WYKORZYSTANIE BILANSU ROCZNIKI MAJ TKOWEGO NAUK ROLNICZYCH W OCENIE SERIA STANU G I T KIERUNKÓW 95 z 008ZMIAN SYTUACJI 7 WYKORZYSTANIE BILANSU MAJ TKOWEGO W OCENIE STANU I KIERUNKÓW ZMIAN SYTUACJI EKONOMICZNO- FINANSOWEJ PRZEDSIÊBIORSTW HODOWLANYCH Henryk Runowski Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiêbiorstw SGGW w Warszawie Kierownik: prof dr hab Wojciech Ziêtara S³owa kluczowe: bilans maj¹tkowy struktura i dynamika zmian sytuacja ekonomicznofinansowa przedsiêbiorstw spó³ki hodowlane Key words: balance sheet structure and dynamics of changes financial and economic situation of companies breeding companies S y n o p s i s: Przedstawiono mo liwoœci wykorzystania bilansu do oceny sytuacji maj¹tkowej i ekonomiczno-finansowej przedsiêbiorstw hodowli roœlin i zwierz¹t Agencji Nieruchomoœci Rolnych Zbadano kszta³towanie siê poziomu dynamiki oraz struktury aktywów i pasywów badanych przedsiêbiorstw w latach -007 Uzyskane wyniki mog¹ stanowiæ podstawê do porównywania wyników przez poszczególne przedsiêbiorstwa hodowli roœlin i zwierz¹t do zaprezentowanych w artykule œrednich wartoœci dla ca³ej grupy tych przedsiêbiorstw WSTÊP Bilans maj¹tkowy przedsiêbiorstwa jest wa nym Ÿród³em informacji o jego sytuacji maj¹tkowej i ekonomiczno-finansowej Zawiera on zestawienie na okreœlony dzieñ w ujêciu wartoœciowym stanu maj¹tku firmy oraz Ÿróde³ jego sfinansowania [Siemiñska 003 Siudek 004 Stru ycki i in 00] Jego analiza umo liwia obserwowanie zmian w poziomie i strukturze maj¹tku (aktywów) przedsiêbiorstwa oraz Ÿród³ach jego sfinansowania (pasywach) a tak e ocenê obserwowanych tendencji i ich skutków dla przedsiêbiorstw Sk³adniki maj¹tkowe w bilansie przedsiêbiorstw s¹ umieszczane po stronie aktywów wed³ug zwiêkszaj¹cego siê stopnia p³ynnoœci zaœ po stronie pasywów wed³ug rosn¹cej pilnoœci ich zwrotu [Wyszkowska 996] Podobny uk³ad bilansu stosowany jest w krajach Unii Europejskiej Z kolei w USA zarówno aktywne jak i pasywne sk³adniki bilansu prezentowane s¹ w odwrotnej kolejnoœci U ytecznoœæ informacyjna bilansu nie jest w praktyce rolniczej dostatecznie doceniana W praktyce przedsiêbiorstw rolnych przewa a b³êdne przeœwiadczenie e bilans maj¹tkowy jest domen¹ ksiêgowych Tym samym w praktyce nie wykorzystuje siê du ej pojemnoœci informacyjnej bilansów maj¹tkowych dla potrzeb zarz¹dzania przedsiêbiorstwami rolniczymi Wielkoœæ i rodzaj maj¹tku przedsiêbiorstw wynika z charakteru prowadzonej dzia³alnoœci Dlatego e dla zachowania poprawnoœci oceny bi-
8 H RUNOWSKI lansu analizowanego przedsiêbiorstwa nale y go porównywaæ z bilansami przedsiêbiorstw o podobnym profilu dzia³alnoœci Ta sytuacja uzasadnia potrzebê tworzenia punktów odniesienia dla takich porównañ miêdzy innymi przez wyznaczanie œrednich wartoœci (parametrów) dla grupy przedsiêbiorstw podobnych czy przedsiêbiorstw tej samej bran y Przedstawiono wyniki badañ dotycz¹cych kszta³towania siê bilansu maj¹tkowego w przedsiêbiorstwach hodowli roœlin i zwierz¹t Agencji Nieruchomoœci Rolnych CEL I METODYKA BADAÑ Celem badañ by³o zaprezentowanie zmian jakie zachodzi³y w poziomie i strukturze maj¹tku badanych przedsiêbiorstw i Ÿród³ach jego finansowania w d³u szym okresie ocena tych tendencji oraz wyznaczenie uœrednionych dla badanej grupy przedsiêbiorstw parametrów i wskaÿników struktury a tak e dynamiki aktywów i pasywów jako punktów odniesienia dla oceny bilansów przedsiêbiorstw tego typu W opracowaniu poszukiwano odpowiedzi na nastêpuj¹ce pytania: jakie zmiany zachodz¹ w poziomie kszta³towania siê poszczególnych sk³adników maj¹tku badanej grupy przedsiêbiorstw? jak kszta³tuje siê i w jakim kierunku zmienia siê struktura aktywów i pasywów badanych przedsiêbiorstw? jak nale y interpretowaæ zmiany w bilansach badanych przedsiêbiorstw i jakie wynikaj¹ z nich rokowania dla dalszego funkcjonowania badanych przedsiêbiorstw? Materia³ Ÿród³owy do badañ stanowi¹ dane dotycz¹ce sytuacji ekonomicznej przedsiêbiorstw hodowli roœlin i zwierz¹t bêd¹cych jednoosobowymi spó³kami Agencji Nieruchomoœci Rolnych (ANR) Badania dotycz¹ okresu od do 007 roku W ka dym roku badañ w celu zachowania porównywalnoœci wyników analiz¹ objêto te same 5 przedsiêbiorstw zajmuj¹cych siê hodowl¹ twórcz¹ i zachowawcz¹ roœlin i zwierz¹t Niezbêdne dane analityczne uzyskano z rocznych sprawozdañ finansowych poszczególnych spó³ek W analizie materia³u wykorzystano metodê statystyki opisowej (tabelaryczn¹ i graficzn¹) metodê korelacji oraz metodê analizy poziomej i pionowej bilansu WYNIKI BADAÑ CHARAKTERYSTYKA BADANYCH PRZEDSIÊBIORSTW Badane przedsiêbiorstwa obok typowej rolniczej dzia³alnoœci produkcyjnej prowadz¹ hodowlê twórcz¹ i zachowawcz¹ roœlin i zwierz¹t Zosta³y powo³ane w celu tworzenia i upowszechniania noœników postêpu biologicznego w polskim rolnictwie Do ich zadañ statutowych nale y miêdzy innymi prowadzenie prac hodowlanych produkcja kwalifikowanego materia³u siewnego roœlin rolniczych oraz materia³u zarodowego zwierz¹t [Runowski ] Funkcjonuj¹ one w formie spó³ek z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹ Wynika z tego obowi¹zek pokrywania wydatków z osi¹ganych przychodów Z uwagi na prowadzenie kosztownych prac hodowlanych a tak e niskie ceny noœników biologicznych przedsiêbiorstwa te do 007 roku korzysta³y z dotacji bud etowych z Funduszu Postêpu Biologicz-
WYKORZYSTANIE BILANSU MAJ TKOWEGO W OCENIE STANU I KIERUNKÓW ZMIAN SYTUACJI 9 nego Od 008 roku dotacje te zosta³y wycofane Oznacza to e od tego roku funkcjonuj¹ one na zasadach rynkowych i korzystaj¹ ze wsparcia finansowego na zasadach ogólnie obowi¹zuj¹cych w przedsiêbiorstwach rolnych W latach 00-007 badane przedsiêbiorstwa korzysta³y dodatkowo ze œrodków finansowych Agencji Nieruchomoœci Rolnych z przeznaczeniem na dofinansowanie inwestycji zwi¹zanych z modernizacj¹ zaplecza hodowlanego [Runowski 00] W tabeli przedstawiono podstawowe dane charakteryzuj¹ce zasoby produkcyjne badanych przedsiêbiorstw tj ziemi pracy i maj¹tku ogó³em oraz wyniki finansowe w latach -007 Tabela Charakterystyka zasobów badanych przedsiêbiorstw w latach -007 Rok Powierz - chnia UR [ha] 998 999 000 00 00 003 004 005 006 007 7358 7458 754 839 779 746 7456 7456 7456 7456 75 Zatrudnienie [osoby] 63 58 4 5 05 97 96 96 96 9 Maj¹tek ogó³em [tys z³] 0 8498 89 588 3 977 3 750 4 83 6 096 8 6089 0 36 374 4 5940 Wynik finansowy [tys z³] 569-3 -867 3536 976 503 368 9887 854 6837 548 ZMIANY W POZIOMIE AKTYWÓW BADANYCH PRZEDSIÊBIORSTW Z danych zamieszczonych w tabeli wynika e w badanym okresie wartoœæ maj¹tku ogó³em wzros³a œrednio na przedsiêbiorstwo z 08 do 46 mln z³ Oznacza to e aktywa ogó³em wzros³y prawie 3 razy W tym samym okresie wartoœæ aktywów trwa³ych zwiêkszy³a siê -krotnie a aktywów obrotowych prawie 4-krotnie Taki kierunek zmian nale y oceniæ pozytywnie Z analizy zmian wartoœci g³ównych grup aktywów trwa³ych wynika e dynamika ich wzrostu by³a zró nicowana W latach -007 najwiêkszy przyrost odnotowano w wartoœci inwestycji d³ugoterminowych (64 razy) Z kolei wartoœæ nale noœci d³ugoterminowych w badanym okresie zmniejszy³a siê oko³o 7-krotnie Wzrost wartoœci inwestycji d³ugoterminowych by³ zwi¹zany czêœciowo ze wzrostem liczby udzia³ów cz³onkowskich jakie obejmowa³y spó³ki produkuj¹ce mleko w spó³dzielniach mleczarskich a czêœciowo wynika³ z inwestowania w d³ugoterminowe papiery skarbowe i akcje wolnych œrodków finansowych w tym œrodków przekazanych do spó³ek w formie dop³at do kapita³u z przeznaczeniem na dofinansowanie programów inwestycyjnych lub na pokrycie strat z lat ubieg³ych Wartoœæ œrodków niematerialnych i prawnych