,3 tys., z czego 53% stanowiły ankiety dla turystów, reszta dla odwiedzających jednodniowych. Tab. 1. Realizacja ankiet IT-TZ według miesięcy i przejść granicznych Granica/przejście II II V VI VIII IX X XI XII Białoruś Bobrowniki 60 40 30 136 20 Kuźnica Białostocka 100 81 10 100 91 Kukuryki 59 1 Połowce 23 Sławatycze 42 24 22 20 Terespol 102 70 79 118 87 Czechy Boboszów 20 10 10 Chałupki 100 20 42 66 Cieszyn 196 145 160 120 100 110 214 150 Głuchołazy 10 20 10 Jakuszyce 58 19 40 60 17 33 Konradów 10 Kudowa-Słone 50 51 39 77 86 12 10 Lubawka 5 10 10 10 Marklowice 50 11 40 11 Pietrowice Głubcz 20 8 Porajów-Hradek 30 18 3 11 Pietraszyn 20 10 Tłumaczów 10 Zawidów 10 11 Lotnicze Gdańsk-Rębiechowo 99 100 99 99 Kraków-Balice 154 118 230 176 189 293 203 Katowice-Pyrzowice 119 95 2 98 Okęcie 256 249 349 358 496 495 495 484 10
Granica/przejście II II V VI VIII IX X XI XII Wrocław-Strachowice 100 87 Litwa Budzisko 90 80 90 99 Ogrodniki 70 40 61 33 Morskie Gdynia - port 130 80 24 203 Świnoujście 147 135 72 12 88 110 Niemcy Gubinek 48 40 2 64 Gubin 40 47 33 64 Jędrzychowice 121 71 90 52 71 66 Kunowice (kol.) 41 Kołbaskowo 80 70 31 30 Krajnik Dolny 126 60 39 72 24 Kostrzyń 31 68 9 69 88 Lubiszyn 125 57 71 Łęknica 57 86 Olszyna 89 70 80 78 96 Osinów Dolny 79 Rosówek 20 30 7 Słubice 72 Świecko 164 178 148 257 38 280 200 174 Zgorzelec 20 70 40 40 22 Rosja Bezledy 70 30 30 23 Gołdap 30 Gronowo 50 40 22 Słowacja Barwinek 52 29 2 11 ChyŜne 120 130 71 20 15 159 129 98 Chochołów 22 Jurgów 22 Korbelów 4 10 Leluchów 30 21 Łysa Polana 40 20 30 19 67 Niedzica 20 4 66 33 Piwniczna 10 10 Zwardoń 20 10 10 Ukraina Dorohusk 40 59 50 56 69 Hrebenne 87 51 20 34 54 68 Krościenko 9 1 Korczowa 72 70 50 39 55 Medyka 110 130 99 12 92 80 120 100 Zosin 29 22 Źródło: Badania Instytutu Turystyki w 2007 roku. 11
Tab. 2. Realizacja ankiet IT-OJ według miesięcy i przejść granicznych II II V VI VIII IX X XI XII Białoruś Bobrowniki 72 40 30 57 20 Kuźnica Białostocka 100 80 73 86 89 Kukuryki 60 Połowce 24 3 Sławatycze 67 40 32 30 Terespol 126 65 109 108 91 Czechy Boboszów 40 10 11 Chałupki 99 70 69 66 Cieszyn 179 165 149 130 119 110 230 140 Głuchołazy 20 20 11 Jakuszyce 88 20 30 30 32 33 Konradów 37 21 Kudowa-Słone 43 82 66 90 76 112 120 Lubawka 30 20 30 30 Marklowice 50 20 22 33 Pietrowice Głubcz 20 24 Porajów-Hradek 112 90 91 118 Pietraszyn 50 11 Tłumaczów 20 Zawidów 40 33 Lotnicze Gdańsk-Rębiechowo 10 11 11 11 Kraków-Balice 20 10 10 3 8 Katowice-Pyrzowice 10 Okęcie 22 20 32 30 20 11 22 22 Wrocław-Strachowice 10 Litwa Budzisko 80 79 90 86 Ogrodniki 70 40 50 22 Morskie Gdynia - port 19 10 2 Świnoujście 5 3 8 11 Niemcy Gubinek 70 58 53 87 Gubin 89 64 76 97 Jędrzychowice 161 181 153 162 156 210 Kunowice (kol.) 20 Kołbaskowo 120 100 90 90 Krajnik Dolny 207 59 143 137 190 Kostrzyń 49 100 16 109 130 Lubiszyn 221 10 145 237 Łęknica 138 227 Olszyna 120 108 130 118 142 Osinów Dolny 90 12
II II V VI VIII IX X XI XII Rosówek 30 32 30 Słubice 190 Świecko 132 129 211 139 24 176 140 183 180 Zgorzelec 39 80 60 70 77 Rosja Bezledy 70 50 30 20 Gołdap 40 Gronowo 50 50 22 Słowacja Barwinek 53 50 15 44 ChyŜne 95 109 69 61 44 120 99 77 Chochołów 22 Jurgów 22 33 Korbelów 31 20 Leluchów 39 22 Łysa Polana 40 20 30 27 29 Niedzica 40 40 91 33 Piwniczna 11 11 Szczawnica 7 Zwardoń 40 10 22 Ukraina Dorohusk 34 57 50 53 60 Hrebenne 80 50 52 51 55 50 Krościenko 20 29 Korczowa 100 70 50 70 75 Medyka 98 127 101 65 108 57 132 100 Zosin 50 22 Źródło: Badania Instytutu Turystyki w 2007 roku. 1.2. Losowanie próby Przy realizacji badań granicznych trzeba uwzględnić znaczną liczbę przejść lądowych i duŝą koncentrację ruchu. Ten pierwszy czynnik bardzo utrudnia dobór próby i realizację badań, ten drugi zaś stanowi pewne ułatwienie. W 2006 roku połowa przejść obsłuŝyła 0,14% cudzoziemców, a 13 przejść obsługuje blisko połowę (49,03%) całego ruchu z zagranicy, przy czym w tej czołowej trzynastce jest tylko jedno przejście na wschodzie i nie ma