Apoloniusz ŁYSEJKO Towarzystwo przyjaciół Centralnego Muzeum Morskiego, SHM RP LATARNIA MORSKA ROZEWIE Kontynuując tematykę związaną z latarniami morskimi na polskim wybrzeżu przedstawiam historię latarni w Rozewiu. Taki był początek Począwszy od XVI wieku, na niektórych mapach pojawiają się nazwy związane z przylądkiem Rozewie: Rosahaupt, Rosehöpt, Rosehap, Rooshewid, Rooshead, Rösehoub. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. w okresie międzywojennym pojawiały się różne polskie określenia: Rozeft, Ryzewo, Ryzewie, Różewo, Różewie, Rożewo, Rożewie, aż w końcu przyjęło się Rozewie. Od średniowiecza do 1822 roku Interesujące i barwne są dzieje Rozewskiej Kępy. Rozwijający się od średniowiecza handel morski Gdańska z portami na zachodzie Europy spowodował, że na Rozewskim Cyplu rozpalano ogniska ostrzegające szyprów. Niestety, nie zachowały się z tego czasu żadne rysunki ani szkice rozewskich bliz, z wyjątkiem symbolicznie rysowanych ogni, zaznaczonych na średniowiecznych mapach. Mapy są ważnym i obiektywnym źródłem wiedzy. Na mapach z XVII wieku Lafontaine a i Pufendorfa z (1655 r.) i Erica Dahlbergha (z 1696 r.), w okolicy Rozewia narysowano wieżę z płomieniem na jej szczycie. Można przyjąć z dużą dozą prawdopodobieństwa, że są to najstarsze ze znanych obecnie map, ukazujące rozewską latarnię. Mapa francuska z 1785 r. pokazuje Przylądek Rozewie z umieszczoną na nim latarnią (rys. 1). Rysunek jest na tyle niedokładny, że nie pozwala rozstrzygnąć wątpliwości, czy to jeszcze baszta z okresu średniowiecza, czy już budowla kamienna, która w nieodległym czasie stała się wieżą uruchomionej w 1822 r. latarni morskiej. 89
Rys. 1. Widok latarni na mapie francuskiej z 1785 r. Rysunek 2 przedstawia wygląd latarni z roku 1806, zachowany w zbiorach Archiwum Państwowego w Gdańsku. Rys. 2. Rysunek z 1806 roku przedstawiający latarnię rozewską Na ilustracji tej przedstawiono wieżę zakończoną balustradą. Okna na pierwszej, drugiej i czwartej kondygnacji są prostokątne, natomiast na trzeciej okrągłe. Na wieży umieszczono laternę w kształcie walca, z trzema rzędami prostokątnych okien. Laterna zakończona jest płaskim dachem, ponad którym wystaje kolankowe zakończenie kominka i chorągiewka wiatrowskazu. Latarnia z 1822 r. Jak podaje jeden z pierwszych spisów świateł Die Schiffahrtzeichen an der deutschen Küste, wydany w Berlinie w 1878 r. część murowana obecnej latarni w Rozewiu pochodzi z 1821 r. Z dostępnych autorowi materiałów wynika, że światło na wieży uruchomiono po raz pierwszy 15 listopada 1822. Jego źródłem było 15 lamp Arganda. Na rys. 3 ukazano 13 lamp zainstalowanych w laternie, ustawionych półkoliście w dwóch rzędach, na wyższym (6 lamp) i niższym poziomie (7 lamp), oraz przekrój dolnego rzędu, widzianego z góry. 90
Rys 3. Zespół lamp Arganda (6 lamp w górnym rzędzie i 7 w dolnym oraz widok na lampy z góry) Lampy dawały światło białe, stałe o zasięgu 21,7 mil morskich, oświetlając 225º horyzontu w kierunku na morze. Pozostałe dwie lampy umieszczone zostały od strony morza w okrągłych oknach, w pomieszczeniu trzeciej kondygnacji. Zamontowane w 1822 r. źródło światła (rys. 3) zostało zmienione dopiero po ponad 40. latach eksploatacji. W 1866 r. zainstalowano aparat Frasnela I klasy (ogniskowa 920 mm). Użyty w nim palnik, z czterema koncentrycznymi knotami, spalający 45 gramów oleju rafinowanego w ciągu godziny. Ognisko lampy znajdowało się 16,3 m ponad poziomem terenu i 70,3 m nad średnim poziomem morza. Światło latarni, podobnie jak przed zmianą, było