utrzymywa³a siê w badanym okresie na zbli onym poziomie Z kolei wartoœæ rzeczowych aktywów trwa³ych wzros³a -krotnie znacznie wyprzedzaj¹c obserwowan¹ za badany okres skumulowan¹ inflacjê (53%) Dynamika zmian wartoœci poszczególnych sk³adników rzeczowych aktywów trwa³ych by³a ró na Najwiêkszy wzrost (49- krotny) odnotowano w przypadku œrodków trwa³ych w budowie i zaliczek na œrodki trwa³e w budowie zaœ najmniejszy (5 i 8-krotny) w przypadku urz¹dzeñ technicznych i maszyn oraz w grupie innych œrodków trwa³ych W zwi¹zku z realizacj¹ programu inwestycyjnego notowano szczególnie od 00 roku sukcesywny wzrost wartoœci œrodków trwa³ych w budowie Inwestycje te by³y zwi¹zane g³ównie z odnow¹ zaplecza technicznego dla hodowli roœlin i zwierz¹t Inwestowano g³ównie w budynki inwentarskie magazyny zbo owe i nasienne oraz œrodki transportu Ich efektem by³ w analizowanym okresie 34-krotny wzrost wartoœci œrodków transportu i -krotny wzrost wartoœci budynków i budowli Z wykonanego rachunku korelacji wynika e wartoœæ rzeczowych aktywów trwa³ych jest skorelowana z takimi czynnikami jak: wartoœæ aktywów obrotowych (r = 066) w tym z
0 H RUNOWSKI Tabela Aktywa spó³ek ANR i ich struktura w latach -007 W yszczególnienie Wartoœci [tys z³] w rok u 99 8 99 9 00 0 00 00 00 3 00 4 00 5 00 6 00 7 A Aktywa trwa³e 6 966 7 578 7 977 8 8 9 6 8 466 9 9 098 0 0 4 8 06 46 0 3 646 0 5 83 9 I Wartoœci niematerialne i prawne II Rzeczowe aktywa trwa³e Grunty w³asne Budynki i budowle 3 Urz¹dzenia techniczne i maszyny 4 Œrodki transportu 5 Inne œrodki trwa³e 6 Œrodki trwa³e w budowie zaliczki inwestycje III Nale noœci d³ugoterminowe IV Inwestycje d³ugoterminowe * na 65 6 7784 53 3 96 540 36 6603 5 9 4 43 7 849 664 4 75 69 3545 744 648 0 38 95 7 6783 54 4 483 683 389 855 853 58 54 44 7 950 83 4 470 705 4307 88 858 709 46 56 8 470 85 4 5089 7350 46 8539 3063 430 53 3 8 8388 867 4 807 9 4693 9406 49 83 86 44 9 99 780 5 6586 047 583 0085 503 7 7 45 0 873 B Aktywa obrotowe 3 868 6 4 7 4 580 7 4 976 5 60 5 699 5 5 88 4 7 448 8 7 97 8 404 9 8 I II III Zapasy Nale noœci krótkoterminowe Inwestycje krótkoterminowe œrodki pieniê ne w tym: 8644 56 443 443 9943 755 463 463 3 8788 6009 5807 3 387 8676 759 740 3 454 959 898 8594 3 468 49 0887 07 3 4368 87 990 975 6 766 3 087 60 384 563 6 33 45 8950 970 6 835 54 807 99 6096 35 9 388 976 3040 7 435 99 895 506 945 40 6856 C Rozliczenia miêdzyokresowe* 5 4 3 9 8 5 0 34 7 48 4 53 9 63 0 87 3 9 9 Aktywa razem 0 849 8 8 9 58 8 3 97 7 3 75 0 4 83 6 09 6 8 608 9 0 36 37 4 4 594 0 Z uwagi na poprzedni uk³ad bilansu nie ma mo liwoœci prezentacji rozliczeñ miêdzyokresowych z d³ugopodzia³em na 596 4 5003 387 8 6349 574 i 3 7805 7393 989 988 krótkoterminowe 888 069 075 075 3 979 945 368 368 3 0754 750 0390 9 70 4 445 558 354 36
WYKORZYSTANIE BILANSU MAJ TKOWEGO W OCENIE STANU I KIERUNKÓW ZMIAN SYTUACJI Tabela cd Struktura aktywów spó³ek ANR w latach -007 W yszczególnienie Udzia³ w % w rok u 99 8 99 9 00 0 00 00 00 3 00 4 00 5 00 6 00 7 A Aktywa trwa³e 64 64 63 4 6 4 6 6 6 3 63 5 59 7 60 3 6 6 6 I Wartoœci niematerialne i prawne II Rzeczowe aktywa trwa³e Grunty w³asne Budynki i budowle 3 Urz¹dzenia techniczne i maszyny 4 Œrodki transportu 5 Inne œrodki trwa³e 6 Œrodki trwa³e w budowie zaliczki inwestycje III Nale noœci d³ugoterminowe IV Inwestycje d³ugoterminowe * na 06 65 365 40 9 6 9 0 0 67 4 349 38 30 63 0 0 0 60 0 338 34 30 66 3 0 0 0 598 333 8 3 6 05 9 B Aktywa obrotowe 35 7 35 7 36 4 37 4 38 38 4 36 40 0 39 4 38 0 37 5 I II III Zapasy Nale noœci krótkoterminowe Inwestycje krótkoterminowe œrodki pieniê ne w tym: 64 5 4 4 54 64 39 39 46 70 48 46 54 65 54 54 C Rozliczenia miêdzyokresowe* 0 0 0 0 0 0 0 3 0 3 0 3 0 4 0 4 Aktywa razem 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 Z uwagi na poprzedni uk³ad bilansu nie ma mo liwoœci prezentacji 0 59 38 6 33 6 03 8 48 69 64 6 rozliczeñ miêdzyokresowych z 0 596 9 34 9 3 63 9 0 5 33 77 73 7 d³ugopodzia³em na 0 6 7 35 6 3 63 3 3 4 73 74 74 i 0 584 5 334 3 6 30 03 93 krótkoterminowe 0 59 5 339 07 40 60 30 93 0 0 0 584 4 335 40 5 4 3 79 97 97 0 590 3 35 9 44 48 4 9 80 9 9