Ŝadnego portu lotniczego ani promowego. Jak poprzednio, zastosowano schemat losowania warstwowego i dwustopniowego. Zasadą grupowania jest rodzaj przejścia, tj. granice z poszczególnymi krajami plus przejścia morskie i lotnicze. Dane do losowania pochodzą z danych StraŜy Granicznej o ruchu na przejściach granicznych w roku poprzedzającym badanie, czyli 2006. Na tej podstawie wyróŝnia się kategorie przejść, a jako kryterium zakwalifikowania do danej kategorii przyjęto wielkość ruchu. Drugi etap doboru próby polega na losowaniu odrębnie dla kaŝdej tury bramko-wacht (konkretne odcinki czasowe na przejściu granicznym). Dobór osób przekraczających granicę na danej bramce odbywa się na podstawie wskazania, co która osoba jest pytana o charakter pobytu (turystyczny czy jednodniowy). 13
Spośród osób zidentyfikowanych jako turyści co N1-ta osoba jest proszona o odpowiedź na pytania ankiety dla turystów (IT-TZ), a spośród osób zidentyfikowanych jako odwiedzający jednodniowi, co N2-ta osoba jest proszona o odpowiedź na pytania ankiety dla odwiedzających jednodniowych (IT-OJ). Główną modyfikacją badań jest dodanie nowego zadania, polegającego na określeniu wielkości ruchu granicznego Polaków i cudzoziemców w podziale na turystów i odwiedzających jednodniowych. Rezultatem badań są wypełnione zestawienia zbiorcze z przejść granicznych (ZAG), na których podstawie dokonuje się szacowania wielkości ruchu cudzoziemców i mieszkańców Polski wraz z określeniem udziału odwiedzających jednodniowych i turystów (pobyty dłuŝsze niŝ jednodniowe, tj. z noclegiem). Wyniki pomiaru ruchu słuŝą do uogólnienia wyników badań ankietowych. Warto dodać, Ŝe dopóki dysponujemy (a tak było w 2007 r.) danymi StraŜy Granicznej, traktujemy je jako główne źródło informacji o przyjazdach cudzoziemców do Polski według krajów oraz liczbie przekroczeń granic przez mieszkańców Polski. Nasze pomiary słuŝą do delimitacji ruchu odwiedzających jednodniowych i turystów oraz doskonalenia metody szacowania wielkości ruchu granicznego. 1.3. Szacowanie liczby turystów W Polsce wielkość populacji turystów zagranicznych nie jest dokładnie mierzona. GUS publikuje na podstawie danych StraŜy Granicznej liczby cudzoziemców przekraczających granice. Badania sondaŝowe Instytutu Turystyki prowadzone na przejściach granicznych do 2006 roku były nastawione przede wszystkim na określenie struktury ruchu przyjazdowego i profilu odwiedzających Polskę turystów, nie zaś na pomiar bezwzględnej liczby przyjazdów turystycznych. Nową metodę pomiaru liczby turystów zagranicznych wdroŝono w 2007 roku. Wyniki wskazują na mniejszy niŝ zakładano dotychczas, udział w całym ruchu przyjazdowym turystów z Niemiec i sąsiadów ze wschodu, nieco większy zaś turystów z Czech i Słowacji. W odniesieniu do krajów nieościennych nie stwierdziliśmy konieczności korekty w dół. Równolegle z podstawowym wariantem oszacowań (tym, który jest ogłaszany) analizujemy teŝ wariant II ostroŝniejszy. PoniŜsza tabela pozwala na porównanie obu wariantów. Tab. 3. Liczba przyjazdów turystów do Polski w 2007 roku dwa warianty oszacowań Przyjazdy ogółem Turyści wariant podstawowy Udział turystów w całości ruchu Turyści wariant II (ostroŝny) Udział turystów w całości ruchu Ogółem 66 208 14 975 22,6% 13 000 19,6% Niemcy 38 103 5 270 13,8% 3 810 10,0% Rosja, Białoruś, Ukraina 10 932 4 015 36,7% 3 610 33,0% Litwa, Łotwa, Estonia 2 112 1 240 58,7% 1 160 54,9% Sąsiedzi z południa 10 502 235 2,2% 320 3,0% 15 UE (bez Niemiec) 2 721 2 495 91,7% 2 450 90,1% Pozostałe kraje 1 839 1 720 93,6% 1 650 89,7% Źródło: oszacowania Instytutu Turystyki. 14
