ZESZYTY NAUKOWE INSTYTUTU POJAZDÓW 3(89)/2012 Jacek Caban 1, Marek Opielak 2, Iwona Rybicka 3 PRZYCZYNY ZDARZEŃ DROGOWYCH I STAN BEZPIECZEŃSTWA W MIEJSKIM RUCHU DROGOWYM NA PRZYKŁADZIE MPK W LUBLINIE 1. Wstęp Jednym z ważniejszych problemów, jakie dotykają dzisiaj Polskę, jest bardzo niski poziom bezpieczeństwa ruchu drogowego na tle innych krajów europejskich [3]. Ze wszystkich gałęzi transportu najbardziej niebezpieczny jest właśnie transport drogowy i to on przynosi największe straty wyrażone ilością zabitych: szacuje się, że ponad 90% wszystkich ofiar śmiertelnych w transporcie ginie w następstwie wypadków drogowych [6]. Wypadki w transporcie drogowym stały się wydarzeniami wręcz codziennymi, do których przyzwyczailiśmy się na tyle, że nie robią już na nas wrażenia. Według danych Banku Światowego łączna liczba śmiertelnych ofiar w transporcie przekroczyła już 1,3 mln osób rocznie i ciągle rośnie. Światowa Organizacja Zdrowia WHO szacuje, że wypadki w transporcie drogowym są obecnie na 9 miejscu na liście przyczyn zgonów. W krajach UE wypadki w transporcie, głownie drogowym, są obecnie pierwszą przyczyną zgonu z powodów zewnętrznych ludzi w wieku do 45 lat. W artykule skoncentrowano się na stanie bezpieczeństwa w ruchu miejskim w wybranym ośrodku miejskim województwa lubelskiego. Uwzględniono strukturę transportu, główne przyczyny zdarzeń drogowych oraz analizę zaistniałych zdarzeń drogowych z udziałem pojazdów komunikacji zbiorowej na przykładzie miasta Lublin. 2. Wybrane przyczyny zdarzeń drogowych w ruchu miejskim 2.1. Informacje ogólne Głównymi przyczynami złej sytuacji na polskich drogach są: niska kultura jazdy i powszechne lekceważenie przepisów ruchu drogowego (zwłaszcza tych dotyczących prędkości jazdy, zakazu jazdy po użyciu alkoholu i obowiązku stosowania urządzeń ochronnych podczas jazdy samochodem). A także niska jakość infrastruktury drogowej (nieprzystające do obecnych standardów bezpieczeństwa ruchu drogowego i poziomu wiedzy rozwiązania projektowe, przejścia dróg tranzytowych przez miasta i miejscowości, niebezpieczne skrzyżowania i przejścia dla pieszych, niepodatne otoczenie drogi) oraz mało skuteczny nadzór nad ruchem. Obecnie większość dróg w Polsce nie jest dostosowana do intensywnego ruchu ciężkiego [8]. Wśród cech środowiska drogi, które bezpośrednio wpływają na bezpieczeństwo ruchu drogowego w miastach, można wyróżnić: charakterystykę sieci drogowej miasta, 1 mgr inż. Jacek Caban, doktorant w Instytucie Transportu, Silników Spalinowych i Ekologii Politechniki Lubelskiej 2 prof. dr hab. inż. Marek Opielak, Instytut Transportu, Silników Spalinowych i Ekologii Politechniki Lubelskiej 3 mgr inż. Iwona Rybicka, doktorantka w Instytucie Transportu, Silników Spalinowych i Ekologii Politechniki Lubelskiej 21
warunki atmosferyczne, jezdni oraz charakterystykę oznaczenia drogi, charakterystykę techniczno eksploatacyjną nawierzchni drogowej, parametry ruchu, takie jak natężenie, struktura rodzajowa i kierunkowa ruchu, parametry geometryczne elementów sieci drogowej, cechy organizacji. Zasadniczy wpływ na poziom bezpieczeństwo ruchu drogowego w mieście ma charakterystyka jego sieci drogowej, a w szczególności: poziom obsługi komunikacyjnej miasta określony stopniem dostosowania elementów sieci drogowej do potrzeb ruchu, stopień obciążenia sieci określony stosunkiem natężeń ruchu występujących na jej elementach do przepustowości tych elementów, charakterystyka prędkości i dostępności na poszczególnych elementach sieci, kolizyjność miejsc przecinania się tras różnych rodzajów