RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 207412 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 348408 (51) Int.Cl. F41G 1/50 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 02.07.2001 (54) Celownik (43) Zgłoszenie ogłoszono: 13.01.2003 BUP 01/03 (73) Uprawniony z patentu: WOJSKOWY INSTYTUT TECHNICZNY UZBROJENIA, Zielonka, PL (45) O udzieleniu patentu ogłoszono: 31.12.2010 WUP 12/10 (72) Twórca(y) wynalazku: BRONISŁAW HABAJ, Zielonka, PL PL 207412 B1
2 PL 207 412 B1 Opis wynalazku Przedmiotem wynalazku jest celownik do moździerzy typu lekkiego, służący do prowadzenia ognia pośredniego. Znane są celowniki do moździerzy, które umożliwiają nastawę kierunku strzelania i stosownie do wymagań donośności - kąta podniesienia lufy w oparciu o tabele strzelania. Znane celowniki posiadają mechanizm nastawy kąta podniesienia, mechanizm nastawy kierunku strzelania z przyrządem optycznym lub przeziernikiem typu muszka - szczerbinka do ustawiania moździerza na punkt celowania oraz mechanizm mocowania celownika na moździerz. Mechanizm nastawy kąta podniesienia, mechanizm nastawy kierunku strzelania oraz mechanizm mocowania celownika na moździerz są zamocowane na stałe w jednym wspólnym korpusie, w związku z czym celownik ma stosunkowo dużą masę. Działanie znanego celownika w zakresie nastawy kąta podniesienia lufy moździerza polega na wprowadzeniu wielkości kąta podniesienia za pomocą mechanizmu nastawy tegoż kąta. W wyniku wprowadzenia wartości kąta podniesienia następuje wytrącenie położenia poziomnicy wzdłużnej celownika o wymagany kąt podniesienia w stosunku do poziomu, a następnie za pomocą mechanizmu podniesieniowego moździerza następuje ustawienie pęcherzyka powietrza poziomnicy wzdłużnej do położenia środkowego (równowagi), co zapewnia nastawę lufy moździerza pod wymaganym kątem. Równocześnie poprzeczna poziomnica celownika także powinna wskazywać swoje położenie poziome. Po ustaleniu kąta podniesienia następuje dokładne ustawianie moździerza w kierunku strzelania na wybrany punkt celowania. Nastawa ta jest wykonywana za pomocą podziałki wyrażonej w tysięcznych, umieszczonej na bębnie ruchomym mechanizmu nastawy kierunku strzelania. Istota rozwiązania celownika według wynalazku polega na tym, że jego mechanizm kierunku strzelania przytwierdzony jest do mechanizmu nastawy kąta podniesienia lufy za pomocą nakrętki, kołek zapewniający uzyskanie wymaganego położenia mechanizmu nastawy kierunku strzelania względem podziałki mechanizmu kąta podniesienia lufy jednym końcem przytwierdzony jest na stałe do korpusu mechanizmu nastawy kierunku strzelania, zaś końcem swobodnym wchodzi w gniazdo płytki sprzęgającej, przeziernik wyposażony jest w trzy podświetlacze trytowe ustawione w kształcie muszki i szczerbinki, mechanizm mocowania celownika do moździerza posiada wspornik, który swoją prowadnicę typu jaskółczy ogon, znajdującą się z jednej strony korpusu wspornika, nasuniętą ma na prowadnicę pokrywy tylnej mechanizmu nastawy kąta podniesienia, przy czym wspornik ten posiada rygiel, który pokrętłem wprowadzany jest w gniazdo pokrywy tylnej mechanizmu nastawy kąta podniesienia lufy. Nakrętka przytwierdzająca mechanizm nastawy kierunku strzelania do mechanizmu nastawy kąta podniesienia lufy umożliwia szybkie połączenie lub rozłączenie mechanizmu nastawy kierunku strzelania od pozostałej części celownika, co z kolei ułatwia dostęp do wszystkich elementów celownika, tym samym ułatwiając jego eksploatację. Wyposażenie przeziernika typu muszka -szczerbinka w trzy podświetlacze trytowe ustawione w kształcie muszki i szczerbinki umożliwia dokładne wycelowanie moździerza w nocy. Zastosowanie wspornika w mechanizmie mocowania celownika do moździerza wraz z ryglem umożliwia unieruchomienie wspornika w celowniku. Przedmiot wynalazku przedstawiony jest na przykładzie wykonania na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia celownik w częściowym przekroju podłużnym. Figura 2 przedstawia celownik w widoku od strony mechanizmu nastawy kierunku strzelania, zaś fig. 3 przedstawia fragment mechanizmu nastawy kierunku strzelania w płaszczyźnie strzelania A - A (uwidocznionym w fig. 2). Celownik składa się z trzech zasadniczych mechanizmów mechanizmu nastawy kierunku strzelania 1, mechanizmu nastawy kąta podniesienia lufy 2 połączonych za pomocą nakrętki 3 oraz mechanizmu mocowania 4 celownika do moździerza. Mechanizm nastawy kierunku strzelania 1 zawiera przyrząd do wycelowania - przeziernik 5, składający się z muszki 6 i szczerbinki 7, który jest zawieszony na stożkowej osi 8. Przeziernik 5, po skierowaniu na wybrany punkt w terenie może być unieruchomiony poprzez zaciśnięcie na stożkowej osi 8 za pomocą dźwigni 9. Na ramionach muszki 6 i szczerbinki 7 osadzone są podświetlacze trytowe, które umożliwiają dokładne wycelowanie moździerza w nocy. Stożkowa oś 8 swoimi końcami osadzona jest w otworach ramion korpusu ślimacznicy 11. Korpus ślimacznicy 11 ułożyskowany jest w pionie i po obwodzie w gnieździe korpusu 12, który jest główną częścią mechanizmu nastawy kierunku strzelania 1. Przed przemieszczaniem pionowym korpusu ślimacznicy 11 zabezpiecza nakrętka 13. W górnej części korpusu ślimacznicy 11 osadzony jest pierścień 14 nastawy zgrubnej, który po wyzerowaniu zabezpiecza przed przemieszczaniem płytka 15
PL 207 412 B1 3 i wkręty 16. W dolnej części korpusu ślimacznicy 11 znajduje się wieniec z sześćdziesięcioma czterema zębami o module 0,25, który zazębia się ze ślimakiem 17, tworząc przekładnię nastawy kierunku strzelania o przełożeniu 1: 64. Na pierścieniu 14 nastawy zgrubnej naniesiono sześćdziesiąt cztery znaki podziałki zgrubnej, oznaczając je cyfrowo w odstępach co 4-00 tysięcznych. Odstęp między znakami wynosi 1-00 tysięczna. Tak więc, przy jednym obrocie ślimaka 17 nastawa kierunku strzelania zmienia się o 1-00 tysięczną. Taką samą skalę naniesiono na pierścieniu 18 dzieląc jego obwód na sto równych części z cyfrowym oznaczeniem co dziesięć tysięcznych. Ślimak 17 ułożyskowany jest mimośrodowo w krzywce 19, która umieszczona jest w gnieździe korpusu 12 mechanizmu nastawy kierunku strzelania 1. Krzywka 19 jest zabezpieczona przed osiowym przemieszczeniem za pomocą nakrętki 20. W celu wyeliminowania możliwości osiowego przemieszczania się ślimaka 17, jest on podparty sprężyną 21 poprzez czopy 22, co zapewnia wymaganą dokładność nastaw. Na krzywkę 19 nasadzona jest dźwignia 23, która przytwierdzona jest do krzywki 19 nakrętką 24. Dźwignia 23 służy do rozłączania zazębienia ślimaka 17 ślimacznicy 11, w celu szybkiej zmiany kierunku wycelowania. Powrót krzywki 19 i ślimaka 17 do położenia wyjściowego (zazębienia) następuje pod wpływem sprężyny 25 po zwolnieniu nacisku na dźwignię 23. Sprężyna 25 zapewnia ponadto stały docisk ślimaka 17 do ślimacznicy 11, gdyż sprężyna 25 jest w stanie wstępnego napięcia i jednym końcem związana jest z krzywką 19, zaś drugim końcem związana jest z korpusem 12. Na wystającą osiową część ślimaka 17 nasadzona jest płytka 26, a na niej nasadzony jest