1.4. Szacowanie przeciętnych wydatków Przeprowadzenie analizy wielkości i struktury wydatków nierezydentów wymaga przypomnienia kilku uwag metodologicznych, które pozwalają wyjaśnić sposób dokonywania szacunków oraz sygnalizują pewne ograniczenia. OtóŜ w 2007 roku, podobnie jak w latach poprzednich, podstawą do analizy przeciętnych wydatków nierezydentów (turystów i odwiedzających jednodniowych), jak teŝ łącznych wpływów z poszczególnych krajów, były średnie arytmetyczne z próby dla poszczególnych krajów (na osobę i na dzień pobytu) i średnie wa- Ŝone dla całej populacji. Średnie arytmetyczne z całej próby nie są publikowane i wykorzystywane do oszacowań, gdyŝ powielałyby błąd wynikający ze struktury próby, która nie zawsze odpowiada strukturze zbiorowości generalnej. W kolejnych turach badań próba często nie jest proporcjonalna do tej struktury przyjazdów, która wynika z danych StraŜy Granicznej. Wspomniano o tym wcześniej w części poświęconej zasadom losowania. Z kolei przeciętne wydatki nierezydentów (turystów i odwiedzających jednodniowych) z poszczególnych krajów i poszczególnych grup wyróŝnionych ze względu na wybrane cechy (np. wg celu podróŝy, środków transportu, miejsc zakwaterowania) są liczone, upowszechniane i wykorzystywane do dalszych oszacowań. Podobnie jak we wszystkich badaniach przeprowadzonych w poprzednich latach, trzeba pamiętać, Ŝe moŝliwość i zasadność posługiwania się średnimi arytmetycznymi z próby dla wybranych segmentów rynku jest jednak dość ograniczona. Dotyczy to zwłaszcza tych grup turystów i odwiedzających jednodniowych, które nie są w próbie dostatecznie licznie reprezentowane. Posługując się średnimi arytmetycznymi z próby podzielonej ze względu na wybrane cechy naleŝy więc zawsze mieć na względzie liczebność tej próby w danym segmencie rynku. Średnie waŝone nie są i nie powinny być wykorzystywane do dalszych oszacowań (np. do obliczania globalnych przychodów dewizowych z tytułu przyjazdów turystów). Średnie te, zarówno obliczone dla turystów, jak dla odwiedzających jednodniowych, słuŝą głównie do analizy dynamiki zmian przeciętnych wydatków w poszczególnych latach. Ani średnie z próby, ani średnie waŝone nie obejmują wydatków poniesionych przed podróŝą. 1.5. Zmiany w polskich badaniach turystyki zagranicznej W 2008 roku brak kontroli na granicach wewnętrznych strefy Schengen, utrudniający dostęp do osób przekraczających granicę, wymusił modyfikację metody pomiaru ruchu granicznego. Na przejściach drogowych podstawową jednostką obserwacji są pojazdy, na przejściach lotniczych i promowych nadal osoby. W związku z tym zróŝnicowano zestawienia zbiorcze z przejść granicznych. Zestawienia zbiorcze z przejść granicznych nie są jedynym źródłem wykorzystywanym do szacowania wielkości ruchu cudzoziemców i mieszkańców Polski. Do uogólnienia wyników pomiaru ruchu słuŝą równieŝ: - dane StraŜy Granicznej z wcześniejszych lat, - publikowane przez SG aktualne dane o ruchu granicznym (cząstkowe, ograniczone do granicy zewnętrznej strefy Schengen ), - wyniki obserwacji i pomiarów ruchu granicznego wykonywanych w 2007 roku przez Instytut Turystyki, - miesięczne dane GUS o liczbie cudzoziemców korzystających z obiektów zakwaterowania zbiorowego według krajów. W 2008 roku brak kontroli na granicach wewnętrznych strefy Schengen utrudnił dostęp do osób przekraczających granicę, co sprawia, Ŝe zasada losowego wyboru respondentów na tych granicach została powaŝnie ograniczona. Element losowy zapewniony jest przez omówione 15
wyŝej losowanie przejść. Ponadto stosuje się następujące reguły, mające na celu zróŝnicowanie badanych grup respondentów: - proporcjonalne, zaleŝne od wielkości ruchu, określenie liczby ankiet do zrealizowania na danym przejściu; - wyznaczenie limitów ankiet IT-TZ do zrealizowania z mieszkańcami krajów sąsiedzkich, - przestrzeganie zasady co który. Podczas przeciętnej tury badań w punkcie przekraczania granicy (i w jego okolicach) badania ankietowe prowadzi się w ciągu 2-5 dni, równolegle z pomiarem ruchu; niejednokrotnie badania ankietowe trwają nieco dłuŝej. Perspektywy doskonalenia pomiaru ruchu granicznego Planuje się teŝ wykorzystanie innych danych np. od przewoźników morskich i lotniczych. Wskazana jest współpraca i wymiana informacji z odpowiednimi placówkami