użytkowników, zastosowane systemy i sposoby sterowania ruchem, kolizyjność w miejscach przecinania się ulic, sposoby lokalizowania i urządzania przystanków transportu zbiorowego, miejsca lokalizowania obiektów generujących duży ruch samochodowy i pieszy oraz sposoby ich podłączenia do sieci. Wady układu sieci drogowej miasta prowadzące do: przeciążenia ruchem elementów sieci drogowej, powstania nadmiernej liczby potencjalnych punktów kolizji, dużych różnic prędkości miedzy pojazdami, nadmiernej prędkości pojazdów w stosunku do poziomu bezpieczeństwa jakie stwarza środowisko drogi, dużych utrudnień dla ruchu pieszego i rowerowego. Rys. 1. Ogólna liczba wypadków drogowych i ich ofiar śmiertelnych w latach 2000 2010, źródło KGP W zdecydowanej większości polskich miast brak jest wyraźnego podziału sieci drogowej na komunikacyjne strefy prędkości i dostępności. Z kolei w obszarach mieszkaniowych ulice przeznaczone do ruchu lokalnego projektuje się o geometrii zachęcającej kierowców do rozwijania dużych prędkości, o pełnej dostępności oraz do każdego rodzaju ruchu drogowego. W konsekwencji ciągi uliczne charakteryzują się dużymi natężeniami ruchu, dużymi prędkościami miedzy pojazdami [5]. 22
Jak widać z zestawienia (rys. 1.) oficjalne statystyki Komendy Głównej Policji, zaznacza się powolna tendencja spadkowa zdarzeń drogowych i ich ofiar. Z liczby 57331 wypadków drogowych pochłaniających 6294 ofiary śmiertelne w 2000 roku spadek do liczby 38832 wypadków w roku 2010 z liczbą 3907 ofiar. Łączna liczba wypadków drogowych w tym okresie wyniosła 543430, w których śmierć poniosło 59193 osoby. Liczba ofiar śmiertelnych stanowi około 11% całkowitej liczby zaistniałych wypadków drogowych (10,89%), w rozpatrywanym przedziale czasowym. Rysunek 2 przedstawia ogólną liczbę zdarzeń drogowych, ofiar tych wypadków oraz liczbę rannych zaistniałych w województwie lubelskim w latach 2008 2011. Rys. 2. Ogólne zestawienie zdarzeń drogowych zaistniałych w województwie lubelskim Na poziom bezpieczeństwa ruchu drogowego ma istotny wpływ charakterystyka otoczenia ulic. Na przykład na odcinkach ulic otoczonych tylko zielenią zagrożenie powstania zdarzenia drogowego jest zdecydowanie mniejsze, niż na odcinkach o gęstej zabudowie mieszkaniowej, o wielu obiektach administracyjnych rozmieszczonych na obu stronach [7]. Niedostosowanie prędkości do warunków na drodze to też przyczyna zdarzeń drogowych. Szacuje się, że prawie każdy kierowca w którymś momencie swojej kariery za kierownicą przekroczy bądź przekroczył zalecenie lub obowiązujące ograniczenie prędkości, w badaniach Fundacji GAMBIT [2] wykazano, że około 88% badanych kierowców warszawskich przyznało, iż w ostatnim roku naruszyło istniejące ograniczenie prędkości. Oficjalne statystyki zdarzeń drogowych niestety nie wykazują dominacji nadmiernej prędkości wśród przyczyn zdarzeń drogowych. Przekroczenie bezpiecznej prędkości zostało odnotowane jako przyczyna tylko 8% wypadków drogowych i w takim procencie kolizji drogowych [1]. 2.2. Analiza stanu bezpieczeństwa ruchu transportu Informacji o stanie bezpieczeństwa ruchu dostarcza szczegółowa analiza zaistniałych wypadków, ich przyczyny, skutki a także inne występujące zagrożenia w ruchu drogowym. Na podstawie zestawień dotyczących liczby zdarzeń drogowych w województwie lubelskim sporządzono wykres można wykazać. W oparciu o dane zdarzeń drogowych w ruchu miejskim z udziałem pojazdów przedsiębiorstwa komunikacji miejskiej przedstawiono ogólny stan bezpieczeństwa. W tabeli 1 zawarto charakterystykę taboru MPK w Lublinie z roku 2011 na podstawie danych z [4]. Obecnie 65 autobusów jest wyposażonych w klimatyzację przestrzeni pasażerskiej [9]. 23