białe, stałe i widziane przy dobrej pogodzie z odległości 21,7 mil morskich. W związku z wprowadzonymi zmianami, służba na latarni oraz obsługa aparatu określone zostały w szczegółowej instrukcji, wydanej 4 października 1866 r. Obsługę latarni stanowiło dwóch latarników i jeden pomocnik; podlegli oni inspektorowi portowemu z Nowego Portu. Druga latarnia z 1875 r. Zbudowanie drugiej latarni w Rozewiu było zamierzeniem celowym. Umożliwiało rozróżnienie nocą brzegu, na którym świeciły dwie latarnie, od brzegu w okolicy Czołpina, na którym paliła się jedna latarnia. W ten sposób ułatwiono żeglarzom identyfikowanie nocą brzegów, przy których pływali. Nową latarnię w Rozewiu wybudowano w odległości około 190 m od starej, w kierunku zachodnim. Zbudowano nową, ośmiokątną wieżę z cegły, otynkowano, a następnie pomalowano na kolor pomarańczowy (rys. 4). Ponad wieżą umieszczono szesnastokątną, ciemnozieloną laternę, zakończoną miedzianym dachem, z umocowaną na nim iglicą. Całkowita wysokość obiektu wynosiła 28,8 m, jednak światło było umieszczone na tej samej wysokości, co w starej wieży, tzn. 70,3 m n.p.m. 91
Rys. 4. Latarnia w Rozewiu zbudowana w 1875 r. Latarnię wyposażono w aparat Fresnela z pięcioma koncentrycznymi knotami. Palniki używane w tej aparaturze spalały już nie olej, ale naftę. Godzinne zużycie wynosiło 910 g nafty, co w ciągu roku dawało około 4 t. Bliźniacze wieże paliły się światłem o tej samej mocy i na takiej samej wysokości. 1 stycznia 1875 r. zapalono światło białe, stałe, oświetlające 225 horyzontu, które przy dobrej pogodzie widziane było z odległości 21,7 Mm. Nowo wybudowana latarnia stała pomiędzy dwoma parterowymi budynkami mieszkalnymi. Mieszkania służyły pracownikom obsługującym obydwie latarnie, których ilość z trzech wzrosła do pięciu. Kartę pocztową, ukazującą starą i nową latarnię morską w Rozewiu, przedstawia ilustracja 5. Rys. 5. Rozewie latarnie nowa i stara na przełomie XIX i XX wieku (ze zbioru Klausa Huelse) 92
Obie latarnie w Rozewiu posadowione były niemal na krawędzi stromego (ponad pięćdziesięciometrowego) klifu, który u jego podnóża zabezpieczono betonowo kamienną opaską w 1896 r. Latarnia po przebudowie w 1910 r. Wiek XX, zwany również wiekiem elektryczności, wkroczył także do rozewskiej latarni. Zdecydowano o zainstalowaniu żarówki elektrycznej. W związku z tym zbudowano maszynownię, w której umieszczono 2 lokomobile wytwarzające prąd dla nowych urządzeń. W placówce nawigacyjnej zaszły zmiany. Latarnię z 1822 r. przebudowano w roku 1910. Porównanie wyglądu latarni przedstawionej na ilustracji 5 z ilustracją 6, wykonaną po przebudowie, oddaje zakres dokonanych zmian. W miejsce dotychczasowej laterny, na części murowanej zbudowano niemal pięciometrowej wysokości nową wieżę ze skręcanych elementów staliwnych, tzw. tubingów. Na podwyższonej wieży umieszczono nową laternę, a w niej nowe, inne źródło światła. Używany dotychczas aparat Fresnela, z palnikami naftowymi, został zastąpiony urządzeniem, w którym było już elektryczne źródło światła. To nowe źródło (żarówka 1500/3000 W, 80 V), umieszczono naprzeciwko wklęsłego zwierciadła o średnicy 1,2 m. Żarówkę, lustro i soczewkę wraz z pryzmatami umieszczono na obrotowym stole. Obrót aparatury trwał pełne 3 sekundy, a błysk 1/10 sekundy i przy dobrej widzialności osiągał zasięg ponad 23 mil morskich. Ilustracja na rys. 6. w lewej części ukazuje przekrój pionowy, a w prawej wygląd zewnętrzny przebudowanej latarni. Na ilustracji widzimy dotychczasową podpiwniczoną, czterokondygnacyjną, murowaną wieżę oraz nadbudowaną wraz z laterną, część metalową. Rys. 6. Dokumentacja poinwentaryzacyjna z 1911 r. przekrój pionowy i wygląd zewnętrzny 93