krajów ościennych. Międzyresortowa grupa robocza zawiązana pod egidą GUS co prawda dopiero odbyła dwa spotkania, ale naleŝy sądzić, Ŝe w efekcie jej pracy dostęp do róŝnych danych statystycznych i administracyjnych pomocnych przy szacowaniu i charakterystyce ruchu granicznego będzie moŝliwy pod koniec bieŝącego roku. Tak więc ostateczne podsumowanie danych rocznych będzie moŝna zweryfikować i ewentualnie skorygować na podstawie dodatkowych źródeł informacji. Wydaje się jednak, Ŝe najlepszym, choć mało realnym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie rekomendowanej przez Światową Organizację Turystyczną (UNWTO) Karty Turysty, wypełnianej przez wszystkich na wylosowanych punktach przekraczania granic w określonych odcinkach czasowych. 16
CZĘŚĆ II. TENDENCJE W TURYSTYCE ŚWIATOWEJ I EUROPEJSKIEJ 2. Sytuacja ogólna W 2007 roku na świecie było ogółem 903 mln międzynarodowych wizyt turystycznych, co oznacza wzrost o 6,6%. Dla 2008 roku prognozuje się lekkie spowolnienie wzrostu, do 3-4%. Najszybszy wzrost wykazały w 2007 roku Bliski Wschód, Azja i Pacyfik i Afryka. Dobrze rozwinięte rynki Europy i obu Ameryk wzrosły o blisko 5%. Największy wzrost liczby przyjazdów w Europie odnotowały: Czarnogóra, Serbia, Bośnia i Hercegowina, Armenia, Turcja, Macedonia, Rumunia, Łotwa, Islandia, Litwa, Malta i Portugalia. UNWTO World Tourism Barometer 2 zwraca uwagę na dobre wyniki transportu lotniczego i branŝy hotelarskiej. Tab. 4. Przyjazdy turystów zagranicznych na świecie według regionów (w mln) 2000 2003 2004 2005 2006 2007 Zmiana 07/06 Świat ogółem 683,3 694,0 764,4 802,5 847,3 903,2 6,6 Europa 393,5 407,1 424,4 438,7 462,2 484,4 4,8 Europa Północna 43,7 45,8 49,6 51,0 56,4 57,6 2,2 Europa Zachodnia 139,7 136,1 139,0 142,6 149,5 154,9 3,6 Europa Środkowo - Wschodnia 69,4 78,5 86,3 87,8 91,5 95,6 4,5 Europa Południowa i Śródziemn. 140,8 146,8 149,5 157,3 164,8 176,2 7,0 Azja i Pacyfik 109,3 113,3 144,2 155,3 167,0 184,3 10,4 Azja Północno - Wschodnia 58,3 61,7 79,4 87,5 94,3 104,2 10,6 Azja Południowo - Wschodnia 35,6 36,1 47,1 49,3 53,1 59,6 12,2 Oceania 9,2 9,0 10,1 10,5 10,5 10,7 1,7 Azja Południowa 6,1 6,4 7,6 8,0 9,1 9,8 8,2 Ameryki 128,2 113,1 125,7 133,2 135,8 142,5 4,9 Ameryka Północna 91,5 77,3 85,7 89,9 90,6 95,3 5,2 Karaiby 17,1 17,1 18,1 18,8 19,4 19,5 0,1 Środkowa Ameryka 4,3 4,9 5,7 6,3 7,1 7,7 9,6 Ameryka Południowa 15,3 13,8 16,2 18,2 18,7 19,9 6,4 Afryka 27,9 31,0 33,8 37,3 41,4 44,4 7,4 Afryka Północna 10,2 11,1 12,8 13,9 15,1 16,3 7,9 Afryka Subsaharyjska 17,7 19,9 21,1 23,4 26,3 28,2 7,1 Bliski Wschód 24,4 29,5 36,3 38,0 40,9 47,6 16,4 Źródło: Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO): UNWTO World Tourism Barometer Vol 6, No. 2, June 2008. 2 Vol. 6, No. 2, June 2008. 17
3. Trendy w turystyce europejskiej w 2007 roku. Podstawowe kraje recepcyjne i generujące ruch turystyczny Tab. 5. Przyjazdy turystów zagranicznych w Europie (w tys.) Region/kraj Źródła Liczba przyjazdów Zmiany (%) danych 2006 2007 2005/2004 2006/2005 2007/2006 Europa ogółem 462176 484407 4,2 5,0 4,8 Europa Północna 56391 57623 7,7 6,8 2,2 Dania TCE 4716 b.d. 6,3 0,4 b.d. Finlandia TF 3375 3519 10,6 7,5 4,3 Islandia TCE 971 1054 4,2 11,4 8,6 Irlandia TF 8001 b.d. 5,5 9,1 b.d. Norwegia TF 3945 b.d. 5,4 3,2 b.d. Szwecja TCE 4729 5224 4,4-3,2 10,5 Wielka Brytania TF 30654 30677 9,2 9,3 0,1 Europa Zachodnia 149539 154892 2,4 5,0 3,6 Austria TCE 20269 20766 3,0 1,6 2,5 Belgia TCE 6995 7045 0,6 3,7 0,7 Francja TF 789 819 1,0 3,9 3,8 Niemcy TCE 23498 2442 6,0 10,1 3,9 Liechtenstein THS 55 60 2,6 10,2 8,7 Luksemburg TCE 908 917 4,0-0,5 1,0 Monako THS 313 328 14,2 9,6 4,8 Holandia TCE 10739 11008 3,8 7,3 2,5 Szwajcaria THS 7863 8448 b.d. 8,8 7,4 Europa Środkowo - Wschodnia 91492 95649 2,2 4,2 4,5 Armenia TCE 381 450 21,1 19,6 18,1 Białoruś TF 90 105 34,6-0,6 16,7 Bułgaria TF 5158 5151 4,5 6,6-0,1 Czechy TCE 6435 668 4,5 1,6 3,8 Estonia TF 194 19 9,5 1,2-2,1 Węgry TF 926 8638-18,3-7,2-6,7 Łotwa TF 1535 1653 3,4 37,5 7,7 Litwa TF 218 b.d. 11,1 9,0 b.d. Polska TF 1567 14975 6,4 3,1-4,4 Mołdowa TF 13 13-4,2-43,5 0,0 Rumunia TCE 138 1551 5,2-3,5 12,4 Rosja TF 20199 b.d. 0,2 1,3 b.d. Słowacja TCE 1612 1685 8,1 6,4 4,5 Turkmenistan TF 6 8-21,5-51,8 46,4 Ukraina TF 18936 23122 12,8 7,4 22,1 18
