Władysław Szczepański KRAJOBRAZ POZA CZASEM Aleksandra Potocka-Kuc 1 Janusz Baran
KRAJOBRAZ POZA CZASEM Władysław Szczepański Aleksandra Potocka-Kuc Janusz Baran Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach 2015
KRAJOBRAZ POZA CZASEM ( ) wszelki krajobraz jest stanem duszy. Henri Amiel KRAJOBRAZ POZA CZASEM Statutowy projekt badawczy nr 613532, realizowany w roku 2015 Instytut Sztuk Pięknych, UJK Kielce Istnienie - krajobraz poza czasem. Kontrast a podobieństwo pejzażu świętokrzyskiego i naddnieprzańskiego. Kierownik projektu: prof. zw. dr hab. Władysław Szczepański Współautorzy projektu: dr Aleksandra Potocka-Kuc, dr Janusz Baran Kurator wystawy: Władysław Szczepański Redakcja katalogu: Władysław Szczepański, Aleksandra Potocka-Kuc Okładka: Fragmenty prac autorów Reprodukcje prac: Aleksandra Potocka-Kuc, Janusz Baran Współpraca: Instytut Sztuk Pięknych Druk: Drukarnia AMIS S.C., ul. Magazynowa 6A, Kielce Nakład: 120 sztuk ISBN: 978-83-65139-24-5 Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Wystawa: Muzeum Historii Kielc ul. Świętego Leonarda 4, Kielce grudzień 2015 - styczeń 2016 Krajobraz i natura, jako temat, od wieków były i stanowią do dziś dla artystów w każdej dziedzinie sztuki nie tylko w malarstwie, ale i w poezji, muzyce, niewyczerpane źródło inspiracji i nowych wrażeń, w odkrywaniu wymowy przestrzeni i treści ponadczasowych. Istnienie krajobraz poza czasem. Kontrast a podobieństwo pejzażu świętokrzyskiego i naddnieprzańskiego to tytuł rocznego projektu badawczego w r. 2015 w ramach badań statutowych w Instytucie Sztuk Pięknych na Wydziale Pedagogicznym i Artystycznym UJK w Kielcach. Głównym obszarem badań w ramach projektu były wspólne zainteresowania krajobrazem i prowadzone studia porównawcze dotyczące podobieństw i różnic krajobrazu w indywidualnym ujęciu trzech autorów wypowiadających się w rysunku, grafice i malarstwie. Aleksandra Potocka-Kuc od kilku lat pracuje nad tematem pejzażu, który jest zbieżny z jej tematem pracy doktorskiej: Krajobraz syntetyczny. Od analizy do syntezy. Janusz Baran jako autor grafik też inspiruje się naturą, a mieszkając nad samą Wisłą w Sandomierzu ma wiele swoich obserwacji, szkiców i kompozycji związanych z pejzażem. Także piszący te słowa, jako malarz i rysownik, wiele czasu poświęcił temu tematowi, pracując w plenerze w wielu miejscach Polski i za granicą. Tak szeroko pojęty krajobraz jest dla mnie jednocześnie obszarem prowadzonych od wielu lat poszukiwań twórczych m.in. w cyklu Silniejsze niż czas rozpoczętym jeszcze w rodzinnym Lwowie, a kontynuowanym do dzisiaj. W naszych nowych pracach, w różnej formie wypowiedzi, powstałych w roku realizacji projektu próbowaliśmy jako twórcy zadać ponownie pytania: Czym jest dla nas krajobraz i czym jest jego widzenie? Co potrafimy przy pomocy tego odwiecznego tematu powiedzieć człowiekowi współczesnemu? Na czym polega wyraz krajobrazu i jego niepowtarzalność oraz uniwersalność ukazywanej w sposób plastyczny przestrzeni? Mamy nadzieję, że czas naszych wspólnych poszukiwań artystycznych został dobrze wykorzystany na próbę odpowiedzi na zadane pytania. Obserwowaliśmy wnikliwie nasz piękny krajobraz świętokrzyski, wracaliśmy do zapamiętanych i utrwalonych różnymi technikami przestrzeni naddnieprzańskich na Ukrainie (z oczywistych względów zaplanowany wspólny wyjazd na Ukrainę nie został zrealizowany), a także malowaliśmy i tworzyliśmy w trakcie projektu na tygodniowym plenerze w austriackim Burgerland. Każdy z autorów przygotował cykl prac. Część tego zbioru pokazaliśmy na naszych wystawach w miejscowości Raiding w Austrii, część w Jeseniku (Czechy). Efekt końcowy projektu to wystawa w Muzeum Historii Kielc, gdzie mamy sposobność pokazać nasze widzenie krajobrazu w szerszym znaczeniu. W czasie pracy nad projektem została nawiązana współpraca ze środowiskiem artystycznym regionu Burgerland w Austrii, z jesienickim środowiskiem twórczym w Czechach oraz z plastykami na międzynarodowym plenerze z czterdziestopięcioletnią tradycją, kierowanym przez artystę plastyka Harro Pircha. Obecne wydawnictwo stanowi końcowy dokument zakończonego projektu, towarzyszący wystawie w Muzeum Historii Kielc w Kielcach. Za możliwość zorganizowania wystawy i gościnność jesteśmy bardzo wdzięczni Dyrektorowi Muzeum dr Janowi Główce. prof. zw. Władysław Szczepański kierownik projektu 4 5