Całkowita wysokość zmienionego obiektu wynosiła teraz 25,2 m. Płaszczyzna ogniskowa nowego światła wznosiła się 22 m nad poziomem terenu i 76 m n.p.m. Rysunek nowego źródła światła widoczny jest na rycinie z lewej strony. Podobnie jak przed zmianą, było to światło białe o zasięgu 22,7 Mm wg zapisu dokonanego na dokumentach inwentaryzacyjnych. Jednak światło nowej latarni było widziane jako obrotowe (dotychczas jako stałe). Ilustracja na rys. 7. przedstawia latarnię z wnękami okiennymi po prawej stronie od wejścia za rynną. Zdjęcie wykonano przed umieszczeniem obok wejścia pamiątkowej tablicy w 1933 r. Rys. 7. Ślepe okna na prawo od wejścia do latarni Kolejne dwie ilustracje (rys. 8 i 9), przedstawiają przekroje budynków zaplecza technicznego oraz rozmieszczenie wyposażenia znajdującego się w pomieszczeniach. Ilustracja 8. przedstawia w przekrojach pionowym i poziomym po lewej stronie maszynownię, a po prawej syrenownię. Maszynownia została zbudowana w trakcie przebudowy latarni w 1910 roku, a syrenownia w 1877 r. po zbudowaniu drugiej latarni w Rozewiu. Maszynownia to budynek parterowy z dwuspadowym dachem, natomiast syrenownia z płaskim. Do dnia dzisiejszego oba budynki zachowały swoją konstrukcję i niezmieniony wygląd. Środkowy fragment ilustracji, po lewej stronie, pokazuje graficznie sposób zasilania generatorów i kompresorów, a rysunek poniżej rozmieszczenie wyposażenia w budynku. 94
Rys. 8. Dokumentacja poinwentaryzacyjna z 1911 r. przekroje maszynowni i syrenowni oraz ich wyposażenie Na ilustracji 9. pokazano budynek maszynowni od strony wejściowej, strony szczytowe od morza i od lądu oraz rzut poziomy, wraz z rozmieszczeniem wyposażenia znajdującego się w budynku. Po lewej stronie ilustracji umieszczono rysunek komina służącego do odprowadzenia spalin z maszyn parowych. W budynku tym, będącym małą elektrownią, wytwarzano prąd stały do zasilania latarni, budynków technicznych i mieszkalnych. Niezawodność pracy latarni i buczków mgłowych zapewniała jedna z dwóch maszyn parowych, zawsze gotowej do pracy. Wyposażenie budynku z 1910 r. z małymi zmianami przetrwało do chwili obecnej. Rys. 9. Dokumentacja poinwentaryzacyjna z 1911 r. wygląd budynku i jego wyposażenie Ta mała elektrownia w owym czasie była jedną z nielicznych i jeszcze w okresie powojennym stanowiła jedyne źródło energii elektrycznej dla okolicy. Ze względu na znajdujące się w budynku maszynowni urządzenia, obsada składała się z latarnika będącego kierownikiem zmiany i 3 pomocników 95
obsługujących maszynę parową oraz urządzenia elektryczne. Koło zamachowe maszyny parowej, poprzez pasy transmisyjne, napędzało generatory, które przewodami ładowały baterię akumulatorów, złożoną z 47. ogniw. Bateria o pojemności 500 Ah zasilała prądem stałym 120 V: żarówkę latarni (1500/3000 W, 80V), wraz z silnikiem o mocy 1,3 KM napędzającym stół obrotowy latarni; pompy wody pitnej (ze względu na posiadanie dwóch ujęć wody były 2 pompy); budynki techniczne i mieszkalne. Ponadto energię maszyny parowej wykorzystywano w kompresorach, które stanowiły źródło sprężonego powietrza dla pracy akustycznych urządzeń ostrzegawczych, tzw. buczków mgłowych. Urządzenia te, uruchamiano w czasie ograniczonej widoczności spowodowanej przez mgłę, opad deszczu lub śniegu. Wysyłały one co 1 minutę sygnał dźwiękowy krótki, długi, krótki, trzy długie (RO wg. alfabetu Morse