Raport podsumowujący środowiskowe debaty konsultacyjne

Raport podsumowujący środowiskowe debaty konsultacyjne przeprowadzone w ramach projektu: "Wdrażanie Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych - wspólna sprawa" Opracowanie: Jerzy Kawa Piotr Raźniewski Warszawa, grudzień 2017 r 1

WSTĘP Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych (PFON), wraz z czterema partnerami, 1 marca 2016 r. rozpoczęło realizację projektu Wdrażanie Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych wspólna sprawa. Cel główny projektu sformułowany został zgodnie z wymogami konkursowymi Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014 2020. Celem tym jest stan, w którym podmioty polityk publicznych uczestniczące w procesie wdrażania Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych w Polsce będą dysponowały, niezbędnym, dla skutecznego przebiegu tego procesu, potencjałem programowo-planistycznym obejmującym: aktualną wiedzę na temat barier stanowiących źródło dyskryminacji i utrudniających osobom z niepełnosprawnością pełne uczestnictwo w funkcjonowaniu społecznym, w kontekście realizacji praw wynikających z KPON; wiedzę na temat istniejących barier prawnych, administracyjnych i organizacyjnych występujących w procesie wdrażania postanowień KPON; wytyczone pożądane kierunki zmian mające na celu usuwanie wskazanych barier; sformułowane rekomendacje konkretnych zmian w zakresie dostosowania polityk publicznych do postanowień i wymogów KPON. Projekt jest realizowany w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020, Osi Priorytetowej II. Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji, Działania 2.6 Wysoka jakość polityki na rzecz włączenia społecznego i zawodowego osób niepełnosprawnych. Projekt jest finansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i będzie realizowany do 28 lutego 2018 r. Partnerami w realizacji projektu są: Warmińsko-Mazurski Sejmik Osób Niepełnosprawnych (W-MSON), Lubelskie Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych - Sejmik Wojewódzki (LFOON-SW), Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej (APS), Kancelaria prawna Domański Zakrzewski Palinka sp. k. (DZP). Projekt jest ważnym etapem wdrażania w Polsce Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (KPON), która ratyfikowana została przez Polskę we wrześniu 2012 r. Realizacja projektu jest również doniosłym wydarzeniem w postulowanym przez Konwencję procesie angażowania osób z niepełnosprawnościami do udziału w życiu publicznym i politycznym. Jedną z podstawowych intencji projektu jest stworzenie dogodnych warunków dla uczestnictwa osób z niepełnosprawnościami w tworzeniu oraz wdrażaniu ustawodawstwa i polityki celem wprowadzenia w życie Konwencji, a także w podejmowaniu wszystkich decyzji dotyczących tych osób (zgodnie z Art. 4 KPON). Wiodącym działaniem prowadzonym w projekcie w 2016 r. była seria środowiskowych debat doradczo-programowych, które odbyły się w dziesięciu środowiskach osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności: ruchową, wzrokową, słuchową, głuchoniewidomych, intelektualną, doświadczających problemów zdrowia psychicznego, z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi, z niesprawnością spowodowaną zaburzeniami i urazami neurologicznymi, spowodowaną chorobami przewlekłymi, z niepełnosprawnością sprzężoną i wymagającą wysokiego poziomu wsparcia. 2

Seria debat w wymienionych środowiskach przeprowadzona została w sześciu punktach kraju. Były to miasta: Kraków, Wrocław, Lublin, Olsztyn (wymiennie z Gdańskiem), Poznań i Warszawa. W całej Polsce odbyło się w sumie sześćdziesiąt debat, po sześć w każdym ze środowisk. Funkcją środowiskowych debat doradczo-programowych było umożliwienie poszczególnym środowiskom osób z niepełnosprawnościami przygotowania własnych, środowiskowych programów wdrażania Konwencji. Opracowując swoje programy środowiska uzyskały odpowiednią pomoc merytoryczną naukowców i ekspertów. Tematyka debat dotyczyła m. in. uzyskania aktualnej fotografii sytuacji osób z niepełnosprawnościami, stanu realizacji ich praw, rozpoznania zakresu i stopnia dyskryminacji, poziomu zaspokojenia potrzeb i oczekiwań, a także poznania opinii poszczególnych środowisk w sprawie wdrażania KPON. W trakcie debat omawiano także kierunki działań, jakie powinny zostać podjęte, aby zapewnić osobom z niepełnosprawnościami pełne i równe korzystanie z praw człowieka oraz z podstawowych wolności na równi ze wszystkimi obywatelami. Uczestnikami debat środowiskowych (łącznie ponad 1800 osób) były przede wszystkim osoby z niepełnosprawnością, ale także osoby z ich najbliższego otoczenia. Uczestnicy debat odegrali w projekcie rolę środowiskowych doradców programowych, dlatego zostali wskazani przez organizacje członkowskie ON oraz organizacje działające na ich rzecz. Średnio w jednej debacie środowiskowej udział wzięło około 30 doradców programowych. Bardzo ważnym działaniem projektowym w 2016 r. była również seria tematycznych debat doradczo-programowych. W trakcie debat tematycznych odbyły się pogłębione konsultacje z ekspertami, urzędnikami administracji publicznej, naukowcami, pracownikami oświaty i służby zdrowia oraz innymi praktykami dysponującymi bogatą wiedzą i doświadczeniem w przedmiocie debaty. Odegrali oni w projekcie rolę tematycznych doradców programowych. Tematykę debat wyznaczały kolejne artykuły KPON. Przeprowadzonych zostało 28 debat tematycznych na poziomie ogólnokrajowym. Średnio w jednej debacie udział wzięło 30 tematycznych doradców programowych. Funkcją tematycznych debat doradczo-programowych było umożliwienie szerokiemu gronu profesjonalistów, zajmujących się problemami osób z niepełnosprawnościami i realizacją ich praw na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, włączenie się w proces wdrażania Konwencji. Wielki potencjał wiedzy i doświadczenia, którym Polska dysponuje, nie został bowiem jeszcze uruchomiony dla implementacji KPON. Wszystkie debaty tematyczne odbyły się w Warszawie, ale uczestniczyli w nich doradcy z całego kraju. Organizatorem tych debat było Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych. Działania projektowe prowadzone w 2016 r. objęły, poza debatami, wykonanie służących realizacji celu głównego projektu niezbędnych analiz statystycznych, politologicznych i prawnych oraz badań socjologicznych. Efektem tych prac było opracowanie tzw. Raportu syntetycznego, obejmującego: Priorytety strategiczne procesu wdrażania KPON w Polsce; Bariery występujące w obszarach wdrażania KPON oraz kierunki działań służące ich eliminacji; Problemy wdrażania KPON z perspektywy osób niepełnosprawnych i propozycje ich rozwiązania synteza raportów środowiskowych; Plan działań dla polityk publicznych i ich koordynacji zapewniającej komplementarność i spójność polityk publicznych; Rekomendacje dla dostosowania polityk publicznych. W 2017 roku rozpoczął się drugi, ważny etap projektu, w wyniku którego powstanie Zbiór rekomendacji zmian w zakresie dostosowania polityk publicznych do postanowień KPON. Rekomendacje zawarte w tym zbiorze będą obejmować propozycje konkretnych zmian o charakterze polityczno-programowym oraz prawnym. Przygotowanie tych rekomendacji również odbywa się przy bezpośrednim zaangażowaniu i udziale dziesięciu środowisk osób z niepełnosprawnościami, zgodnie ze zobowiązaniami zawartymi w pkt. 3 Art. 4 KPON postulującymi konsultacje z osobami z niepełnosprawnościami przy tworzeniu i wdrażaniu ustawodawstwa oraz polityki służących wdrażaniu Konwencji. 3