Region/kraj Europa Południowo Śródziemnomorska Źródła Liczba przyjazdów Zmiany (%) danych 2006 2007 2005/2004 2006/2005 2007/2006 164754 176243 5,9 4,7 7,0 Albania THS 60 57 50,0 25,0-5,0 Andora TF 2227 2189-13,4-7,9-1,7 Bośnia i Hercegowina TCE 256 306 14,2 17,7 19,8 Chorwacja TCE 8659 9307 7,0 2,3 7,5 Cypr TF 2401 2416 5,2-2,8 0,6 Macedonia TCE 202 230 19,3 2,6 13,7 Grecja TF 16039 b.d. 10,9 8,6 b.d. Izrael TF 1825 2268 26,4-4,1 24,3 Włochy TF 41058 43654-1,5 12,4 6,3 Malta TF 1124 1244 1,3-4,0 10,6 Czarnogóra TCE 378 984 44,6 38,9 160,5 Portugalia TF 11282 12321-0,3 6,3 9,2 San Marino THS 50 b.d. 19,0 0,0 b.d. Serbia TCE 469 696 15,5 3,6 48,5 Słowenia TCE 1617 1751 3,7 4,0 8,3 Hiszpania TF 5819 59193 6,6 4,1 1,7 Turcja TF 18916 22248 20,5-6,7 17,6 Źródło: Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO): UNWTO World Tourism Barometer Vol 6, No. 2, June 2008. W kolumnach źródła danych informacje o rodzaju danych statystycznych gromadzonych przez poszczególne kraje oznaczone są następująco: TF międzynarodowe przyjazdy turystów na granicach; VF międzynarodowe przyjazdy na granicach (łącznie z odwiedzającymi jednodniowymi); TCE turyści zagraniczni korzystający z obiektów noclegowych zakwaterowania zbiorowego; THS turyści zagraniczni korzystający z hoteli i obiektów typu hotelowego; NCE noclegi turystów zagranicznych w obiektach zakwaterowania zbiorowego; NHS noclegi turystów zagranicznych w hotelach i obiektach typu hotelowego. Tab. 6. Wielkość wpływów z turystyki przyjazdowej i wydatków na podróŝe zagraniczne według krajów w latach 2005-2007 (mld USD) Wpływy Wydatki 2005 2006 2007 2005 2006 2007 USA 81,8 85,7 96,7 69,0 72,1 76,2 Hiszpania 48,0 51,1 57,8 15,1 16,7 19,7 Francja 44,0 46,3 54,2 30,5 31,2 36,7 Włochy 35,4 38,1 42,7 22,4 23,1 27,3 Chiny 29,3 33,9 41,9 21,8 24,3 29,8 W. Brytania 30,7 33,7 37,6 59,6 63,1 72,3 Niemcy 29,2 32,8 36,0 74,4 73,9 82,9 Australia 16,9 17,8 22,2 11,3 11,7 14,2 Austria 16,1 16,6 18,9 9,3 9,6 10,6 Turcja 18,2 16,9 18,5 2,9 2,7 3,3 19
Wpływy Wydatki 2005 2006 2007 2005 2006 2007 Tajlandia 9,6 13,4 15,6 3,8 4,6 5,2 Grecja 13,7 14,3 15,5 3,0 3,0 3,4 Kanada 13,8 14,6 15,5 18,2 20,5 24,8 Malezja 8,8 10,4 14,0... Hong Kong (Chiny) 10,3 11,6 13,8 13,3 14,0 15,1 Holandia 10,5 11,3 13,4 16,2 17,0 19,1 Meksyk 11,8 12,2 12,9 7,6 8,1 8,4 Szwecja 7,4 9,1 12,0 10,8 11,5 13,9 Szwajcaria 10,1 10,6 11,8 8,9 9,9 10,9 Indie 7,5 8,6 10,7 6,2 6,8 8,2 Belgia 9,9 10,2 10,7 15,0 15,4 16,9 Polska 6,3 7,2 10,6 5,5 7,2 8,5 Portugalia 7,7 8,4 10,1 3,1 3,3 3,9 Makao 8,0 9,8 b.d.... Rosja 5,9 7,6 9,6 17,4 18,2 22,3 Japonia 6,6 8,5 9,3 27,3 26,9 26,5 Egipt 6,9 7,6 9,3 1,6 1,8 2,4 Chorwacja 7,5 7,9 9,3... Singapur 5,9 7,2 8,7 10,0 11,0 11,8 Afryka Południowa 7,3 7,9 8,4 3,4 3,4 3,9 Maroko 4,6 6,0 7,3... Czechy 4,7 5,5 6,6 2,4 2,8 3,6 Dania 5,3 5,6 6,1 6,9 7,4 8,6 Irlandia 4,8 5,3 6,1 6,1 6,8 8,8 Korea Południowa 5,8 5,8 5,8 15,4 18,9 20,9 Nowa Zelandia 4,9 4,8 5,4... Indonezja 4,5 4,4 5,3 3,6 4,0 4,9 Arabia Saudyjska 5,4 5,0 5,2 3,8 1,8 4,9 Tajwan 5,0 5,1 5,1 8,7 8,7 9,1 Węgry 4,1 4,2 4,7 2,4 2,1 2,9 Ukraina 3,1 3,5 4,6 2,8 2,8 3,3 Norwegia 3,5 3,8 4,4 10,5 12,2 14,7 Źródło: Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO): UNWTO World Tourism Barometer Vol 6, No. 2, June 2008. Według danych UNWTO 3 z czerwca 2008 roku, globalne wpływy z turystyki międzynarodowej wzrosły do 856 mld USD (625 mld euro). W Europie wielkość wpływów wyniosła 433,4 mld USD (316,2 mld euro). Spośród krajów europejskich ponad dwudziestoprocentowy przyrost wpływów zanotowały: Czarnogóra, AzerbejdŜan, Mołdowa, Serbia, Ukraina, Macedonia, Polska, Islandia, Łotwa, Rosja, Albania, Gruzja, Szwecja i Kazachstan. Jeśli idzie o wydatki na podróŝe zagraniczne, UNWTO podkreśla, Ŝe 2007 rok był rokiem rynków rozwijających się. 3 UNWTO World Tourism Barometer Vol 6, No. 2, June 2008 20