Ukierunkowanie projektu badawczego w Instytucie Sztuk Pięknych UJK w stronę poszukiwań różnych sposobów postrzegania krajobrazu przyniosło efekt w postaci spójnego rozwiązania powstania kolekcji pejzaży autorstwa Janusza Barana, Aleksandry Potockiej-Kuc i Władysława Szczepańskiego. Warto w tym miejscu przywołać angielskiego malarza Henry Fuseli ego (1741-1825), który około dwieście lat temu dzielił się refleksją: Różne piękności w sztuce wywołuje przypadek; utrwala je świadomy wybór 1. Postawę wspomnianych twórców cechowało bowiem poszukiwanie owych różnych piękności w widokach miasteczek, krajobrazach z wodą, kwiatach, drzewach, rozmaitych plenerach, które odwiedzali w Austrii, Czechach i Ziemi Kielecko-Sandomierskiej. Jednocześnie, idąc za myślą Fuseli ego, każdy z twórców dokonywał świadomych wyborów artystycznych, indywidualnie odbierał pejzaż, i owe piękno utrwalał. W ich pracach można odczuć zaspokojenie wewnętrznej potrzeby twórczości. Konkretyzują one ich osobowości. Przy indywidualizmie, pokazują autentyzm artystycznego procesu. Wrażliwy odbiorca znajdzie tu czasem zarówno wspólnotę języka, jak i zasadnicze odmienności. Impresyjne rysunki węglem Janusza Barana Dwa brzegi ujmują lapidarnością w przedstawianiu motywu wody z niuansami świetlnych refleksów. Natomiast zróżnicowany nadwiślański teren jawi się wyrazistą bryłą i perspektywiczną dbałością. Zupełnie inną postawę Artysta pokazuje w grafikach, które obrazują bardziej poetykę rzeki z ukierunkowaniem na jej semantyczną warstwę. Są to kompozycje pozornie abstrakcyjne, które jednak maja odniesienie do świata zewnętrznego. Artysta za punkt wyjścia bierze temat nadwiślański, dematerializuje go, i tworzy wyabstrahowaną, bogatą w formy organiczne kompozycję. Natomiast właściwości technik graficznych pozwalają mu na zwiększenie ekspresji widoków. Seria prac Aleksandry Potockiej-Kuc oscyluje wokół problemu artystyczno-badawczego, w którym percepcja krajobrazu przebiega według ustalonej przez Artystkę reguły: od analizy do syntezy. W części pejzaży czytelne jest typowo analityczne myślenie malarskie polegające na wyodrębnianiu właściwości badanego problemu plastycznego. Są to sposoby traktowania światła, refleksów, barwności cienia, a także, niekiedy spotęgowana kompozycyjność. Natomiast do cech syntetycznych można zaliczyć sylwetowe traktowanie krajobrazu i czytelność konturów. Ten sposób widzenia podkreślany jest także malarskimi przegrodami między barwnymi płaszczyznami. Syntetyzowaniem jest ponadto uproszczenie zapisu, jakby sugerowanie bardziej idei samego pejzażu, bez działań zmierzających w stronę dosłowności. GALERIA PRAC Idea krajobrazu, który jest - jak podkreśla Władysław Szczepański - silniejszy niż czas, od lat towarzyszy Jego twórczości. Stąd prace Artysty cechuje rzeczowość i konkret oraz rozpoznawalna swoista powaga. Wzmacnia ją technika głównie węgiel i sepia, w której powstały widoki urbanistyczne, ulice, fragmenty dawnej architektury, i to ona może sugerować odbiorcy ów metaforyczny upływ czasu. Sztukę Władysława Szczepańskiego charakteryzuje ponadto bardzo indywidualne traktowanie plam węglowych, którymi buduje masy drzew, krzewów, zarośli. Powstaje tu swoista estetyka, na którą składają się subtelne kontrasty wspomnianych mas tworzonych węglem z bielą podłoża i linearną powściągliwością. Idąc za poglądami Heinricha Wölflina, u Artysty dominuje styl malarski 2 uzyskiwany owymi niekiedy rozcieranymi masami weglowymi. Natomiast czytelne echa tenebrycznego myślenia, przywołują bliską Szczepańskiemu ideę pozaczasowości krajobrazu. dr Piotr Rosiński 1 J. Woźniakowski, Czy artyście wolno się żenić, Warszawa 1978, s. 98. 2 H. Wölflin, Podstawowe pojęcia historii sztuki. Problem rozwoju stylu w sztuce nowożytnej, tłum. D. Hanulanka, Gdańsk 2006, rozdział Linearyzm i malarskość; problematyka dotycząca rysunku i malarstwa, s. 41-55. 6 7