Na podstawie Raportu syntetycznego wypracowano wstępne propozycje rekomendacji o charakterze prawnym i pozaprawnym, dotyczące niezbędnych zmian w zakresie dostosowania odpowiednich polityk publicznych do postanowień KPON. Wstępne rekomendacje były przedmiotem konsultacji podczas 60 debat środowiskowych i tematycznych. W drugiej połowie 2017 roku odbyło się 40 środowiskowych debat konsultacyjnych. Odbyły się one w pięciu miastach (Lublin, Olsztyn, Gdańsk, Kraków, Warszawa) i uczestniczyły w nich osoby z różnych środowisk osób z niepełnosprawnościami: z niesprawnością ruchową, wzrokową, słuchową, osoby głuchoniewidome, z niepełnosprawnością intelektualną, osoby doświadczające problemów zdrowia psychicznego, z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi, z niesprawnością spowodowaną zaburzeniami i urazami neurologicznymi, spowodowaną chorobami przewlekłymi, z niepełnosprawnością sprzężoną. Debaty posłużyły konsultacji wstępnych rekomendacji zmian polityk publicznych w środowisku osób z niepełnosprawnościami. Uczestnikami debat byli reprezentanci organizacji członkowskich osób z niepełnosprawnościami oraz organizacji działających na ich rzecz. Poza osobami z niepełnosprawnościami w debatach wzięły również udział osoby wspierające, przedstawiciele otoczenia pracującego na ich rzecz oraz praktycy zajmujący się problematyką niepełnosprawności w obszarze poszczególnych polityk publicznych. Niniejszy Raport stanowi podsumowanie tych konsultacji a uzyskane dane zostaną wykorzystane do opracowania ostatecznych rekomendacji dla 24 polityk publicznych: administracja publiczna; budownictwo, lokalne planowanie i zagospodarowanie przestrzenne oraz mieszkalnictwo; członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej; finanse publiczne; gospodarka; informatyzacja; instytucje finansowe; łączność; sprawiedliwość; sprawy wewnętrzne; sprawy zagraniczne; transport; kultura fizyczna; kultura i ochrona dziedzictwa narodowego; nauka; oświata i wychowanie; praca; rodzina; rozwój regionalny; rozwój wsi; szkolnictwo wyższe; turystyka; zabezpieczenie społeczne; zdrowie. 4

Zgodnie z umową z Zamawiającym (Akademią Pedagogiki Specjalnej) niniejszy Raport został przygotowany w oparciu o sprawozdania z debat, opracowane przez moderatorów debat, na podstawie transkrypcji. 5

Spis treści WSTĘP... 2 Spis treści... 6 CZĘŚĆ I... 15 I GRUPA POLITYK: SPRAWY ZAGRANICZNE, OŚWIATA I WYCHOWANIE, SZKOLNICTWO WYŻSZE, NAUKA, TURYSTYKA, ROZWÓJ WSI... 15 WPROWADZENIE... 16 I. POLITYKA PUBLICZNA: SPRAWY ZAGRANICZNE... 19 I.1. Rekomendacje prawne... 19 I.1.1 Tytuł rekomendacji: Opracowanie strategii dotyczącej wdrażania postanowień KPON... 19 I.1.2 Tytuł rekomendacji: Zapewnienie włączających zasad prowadzenia polityki rozwoju w zakresie konsultacji społecznych.... 21 I.1.3 Tytuł rekomendacji: Stworzenie warunków i inicjowanie współpracy międzynarodowej organizacji osób z niepełnosprawnościami oraz organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami.... 23 II. POLITYKI PUBLICZNE DOTYCZĄCE EDUKACJI: OŚWIATA I WYCHOWANIE, NAUKA, SZKOLNICTWO WYŻSZE... 26 II.1. Rekomendacje prawne... 26 II.1.1 Tytuł rekomendacji: Jednoznaczne uznanie Polskiego Języka Migowego za własny język osób z niepełnosprawnością słuchu komunikujących się w tym języku oraz dodanie w ustawie o systemie oświaty przepisów dotyczących edukacji osób z niepełnosprawnością słuchu.... 26 II.1.1.A Tytuł rekomendacji: Wdrożenie pojęcia edukacji włączającej do ustawy o systemie oświaty... 27 II.1.2. Tytuł rekomendacji: Przygotowanie nauczycieli do pracy z uczniami z różnymi niepełno sprawnościami... 30 II.1.3 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie kompleksowych regulacji zapewniających weryfikację wprowadzonych racjonalnych usprawnień i uniwersalnego projektowania przez osoby z niepełnosprawnościami i ich organizacje... 32 II.1.4 Tytuł rekomendacji: Nałożenie na rzecznika dyscyplinarnego obowiązku wszczęcia postępowania wyjaśniającego w sytuacji naruszenia przez pracownika naukowego lub badawczo-technicznego, praw osób z niepełnosprawnościami w celu poszerzenie ochrony osób z niepełnosprawnościami w przypadku naruszenia ich praw przez jednostki naukowe lub instytuty badawcze prowadzące badania techniczne i społeczno-ekonomiczne.... 34 II.2. Rekomendacje pozaprawne... 35 II.2.1 Tytuł rekomendacji: Utworzenie zespołów ekspertów opracowujących standardy edukacji włączającej dla wszystkich obszarów funkcjonowania szkoły, w szczególności w zakresie polityki, praktyki i kultury szkoły.... 35 6