H RUNOWSKI nale noœciami (r = 060) fundusz w³asny (r = 090) przychody i koszty dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa (odpowiednio r = 069 i r = 070) oraz kapita³ pracuj¹cy netto (r = 06) Analiza stanu aktywów obrotowych w badanych spó³kach wykazuje zró nicowan¹ dynamikê zmian jego sk³adników W badanym okresie (lata -007) nast¹pi³ bardzo szybki wzrost poziomu œrodków pieniê nych oraz nale noœci krótkoterminowych Œrodki pieniê ne œrednio na spó³kê zwiêkszy³y siê z 443 tys z³ w roku do 33 tys z³ w 007 roku (wzrost 5-krotny) Jest to wynikiem z jednej strony wzrastaj¹cego zysku z drugiej œrodków kierowanych przez w³aœciciela tj Agencjê Nieruchomoœci Rolnych na dofinansowanie inwestycji i pokrycie strat w tych spó³kach które generowa³y straty Niepokoj¹cy jest w badanym okresie sukcesywny wzrost wartoœci nale noœci krótkoterminowych Ich poziom zwiêkszy³ siê z 56 tys z³ w roku do 558 tys z³ w 007 roku (wzrost 46-krotny) Zauwa ona tu tendencja wskazuje na s³ab¹ determinacjê kierownictw badanych przedsiêbiorstw w skutecznym œci¹ganiu nale noœci Z dok³adniejszej analizy wynika e wzrost nale noœci jest g³ównie wynikiem umownego odraczania terminów p³atnoœci za sprzedane produkty i towary (materia³ siewny buraki cukrowe rzepak czy ziarna zbó towarowych) Wolniejsza dynamika wzrostu zapasów (wzrost 5-krotny) ni nale noœci pozwala s¹dziæ e zarz¹dy zabiegaj¹ o szybk¹ sprzeda swoich produktów nawet kosztem opóÿnionych p³atnoœci Jest to czêsto wynikiem braku wystarczaj¹cej i w dobrym stanie technicznym w³asnej bazy przechowalniczej Wartoœæ aktywów obrotowych jest skorelowana z takimi czynnikami jak: wartoœæ rzeczowych aktywów trwa³ych (r = 066) wynik finansowy netto (r = 063) poziom zobowi¹zañ krótkoterminowych (r = 06) przychody i koszty dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa (odpowiednio r = 085 i r = 083) oraz udzia³ rzeczowych aktywów trwa³ych w maj¹tku ogó³em (r = -056) STRUKTURA AKTYWÓW Wa nym Ÿród³em informacji o kierunkach zmian w sytuacji maj¹tkowej i ekonomicznofinansowej badanych przedsiêbiorstw jest analiza struktury aktywów Z danych zamieszczonych w tabeli wynika e w pocz¹tkowym roku okresu analizy tj w roku aktywa trwa³e stanowi³y 64% a aktywa obrotowe 357% W kolejnych latach analizy nastêpowa³y niewielkie zmiany polegaj¹ce g³ównie na spadku udzia³u aktywów trwa³ych W koñcowym roku analizy aktywa trwa³e stanowi³y 6% a aktywa obrotowe 375% wartoœci maj¹tku ogó³em Taki kierunek zmian nale y oceniæ pozytywnie W aktywach trwa³ych w ca- ³ym badanym okresie dominowa³y rzeczowe aktywa trwa³e Stanowi³y one odpowiednio 969% w roku i 950% w 007 roku (tab 3) Pozosta³¹ czêœæ aktywów trwa³ych stanowi³y: wartoœci niematerialne i prawne (g³ównie licencje z tytu³u prawa do odmian oraz programy komputerowe) inwestycje d³ugoterminowe oraz nale noœci d³ugoterminowe W strukturze rzeczowych aktywów trwa³ych *UXQW\ÃZáDVQH URGNLÃWUZDáHÃZ EXGRZLH URGNLÃWUDQVSRUWX QQHà URGNLÃWUZDáH 8U] G]HQLDÃWHFKQLF]QH LÃPDV]\Q\à %XG\QNLÃLÃEXGRZOHà Rysunek Struktura rzeczowych aktywów trwa³ych spó³ek w i 007 roku