WŁADYSŁAW SZCZEPAŃSKI WŁADYSŁAW SZCZEPAŃSKI Istnienie, węgiel / sepia, 21,7 x 46,3 cm, 2015 Poza czasem II, węgiel, 33,2 x 48,3 cm, 2015 8 9
WŁADYSŁAW SZCZEPAŃSKI WŁADYSŁAW SZCZEPAŃSKI Nad wodą III, węgiel, 30,7 x 47,7 cm, 2015 Nad wodą II, węgiel, 35,5 x 50,8 cm, 2015 10 11
WŁADYSŁAW SZCZEPAŃSKI WŁADYSŁAW SZCZEPAŃSKI Daleki brzeg I, węgiel, 47,7 x 63,2 cm, 2015 Daleki brzeg III, węgiel, 47,2 x 63 cm, 2015 12 13
ALEKSANDRA POTOCKA-KUC ALEKSANDRA POTOCKA-KUC Ponadczasowe. Łąka I, obraz olejny na płótnie, 30 x 70 cm, 2015 Neusiedler See I, obraz olejny na tablicy malarskiej, 20 x 25 cm, 2015 14 15
ALEKSANDRA POTOCKA-KUC ALEKSANDRA POTOCKA-KUC Ponadczasowe. Łąka II, obraz olejny na płótnie, 30 x 70 cm, 2015 Ponadczasowe. Łąka III, obraz olejny na płótnie, 30 x 70 cm, 2015 16 17
JANUSZ BARAN JANUSZ BARAN Woda - etiuda graficzna I, linoryt, 13,4 x 10,8 cm, 2015 Woda - etiuda graficzna II, linoryt, 13,4 x 10,8 cm, 2015 18 19
JANUSZ BARAN JANUSZ BARAN Woda - etiuda graficzna III, linoryt, 13,4 x 10,8 cm, 2015 Dwa brzegi I, akwaforta / akwatinta, 35 x 24 cm, 2015 20 21
WŁADYSŁAW SZCZEPAŃSKI Urodził się we Lwowie. Studia artystyczne ukończył na Wydziale Grafiki w Wyższej Szkole Poligraficznej we Lwowie. Jest profesorem zwyczajnym w Instytucie Sztuk Pięknych Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Uprawia twórczość w zakresie rysunku I malarstwa, a także grafiki. Od roku 1979 prezentował prace na kilkudziesięciu wystawach indywidualnych, między innymi w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Łodzi, Kielcach, Zakopanem i Kijowie na Ukrainie. Brał udział w wielu wystawach krajowych i międzynarodowych w Polsce, Belgii, Czechach, Macedonii, Niemczech, Rumunii, Słowacji, Szwecji, na Ukrainie, Węgrzech i we Włoszech. Jest laureatem wielu nagród i wyróżnień za twórczość artystyczną, która spotkała się także z przychylnymi opiniami specjalistów i znanych krytyków. ALEKSANDRA POTOCKA-KUC Urodzona w Kielcach. W 1989 praktyka nowoczesnych technik graficznych w atelier bułgarskiej artystki Marii Dundakowej w Szwajcarii. Od 1991 do 1997 r. studentka Wydziału Grafiki Akademii Sztuk Pięknych im. J.Riepina w Sankt Petersburgu. Praca dyplomowa w technice linorytu na temat Seria ilustracji do wierszy Bolesława Leśmiana. W 2015 r. w Instytucie Sztuk Pięknych Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach uzyskała stopień doktora sztuk pięknych. Zajmuje się malarstwem olejnym i grafiką warsztatową. Autorka licznych wystaw indywidualnych oraz zbiorowych w kraju i za granicą. JANUSZ BARAN Urodzony w Sandomierzu. Studia na Wydziale Artystycznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Filia w Cieszynie. Dyplom z grafiki artystycznej w pracowni prof. E. Delekty w 1983 roku. W 2006 roku doktorat na Wydziale Artystycznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Filia w Cieszynie. Od 2000 roku nauczyciel akademicki, obecnie adiunkt w Instytucie Sztuk Pięknych Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, gdzie prowadzi pracownię grafiki warsztatowej. Zajmuje się grafiką, rysunkiem, fotografią i instalacjami przestrzennymi. Brał udział w wielu wystawach zbiorowych i indywidualnych w kraju i za granicą: Kielcach, Łodzi, Ostrowcu Świętokrzyskim, Sandomierzu, Warszawie oraz Pradze (Czechy), Budapeszcie, Egyesulecie (Węgry), Bitoli (Macedonia), Rouen (Francja), Emmendingen (Niemcy). 22