II.2.2 Tytuł rekomendacji: Podnoszenie kwalifikacji kadr poprzez szkolenia i wpływanie na jakość przyszłych pracowników oświaty dzięki uwzględnieniu tematyki edukacji włączającej w programie studiów.... 37 II.2.2.A Tytuł rekomendacji: Podniesienie dostępności budynków i otoczenia jednostek naukowych poprzez likwidację barier architektonicznych... 39 II.2.3 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie obowiązku raportowania przez dyrektorów szkół działań podjętych w oparciu o zalecenia zawarte w orzeczeniach o niepełnosprawności.... 40 II.2.4 Tytuł rekomendacji: Konieczność monitorowania wykorzystania subwencji oświatowych i zapewnienie pełnej transparentności tego procesu.... 42 II.2.5 Tytuł rekomendacji: Realizowanie działań związanych z edukacją antydyskryminacyjną, mających na celu eliminowanie stereotypów i uprzedzeń dotyczących osób z niepełnosprawnościami w obszarze edukacji, w tym w szczególności dotyczących sytuacji niepełnosprawnych dziewcząt i kobiet.... 43 II.2.6 Tytuł rekomendacji: Podejmowanie działań antydyskryminacyjnych, aby przypadki dyskryminacji uczniów niepełnosprawnych przez szkoły lub samorządy spotykały się z natychmiastową przeciwdziałającą im reakcją nadzoru pedagogicznego, resortu edukacji oraz innych uprawnionych podmiotów.... 44 II.2.7 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie na poziomie powiatów instytucji rzecznika praw ucznia niepełnosprawnego.... 46 II.2.8 Tytuł rekomendacji: Stworzenie systemowych rozwiązań w zakresie profilaktyki zdrowia seksualnego osób niepełnosprawnych... 47 III. POLITYKA PUBLICZNA: TURYSTYKA... 50 III.1. Rekomendacje prawne... 50 III.1.1 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie rozwiązań w zakresie przygotowania i oferowania usług turystycznych umożliwiających szersze uczestnictwo w nich osób z niepełnosprawnościami.... 50 III.1.2 Tytuł rekomendacji: Objęcie obiektów związanych z turystyką ustawową definicją budynku użyteczności publicznej... 51 III.2. Rekomendacje pozaprawne... 53 III.2.1 Tytuł rekomendacji: Realizowanie działań mających na celu zmianę postaw i przeciwdziałanie stereotypom w zakresie turystyki osób z niepełnosprawnościami.... 53 IV. POLITYKA PUBLICZNA: ROZWÓJ WSI... 54 IV.2. Rekomendacje pozaprawne... 54 IV.2.1. Tytuł rekomendacji: Należy uwzględnić w polityce publicznej zagadnienia związane ze wsparciem osób niepełnosprawnych mieszkańców obszarów wiejskich, których celem będzie zwiększenie dostępności do ochrony zdrowia kultury, rekreacji, wypoczynku i sportu.... 54 CZĘŚĆ II... 57 II GRUPA POLITYK: RODZINA, BUDOWNICTWO, PLANOWANIE I ZAGOSPODAROWANE PRZESTRZENNE ORAZ MIESZKALNICTWO, ZDROWIE, KULTURA I OCHRONA DZIEDZICTWA NARODOWEGO, PRACA, KULTURA FIZYCZNA... 57 WPROWADZENIE... 58 7

I. POLITYKA PUBLICZNA: RODZINA... 61 I.1. Rekomendacje prawne... 61 I.1.1 Tytuł rekomendacji: Przyznanie osobom z niepełnosprawnościami równych praw w zakresie zawierania małżeństwa.... 61 I.1.2 Tytuł rekomendacji: Ujednolicenie systemu edukacji osób z niepełnosprawnościami na temat ich praw oraz sposobów zapobiegania, rozpoznawania i zgłaszania przypadków wykorzystywania.... 63 I.1.3 Tytuł rekomendacji: Zwiększenie dostępności kompleksowej pomocy dla ofiar przemocy domowej... 65 I.1.4 Tytuł rekomendacji: Zapewnienie dzieciom z niepełnosprawnością równych praw w zakresie wychowywania się w środowisku rodzinnym.... 67 I.2. Rekomendacje pozaprawne... 69 I.2.1 Tytuł rekomendacji: Stworzenie systemowego rozwiązania w zakresie promocji zdrowia osób niepełnosprawnych, zawierającego komponent edukacji seksualnej dostosowanej do dzieci z różnymi rodzajami niepełnosprawności i dostępu młodzieży niepełnosprawnej do wsparcia psychologów i seksuologów doświadczonych we wspieraniu osób niepełnosprawnych.... 69 II. POLITYKI PUBLICZNE DOTYCZĄCE BUDOWNICTWA, PLANOWANIA I ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ORAZ MIESZKALNICTWA... 71 II.1. Rekomendacje prawne... 71 II.1.1 Tytuł rekomendacji: Odpowiednie doprecyzowanie przepisów, celem zagwarantowania praw osób niepełnosprawnych w zakresie projektów budowlanych i planu zagospodarowania przestrzennego.... 71 II.1.2. Tytuł rekomendacji: Kompleksowe konsultacje dotyczące obecnie obowiązujących aktów wykonawczych do Prawa budowlanego... 73 II.1.3 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie obowiązku odpowiednich dostosowań infrastrukturalnych w budynkach użyteczności publicznej oraz państwowe dofinansowania przy budynkach wielorodzinnych.... 74 II.1.4 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie obowiązku dostosowania infrastruktury drogowej dla potrzeb osób z niepełnosprawnościami.... 76 II.1.5 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie rozwiązań systemowych, które określać będą projakościowe rozwiązania w zakresie udostępniania środowiska zabudowanego.... 78 II.1.6 Tytuł rekomendacji: Opracowanie standardów normalizacyjnych dotyczących dostępności dóbr, usług i przestrzeni fizycznej dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności.... 80 III. POLITYKA PUBLICZNA: ZDROWIE... 82 III.1. Rekomendacje prawne... 82 III.1.1 Tytuł rekomendacji: Regulacja dopuszczalności składania tzw. oświadczeń pro futuro oraz stosowania uporczywej terapii.... 82 III.1.2 Tytuł rekomendacji: Upowszechnienie rozwiązań telemedycznych.... 83 III.1.3 Tytuł rekomendacji: Zapewnienie prawa osób niepełnosprawnych do wyrażenia zgody na zabieg medyczny... 85 III.1.4 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie zakazu aborcji o charakterze eugenicznym.... 86 8

III.1.5 Tytuł rekomendacji: Zwiększenie przystępności cenowej opieki zdrowotnej.... 88 III.1.6. Tytuł rekomendacji: Zapewnienie dostępności przystosowanych wyrobów medycznych w podmiotach wykonujących działalność leczniczą.... 89 III.1.7. Tytuł rekomendacji: Zapewnienie lepszej dostępności do lekarza specjalisty.... 91 III.1.8. Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie norm wstępu psa asystującego do placówek ochrony zdrowia.... 92 III.2. Rekomendacje pozaprawne... 94 III.2.1 Tytuł rekomendacji: Podejmowanie edukacji antydyskryminacyjnej wśród pracowników służby zdrowia obejmującej m.in. wiedzę o istocie niepełnosprawności, źródłach barier oraz przysługujących prawach.... 94 IV. POLITYKA PUBLICZNA: KULTURA I OCHRONA DZIEDZICTWA NARODOWEGO... 96 IV.1. Rekomendacje prawne... 96 IV.1.1 Tytuł rekomendacji: Obowiązkowe zapisy umowne zapewniające zwiększanie dostępności.... 96 IV.1.2 Tytuł rekomendacji: Poszerzenie zakresu mecenatu państwa.... 97 IV.1.3 Tytuł rekomendacji: Modyfikacja zasad funkcjonowania instytucji kultury w sposób obligujący te podmioty do uwzględniania praw osób z niepełnosprawnościami i stosowania w tym celu odpowiednich środków.... 99 IV.1.4 Tytuł rekomendacji: Stworzenie systemu wsparcia dla instytucji kultury.... 100 IV.1.5. Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie regulacji pozwalających na zwiększanie dostępu dla osób z niepełnosprawnościami do dóbr kultury w formatach dostosowanych do potrzeb i możliwości osób z niepełnosprawnościami w bibliotekach.... 102 IV.2. Rekomendacje pozaprawne... 103 IV.2.1 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie systemu finansowego wsparcia ubogich osób z niepełnosprawnościami w korzystaniu przez nie z lokalnej oferty kulturalnej.... 103 V. POLITYKA PUBLICZNA: PRACA... 106 V.1. Rekomendacje prawne... 106 V.1.1 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie regulacji dotyczącej pracy osób z niepełnosprawnościami do Kodeksu pracy.... 106 V.1.2 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie ustawowego uregulowania usługi zatrudnienia wspomaganego i instytucji trenera pracy.... 107 V.1.3 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie regulacji zapewniających równe traktowanie osób z niepełnosprawnościami w stosunku pracy oraz pozapracowniczych formach zatrudnienia.... 109 V.1.4 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie szczególnej ochrony osób z niepełnosprawnościami przed molestowaniem seksualnym i mobbingiem w miejscu pracy.... 110 V.1.5. Tytuł rekomendacji: Dostosowanie przywilejów pracowniczych osób z niepełnosprawnościami.... 112 V.1.6. Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie obowiązkowego doradztwa zawodowego dla osób z niepełnosprawnościami.... 113 V.2. Rekomendacje pozaprawne... 115 9

