WYKŁAD DWUNASTY SAMIEC W ŚWIECIE ZWIERZĄT, CZ. VI. CYRRUSY, FALLUSY I GONOPODIA Pewnie nie raz słyszeli Państwo powiedzenie: Rozmnażać się każdy może, trochę lepiej lub trochę gorzej. Jak Państwo myślą, od czego zależy to trochę lepiej lub trochę gorzej? (Cisza na sali). Od budowy i sprawności penisa oczywiście! Przynajmniej z naszego, samczego, punktu widzenia. Czy zastanawiali się Państwo kiedyś, jak radzi sobie z rozmnażaniem samiec w świecie zwierząt? Jeśli nie, ten wykład będzie dla was prawdziwym objawieniem. (Na sali oklaski i entuzjastyczne pogwizdywania). Zacznijmy tradycyjnie od bezkręgowców. Różnorodność form samczych narządów kopulacyjnych tych zwierząt, można by rzec, nie zna granic. Są pod tym względem, jak również pod wieloma innymi, niedoścignio-
238 nymi mistrzami. Szczególnie wyróżniają się w tej dziedzinie owady najliczniejsi mieszkańcy planety Ziemia. Narządy miłości samców owadów są zbudowane z przekształconych kończyn tylnych, składają się z wielu części i mają nazwy: fallus, adeagus i penis. Względna wielkość tych narządów może być imponująca. Na przykład długość przyrodzenia samców śródziemnomorskiej muszki owocowej, Ceratitis capitata, brawurowo podbijającej nowe kraje członkowskie Unii Europejskiej, wynosi 40% długości jej ciała! Ten miniaturowy kochanek musi się nie lada napracować, by umieścić swój długaśny narząd zakończony wężowatą strukturą w ciele samicy oraz rozwinąć go w nim. Radzi sobie jednak doskonale, czego dowodem jest fakt, że śródziemnomorska muszka owocowa jest jednym z najbardziej niebezpiecznych szkodników niszczących co roku około 30% wszystkich mandarynek zbieranych w Europie Południowej. Nie aż tak duże, ale za to niezwykłe pod względem budowy fallusy posiadają samce ważek, Odonata, i jętek, Ephemeroptera. Rzeczona niezwykłość polega na tym, że samiec ważki, czy samiec jętki, za pomocą swojego organu płciowego nie tylko zapładnia samicę, ale również czyści jej drogi rozrodcze z nasienia swoich poprzedników! Jestem pewny, że niektórzy z nas bardzo żałują, że ludzki penis również nie jest do tego zdolny. Gdyby był, liczba rozwodów i innych tragedii rodzinnych będących wynikiem brze-
239 miennych w skutki zdrad małżeńskich znacznie by się zmniejszyła. Tak sądzę Ale wróćmy do owadów. Penisy samców ważek i jętek są wyposażone w specjalne łyżeczki i wyciory opróżniające i czyszczące zbiornik nasienny samicy. Ponieważ ten zabieg wymaga precyzji i dokładności, zajmuje często 90% całkowitego czasu kopulacji. Przyznaję trochę to jest nudne i mało romantyczne. Ale za to skuteczne! Najbardziej skomplikowane pod względem budowy fallusy mają, moi drodzy, pchły Siphonaptera. Narząd kopulacyjny samców tych owadów wygląda niczym miniaturowa sprężynka zegarowa, która po przeniknięciu do ciała samicy rozwija się. Nie wiem, na ile to jest wygodne, ale w świecie pcheł najwyraźniej nie można inaczej. Proszę Państwa. Owady w toku swojej pełnej napięć i przemocy ewolucji wypróbowały niejedno. Dotyczy to również sposobów użycia penisa. Uwaga! Tego, o czym zaraz opowiem, w żadnym wypadku nie należy naśladować! Samce niektórych pluskwiaków, Heteroptera, obchodzą się ze swoimi samicami bez ceregieli, ba, właściwie nawet nie traktują ich jako samice, gdyż nic nie wiedzą na temat ich organów rozrodczych. Można by rzec, że nie znają ich od tej strony. Jak się zatem rozmnażają? Otóż zamiast tradycyjnych wybrały urazowe metody zaplemniania. Znajdując samicę, po prostu przebijają jej ciało twardymi i ostrymi