Największy, ponad piętnastoprocentowy, wzrost wydatków podają: Arabia Saudyjska, Brazylia, Egipt, Malezja, Węgry, Argentyna, Chiny, Rosja, Indonezja, Afryka Południowa, Turcja, Republika Czeska, Irlandia i Ukraina. Tab. 7. Wyjazdy mieszkańców Europy w 2007 roku 2007 Jednostka Zmiana % (07/06) Liczba podróŝy 409 (mln) 5 PodróŜe krótkie (1-3 dni) 100 (mln) -2 PodróŜe długie (4 i więcej dni) 309 (mln) 8 Liczba noclegów 3,9 (mln) 5 Średnia długość pobytu (noclegi) 10 (noclegi) 0 Wydatki (mld ) 380 (mld ) 7 Wydatki na podróŝ ( ) 914 ( ) 2 Wydatki na nocleg ( ) 97 ( ) 2 śródło: European Travel Monitor, IPK International 4. Tab. 8. Główne cele podróŝy mieszkańców Europy w 2007 roku PodróŜe (mln) udział % Zmiana % (07/06) Wakacje 279 68 6 Odwiedziny u krewnych lub znajomych i inne prywatne 67 16 2 SłuŜbowe 63 15 6 Razem 409 100 5 śródło: European Travel Monitor, IPK International. Tab. 9. Wyjazdy turystyczne w Europie (główne kraje generujące turystykę) w 2007 roku Liczba podróŝy (mln) Zmiana % (07/06) Niemcy 75,9 2 Wielka Brytania 64,1 2 Francja 31,5 6 Włochy 23,0 9 Holandia 22,4 4 Rosja 18,5 16 Hiszpania 17,4 15 Szwajcaria 14,8 4 śródło: European Travel Monitor, IPK International. 4 Cyt za: European Tourism Insights 2007, ETC Market Intelligence Report No 2008/1, Brussels, May 2008. 21
CZĘŚĆ III. WYNIKI BADAŃ INSTYTUTU TURYSTYKI: STAN I TENDENCJE WIELOLETNIE 4. Ruch przyjazdowy do Polski Jako tło dla wyników badań ankietowych przedstawiamy informacje o ruchu przyjazdowym do Polski w 2007 roku i tendencje w tym zakresie w poprzednich latach. Omówienie ruchu na przejściach granicznych W 2007 roku zanotowano 66,2 mln przyjazdów cudzoziemców, o 1,7% więcej niŝ w 2006. Wzrost ruchu przyjazdowego był zdecydowanie najszybszy w pierwszym kwartale, w czwartym zanotowano spadek. Analizując ruch przyjazdowy według krajów stwierdzamy przewagę tendencji wzrostowych. Ogółem, w ciągu całego 2007 roku znacznie (o ponad 25%) wzrosła liczba przyjazdów z: Portugalii, Irlandii, Luksemburga, Norwegii, Hiszpanii, Turcji, Estonii i Belgii. Wzrost na poziomie 10%-25% wykazały: Szwajcaria, Wielka Brytania, Korea Płd., Włochy, Łotwa, Izrael, Japonia, Australia, Francja, Mołdowa, Dania i Bułgaria. Liczba przyjazdów z Niemiec wzrosła o 2,4%, a z pozostałych krajów 15 UE o 12%. Utrzymuje się trend wzrostowy w przyjazdach z krajów pozaeuropejskich, zwłaszcza z Korei Płd. i Japonii. Wyjątek stanowią Stany Zjednoczone (spadek, zwłaszcza w trzecim kwartale). W lecie (lipiec i sierpień) najbardziej wzrosła liczba przyjazdów z: Portugalii, Irlandii, Luksemburga, Norwegii, Estonii, Izraela, Łotwy, Turcji, Belgii, Szwajcarii, Bułgarii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii. Spadła liczba przyjazdów z Cypru, Malty, Grecji, Holandii, Stanów Zjednoczonych, Słowacji i Rosji. Tab. 10. Przyjazdy cudzoziemców do Polski według granic (w tys.) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Przyjazdy ogółem 84 515 61 431 50 735 52 130 61 918 64 606 65 115 66 208 Niemcy 47 047 29 606 22 339 24 191 32 875 36 148 36 076 37 249 Republika Czeska 16 803 13 442 12 073 12 353 13 127 11 715 10 814 10 865 Ukraina 5 743 5 942 5 405 4 395 4 143 4 921 5 243 4 980 Republika Białoruś 6 515 5 610 4 633 4 144 3 765 3 889 4 142 4 032 Republika Słowacka 3 133 2 017 1 790 2 572 3 531 3 087 3 374 3 279 Lotniska 1 161 1 174 1 126 1 182 1 539 2 004 2 432 2 884 Republika Litewska 1 390 1 373 1 314 1 328 1 504 1 624 1 809 1 848 Federacja Rosyjska 1 210 1 042 853 620 672 823 866 709 Granica morska 1 513 1 224 1 201 1 346 760 395 359 362 Źródło: GUS na podstawie danych StraŜy Granicznej; koniec grudnia doszacowany przez Instytut Turystyki. PołoŜenie Polski na przecięciu szlaków komunikacyjnych sprawia, Ŝe duŝą rolę odgrywa ruch tranzytowy wschód-zachód i północ-południe. Świadczy o tym analiza ruchu przyjazdowego według kraju pochodzenia i według połoŝenia geograficznego przejść granicznych. Udział przekroczeń granicy zachodniej wśród Łotyszy wyniósł 9% (10% w 2006 r.), Estończyków 11% (13%), Rosjan 17% (17%). Białorusinów i Ukraińców było na przejściach 22