V.2.1 Tytuł rekomendacji: Prowadzenie działań informacyjnych i edukacyjnych skierowanych do pracodawców i rodzin osób niepełnosprawnych w kontekście funkcjonowania osób niepełnosprawnych na rynku pracy.... 115 VI. POLITYKA PUBLICZNA: KULTURA FIZYCZNA... 117 VI.1. Rekomendacje prawne... 117 VI.1.1 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie kompleksowych regulacji zapewniających weryfikację wprowadzonych racjonalnych usprawnień i uniwersalnego projektowania przez osoby z niepełnosprawnościami i ich organizacje.... 117 VI.1.2 Tytuł rekomendacji: Uzupełnienie warunków i procedury otrzymywania przez kluby sportowe dotacji celowych oraz wprowadzenie dodatkowych wymagań w zakresie obligatoryjnej treści statutu klubu sportowego i związku sportowego.... 118 VI.2. Rekomendacje pozaprawne... 120 VI.2.1 Tytuł rekomendacji: Należy tworzyć warunki do wspólnego udziału w imprezach sportowych osób z niepełnosprawnością z osobami pełnosprawnymi w środowiskach lokalnych.... 120 CZĘŚĆ III... 122 III GRUPA POLITYK: FINANSE PUBLICZNE, ROZWÓJ REGIONALNY, ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE, INSTYTUCJE FINANSOWE, TRANSPORT, GOSPODARKA... 122 WPROWADZENIE... 123 I. POLITYKA PUBLICZNA: FINANSE PUBLICZNE... 125 I.1. Rekomendacje prawne... 125 I.1.1 Tytuł rekomendacji: Zwiększenie roli państwa w budowaniu systemu wsparcia osób niepełnosprawnych.... 125 I.1.2 Tytuł rekomendacji: Przeprowadzenie oraz zapewnienie finansowania programu wieloletniego dotyczącego praw osób niepełnosprawnych... 127 I.1.3 Tytuł rekomendacji: Zapewnienie dodatkowego finansowania działalności politycznej osób niepełnosprawnych... 129 II. POLITYKA PUBLICZNA: ROZWÓJ REGIONALNY... 131 II.2. Rekomendacje pozaprawne... 131 II.2.1 Tytuł rekomendacji: W dokumentach programowych takich jak strategie i programy rozwoju, przygotowywanych na różnych szczeblach funkcjonowania państwa, należy uwzględniać i akcentować kwestie związane z niepełnosprawnością w danym obszarze.... 131 II.2.2 Tytuł rekomendacji: Należy uwzględniać politykę antydyskryminacyjną w każdej polityce publicznej zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym.... 132 II.2.3. Tytuł rekomendacji: W planowaniu polityk publicznych na rzecz osób z niepełnosprawnościami na każdym szczeblu należy uwzględnić szczególnie trudną sytuację kobiet z niepełnosprawnościami (zapobieganie dyskryminacji wielokrotnej)... 134 III. POLITYKA PUBLICZNA: ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE... 136 III.1. Rekomendacje prawne... 136 III.1.1 Tytuł rekomendacji: Całościowa reforma systemu ochrony socjalnej... 136 10

III.1.2 Tytuł rekomendacji: Stworzenie scentralizowanego systemu informacji o możliwych formach wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami... 138 III.1.3 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie jednolitych standardów usług asystenckich w miejscu zamieszkania... 140 III.1.4 Tytuł rekomendacji: Zapewnienie wsparcia rodzin dzieci z niepełnosprawnościami w organizacji opieki nad nimi... 142 III.1.5. Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie ustawowego zakazu stosowania w domach pomocy społecznej kar niemających podstawy prawnej... 144 III.2. Rekomendacje pozaprawne... 145 III.2.1 Tytuł rekomendacji: Należy opracować szczegółowy katalog usług, które byłyby oferowane osobom z niepełnosprawnością w ramach wspierania ich niezależnego życia... 145 III.2.2 Tytuł rekomendacji: Ukierunkowanie systemu wsparcia rodzin z osobą z niepełnosprawnością na możliwość podejmowania i utrzymania aktywności zawodowej... 147 III.2.3 Tytuł rekomendacji: Należy podjąć działania przyspieszające i usprawniające proces uruchomienia i rehabilitacji osób z niepełnosprawnościami... 148 III.2.4 Tytuł rekomendacji: Należy podjąć działania na rzecz integracji różnych wymiarów wsparcia osoby z niepełnosprawnością, w tym także jej rehabilitacji w różnych wymiarach... 150 IV. POLITYKA PUBLICZNA: INSTYTUCJE FINANSOWE... 152 IV.1. Rekomendacje prawne... 152 IV.1.1 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie obowiązku zapewnienia dostępności oferowanych usług pocztowych dla osób niepełnosprawnych... 152 IV.1.2 Tytuł rekomendacji: Prawne zagwarantowanie zwiększenia liczby prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych adresowanych do osób niepełnosprawnych... 153 IV.1.2.A. Tytuł rekomendacji: Zwiększenie dostępności informacji o produktach i usługach finansowych do potrzeb osób z dysfunkcją słuchu poprzez zapewnienie wsparcia asystenta, tłumacza języka migowego lub dostępu do videoczatu.... 155 IV.2. Rekomendacje pozaprawne... 156 IV.2.1 Tytuł rekomendacji: Zwiększenie dostępności architektonicznej placówek instytucji finansowych poprzez narzędzia oparte na profilaktyce pozytywnej (czyli poprzez podawanie pozytywnych przykładów, organizowanie konkursów na najlepsze rozwiązania itd.)... 156 IV.2.2 Tytuł rekomendacji: Zwiększenie dostępności informacji o usługach i produktach finansowych poprzez opracowanie dostępnych materiałów reklamowych i informacyjnych i opracowaniu procedur dotyczących obsługi klientów z niepełnosprawnością.... 157 V. POLITYKA PUBLICZNA: TRANSPORT... 160 V.1. Rekomendacje prawne... 160 V.1.1 Tytuł rekomendacji: Indywidualne ustalanie wysokości ulg dla wszystkich rodzajów niepełnosprawności przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego... 160 V.1.2 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie efektywnej pomocy władz publicznych w zakresie przeprowadzania egzaminu państwowego na prawo jazdy kategorii b... 161 V.2. Rekomendacje pozaprawne... 163 11