a). Sygnał ten rozpoznawano jako dźwięki nadawane przez Rozewie. Prawie stuletnie urządzenia zachowały się w doskonałym stanie technicznym i stanowią wyposażenie syrenowni. Raz w roku uruchamiane są przez załogę latarni, obwieszczając 31 grudnia o godzinie 24.00 zakończenie starego i rozpoczęcie nowego roku. Przebudowa starej wieży w 1910 roku, podwyższająca światło o prawie 5 metrów, zastąpienie lampy z naftowymi palnikami knotowymi światłem elektrycznym i utworzenie maszynowni oraz syrenowni uczyniły latarnię w Rozewiu ważnym obiektem nawigacyjnym. Zmiany dokonane w starej latarni spowodowały, że stojącą nieopodal latarnię z 1875 r. można było wyłączyć. Przez następnych kilkanaście lat była ona wykorzystywana jako punkt obserwacyjny na morze (ilustracja 10). Rys. 10. Latarnia w Rozewiu (1875-1910). Stan z 2007 r. 96
Rozewie jako polski znak nawigacyjny Po okresie niewoli (od 1772 do 1918 r.) w wyniku Traktatu Wersalskiego Polska ponownie uzyskała dostęp do morza. Po dokonaniu w dniu 10 lutego 1920 r. przez generała Józefa Hallera Zaślubin Polski z Morzem, nad kaszubskim brzegiem znowu powiały biało-czerwone flagi. Rozpoczęło się stopniowe przejmowanie zadań przez polską administrację morską od pruskiego zaborcy. Przypadł nam obowiązek obsługi, m.in.: 4. latarń morskich (Rozewie, Bór, Hel, Oksywie), 2. stacji sygnalizacji dźwiękowej (Rozewie, Hel), 15. znaków lądowych oraz 10 morskich znaków pływających. Na wybrzeże w tym na Olbrzymim Przylądku, jak zwano Cypel Rozewski przybywali różni specjaliści w celu przyjęcia obowiązków. Wśród najwcześniej przybyłych do Rozewia był m.in. Leon Wzorek, który w 1923 r. przyjął obowiązki rozewskiego latarnika. W okresie międzywojennym na placówce nawigacyjnej w Rozewiu, w trosce o poprawę bezpieczeństwa żeglugi poczyniono, między innymi następujące inwestycje: wymieniono dwukrotnie płyty w akumulatorach, przebudowano pomieszczenie syrenowni w 1930 r. i zainstalowano urządzenia radiostacji dla celów nawigacyjnych, wzniesiono maszt antenowy żelaznej konstrukcji o wysokości 20 m, sygnały dźwiękowe zespołu akustycznoostrzegawczego zsynchronizowano z sygnałami radiostacji i zmieniono wygląd zewnętrzny górnej części wieży. W roku 1930 pomalowano ją na kolor czerwony, dla lepszego uwydatnienia na tle nieba i lasu, ponad którym wystawała. Z latarnią morską w Rozewiu związane są dwie znakomite postacie. Pierwsza z nich to Stefan Żeromski, a druga Leon Wzorek. Obaj zasługują na wspomnienie, gdy jest mowa o rozewskiej blizie. Stefana Żeromskiego przedstawiać nie potrzeba. Prozaik, dramatopisarz, publicysta, autor Wiatru od morza i Międzymorza. W latach 1920-1923 przybywał nad polskim morzem. Odwiedził powstającą Gdynię, mieszkał w Orłowie i Helu. Prawdopodobnie odwiedził też Rozewie, poszukując tu natchnienia do swojej morskiej trylogii, zapoczątkowanej w 1918 r. utworem Wisła. Utworem Wiatr od morza, w budzącej się do życia po 123. latach zaborów Polsce, wzbudził miłość narodu do morza. Liga Morska i Rzeczna wysoko oceniała dokonania Stefana Żeromskiego. Na jej wniosek, decyzją rządu Rzeczypospolitej, w dniu Święta Morza, 29 czerwca 1933 r. Latarnię Rozewie nazwano imieniem Stefana Żeromskiego. 1 lipca 1933 r. odsłonięto tablicę ze słowami czci dla autora Wiatru od morza. Wmurowano ją w ścianę latarni, obok drzwi wejściowych, przystrojoną w listowie rosnących w okolicy buków i kwiatów żarnowca. Wydarzenie odsłonięcia tablicy zostało upamiętnione okolicznościową pocztówką. Przedstawia ona z lewej strony latarnię z wmurowaną tablicą pamiątkową, a z prawej napis, jaki został na niej umieszczony (ilustracja na rys. 11). Tablica ta została niestety zniszczona w czasie II wojny światowej. 97