zachodnich po 6%, podobnie jak w latach 2003-2006, ale znacznie mniej niŝ w latach dziewięćdziesiątych. W ruchu tranzytowym na przejściach południowych uczestniczą głównie Holendrzy: 44% Holendrów odwiedzających Polskę przekroczyło granicę na południu (głównie w Jakuszycach i Porajowie). RównieŜ znaczny odsetek Amerykanów korzysta z przejść na granicy południowej (ogółem 16%, z czego najwięcej na przejściu kolejowym w Zebrzydowicach). Udział przekroczeń granic polsko-czeskiej i polsko-słowackiej wyniósł 20% wśród Estończyków, 21% Łotyszy, 14% Litwinów, 8% Belgów i Finów oraz 7% Duńczyków. Przyjazdy według krajów Przytoczone dane dotyczą wszystkich przyjazdów cudzoziemców do Polski. Obejmują zarówno gości jednodniowych, jak i turystów (czyli tych cudzoziemców, którzy spędzili w Polsce co najmniej jedną noc, lecz nie pozostawali dłuŝej niŝ rok). Tab. 11. Przyjazdy do Polski w latach 2006-2007 (w tys.) Liczba przyjazdów Zmiany kwartał do kwartału poprzedniego roku i rok do roku rok 2006 rok 2007 I II III IV rok 2007 Ogółem 65114,9 66207,8 14,3% 3,9% 2,0% -10,4% 1,7% Niemcy 37192,1 38102,7 11,1% 2,8% 5,1% -7,6% 2,4% 15 UE bez Niemiec 2430,4 2720,5 14,3% 19,8% 13,3% 0,0% 11,9% Wielka Brytania 455,4 548,1 16,8% 21,3% 16,6% 27,0% 20,4% Włochy 276,2 326,7 54,8% 29,4% 11,8% -6,3% 18,3% Austria 304,0 317,8 35,5% 18,7% 7,7% -28,8% 4,6% Francja 229,9 258,0 14,0% 7,3% 14,4% 13,1% 12,2% Holandia 409,9 362,9-20,1% 10,1% -5,1% -24,8% -11,5% Szwecja 224,0 222,0 10,3% -2,9% 2,8% -11,0% -0,9% Irlandia 69,3 118,8 68,1% 86,2% 75,2% 57,6% 71,5% Dania 134,4 149,9 33,8% 25,8% 11,1% -17,9% 11,5% Hiszpania 88,9 118,5 38,1% 46,2% 26,9% 27,3% 33,3% Belgia 91,4 115,2 56,7% 44,4% 30,3% -14,5% 26,0% Portugalia 36,7 70,9 112,8% 65,3% 119,3% 77,8% 93,5% Finlandia 76,7 81,8 14,5% 15,5% 6,6% -12,8% 6,6% Grecja 30,6 25,4-43,4% -40,4% -6,6% 24,5% -16,9% Luksemburg 3,0 4,5 18,9% 91,0% 50,4% 34,5% 49,8% Nowe kraje EU 13032,6 13086,4 27,9% 8,5% 0,2% -22,5% 0,4% Czechy 7101,5 7292,1 30,2% 11,5% 3,3% -21,4% 2,7% Słowacja 3421,9 3209,9 40,5% 2,6% -9,1% -30,9% -6,2% Litwa 1459,4 1391,7 0,4% 0,2% -5,3% -14,2% -4,6% Łotwa 409,7 484,6 29,1% 31,0% 24,6% -13,0% 18,3% Węgry 268,1 273,0 46,9% 0,6% -7,9% -10,0% 1,8% Estonia 185,6 236,1 28,3% 46,6% 34,1% -2,8% 27,2% Rumunia 95,0 98,9-5,0% -1,5% 14,5% 5,1% 4,2% Bułgaria 65,6 73,1 2,7% 6,5% 17,0% 16,3% 11,3% Słowenia 22,6 24,8 2,8% 2,8% 8,8% 26,2% 9,5% Cypr 2,1 1,4-39,3% -54,5% -23,7% 5,9% -31,6% 23
Liczba przyjazdów Zmiany kwartał do kwartału poprzedniego roku i rok do roku rok 2006 rok 2007 I II III IV rok 2007 Malta 1,2 0,9-19,1% -56,8% -15,4% 16,4% -21,9% Rosja, Białoruś, Ukraina 11275,9 10931,6 11,7% -1,6% -9,3% -9,8% -3,1% Ukraina 5641,9 5443,8 13,3% -1,8% -11,9% -10,4% -3,5% Białoruś 3911,8 3861,4 10,0% -0,8% -5,0% -6,9% -1,3% Rosja 1722,2 1626,4 10,3% -3,3% -10,3% -15,1% -5,6% Główne kraje zamorskie 561,9 567,5 9,0% 0,5% -9,3% 20,4% 1,0% USA 353,5 331,0 0,4% -4,5% -16,4% 10,0% -6,4% Korea Płd. 53,2 63,8 61,5% 25,8% -3,6% 30,8% 19,9% Kanada 72,3 78,0 16,2% 1,1% 4,3% 27,1% 7,8% Japonia 40,9 47,5 14,7% 3,6% 4,5% 51,0% 16,1% Australia 41,9 47,2 3,5% 8,5% 7,4% 35,5% 12,5% Pozostałe razem 622,1 799,0 29,2% 22,8% 22,2% 41,5% 28,4% Norwegia 101,9 142,4 44,2% 28,5% 48,0% 38,3% 39,8% Izrael 66,3 78,2 12,5% 18,4% 13,7% 26,7% 18,0% Mołdowa 54,6 61,2 30,2% 13,8% 4,1% 8,2% 12,1% Turcja 39,3 50,6 33,0% 24,8% 20,5% 37,8% 28,7% Szwajcaria 47,2 58,7 26,8% 19,3% 33,5% 16,1% 24,3% Chorwacja 35,6 37,7 15,8% 4,7% -0,5% 6,7% 5,8% Kazachstan 42,1 42,8 16,2% 9,2% -1,2% -11,1% 1,6% Pozostałe WNP 21,4 24,0 30,1% 22,5% 