V.2.1 Tytuł rekomendacji: Zwiększanie kompetencji pracowników usług transportowych w zakresie obsługi niepełnosprawnych pasażerów.... 163 V.2.2 Tytuł rekomendacji: Zwiększenie dostępu do informacji dot. usług transportowych, uwzględniającej specyfikę potrzeb osób z różnymi niepełnosprawnościami.... 164 V.2.3 Tytuł rekomendacji: Podnoszenie świadomości przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego w kwestii możliwości wsparcia mieszkańców z niepełnosprawnościami w dostępie do usługi transportowej jest jednym z elementów realizacji założeń Konwencji Praw Osób Niepełnosprawnych.... 166 VI. POLITYKA PUBLICZNA: GOSPODARKA... 168 VI.1. Rekomendacje prawne... 168 VI.1.1 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie systemu dotowania przez państwo racjonalnych usprawnień i uniwersalnego projektowania u podmiotów prywatnych... 168 VI.1.2 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie obowiązku konsultacji z osobami z niepełnosprawnością i organizacjami osób niepełnosprawnych jakości i użyteczności wprowadzanych racjonalnych usprawnień i uniwersalnego projektowania... 169 VI.1.3 Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie wymogu dotyczącego znakowania produktów w sposób umożliwiający zapoznanie się z informacją o produkcie konsumentom z niepełnosprawnościami.... 170 CZĘŚĆ IV... 172 IV GRUPA POLITYK: ADMINISTRACJA PUBLICZNA, SPRAWIEDLIWOŚĆ, SPRAWY WEWNĘTRZNE, INFORMATYZACJA I ŁĄCZNOŚĆ, CZŁONKOSTWO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W UE... 172 WPROWADZENIE... 173 I. POLITYKA PUBLICZNA: ADMINISTRACJA PUBLICZNA... 176 I.1. Rekomendacje prawne... 176 I.1.1 Tytuł rekomendacji: Utworzenie organu odpowiedzialnego za koordynację całości działań z zakresu wsparcia osób z niepełnosprawnościami lub ponadresortowe ulokowanie Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych... 176 I.1.2 Tytuł rekomendacji: Stworzenie systemowego monitoringu zaplanowanych działań/kierunków interwencji odnoszących się do osób niepełnosprawnych.... 178 I.1.3 Tytuł rekomendacji: Skoordynowanie krajowych systemów orzekania o niepełnosprawności... 179 I.1.4 Tytuł rekomendacji: Uwzględnienie różnorodności form niepełnosprawności w stanowieniu i stosowaniu prawa... 181 I.1.5 Tytuł rekomendacji: Zmiana w aktach normatywnych pojęć stygmatyzujących osoby z niepełnosprawnościami na ich neutralne odpowiedniki... 183 I.2. Rekomendacje pozaprawne... 185 I.2.1 Tytuł rekomendacji: Stworzenie systemowego monitoringu zaplanowanych działań/kierunków interwencji odnoszących się do osób niepełnosprawnych.... 185 II. POLITYKA PUBLICZNA: SPRAWIEDLIWOŚĆ... 187 II.1. Rekomendacje prawne... 187 12

II.1.1.A Tytuł rekomendacji: Nowelizacja procedury przyjmowania osób z niepełnosprawnością do szpitala psychiatrycznego bez ich zgody (pacjenta)... 187 II.1.1.B Tytuł rekomendacji: Należy przeprowadzić badania, których celem będzie ocena czy przymusowa sterylizacja farmakologiczna jest skutecznym narzędziem terapii zaburzeń psychicznych (seksualnych) uzasadniającym jej stosowanie.... 188 II.1.1.C Tytuł rekomendacji: Wprowadzenie definicji dyskryminacji wielokrotnej oraz dyskryminacji przez asocjację... 189 II.1.2. Tytuł rekomendacji: Zwiększenie ochrony prawnej osób z niepełnosprawnością przed przestępstwami z nienawiści... 191 II.1.3.A Tytuł rekomendacji: Zwiększenie ochrony prawnej osób niepełnosprawnych, szczególnie z niepełnosprawnością intelektualną przed przemocą i wykorzystywaniem seksualnym... 193 II.1.3.B Tytuł rekomendacji: Reforma instytucji ubezwłasnowolnienia... 194 II.1.4 Tytuł rekomendacji: Zwiększenie dostępności do profesjonalnej pomocy prawnej... 195 II.1.5 Tytuł rekomendacji: Dostosowanie komunikacji z wymiarem sprawiedliwości... 197 II.1.6 Tytuł rekomendacji: Wzmocnienie poufności informacji uzyskanych przez tłumacza języka migowego.... 198 II.1.6 Tytuł rekomendacji: Zwiększenie udziału organizacji pozarządowych w postępowaniach prawnych... 200 II.1.7 Tytuł rekomendacji: Pełnienie przez osoby z niepełnosprawnością roli procesowej świadka... 201 III. POLITYKA PUBLICZNA: SPRAWY WEWNĘTRZNE... 203 III.1. Rekomendacje prawne... 203 III.1.1 Tytuł rekomendacji: Zapewnienie prawnych gwarancji uniwersalnego projektowania wymogów i procedur ewakuacyjnych... 203 III.1.2 Tytuł rekomendacji: Zwiększenie dostępności systemu przeciwdziałania przemocy w zakresie kontroli sytuacji osób z niepełnosprawnościami, które nie opuszczają domu... 204 III.1.3 Tytuł rekomendacji: Doprecyzowanie normatywnego obowiązku dotyczącego przetwarzania danych o osobach niepełnosprawnych będących ofiarami przemocy w rodzinie 206 III.1.4 Tytuł rekomendacji: Dostosowanie procedury zatrzymania osoby z niepełnosprawnością przez policję.... 207 III.1.5. Tytuł rekomendacji: Zwiększenie liczby szkoleń dla osób z różnymi niepełnosprawnościami dotyczących radzenia sobie w sytuacjach zagrożenia życia i zdrowia.... 209 III.1.6. Tytuł rekomendacji: Realizacja obowiązku dostosowania stron internetowych podmiotów realizujących zadania publiczne do wymogów WCAG 2.0... 210 IV. POLITYKA PUBLICZNA: INFORMATYZACJA I ŁĄCZNOŚĆ... 212 IV.2. Rekomendacje pozaprawne... 212 IV.2.1 Tytuł rekomendacji: Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu.... 212 IV.2.2 Tytuł rekomendacji: Zmiana świadomości pracowników poczty na temat praw osób z niepełnosprawnościami, podniesienie wiedzy na temat kulturalnej obsługi tych osób, umiejętności porozumiewania się w sposób zrozumiały dla osoby z różnymi dysfunkcjami.... 213 13

V. POLITYKA PUBLICZNA: CZŁONKOSTWO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W UE I SPRAWY ZAGRANICZNE... 215 V.1. Rekomendacje prawne... 215 V.1.1 Tytuł rekomendacji: Zapewnianie ułatwień kooperacji międzynarodowej w zakresie badań i dostępu do wiedzy naukowej i technicznej... 215 V.2. Rekomendacje pozaprawne... 216 V.2.1 Tytuł rekomendacji: Należy tworzyć warunki i zachęcać do nawiązywania współpracy z innymi podmiotami realizującymi cele na rzecz niepełnosprawności zarówno z krajów członkowskich jak i organizacje parasolowe reprezentujące na poziomie UE, a także z krajów spoza UE.... 216 14