WYKORZYSTANIE BILANSU MAJ TKOWEGO W OCENIE STANU I KIERUNKÓW ZMIAN SYTUACJI 3 Tabela 3 Struktura aktywów trwa³ych spó³ek ANR w latach -007 W yszczególnienie Udzia³ [%] w rok u 99 8 99 9 00 0 00 00 00 3 00 4 00 5 00 6 00 7 I Wartoœci niematerialne i prawne 0 9 0 6 0 4 0 3 0 3 0 0 0 0 0 3 0 4 II 3 4 5 6 Rzeczowe aktywa trwa³e Grunty w³asne Budynki i budowle Urz¹dzenia techniczne i maszyny Œrodki transportu Inne œrodki trwa³e Œrodki trwa³e w budowie zaliczki na inwestycje 973 7 569 7 45 95 30 96 545 5 47 98 35 96 3 533 48 03 36 III Nale noœci d³ugoterminowe 0 0 0 0 9 0 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 IV Inwestycje d³ugoterminowe 6 3 3 3 0 3 0 4 9 8 5 0 4 7 Aktywa trwa³e razem 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 ród³o: badania w³asne 959 34 534 06 5 99 34 96 33 533 05 54 0 36 97 3 58 0 5 03 47 977 7 553 98 5 99 49 979 5 559 87 54 03 5 979 4 563 77 66 99 50 947 544 63 66 84 68 949 565 48 70 77 68 Tabela 4 Struktura aktywów obrotowych spó³ek ANR w latach -007 W yszczególnienie Udzia³ [%] w rok u 99 8 99 9 00 0 00 00 00 3 00 4 00 5 00 6 00 7 Zapasy 74 0 7 67 7 68 0 64 9 60 7 59 50 8 49 0 47 3 48 0 Nale noœci krótkoterminowe 4 5 7 9 9 7 4 8 0 0 3 3 4 5 4 7 3 7 8 Inwestycje krótkoterminowe œrodki pieniê ne w tym: 5 5 0 0 3 7 Aktywa obrotowe razem 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 ród³o: badania w³asne 45 45 69 63 9 88 06 06 59 59 56 56 54 54 4 4 jak wynika z rysunku przewa a³y budynki i budowle których udzia³ kszta³towa³ siê w ca³ym badanym okresie na zbli onym poziomie (58-60%) oraz urz¹dzenia techniczne i maszyny których udzia³ pocz¹wszy od roku systematycznie siê zmniejsza³ Du y udzia³ budynków i budowli w rzeczowych aktywach trwa³ych wynika st¹d e badane przedsiêbiorstwa utrzymuj¹ zwierzêta które w naszych warunkach klimatycznych wymagaj¹ odpowiednich pomieszczeñ gospodarskich a tak e innych budynków i budowli w tym zaplecza technicznego dla hodowli i budynków oraz budowli towarzysz¹cych W tym samym okre-
4 H RUNOWSKI sie zanotowano wzrost udzia³u œrodków transportowych (z 47 do 74%) oraz œrodków trwa³ych w budowie (z 3 do 7%) w strukturze rzeczowych aktywów trwa³ych Z przedstawionej analizy wynika e budynki i budowle a wiêc œrodki trwa³e cechuj¹ce siê ma³¹ mobilnoœci¹ stanowi³y w badanych przedsiêbiorstwach ponad /3 wartoœci aktywów ogó- ³em oraz ponad po³owê wartoœci aktywów trwa³ych (odpowiednio 584% w roku i 595% w 007 roku) Kolejn¹ wa n¹ grupê stanowi³y urz¹dzenia techniczne i maszyny które cechuj¹ siê równie ograniczonymi mo liwoœciami szybkiego spieniê enia S¹ to bowiem specjalistyczne urz¹dzenia i maszyny na które popyt na rynku jest ograniczony Sumuj¹c te dwie pozycje aktywów dochodzi siê do wniosku e blisko 75-80% sk³adników aktywów trwa³ych w badanych przedsiêbiorstwach mo e siê okazaæ trudna do szybkiej zamiany na œrodki pieniê ne w sytuacji ewentualnego kryzysu ekonomicznego Pozytywnym natomiast zjawiskiem jest rosn¹cy udzia³ œrodków transportu w aktywach ogó³em i w wartoœci aktywów trwa³ych Cechuje je bowiem uniwersalnoœæ wykorzystania zarówno w rolnictwie jak i w wielu innych dziedzinach gospodarki Tym samym mo liwoœci ich zamiany na gotówkê s¹ % *UXQW\ÃZáDVQH %XG\QNLÃLÃEXGRZOH 8U] G]HQLDÃWHFKQLF]QHÃLÃPDV]\Q\ URGNLÃWUDQVSRUWX QQHà URGNLÃWUZDáH URGNLÃWUZDáHÃZÃEXGRZLH Rysunek Dynamika zmian w rzeczowych aktywach trwa³ych spó³ek w latach -007 URGNLÃSLHQL QH DOH QRVFLÃNUyWNRWHUPLQRZH =DSDV\ Rysunek 3 Struktura aktywów obrotowych spó³ek w i 007 roku na tle grup wczeœniej wymienionych du e Inn¹ pozytywn¹ cech¹ s¹ ich du e zdolnoœci substytucyjne dla zasobów pracy ywej który jest czynnikiem szybko dro- ej¹cym [Runowski Maniecki ] Udzia³ aktywów obrotowych w aktywach razem zwiêkszy³ siê z 357% w roku do 375% w 007 roku Nale y jednak zauwa yæ e w koñcowych latach badanego okresu (lata 004-005) udzia³ ten dochodzi³ do 40% W strukturze aktywów obrotowych w roku najwiêkszy by³ udzia³ zapasów (74%) nastêpnie nale noœci krótkoterminowych (45%) oraz œrodków pieniê nych (5%) W kolejnych latach obserwowano spadek udzia³u zapa- % =DSDV\ DOH QR FL NUyWNRWHUPLQRZH URGNL SLHQL QH Rysunek 4 Dynamika zmian w aktywach obrotowych spó³ek w latach -007