0,1% 8,4% 12,2% Pozostałe europejskie 27,3 36,3 58,2% 38,5% 34,6% 13,6% 32,9% Pozostałe zamorskie 186,4 267,2 30,9% 28,0% 24,5% 97,9% 43,4% Źródło: GUS na podstawie danych StraŜy Granicznej; koniec grudnia oszacowany przez Instytut Turystyki. Ze względu na sąsiedzkie połoŝenie Niemiec, w tabeli 11 wyłączono je z podsumowania starych krajów Unii Europejskiej (15 UE). W kategorii nowe kraje UE ujęto wszystkie te, które wraz z Polską zostały przyjęte do UE po 2004 roku. Do głównych krajów zamorskich zaliczono Stany Zjednoczone, Kanadę, Japonię, Koreę Południową i Australię. Przyjazdy turystów do Polski Według oszacowań Instytutu Turystyki, w 2007 roku było około 15 mln przyjazdów turystów 5 (cudzoziemców, którzy spędzili u nas przynajmniej jedną noc), o 4% mniej niŝ w 2006 roku. Liczba przyjazdów z niesąsiedzkich krajów piętnastki UE wzrosła o 5,5%, z Niemiec zaś spadła o 3%. Wzrosła liczba przyjazdów z krajów pozaeuropejskich i nowych krajów Unii, zwłaszcza z Estonii i Łotwy. W grupie krajów sąsiedzkich spadek liczby przyjazdów turystów dotyczył głównie Rosji, Litwy i Ukrainy. Udział wizyt jednodniowych z krajów nie sąsiadujących z Polską jest stosunkowo niewielki, toteŝ moŝemy stwierdzić te same tendencje, które zostały zasygnalizowane powyŝej w odniesieniu do liczby przyjazdów ogółem. 5 Uwaga: oszacowane liczby turystów naleŝy traktować jako przybliŝone. Nie dysponujemy Ŝadnymi metodami dokładnego pomiaru liczby przyjeŝdŝających do Polski turystów, tj. cudzoziemców spędzających w naszym kraju co najmniej jedną noc. Dotyczy to zwłaszcza przyjezdnych z krajów sąsiedzkich. 24
Tab. 12. Przyjazdy turystów 6 do Polski w latach 2000-2007 (w tys.) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Świat ogółem 17 400 15 000 13 980 13 720 14 290 15 200 15 670 14 975 Niemcy 5 920 4 400 4 160 4 520 5 230 5 570 5 440 5 270 Rosja 1 140 980 940 790 700 735 710 545 Białoruś 2 370 2 080 1 700 1 620 1 460 1 440 1 490 1 350 Ukraina 3 090 3 080 2 930 2 480 2 340 2 535 2 500 2 120 Litwa 850 840 840 825 815 830 895 715 Łotwa 360 330 320 330 305 270 315 355 Estonia 220 190 160 150 130 120 145 170 Czechy 250 230 230 240 210 185 165 165 Słowacja 90 80 60 80 85 70 70 70 15 Unii Europejskiej (bez Niemiec) 2 050 1 805 1 650 1 645 1 790 2 015 2 365 2 495 WaŜne zamorskie* 360 340 310 330 400 505 550 545 Inne WNP 170 100 90 90 90 90 90 95 Pozostałe kraje 530 545 590 620 735 835 935 1080 * Australia, Korea Płd., Japonia, USA, Kanada. Źródło: oszacowania Instytutu Turystyki. Oszacowania Instytutu Turystyki dotyczą wszystkich przyjazdów turystów, bez względu na to, gdzie nocowali i w jakim celu przybyli. Liczba tych turystów zagranicznych, którzy korzystali z noclegów w obiektach zakwaterowania zbiorowego rejestrowanych przez GUS, jest znacznie niŝsza. Turyści zagraniczni w bazie noclegowej Z rejestrowanych przez GUS obiektów zakwaterowania zbiorowego korzystało w 2007 roku 4 387 tys. turystów zagranicznych (wzrost o 1,7%), w tym w hotelach 3 537 tys. (wzrost o 2,2%). Liczba noclegów udzielonych turystom zagranicznym wzrosła o 3,4%. Tab. 13. Liczba turystów zagranicznych i liczba noclegów w obiektach zakwaterowania zbiorowego w latach 2000-2007 (w tys.) Obiekty zakwaterowania zbiorowego ogółem 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Liczba korzystających 3 117 3 152 3 145 3 332 3 935 4 310,4 4 313,6 4387,4 W tym hotele 2 400 2 388 2 447 2 612 3 132 3 443,0 3 460,2 3537,3 Obiekty zakwaterowania zbiorowego ogółem Liczba udzielonych noclegów 6 891 6 991 7 085 7 828 9 314 10 542,4 10 555,1 10918,1 W tym hotele 4 697 4 687 4 784 5 239 6 273 7 196,9 7 209,5 7560,6 Źródło: GUS. 6 Dla poszczególnych niesąsiedzkich krajów europejskich oraz krajów zamorskich lepiej się posługiwać liczbą wszystkich przyjazdów na podstawie danych StraŜy Granicznej (patrz tab. 11); zakładamy, Ŝe liczba przyjazdów turystów z tych krajów jest nieznacznie o kilka procent niŝsza niŝ liczba przyjazdów ogółem. 25