CZĘŚĆ I I GRUPA POLITYK: SPRAWY ZAGRANICZNE, OŚWIATA I WYCHOWANIE, SZKOLNICTWO WYŻSZE, NAUKA, TURYSTYKA, ROZWÓJ WSI 15

WPROWADZENIE Pierwsza część Raportu z konsultacyjnych debat środowiskowych, poświęconych I grupie polityk (działów administracji rządowej) została opracowana w oparciu o 10 sprawozdań, przygotowanych przez Warmińsko-Mazurski Sejmik Osób Niepełnosprawnych (5) i Lubelskie Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych - Sejmik Wojewódzki (5). Z uwagi na fakt, iż większość sprawozdań nie zawiera wprost wskazanej liczby uczestników, liczby podane poniżej wynikają z maksymalnej liczby głosów oddanych na poszczególne rekomendacje. Poniżej wskazano miejsca i terminy debat oraz opis ich przebiegu: 1. ruchu - Lublin, 21 września 2017 r. - w debacie wzięła udział 42 osobowa grupa ze środowiska osób z niepełnosprawnością ruchową. Wśród zgromadzonych uczestników były osoby z niepełnosprawnością ruchową - w tym poruszające się na wózkach inwalidzkich, po amputacji kończyn dolnych poruszające się przy pomocy kul, opiekunowie osób, przedstawiciele organizacji działających na rzecz środowiska osób z niepełnosprawnością narządu ruchu, kierownicy i dyrektorzy placówek rehabilitacyjnych, pracownicy wyższych uczelni, pracownicy oświaty, pełnomocnik rektora ds. studentów i doktorantów z niepełnosprawnością, przedstawiciele powiatowych społecznych rad d./s osób niepełnosprawnych. Debata przebiegła bezkonfliktowo, nie zgłoszono problemów technicznych podczas debaty. 2. wzroku - Lublin, 18 września 2017 r. - grupa składała się w dużej mierze z osób z niepełnosprawnością, działających w organizacjach pozarządowych. Kilku uczestników na co dzień pracuje w oświacie, stąd dogłębna znajomość problematyki związanej z edukacją. Dyskusja przebiegała bezkonfliktowo, grupa chętnie podejmowała dyskusję, dyskutowało szerokie grono osób. W debacie wzięło udział 39 osób. 3. słuchu - Lublin, 22 września 2017 r. - grupa obejmowała w większości osoby niesłyszące i słabosłyszące, działające w organizacjach pozarządowych m. in. w Polskim Związku Głuchych i stowarzyszeniach osób z niepełnosprawnością słuchu. Wśród zgromadzonych uczestników były również osoby pracujące w szkołach. Debata przebiegła bezkonfliktowo, nie zgłoszono problemów technicznych podczas debaty. W debacie wzięło udział 35 osób. 4. słuchu i wzroku (głuchoniewidomi) - Gdańsk, 30 sierpnia 2017 r. - debata bardzo trudna z uwagi na rodzaj niepełnosprawności, komunikację z grupą (osoby głuchoniewidome) oraz stopień trudności materiału i zdecydowanie za zbyt obszerną tematykę. Przebiegała sprawnie pomimo tego, że uczestniczyło w niej ponad 60 osób reprezentujących m.in. pomorskie Towarzystwo Pomocy Głuchoniewidomych, Fundację Heleny Keller, Fundację Świętego Alberta, Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Ruchu Warg. Problem stanowił mało zrozumiały "język" w jakim zostały sformułowane rekomendacje, zwłaszcza rekomendacje prawne oraz zbyt obszerny materiał do przedyskutowania - w trakcie debaty nie było możliwości zrealizowania w pełni programu. Na wiele pytań ze scenariusza uczestnicy nie byli w stanie udzielić odpowiedzi. Grupa była aktywna, w prace włączały się praktycznie wszystkie osoby uczestniczące w debacie. 5. - Gdańsk, 29 sierpnia 2017 r. - w debacie dla środowiska osób z niepełnosprawnością intelektualną uczestniczyły 43 osoby. Grupa uczestników złożona była zarówno z osób z niepełnosprawnością intelektualną, które doceniały możliwość wypowiadania się i zajęcia stanowiska (w myśl zasady Nic o nas bez nas ) na tak ważnej dla ich sytuacji debacie, jak i osób pełnosprawnych działających na rzecz osób z niepełnosprawnością intelektualną, czyli pracowników i działaczy stowarzyszeń, organizacji i fundacji związanych z osobami z niepełnosprawnością. Były to osoby ze środowiska osób z niepełnosprawnością intelektualną, znające, rozwiązujące i często przeżywające bezpośrednio problemy i trudności, z którymi borykają się osoby z niepełnosprawnością, 16

zwłaszcza intelektualną. Są bardzo zaangażowane w procesy zmian sytuacji osób z niepełnosprawnością intelektualną, pracują z nimi jako psycholodzy, pedagodzy, terapeuci, trenerzy pracy, doradcy zawodowi, doradcy edukacyjni, asystenci. Byli to przedstawiciele m.in. Polskiego Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną, Fundacji AKCES, Stowarzyszenia RAZEM itp. Grupa bardzo chętnie uczestniczyła w dyskusjach, uczestnicy opowiadali o własnych doświadczeniach i zajmowali stanowisko związane z omawianą rekomendacją. Dyskusje były żywe, wysoki poziom merytoryczny zapewniały wypowiedzi osób na co dzień pracujących z niepełnosprawnymi. Przeszkodą do wypowiedzi okazywało się czasami niezrozumienie języka, jakim napisana była rekomendacja. Moderatorzy na bieżąco starali się rozwiązywać trudności, tłumacząc rekomendację na prostszy język, a trudne pojęcia wyjaśniając (często przy wsparciu przedstawiciela kancelarii). Niektóre z rekomendacji były dla uczestników oczywiste, tzn. postulujące zmiany, o których środowisko mówi już od wielu lat. Inne wzbudzały wątpliwości, a czasem kontrowersje. Nadało to tempa i kolorytu debacie. Pojawiały się nowe propozycje brzmień rekomendacji. 6. - Gdańsk, 31 sierpnia 2017 r. - debata skierowana była do środowiska osób doświadczających problemów psychicznych. W debacie wzięło udział 40 osób. Wśród uczestników były osoby z niepełnosprawnością oraz przedstawiciele organizacji działających na rzecz tych osób. Ze względu specyfikę i szerokie spektrum chorób psychicznych grupa była bardzo różnorodna. W gronie doradców były osoby, które były bardzo dobrze przygotowane merytorycznie, jak również osoby, które dysponowały mniejszym zakresem wiedzy w danej tematyce. Grupa była entuzjastycznie nastawiona do debaty i sprawnie omawiała poruszane kwestie. Można było zauważyć, że niektóre tematy (szczególnie oświata) wywoływały duże poruszenie i angażowały w dyskusję. Prawie wszyscy uczestnicy wypowiadali się podczas dyskusji. Nie było żadnych konfliktów ani nieporozumień, które można wykazać jako zakłócenie debaty. Największą trudnością podczas debaty było dostosowanie podawanych treści do możliwości intelektualnych niektórych uczestników ( chodzi o osoby z niepełnosprawnością). Wysoki poziom debaty zapewniły merytoryczne wypowiedzi osób, które na co dzień pracują z osobami z niepełnosprawnością. Uczestnicy uznali, że treści poruszane na debacie są trudne, ale bardzo istotne, na przerwach żywo dyskutowali o treściach z debaty i w większości uznali, że poruszane treści są niezwykle ważne ale i bardzo rewolucyjne dla ich środowiska. 7. - - Warszawa, 6 września 2017 r. - grupa uczestników debaty złożona była z 46 osób, w tym osoby z niepełnosprawnością oraz osoby związane ze środowiskiem osób z niepełnosprawnościami. Uczestnicy debaty doceniali możliwość wypowiadania się i zajęcia stanowiska (w myśl zasady Nic o nas bez nas ). W debacie uczestniczyli przedstawiciele wielu organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami, w tym zajmującymi się całościowymi zaburzeniami rozwoju. Środowisko to jest mocno zróżnicowane, wiele organizacji działa na rzecz wielu grup osób z niepełnosprawnościami. Grupa bardzo chętnie uczestniczyła w dyskusjach, uczestnicy opowiadali o własnych doświadczeniach i zajmowali stanowisko związane z omawianą rekomendacją. Dyskusje były żywe, wysoki poziom merytoryczny zapewniały wypowiedzi osób na co dzień pracujących z osobami z niepełnosprawnościami. Moderatorzy na bieżąco starali się rozwiązywać ewentualne trudności dotyczące niezrozumiałego języka lub zbyt skomplikowanych rekomendacji. Niektóre z rekomendacji były dla uczestników oczywiste, tzn. postulujące zmiany, o których środowisko mówi już od wielu lat. Inne wzbudzały wątpliwości, a czasem kontrowersje. Pojawiały się nowe propozycje. 8. - Lublin, 19 września 2017 r. - w debacie wzięła udział grupa 34 osób. Uczestnicy reprezentowali typowe środowiska osób z niepełnosprawnością spowodowaną zaburzeniami i chorobami neurologicznymi, byli zatem obecni chorzy na Parkinsona, Epilepsję, Stwardnienie Rozsiane, opiekunowie chorych na Alzhajmera oraz inni dla których choroby neurologiczne stanowią powikłanie po urazach czy innych jednostkach chorobowych oraz osoby pracujące na rzecz niepełnosprawnych. Grupa była aktywna biorąc 17