Tab. 1. Charakterystyka taboru MPK w Lublinie w roku 2011 Marka autobusu Typ Ilość Autosan M12LF (Sancisty 12LF) 20 Ikarus 260 5 Ikarus 280.26 3 Jelcz 120M 2 Jelcz 120 2 Jelcz 120MM/2 2 Jelcz M11 33 Jelcz M121M 39 Jelcz M121MB 1 Jelcz M125M 2 Jelcz M181M 2 Mercedes-Benz 628 O530 Citaro 27 Mercedes-Benz 628 Conecto LF 22 Mercedes-Benz 628 Conecto G 10 Mercedes-Benz O 405N2 16 Mercedes-Benz O 40NK 3 Mercedes-Benz 405GN 1 Neoplan N4020 16 Solaris Urbino 12 20 Solaris Urbino 15 1 SUMA 233 Marka trolejbusu Typ Ilość Jelcz 120MT 5 Jelcz EKO-BUS M121E 1 Jelcz PR110 30 MAZ 203 T8M 1 SAM M120M 3 SAM ---------- 1 Solaris Trollino 12AC 1 Solaris Trollino 12 M 2 Solaris Trollino 12 S 15 SAM MPK LUBLIN II 3 ZIU 9UP 3 SUMA 65 TABOR RAZEM 298 Wykres pokazany na rysunku 3 informuje nas o ogólnej liczbie zdarzeń z udziałem pojazdów MPK Lublin wyróżniając autobusy i trolejbusy. Widać z niego że w roku 2008 było najwięcej zdarzeń złogowych (877), natomiast w późniejszych latach liczba wypadków zmalała i utrzymuje się w przedziale od 527 (w 2011r.) do 633 (w roku 2010). Istotny jest spadek liczby zdarzeń drogowych z udziałem trolejbusów z liczby 484 w 2008 roku do 94 w 2011. Patrząc z punktu widzenia ilości rodzaju pojazdów na ilość wypadków widać że liczba wypadków z udziałem trolejbusów jest o 4,58 razy mniejsza niż z udziałem autobusów w 2011 roku. Natomiast jak wynika z danych w tabeli 1, liczba trolejbusów jest mniejsza o 3,58 razy od liczby użytkowanych 24
autobusów. Liczba wypadków przypadająca na jeden autobus w roku 2011 wynosi 1,85, natomiast dla trolejbusu wynosi 1,45. Rys. 3. Ogólna liczba zdarzeń drogowych z udziałem pojazdów MPK w Lublinie w latach 2008 2011 Na sytuację w ruchu miejskim wpływ ma infrastruktura drogowa miasta oraz natężenie ruchu w ciągu dnia, a także jak pokazuje rysunek 3, pora roku. Rys. 4. Zdarzenia drogowe z podziałem na miesiące ich występowania w latach 2008 2011 Na rysunku 4, przedstawiono ogólną liczbę pojazdów MPK Lublin w zdarzeniach drogowych z podziałem na miesięczne interwały czasowe. Można zauważyć, że komunikacja miejska funkcjonuje w systemie cyklicznym związanym z nastaniem semestrów roku szkolnego i akademickiego. Wzmożony ruch na ulicach miasta w tym okresie (miesiące wrzesień, październik oraz styczeń, luty i marzec) odnotowują największą liczbę zdarzeń drogowych z udziałem pojazdów MPK. Również w czerwcu występuje dużo zdarzeń drogowych, ma to związek z końcem roku akademickiego i często zmianami w organizacji ruchu spowodowanej początkiem robót drogowych w mieście. Wyraźnie mniej takich zdarzeń odnotowuje się w okresie wakacyjnym, kiedy ruch w mieście jest mniejszy. 25
Rys. 5. Ogólne zestawienie zdarzeń drogowych w województwie lubelskim w latach 2008-2011 Ogólną liczbę zdarzeń drogowych, ofiary wypadków oraz liczbę rannych zaistniałych w województwie lubelskim w latach 2008 2011, z zestawieniem ich do ogólnej liczby wypadków poszczególnych pojazdów MPK w Lublinie przedstawiono na rysunku 5. 