Rys. 11. Pocztówka z 1935 roku ukazująca latarnię i tablicę Drugą osobą, która upamiętniła się przedwojennym zwiedzającym, był jej długoletni kierownik Leon Wzorek. Obejmując obowiązki latarnika, a następnie kierownika latarni, starał się nie tylko rozszerzyć kult rozewskiej latarni, ale także spopularyzować związki Stefana Żeromskiego z Rozewiem i legendę o pisarzu. Rys. 12. Kierownik latarni z grupą marynarzy (1938) przy pomniku Zaślubin Polski z Morzem Latarnik Wzorek przekazywał turystom różne legendy o Rozewiu, w tym opowieści o pobycie tu autora Wiatru od morza. 26 czerwca 1938 r. w starej blizie uroczyście otwarto Pokój Żeromskiego. Stało się to w dużej mierze również dzięki staraniom Sekcji Pisarzy Marynistów, Literatów i Dziennikarzy 98
Polskich. Jak donosił Kurier Bałtycki w relacji z uroczystego otwarcia ekspozycji muzealnej obejmowała ona właściwą pracownię, w której mieszkał, i maleńki pokoik, który od dziś stanowić będzie zaczątek muzeum imienia Żeromskiego. Latarnia Rozewie po drugiej wojnie światowej Rozewie było pierwszą polską latarnią, która po zakończeniu wojny rozbłysła na południowym Bałtyku, co zostało uwidocznione w sprawozdaniu przygotowanym przez Urząd Morski dla ministerstwa w Warszawie w 1946 r. W stacji nawigacyjnej w Rozewiu uruchomiono wszystkie urządzenia, które pracowały tutaj przed wojną, w tym również źródło światła zamontowane na stole obrotowym, zmienione w latach trzydziestych. Po wojnie w związku z elektryfikacją kraju doprowadzono do Rozewia energię elektryczną z sieci i wyłączono maszyny parowe. Ich funkcję przejął zamontowany silnik elektryczny, który do roku 1975 poruszał stół obrotowy latarni. Żarówka, poprzez układ transformatorów zmieniających napięcie prądu z 220V na 110V, była zasilana bezpośrednio z sieci państwowej. Ilustracja na rys. 13. przedstawia aparaturę elektro-optyczną, działającą bezawaryjnie od lat trzydziestych do 1978 roku. Soczewka i pierścienie pryzmatyczne stanowiły elementy zapasowe dla tej aparatury, a obecnie stanowią eksponat prezentowany w sali wystawowej maszynowni. Rys. 13. Aparatura elektro-optyczna wyłączona 28.10.1978 r. Pamięć o Stefanie Żeromskim w Rozewiu nie została po wojnie zatarta. Z inicjatywy Oddziału Gdańskiego Związku Literatów Polskich upamiętniono 25. rocznicę jego śmierci. W miejscu tablicy umieszczonej w 1933 r., a zniszczonej w czasie wojny, odsłonięto drugą. Innym dowodem pamięci o autorze Wiatru od morza jest pomnik dłuta Stanisława Horno-Popławskiego granitowa rzeźba przedstawia wspartą na dłoni głowę zadumanego pisarza, a pod nią napis: Stefan Żeromski 1864-1925. 99
W roku odsłonięcia obelisku Stefana Żeromskiego odbyła się jeszcze jedna uroczystość: 23 czerwca w starej blizie otwarto Muzeum Latarnictwa, filię Muzeum Morskiego w Gdańsku (obecnie Centralnego Muzeum Morskiego). Ekspozycja zapoczątkowana w 1963 r. ulegała ciągłej modernizacji, jednak jest nierozerwalnie związana z latarnictwem. Latarnię morską wraz z przyległymi zabudowaniami wpisano do rejestru zabytków województwa gdańskiego w 1971 r. Od tego momentu wszystkie przedsięwzięcia i prace podejmowane na tym obszarze wymagają akceptacji wojewódzkiego konserwatora zabytków. Latarnia rozewska stoi na skraju obszaru stanowiącego obecnie Nadmorski Park Krajobrazowy. Las bukowy, porastający zbocze przylądka, już raz spowodował konieczność podniesienia