czynny udział w dyskusji lecz ze względu na specyfikę niepełnosprawności część osób miała kłopot ze swobodnym wypowiadaniem się więc na początku osoby te zachowały rezerwę słuchając innych. W czasie trwania spotkania sytuacja ta uległa zmianie i do dyskusji przyłączyły się kolejne osoby nie bacząc na swe ograniczenia. Najwięcej wypowiedzi padło przy tematach edukacji i wychowania, turystyki. Były też rekomendacje wymagające szerszych wyjaśnień oraz tak oczywiste, że dyskusja była zbędna. Żadna z osób nie zdominowała dyskusji swoją postawą. Mimo czasem odmiennych zdań nie pojawiły się konflikty, trudnością był czasem brak umiejętności korzystania z mikrofonu przez osobę wypowiadającą się. Wszyscy uczestnicy byli bardzo zainteresowani prezentowanymi rekomendacjami, co widać też w głosowaniach, wyrażali nadzieję, że problemy osób z niepełnosprawnościami znajdą adekwatne zainteresowanie władz centralnych i tych lokalnych, gdzie znajomość KPON jest na niskim poziomie. Wprowadzone zmiany w prawie i wielu politykach przyczynią się do zbudowania stałej współpracy na wszystkich szczeblach administracji rządowej i samorządowej w celu budowania społeczeństwa włączającego. I chociaż wiele osób podchodzi z rezerwą do gremiów typu zespoły eksperckie, programy wdrażania to jest pewne, że świadomość praw które wynikają z KPON w środowisku osób niepełnosprawnych znacznie wzrosła. 9. - choroby - Lublin, 20 września 2017 r. - grupę stanowili w dużej mierze uczestnicy z niepełnosprawnością, którzy to działają w organizacjach pozarządowych. Duża ich część pracuje w oświacie - stąd dogłębna znajomość problematyki związanej z edukacją. Dyskusja przebiegała bezkonfliktowo, członkowie grupy chętnie dzielili się swoimi stanowiskami. Zaangażowane było szerokie grono osób. W debacie uczestniczyło 39 osób. 10. - Olsztyn, 5 września 2017 r. - reprezentacja środowisk była z 15 organizacji pozarządowych, które miały wiedzę i świadomość podejmowanej tematyki. Grupa pracowała z dużym zaangażowaniem i merytorycznym podejściem. Nie zauważono sytuacji konfliktowych. Stosunek uczestników i uczestniczek debat do zaprezentowanych tematów i rekomendacji był pozytywny. Nawet jak były głosy niepopierające danej rekomendacji, starano się argumentować, przytaczać przykłady z życia na ich potwierdzenie. W debacie uczestniczyło 56 osób. 18

I. POLITYKA PUBLICZNA: SPRAWY ZAGRANICZNE I.1. Rekomendacje prawne I.1.1 Tytuł rekomendacji: Opracowanie strategii dotyczącej wdrażania postanowień KPON ruchu 41 0 0 1 wzroku 37 1 0 0 słuchu 23 3 0 0 wzroku i słuchu (głuchoniewidomi) - - choroby 59 1 0 0 43 0 0 0 13 21 6 0 46 0 0 0 32 1 0 0 36 3 0 0 55 1 0 0 Suma głosów - 423 385 31 6 1 Procent głosów 91,0 7,3 1,4 0,2 Uczestnicy debat byli zgodni w swoich opiniach, że skutkiem niewprowadzenia rekomendacji będzie brak spójności działań urzędów i instytucji państwowych oraz samorządowych w prowadzeniu skutecznych działań wdrażających Konwencję. Ponadto z wypowiedzi uczestników można wywnioskować, że brak tej rekomendacji, będzie oznaczał brak postępów w realnym wdrażaniu Konwencji, a ewentualne zmiany wprowadzane przez polityków nie będą odpowiadały faktycznym potrzebom środowisk osób z niepełnosprawnością. 19