3. Podsumowanie Bezpieczeństwo transportu miejskiego jest bardzo istotne dla pasażerów publicznej komunikacji miejskiej. Przestawiona analiza stanu bezpieczeństwa pokazuje, że komunikacja miejska jest w porównaniu do pojazdów indywidualnych bezpieczniejsza i występuje w nich mniejsza liczba zdarzeń drogowych a przede wszystkim ofiar wypadków. Analizowane przedsiębiorstwo dysponuje taborem o łącznej liczbie 298 pojazdów. Z przeprowadzonej analizy wynika, że mniejszą liczbę wypadków zanotowano z udziałem trolejbusów. Niemniej jednak środki komunikacji publicznej występują z mniejszą intensywnością na tle zdarzeń drogowych w województwie lubelskim. Korzystanie z pojazdów transportu zbiorowego oprócz aspektów bezpieczeństwa może rozwiązać problemy komunikacyjne polskich miast, zwłaszcza średnich i dużych. Problemy te wynikają z jednej strony z szybkiego wzrostu rozwoju motoryzacji, a z drugiej strony z nierozsądnej polityki rozwoju drogownictwa i znacznego niedoinwestowania infrastruktury drogowej w kraju. W działaniach na rzecz poprawy bezpieczeństwa ruchu jednym z najważniejszych elementów jest współpraca, wymiana informacji i transfer wiedzy. Należy badać, kontrolować i sprawdzać, jakie działania przynoszą najlepsze efekty i jakie metody należy stosować, aby w możliwie krótkim czasie, przy możliwie niskich nakładach, uzyskać najlepsze efekty, czyli zmniejszyć liczbę ofiar wypadków drogowych. Dla uzyskania tych efektów konieczny jest sprawny i powszechnie dostępny system informacji o bezpieczeństwie ruchu drogowego. Do głównych obszarów poprawy bezpieczeństwa należy: przestrzeganie ograniczeń prędkości, przestrzeganie zakazu kierowania pojazdami pod wpływem alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu, przestrzeganie przez pieszych i rowerzystów przepisów ruchu drogowego oraz egzekwowanie właściwych relacji pomiędzy nimi, a kierującymi pojazdami silnikowymi, stosowanie przez kierujących i pasażerów urządzeń bezpieczeństwa 26
biernego (pasy bezpieczeństwa oraz urządzenia do bezpiecznego przewozu dzieci) oraz edukacja komunikacyjna. Literatura: [1] Bazy danych Informatycznego Systemu Wspomagania Zarządzania Drogami i Ruchem Drogowym kilkunastu miast polskich, Akademia Techniczno Rolnicza. Bydgoszcz 1993-2004. [2] Buttler I.: Proces wdrażania programu poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego (GAMBIT Warszawski). Bydgoszcz 2002. [3] Droździel P., Opielak M., Rybicka I.: Bezpieczeństwo transportu pasażerskiego w komunikacji miejskiej, IX Konferencja Naukowo-Techniczna Logitrans 2012, Logistyka 3/2012, Dział Logistyka nauka, (płyta CD), s. 513-520. [4] Materiały wewnętrzne MPK Lublin. [5] Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakimi powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie. Dz. U. 43, poz. 430 z dnia 2 marca 1999. [6] Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz działania realizowane w tym zakresie w 2008r. Sprawozdanie, Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa 2009. [7] Szczuraszek T.: Bezpieczeństwo ruchu miejskiego, Warszawa 2005 WKiŁ, [8] Wicher J.: Bezpieczeństwo samochodów i ruchu drogowego. Warszawa 2002 WKiŁ, [9] mpk.lublin.pl wrzesień 2012. Streszczenie W artykule omówiono przyczyny zdarzeń drogowych oraz stan bezpieczeństwa w ruchu miejskim jednego z większych miast województwa lubelskiego. Przedstawiono strukturę transportu, oraz analizę zdarzeń drogowych z udziałem pojazdów komunikacji zbiorowej na przykładzie miasta Lublina. Słowa kluczowe: Bezpieczeństwo ruchu drogowego, transport zbiorowy, wypadki drogowe THE CAUSES OF ROAD ACCIDENTS AND THE SECURITY SITUATION IN THE URBAN ROAD TRAFFIC ON THE EXAMPLE OF MPK LUBLIN Abstract The article discusses the causes of road accidents and the security situation in the urban road traffic of one of the larger towns of the Lublin region. The paper shows the structure of the transport and analysis of road accidents involving public transport vehicles on the example of the city of Lublin. Keywords: Road traffic safety, public transport, road accidents 27