WYKORZYSTANIE BILANSU MAJ TKOWEGO W OCENIE STANU I KIERUNKÓW ZMIAN SYTUACJI 5 sów i równoczesny wzrost udzia³u nale noœci oraz œrodków pieniê nych W 007 roku zapasy stanowi³y 48% wartoœci aktywów obrotowych nale noœci 78% a œrodki pieniê ne 4% (tab 4 i rys 3) Niepokoj¹cy jest znaczny w porównaniu z pocz¹tkowym okresem analizy wzrost udzia³u nale noœci krótkoterminowych Tendencja ta nasili³a siê szczególnie po 003 roku Wzrost udzia³u œrodków pieniê nych jest zauwa alny w ca³ym badanym okresie jednak w 004 roku odnotowano wyraÿniejszy skokowy wzrost (z 06% w 003 roku do 59% w 004 roku) By³o to spowodowane wyj¹tkowo korzystnym zbiegiem okolicznoœci rynkowych w roku przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej Rok 004 okaza³ siê nie tylko sprzyjaj¹cy w rolnictwie polskim ale by³ tak e korzystny z punktu widzenia mo liwoœci eksportowych produktów rolnych na rynek UE Dodatkowo nale y tu uwzglêdniæ fakt zasilenia finansowego gospodarstw w formie dop³at bezpoœrednich ZMIANY W POZIOMIE PASYWÓW Pasywa informuj¹ o Ÿród³ach sfinansowania maj¹tku W tabeli 5 przedstawiono dane dotycz¹ce pasywów badanych przedsiêbiorstw w latach -007 Wynika z nich e kapita³ w³asny œrednio na spó³kê zwiêkszy³ siê z 83 mln z³ w roku do blisko 0 mln i stanowi³ dominuj¹c¹ czêœæ pasywów Wzrost kapita³u w³asnego w czêœci wynika³ ze wzrostu kapita- ³u podstawowego ale g³ównie by³ zas³ug¹ bardzo dynamicznego przyrostu kapita³u zapasowego Kapita³ podstawowy zwiêkszy³ siê w badanym okresie 3-krotnie podczas gdy kapita³ zapasowy a 87-krotnie Warto zauwa yæ e pocz¹wszy od 003 roku przedsiêbiorstwa zaczê³y tworzyæ kapita³ rezerwowy Pozytywny wp³yw na poziom kapita³u w³asnego mia³ od 000 roku wzrastaj¹cy wynik finansowy oraz malej¹cy poziom straty niepodzielonej z lat ubieg³ych Dynamika wzrostu zysku w badanym okresie by³a du a (wzrost 74-krotny) i wynika³a z jednej strony z niskiego poziomu zysku w wyjœciowym roku analizy i korzystnych warunków dla kszta³towania siê zysku w koñcowym jej okresie Zobowi¹zania d³ugoterminowe przyjaÿniejsze dla przedsiêbiorstw ni zobowi¹zania krótkoterminowe wzros³y z 65 tys z³ w roku do 070 tys z³ w 007 roku (wzrost o 64%) a wiêc w stopniu zbli onym do wskaÿnika skumulowanej inflacji Podobn¹ tendencjê odnotowano w dynamice zmian zobowi¹zañ krótkoterminowych (wzrost o 589%) S¹ to zjawiska pozytywne Nale y jednak zauwa yæ e jest to poza pozytywnymi tendencjami panuj¹cymi w rolnictwie zas³ug¹ aktywnej roli w³aœciciela który w trosce o dobre przygotowanie przedsiêbiorstw do konkurencji na rynku UE pocz¹wszy od 00 roku zasila³ finansowo badane przedsiêbiorstwa stosuj¹c dop³aty do kapita³u na pokrycie czêœci kosztów inwestycyjnych jak równie na pokrycie czêœci strat z lat ubieg³ych w tych przedsiêbiorstwach gdzie straty te zagra a³y dalszemu funkcjonowaniu przedsiêbiorstwa Z wykonanego rachunku korelacji wynika e wskaÿnik poziomu wartoœci kapita³u w³asnego jest skorelowany zarówno z wartoœci¹ aktywów trwa³ych (r = 09) jak i aktywów obrotowych badanych przedsiêbiorstw (r = 087) wynikiem finansowym spó³ek (r = 067) oraz wartoœci¹ przychodów (r = 079) i kosztów dzia³alnoœci (r = 076) STRUKTURA PASYWÓW Analiza struktury pasywów (tab 6) dowodzi e w latach -007 nastêpowa³ wzrost udzia³u kapita³u w³asnego w pasywach ogó³em Udzia³ ten zwiêkszy³ siê z 764% w