światła na wyższy poziom. Po upływie niemal 70. lat wierzchołki drzew zaczęły przysłaniać światło latarni, powodując tym samym zagrożenie dla bezpieczeństwa żeglugi na tym akwenie. Na przycięcie koron, które i tak co jakiś czas należałoby powtarzać, nie zgodził się wojewódzki konserwator przyrody. Rozważono zatem możliwość postawienia nowoczesnej konstrukcji stalowej, albo podwyższenia istniejącej latarni. Zwyciężyła koncepcja podwyższenia wieży. Pomiędzy stożkową cześć latarni a laternę wstawiono stalowy segmentu w kształcie cylindra, o wysokości 7,96 m i średnicy 3,5 m. 27 października 1978 roku zdemontowano najwyższą część latarni, pozostawiając światło i układ optyczny, który przez jedną noc pracował pod gołym niebem, następnego dnia ustawiono wykonany przez stoczniowców nowy fragment wieży (rys. 14). Wygaszenia starej lampy i włączenia nowej w dniu 28 października 1978 r. dokonał Aleksander Krężałek, obecny kierownik latarni w Rozewiu. Wysokość przebudowanej latarni (rys. 15) wynosi 32,7 m. Światło latarni zachowało dotychczasową charakterystykę: krótki 0,1 s błysk co 3 s. Stojąca na ponad 50. metrowym wzniesieniu latarnia, ze światłem zainstalowanym na poziomie 83,2 m n.p.m. przy dobrej widoczności ma zasięg 26 mil morskich. Placówka w Rozewiu to nie tylko latarnia, ale również radiolatarnia z sygnałem rozpoznawczym wg alfabetu Morse a: dawniej ROZ, w latach 1957-1994 RO, a następnie od września 1994 r. pierwsza w Polsce latarnia, na której zainstalowano stację różnicowego, globalnego systemu pozycjonowania, DGPS. Maszt radiostacji postawiono mniej więcej w połowie odległości pomiędzy dwiema latarniami. Ilustracja 17. pokazuje maszt radiostacji na tle latarni z 1875 r. 100
Rys. 14. Wstawianie cylindra ponad część stożkową Rys. 15. Rozewie po przebudowie w 1978 r. Rys. 16. Maszt w Rozewiu 101
Towarzystwo Przyjaciół Centralnego Muzeum Morskiego zdecydowało o wykonaniu repliki przedwojennej tablicy nominacyjnej i umieszczenia jej jak uprzednio na ścianie wieży, obok wejścia do latarni. Również staraniem Towarzystwa, stojąca obok latarni maszynownia, przez długie lata szpecąca otoczenie, została odnowiona i przygotowana do udostępnienia turystom. W dniu 29 lipca 2006 r. w Latarni Morskiej Rozewie odbyła się uroczystość, w trakcie której dokonano odsłonięcia ufundowanej przez Towarzystwo repliki tablicy nominacyjnej, upamiętniającej nadanie w 1933 r. latarni morskiej imienia Stefana Żeromskiego oraz oddano do zwiedzania zabytkowy obiekt starej maszynowni. Zdjęcia z uroczystości odsłonięcia tablicy 102
Budynek maszynowni mieści wewnątrz zabytkowe eksponaty. Znajdują się tam, m.in. kocioł parowy WK Wolf z 1910 roku, generatory prądu, rozdzielnia elektryczna, radiostacja, agregat stanowiący wyposażenie Latarni Hel, zestaw układu optycznego umieszczony w oddzielnym pomieszczeniu, żarówki będące na wyposażeniu różnych polskich latarń i wiele innych ciekawych eksponatów. 1 sierpnia 2006 r. obiekt został udostępniony do zwiedzania licznym rzeszom turystów, odwiedzającym corocznie latarnię morską. Otwarcie maszynowni dla turystów Maszynownia wewnątrz Tak można by zakończyć historię rozewskiej blizy. Jednak latarnia istniała i funkcjonowała razem z latarnikami, którzy poświęcili jej większą część swojego życia. Nie byłoby latarni w Rozewiu bez ludzi, bez latarników. Tworzą oni historię latarni i są jej duszą. Latarnia od początku swojego istnienia była latarnią dozorowaną. Zawsze była obsługiwana przez latarników, którzy pełnili dyżury po to, aby bliza nie zgasła. 103