Nie wymieniono bezpośrednio skutków społeczno-gospodarczych, jednakże jako szeroko rozumianą korzyść dla realizacji praw i wolności osób z niepełnosprawnością wymieniano juz samo wdrożenie tej rekomendacji. Wskazywano na prawdopodobieństwo poprawy sytuacji osób z niepełnosprawnościami ale z drugiej strony wyrażano obawy, że rząd i politycy nie są gotowi i kompetentni do rekomendacji i zwracano uwagę na duże koszty jej, podkreślając jednocześnie, że koszty te w dłuższej perspektywie przełożyłyby się na oszczędności i docelowo zysk. Strategia dotycząca wdrażania Konwencji powinna być aktem określającym kierunki i wymagania dla działań ministerstw i resortów. Wskazano na konieczność skoordynowania działań z innymi inicjatywami o podobnym charakterze, jak m.in. Europa Bez Barier. Podkreślono ważną rolę konsultacji społecznych w procesie wdrażania Konwencji, w myśl idei "Nic o Nas bez Nas". Uczestnicy debaty byli zgodni w swoich opiniach odnośnie podniesienia rangi Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych - powinien on być w randze ministra usytuowanego bezpośrednio w Kancelarii Premiera. Ma on stać na straży przestrzegania praw osób niepełnosprawnych, podobnie jak Rzecznik Praw Obywatelskich. Ponadto uczestnicy przypomnieli, że wcześniej funkcjonowało stanowisko Pełnomocnika Wojewody do Spraw Osób Niepełnosprawnych i sugerowali przywrócenie go. W trakcie żadnej z debat nie wskazano rozwiązań alternatywnych. 5. Akty prawne, które powinny ulec zmianie. Jakie akty? Bezwzględnie "ustawa o rehabilitacji" powinna być zmieniona i to wszystko, co się w niej znajduje powinno być przeniesione do nowej ustawy. System orzekania o niepełnosprawności jest zdaniem uczestników "chorym systemem", więc też powinien być zmieniony i ujednolicony. Również wszystkie kompetencje Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych też powinny być przeniesione do nowej ustawy. 6. Akty prawne, które już niwelują barierę. Jakie to akty? Odwołano sie do Europejskiego Aktu Dostępności, który jest w przygotowaniu w pracach Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego, w formie dyrektywy. Ponadto w pewnym zakresie aktami, które niwelują barierę są ustawa o rehabilitacji, ustawa oświatowa, ustawa zdrowotna. 7. Zgłoszone krytyczne uwagi (zastrzeżenia i kontrowersje). Jakie? Zgłoszono nie tyle uwagi krytyczne, co zastrzeżenia, że rekomendacja nie wejdzie realnie w życie bez silnego głosu środowiska i reprezentantów ich interesów. Uczestnicy wyrażali też wątpliwości czy to jest możliwe żeby w tej ustawie było wszystko, bo nie ma sensu dublowanie przepisów, które się znajdują w innych ustawach. Pojawiały się głosy, że nie chodzi o to żeby wszystkie ustawy, o których mówiono (ustawa o rehabilitacji społecznej, o ochronie zdrowia, o oświacie) "wrzucić" w jedną ustawę. Chodzi raczej o nadanie tej ustawie strategii i ukierunkowanie, co jest najważniejsze dla osoby z niepełnosprawnością. Żeby urzędy, szkoły itp. wiedziały, że priorytetem jest osoba z niepełnosprawnością. W tym kierunku powinny zmierzać prace. Wrzucanie wszystkiego do jednej ustawy jest złym pomysłem - chodzi tu o strategię, jako nadanie kierunku systemowego, a nie zbicie wszystkiego w jedną całość. Ponadto w trakcie debaty z osobami z niepełnosprawnością słuchu komunikującymi się Polskim Językiem Migowym ( PJM ) zwrócono uwagę na brak doprecyzowania, 20

że Konwencja dotyczy też osób niepełnosprawnością słuchu komunikujące się Polskim Językiem Migowym ( PJM ) - same osoby nie uważają się za osoby z niepełnosprawnością i tym samym nie patrzą na siebie przez pryzmat niepełnosprawności. I.1.2 Tytuł rekomendacji: Zapewnienie włączających zasad prowadzenia polityki rozwoju w zakresie konsultacji społecznych. ruchu 41 0 0 0 wzroku 34 1 0 0 słuchu 26 5 1 1 wzroku i słuchu (głuchoniewidomi) - - choroby 44 16 0 0 41 2 0 0 34 4 2 0 39 7 0 0 30 3 0 0 36 3 0 0 53 3 0 0 Suma głosów - 426 378 44 3 1 Procent głosów 88,7 10,3 0,7 0,2 Skutkiem niewprowadzenia rekomendacji będzie zdaniem uczestników debat prowadzenie pozornego procesu konsultacji a co za tym idzie brak realnych możliwości wpływu na działania administracji skierowane do i dla środowiska osób niepełnosprawnych. Zwrócono również uwagę na: brak postępu w rzeczywistym wdrażaniu Konwencji oraz niebezpieczeństwo, że zmiany które będą wprowadzane pod hasłami wdrażania Konwencji, okażą się nieadekwatne do potrzeb samych osób z niepełnosprawnością. Uczestnicy jasno artykułowali przy omawianiu tej i innych rekomendacji, że brak konsultacji wszelkich zmian prawnych i pozaprawnych, ale też propozycji dotyczących bezpośrednio ich życia i zdrowia, ze 21

środowiskiem osób niepełnosprawnych jest i będzie zawsze błędem niosącym za sobą fatalne skutki dla życia społecznego, finansów publicznych itp. Proponowana zmiana znacznie ułatwi partycypację społeczną oraz ułatwi i umożliwi osobom z niepełnosprawnościami wypowiadanie się w imieniu własnego środowiska oraz zainicjuje prawidłowy proces konsultacji. Uczestnicy wskazali główny powód dlaczego warto wprowadzić konsultacje ze środowiskiem osób z niepełnosprawnościami - to pokaże, że dokumenty trzeba przystosować dla wszystkich, a chodzi tu o sposób komunikacji, czyli tłumaczy języka migowego, czy też po prostu dostępność wszystkich dokumentów. Wtedy urzędnicy powinni się zorientować, że spektrum niepełnosprawności jest bardzo szerokie i w różnych językach, w różnych formach trzeba do niepełnosprawnych dotrzeć. Tym samym zwracano uwagę na to, że konsultacje powinny być prowadzone w formach i językach dostępnych i zrozumiałych dla danej grupy niepełnosprawnych. Uczestnicy debat podkreślali również trudności wynikające z wdrażania rekomendacji i obawy z tym związane - z jednej strony brak autentycznej akceptacji środowiska osób z niepełnosprawnościami do podejmowanych i prowadzonych na jego rzecz działań - wymuszona bierność, zanik poczucia sprawczości, apatia i zwątpienie, z drugiej strony obawy przed brakiem konkretnych, wymiernych skutków konsultacji i obawy o możliwość nieprzyjęcia rekomendacji przez rząd. W trakcie debaty ze środowiskiem osób niesłyszących podkreślano trudności z dostępnością udziału osoby z niepełnosprawnością słuchu komunikującej się Polskim Językiem Migowym ( PJM ) w konsultacjach społecznych, spowodowaną brakiem tłumacza języka migowego i obawy przed brakiem konkretnych skutków konsultacji. Uczestnicy debat podkreślali bardzo małą skuteczność efektów dotychczas prowadzonych konsultacji oraz niedostosowanie form procesu konsultacji do sytuacji i możliwości środowiska osób niepełnosprawnych. Zasugerowano wykorzystanie w procesie konsultacji możliwości Internetu i narzędzi dostosowanych do różnego rodzaju niepełnosprawności, pozwalających na maksymalne zwiększenie zasięgu, efektywności konsultacji i skuteczności dotarcia. Przedstawiono kilka propozycji (Wojewodę, Starostę, Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych) jako organu administracji odpowiedzialnego za przekazywanie informacji i proces konsultacyjny. Najwięcej wskazań uzyskało Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych. Podkreślono też konieczność wzmocnienia roli reprezentantów środowisk osób z niepełnosprawnościami przy konsultacjach społecznych, w szczególności w takich ważnych sprawach jak reforma orzecznictwa. Wskazywano by takie konsultacje były obligatoryjne, bez możliwości ich ominięcia kruczkami prawnymi oraz żeby docierały do osób mających realny wpływ na kształt reform w duchu Konwencji. Doprecyzowano rekomendację w ten sposób, żeby konsultacje społeczne nie miały na celu tylko zdobywanie opinii na dany temat ale po to by wypracować rozwiązania, które będą miały na celu niwelowanie barier oraz ułatwiały funkcjonowanie osobom z niepełnosprawnością w codziennym życiu. W trakcie żadnej z debat nie wskazano rozwiązań alternatywnych. 5. Akty prawne, które powinny ulec zmianie. Jakie akty? W trakcie żadnej z debat nie wskazano aktów prawnych, które powinny ulec zmianie. 22