6 H RUNOWSKI Tabela 5 Pasywa spó³ek ANR w latach -007 W yszczególnienie Wartoœæ [tys z³] w rok u 99 8 99 9 00 0 00 00 00 3 00 4 00 5 00 6 00 7 A Kapita³ (fundusz) w³asny 8 90 7 8 676 3 8 874 9 539 9 967 4 08 94 4 4 79 6 6 38 6 7 77 7 9 998 I Kapita³ (fundusz) podstawowy 6 9 6 5553 6 83 7 883 7 35 7 3457 7 359 7 795 7 795 7 8045 7 9640 II Kapita³ (fundusz) zapasowy 0848 366 58 6378 34 3 0809 3 980 5 3837 6 803 8 054 9 48 III Kapita³ (fundusz) z aktualizacji wyceny 8894 8795 8668 8370 8 7899 7509 7340 79 708 697 IV Pozosta³e kapita³y (fundusze) rezerwowe 5 97 794 975 359 678 7799 V Zysk (strata) z lat ubieg³ych -8-3 -30-4776 -3863-846 -3867-066 -56-44 -50 VI Zysk (strata) netto 569-3 -867 3536 976 503 368 9887 854 6837 548 B Zobowi¹zania i rezerwy na zobowi¹zania 559 3 35 6 3 708 6 3 758 6 3 784 6 3 750 0 4 77 3 86 3 3 753 5 4 49 7 4 595 8 I Rezerwy 35 60 0 37 8 367 640 74 76 85 66 II Zobowi¹zania d³ugoterminowe 656 600 430 5735 4787 4960 7384 6054 5949 0474 0697 III Zobowi¹zania krótkoterminowe w tym: 7353 697 7080 4630 6 5996 7839 5336 53 6768 758 zobowi¹zania krótkoterminowe 6973 89 6557 4080 553 5385 747 476 457 647 6940 fundusze specjalne 380 508 53 550 578 6 59 6 597 6 64 IV Rozliczenia miêdzyokresowe 687 3597 5694 783 6730 678 5909 603 5737 603 6054 Pasywa razem 0 849 8 8 9 58 8 3 97 7 3 75 0 4 83 6 09 6 8 608 9 0 36 37 4 4 594 0 ród³o: badania w³asne
WYKORZYSTANIE BILANSU MAJ TKOWEGO W OCENIE STANU I KIERUNKÓW ZMIAN SYTUACJI 7 [%] ANR w latach -007 pasywów spó³ek Struktura 6 Tabela W yszczególnienie Udzia³ w % w rok u 99 8 99 9 00 0 00 00 00 3 00 4 00 5 00 6 00 7 A Kapita³ (fundusz) w³asny 76 4 73 5 70 5 7 7 7 5 74 7 74 0 79 5 8 4 80 0 8 3 34 383 8 3-0 47 353 364 3 8-07 3 387 338 36 7-08 4 49 89 39 05-53 457 47 47 05-4 09 495 08 53-9 0 55 55 59-8 4 54 3 63-36 7 54 6 69-5 -07 555 6 74 0-0 -0 573 8-0 4 wyceny rezerwowe Kapita³ (fundusz) podstawowy Kapita³ (fundusz) zapasowy Kapita³ (fundusz) z aktualizacji Pozosta³e kapita³y (fundusze) Zysk (strata) z lat ubieg³ych Zysk (strata) netto I II III IV V VI B Zobowi¹zania i rezerwy na zobowi¹zania 3 6 6 5 9 5 8 3 7 5 5 3 6 0 0 5 8 6 0 0 8 7 0 7 4 3 0 4 4 7 0 4 3 0 5 0 4 3 3 6 0 4 4 6 3 0 3 3 5 0 3 5 0 0 4 3 0 8 5 8 54 0 0 3 4 5 0 5 4 0 8 3 33 7 69 7 7 9 86 8 79 0 0 6 0 6 0 56 6 w tym: d³ugoterminowe krótkoterminowe krótkoterminowe Rezerwy Zobowi¹zania Zobowi¹zania I II III 03 5 03 8 03 8 03 3 37 4 49 45 30 zobowi¹zania fundusze specjalne Rozliczenia miêdzyokresowe IV roku do 83% w 007 roku W porównywanych latach zmieni³a siê struktura kapita³u w³asnego Zmniejszy³ siê udzia³ kapita³u podstawowego natomiast wzrasta³ sukcesywnie udzia³ kapita³u zapasowego oraz wyniku finansowego netto roku obrotowego Udzia³ kapita³u podstawowego zmniejszy³ siê z 573% pasywów ogó³em w roku do 34% w 007 roku Natomiast udzia³ kapita³u zapasowego wzrós³ w analogicznych latach z do 383% Warto równie zauwa yæ e zmniejszy³ siê udzia³ zarówno zobowi¹zañ d³ugoterminowych (z 60% w roku do 43% w 007 roku) jak i zobowi¹zañ krótkoterminowych (spadek odpowiednio z 60 do %) W adnych z badanych lat udzia³ kapita³u obcego nie przekroczy³ 30% pasywów Analiza zmian w Ÿród³ach finansowania maj¹tku wskazuje e najwiêksz¹ dynamik¹ wzrostu cechowa³ siê kapita³ rezerwowy (wzrost 46-krotny) przy czym wartoœciowo nie jest to przyrost znacz¹cy (z 35 tys z³ w roku do 66 tys z³ w 007 roku œrednio na spó³kê) Jest on tworzony g³ównie z uwagi na wzrastaj¹ce koszty pracy i koszty zwi¹zane z przejœciami pracowników na emerytury lub renty Na rysunku 5 przedstawiono dynamikê zmian wybranych sk³adników pasywów Wysok¹ dynamik¹ wzrostu w badanym okresie cechowa³ siê kapita³ w³asny spó³ek Zobowi¹zania d³ugoterminowe po spadku w pocz¹tkowych latach analizy ponownie zaczê³y wzrastaæ pocz¹wszy od 00 roku a ich poziom w 007 roku ukszta³towa³ siê w wysokoœci o 64% wy szym ni w roku wyjœciowym tj wyst¹pi³ wzrost w stopniu zbli onym do skumulowanej inflacji za badany okres (53%) Zobowi¹zania krótkoterminowe po pocz¹tkowym okresie wzrostu (lata -999) utrzymywa³y siê na stabilnym poziomie a za ca³y badany okres ich przyrost wyniós³ 589% co oznacza wzrost zbli ony do poziomu Pasywa ogó³em 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 00 0 w³asne badania ród³o:
8 H RUNOWSKI % DSLWDáÃIXQGXV]ÃZáDVQ\ =RERZL ]DQLDÃGáXJRWHUPLQRZH =RERZL ]DQLDÃNUyWNRWHUPLQRZH Rysunek 5 Dynamika zmian w Ÿród³ach finansowania maj¹tku spó³ek w latach -007 zobowi¹zañ d³ugoterminowych Tym samym w ca³ym badanym okresie po uwzglêdnieniu inflacji mo - na mówiæ o sta³ym realnym zad³u- eniu badanych przedsiêbiorstw co w zestawieniu z przyrostem maj¹tku ogó³em oznacza spadek obci¹- enia maj¹tku zobowi¹zaniami PODSUMOWANIE Przeprowadzone badania wskazuj¹ e badane przedsiêbiorstwa odnotowa³y w latach -007 znacz¹cy wzrost wartoœci maj¹tku ogó³em Jego przyrost przekroczy³ poziom skumulowanego wskaÿnika inflacji za badany okres Oznacza to realny wzrost wartoœci ksiêgowej aktywów ogó³em Nale y równoczeœnie zauwa yæ e przyrostowi temu nie towarzyszy³ wzrost zad³u enia a przeciwnie poziom zad³u enia zmniejszy³ siê Ukszta³towanie siê takiej tendencji przy wygenerowanym poziomie zysku nie by³oby mo liwe bez finansowego wsparcia ze strony w³aœciciela spó³ek tj Agencji Nieruchomoœci Rolnych Pozytywnie nale y oceniæ zmiany w strukturze aktywów trwa³ych które polega³y na zmniejszeniu siê udzia³u sk³adników mniej mobilnych (budynków i budowli oraz specjalistycznych maszyn i urz¹dzeñ) i wzroœcie udzia³u sk³adników ³atwiej spieniê alnych i cechuj¹cych siê du ymi zdolnoœciami substytucyjnymi dla dro ej¹cego czynnika pracy ywej Niepokoj¹ce zjawisko wyst¹pi³o w zmianie struktury aktywów obrotowych polegaj¹ce na wzroœcie udzia³u nale noœci krótkoterminowych Mo e to byæ wynikiem niskiej sprawnoœci zarz¹dzania nale noœciami a tak e wykorzystywania swojej przewagi rynkowej przez odbiorców produktów rolnych i przetwórców Warto zastanowiæ siê nad mo liwymi sposobami zwiêkszenia swojej si³y przetargowej na rynku przez badane przedsiêbiorstwa Uzyskane w trakcie badañ wyniki mog¹ stanowiæ podstawê odniesienia dla porównywania wyników przez poszczególne przedsiêbiorstwa hodowli roœlin i zwierz¹t do zaprezentowanych w artykule œrednich wartoœci dla ca³ej grupy tych przedsiêbiorstw LITERATURA Runowski H : Postêp biologiczny w rolnictwie Wyd SGGW Warszawa Runowski H 00: Finansowanie inwestycji w spó³kach hodowli roœlin i zwierz¹t AWRSP Wyd Politechniki Koszaliñskiej Koszalin Runowski H Maniecki F : Tendencje zmian w organizacji i ekonomice przedsiêbiorstw [W:] Postêp techniczny a organizacja gospodarstw rolniczych Wyd SGGW Warszawa Siemiñska E 003: Finansowa kondycja firmy metody pomiaru i oceny Wyd Poltext Warszawa s 43-44 Siudek T (red) 006: Wybrane zagadnienia z finansów Wyd SGGW Warszawa s 7-9
WYKORZYSTANIE BILANSU MAJ TKOWEGO W OCENIE STANU I KIERUNKÓW ZMIAN SYTUACJI 9 Stru ycki M Leszczyñski Z Suszyñski C Skowronek-Mielczarek A Bojewska B 00: Zarz¹dzanie przedsiêbiorstwem Wyd Difin Warszawa s 300-30 Wyszkowska Z 996: Wybrane elementy wskaÿnikowej analizy finansowej na przyk³adzie przedsiêbiorstw rolniczych Wyd Akademii Techniczno-Rolniczej Bydgoszcz s 0 Henryk Runowski HOW TO USE THE BALANCE SHEET TO ASSESS THE STATE OF ART AND THE CHANGES OF FINANCIAL AND ECONOMIC SITUATION OF BREEDING COMPANIES? Summary The paper aims to present the possibilities how to use the balance sheet to assess the state of art and the changes of financial and economic situation of breeding companies There were analyzed plant and animal breeding companies owned by the Agency of Agricultural Property There were analyzed the structure and dynamics of changes of both assets and liabilities of balance sheets in the period -007 The results could be used as a basis for comparisons for particular company with regard to whole analyzed group Adres do korespondencji: prof dr hab Henryk Runowski Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiêbiorstw SGGW ul Nowoursynowska 66 0-787 Warszawa tel (0 ) 593 40 0 e-mail: henryk_runowski@sggwpl