pierścień 18 z podziałką dokładną, który po wyregulowaniu położenia zerowego jest unieruchomiony wkrętami 27 poprzez pokrętło 28. Z mechanizmem nastawy kierunku strzelania 1 związana jest poziomnica wzdłużna 29 i poziomnica poprzeczna 30. Poziomnica wzdłużna 29 zawieszona jest na czopie przytwierdzonym do korpusu mechanizmu nastawy kierunku strzelania 1 i ma możliwość obrotu ± 8, zapewniając odpowiednie ustawienie kąta wyjściowego lufy moździerza i celownika na 7-50 tysięcznych. Po regulacji, unieruchomienie poziomnicy wzdłużnej 29 następuje poprzez dokręcenie wkrętów 31. Poziomnica poprzeczna 30 związana jest na stałe z celownikiem, a jej poziomowanie następuje podczas ustawiania moździerza do strzelania za pomocą mechanizmu ustawczego celownika oraz mechanizmów poprzecznego poziomowania moździerza. Poziomnica wzdłużna 29 oraz poziomnica poprzeczna 30 wyposażone są w podświetlacze trytowe. Na korpusie mechanizmu nastawy kierunku strzelania 1 znajduje się nagwintowany cylindryczny występ do połączenia nakrętką 3 z mechanizmem nastawy kąta podniesienia lufy 2. Położenie mechanizmu nastawy kierunku strzelania 1 względem mechanizmu nastawy kąta podniesienia lufy 2 ustalone jest za pomocą kołka 32, który jednym końcem przytwierdzony jest na stałe do korpusu nastawy kierunku strzelania 1, zaś końcem swobodnym wchodzi w gniazdo płytki sprzęgającej 33. Mechanizm nastawy kąta podniesienia ma kształt spłaszczonego cylindra. Elementem łączącym wszystkie jego części jest korpus, który zawiera płytkę sprzęgającą 33 z nasadzoną na niej nakrętką 3 pozwalającą na przyłączenie mechanizmu nastawy kierunku strzelania 1 do mechanizmu nastawy kąta podniesienia lufy 2. Płytka sprzęgająca 33 wchodzi w zazębienie z płytką 24 z czopem, które ułożyskowane są w korpusie mechanizmu nastawy kąta podniesienia lufy 2 i połączone są wkrętem 35. Czop płytki 34 wchodzi do kanału krzywki pokrętła 36. Na czole pokrętła 36 umieszczona jest płytka z podziałką 37. Do pokrętła 36 z krzywką przylega tarcza hamulca 38 dociskana do niego siłą sprężyny 39, który opiera się o podkładkę 40 i podkładkę 41. Tarcza hamulca 38 prowadzona jest osiowo na wieloklinie 55 w kształcie litery W" pokrywy tylnej 42, który uniemożliwia jej obrót. Po nałożeniu na oś pokrętła 36 z krzywką pokrywy tylnej 42 i ustawieniu jej w występach korpusu mechanizmu nastawy kąta podniesienia lufy 2, połączenie tegoż mechanizmu następuje poprzez nakręcenie nakrętki 43, założenie podkładki 44, nakrętki koronowej 45 i zawleczki 46. Mechanizm mocowania 4 celownika do moździerza posiada wspornik 47, który swoją prowadnicę typu jaskółczy ogon, znajdującą się z jednej strony korpusu 48 wspornika 47, nasuniętą ma na prowadnicę pokrywy tylnej 42 mechanizmu nastawy kąta podniesienia lufy 2. Rygiel 49 powoduje unieruchomienie wspornika 47. Ponadto, na korpusie 48 wspornika 47 znajdują się występy cylindryczne 52 zapewniające wymagane położenie celownika względem moździerza i gniazda 53 służące do zaryglowania celownika. Celownik ustawia się na moździerzu wprowadzając wspornik 47 do gniazda przytwierdzonego do jarzma dwójnogu, blokując go ryglem 49. Po ustawieniu moździerza w terenie wykonuje się regulację celownika i ustawienie zerowych nastaw w następujący sposób. Za pomocą kwadrantu nadaje się lufie moździerza kąt podniesienia wynoszący 7-50 tysięcznych, pokręcając pokrętło 36 ustawia się na krawędzi odczytu 54 cyfrę 75" odpowiadającą wartości 7-50 tysięcznych. Za pomocą mechanizmu moździerza (dwójnogu) ustawia się pęcherzyk powietrza poziomnicy poprzecznej 30 w położenie środkowe, a następnie ponownie sprawdza się kwadrantem kąt podniesienia lufy. Następnie spraw-
4 PL 207 412 B1 dza się położenie poziomnicy wzdłużnej 29, regulując jej położenie poprzez poluzowanie wkrętów 31, ustawienie jej pęcherzyka powietrza na środku i dokręcenie wkrętów 31. Po tych czynnościach ustawia się z tyłu, w osi lufy moździerza busolę artyleryjską lub teodolit (uprzednio spoziomowany), i ustawia się linię pionową (busoli albo teodolitu) w układzie optycznym tak, aby pokryła się z paskiem naniesionym na lufie i prawą pionową linią na tarczy lub z odległym co najmniej na 1 km punktem w terenie. Przy nastawie zgrubnej wynoszącej 32-00 tysięcznych na podziałce zgrubnej pierścienia 14 i 0-00 tysięcznych na podziałce dokładnej pierścienia 18, muszka 6 i szczerbinka 7 winny pokrywać się z lewą pionową linią na tarczy lub z odległym punktem w terenie. Odstęp między liniami na tarczy stanowiący odległość między osią muszki 6, szczerbinki 7 oraz osią lufy ustala się konstrukcyjnie lub za pomocą pomiarów. W razie odchylenia osi muszki 6 i szczerbinki 7 w stosunku do ustalonych punktów odniesienia wykonuje się następujące regulacje. Za pomocą pokrętła skierowuje się muszkę 6 i szczerbinkę 7 na lewą linię na tarczy lub punkt w terenie, zwalnia się zaciski wkrętów 56 i ustawia się pierścień 14 z podziałką zgrubną na cyfrę 32", a następnie zakręca się wkręty 56, zwalnia wkręty 27, ustawia się pierścień 18 z podziałką dokładną na cyfrę 0" i dokręca wkręty 27. Podczas strzelania na komendę np.: kątomierz 25-30, celownik 8-50" wartość kątów celowania ustawia się następująco. Naciska się dźwignię 23, ujmuje palcami zespół muszki 6 i szczerbinki 7, na skali zgrubnej pierścienia 14 ustawia się cyfrę 25", a następnie pokrętłem 28 na skali dokładnej pierścienia 18 ustawia się cyfrę 30". Ujmuje się palcami pokrętło 36 za część moletowaną i obraca aż do pojawienia się w okienku cyfry 8", a następnie obracając w stronę przeciwną ustawia się na krawędzi 54 cyfrę 50". Po wprowadzeniu wymaganych nastaw kątów celowania, wprowadzeniu pęcherzyków poziomnicy wzdłużnej 29 oraz poziomnicy poprzecznej 30 do położenia środkowego i wycelowaniu w kierunku, moździerz jest gotowy do strzelania. Zastrzeżenie patentowe Celownik do moździerzy typu lekkiego posiadający mechanizm nastawy kierunku strzelania, wyposażony w przeziernik składający się z muszki i szczerbinki, mechanizm nastawy kąta podniesienia lufy oraz mechanizm mocowania celownika na moździerzu, znamienny tym, że mechanizm nastawy kierunku strzelania (1) przytwierdzony jest do mechanizmu nastawy kąta podniesienia lufy (2) za pomocą nakrętki (3), kołek (32) jednym końcem przytwierdzony jest na stałe do korpusu mechanizmu nastawy kierunku strzelania (1), zaś końcem swobodnym wchodzi w gniazdo płytki sprzęgającej (33), przeziernik (5) wyposażony jest w trzy podświetlacze trytowe (10) ustawione w kształcie muszki (6) i szczerbinki (7), mechanizm mocowania (4) celownika do moździerza posiada wspornik (47), który swoją prowadnicę typu jaskółczy ogon, znajdującą się z jednej strony korpusu (48) wspornika (47), nasuniętą ma na prowadnicę pokrywy tylnej (42) mechanizmu nastawy kąta podniesienia lufy (2), przy czym wspornik (47) posiada rygiel (49), który pokrętłem (5) jest wprowadzany w gniazdo (51) pokrywy tylnej (42) mechanizmu nastawy kąta podniesienia lufy (2).
PL 207 412 B1 5 Rysunki
6 PL 207 412 B1
PL 207 412 B1 7
8 PL 207 412 B1 Departament Wydawnictw UP RP Cena 2,00 zł.