240 penisami, wtryskując plemniki gdzie popadnie do jej środka. I po sprawie. Wbrew drastycznemu traktowaniu samice tych specyficznych pluskwiaków nie tracą pogody ducha. Nie byłoby to oczywiście możliwe, gdyby nie były one wyjątkowo odporne na ból i nie miały skutecznych mechanizmów stymulujących szybkie gojenie się ran. Podsumowując temat owadzich genitaliów męskich, warto zaznaczyć, że owady nie miewają problemów ze wzwodem. Wiąże się to z tym, że jako zwierzęta posiadające szkielet zewnętrzny, całe są twarde. Podkreślam całe. Inną bardzo ważną z ewolucyjnego punktu widzenia cechą owadów jest fakt, że kształt i budowa ich penisów stanowią klucz do oznaczenia podobnych do siebie gatunków. Znany pisarz i entomolog Władimir Nabokow w tym celu pasjami wycinał narządy płciowe motylom, narażając się na plotki szerzone przez, jak to zwykle bywa, niewykształconych dziennikarzy: Dewiacje znanego pisarza! Dziwne zainteresowania autora Lolity! itd., itp. Samcze narządy płciowe innych bezkręgowców, nazywane u wielu gatunków cyrrusami, są trochę mniej ciekawe. Wyjątek stanowią wąsonogi, Cirripedia, morskie skorupiaki prowadzące osiadły tryb życia. Do nich należy absolutny rekord względnej długości prącia w całym królestwie zwierząt. Ich osiągający długość kilkunastu centymetrów cyrrus bywa czterdzieści razy dłuższy od swojego właściciela! Ta niezwy-
241 kła cecha ma w ich życiu kluczowe znaczenie. Jako zwierzęta prowadzące osiadły tryb życia, samce wąsonogi nie potrafią przemieszczać się w poszukiwaniu samic, więc zapładniają tylko te, do których potrafią dosięgnąć prąciem. Im jest dłuższe, tym większy sukces rozrodczy sobie zapewniają. Przykładem tych zwierząt są pąkle, Balanus, pospolicie występujące na przybrzeżnych skałach, muszlach mięczaków morskich i podwodnych powierzchniach statków. Kręgowce pod względem budowy i kształtów narządów płciowych samców są, można rzec, konserwatystami. Generalnie rzecz ujmując, zasada jest taka: gatunki o zapłodnieniu zewnętrznym, na przykład większość ryb, w ogóle nie mają czym się chwalić, a gatunki o zapłodnieniu wewnętrznym mają dość podobne do siebie penisy albo kloakę. Penis występuje u ssaków, większości gadów i dużych ptaków: między innymi strusi, flamingów i łabędzi. Reszta ptaków, gadów i prawie wszystkie płazy mają zwykły, mało interesujący stek wspólne ujście układów pokarmowego, wydalniczego i rozrodczego zwany też kloaką, na którego omawianie szkoda czasu. Po kolei, proszę Państwa. Ryby. Tak jak wspomniałem, większość tych zwierząt rozmnaża się za pomocą zapłodnienia zewnętrznego, w związku z czym ich samce nie posiadają zewnętrznych narządów
242 płciowych. Ale, jak wiadomo, od każdej reguły są wyjątki. Dotyczy to tych nielicznych gatunków ryb, które podobnie jak ssaki rozmnażają się poprzez zapłodnienie wewnętrzne. Ich samce mogą pochwalić się pokaźnymi i wymyślnymi narządami kopulacyjnymi. To nie są ani penisy, ani fallusy, tylko gonopodia, priapia i pterygopodia. Pierwszy z wymienionych rodzajów rybiego prącia, gonopodium, występuje u samców doskonale wszystkim znanych gupików, Poecilia reticulata, popularnych kolorowych rybek akwariowych rodem z południowej Ameryki. Gonopodium to przekształcona płetwa odbytowa, pełniąca rolę sprawnego narządu kopulacyjnego. Narząd ten występuje również u innych przedstawicieli rodziny piękniczkowatych, między innymi u samców mieczyków i molinezji. U niektórych z nich może stanowić nawet połowę długości ciała. Drugi rodzaj rybiego penisa to tak zwany priapium. Narząd o tej nazwie występuje u niektórych ryb aterynokształtnych. Ten nietuzinkowy organ kopulacyjny, który rozwinął się z przekształconej pierwszej pary żeber oraz kości pasów barkowego i miednicowego, znajduje się na spodniej stronie głowy samca. Trudno to sobie wyobrazić, ale najwidoczniej Matka Natura nie ma z tym najmniejszego probemu I wreszcie pterygopodium, czyli w wolnym tłumaczeniu skrzydlata odnoga. Myślę, że większość z was nie chciałaby się spotkać z posiadaczem takiego prącia, bowiem pte-
243 rygopodia to klejnoty rodowe rekinów i ich krewnych. Narząd jest wydłużeniem płetwy brzusznej i od zarania dziejów wiernie służy samcom rekinom do przedłużania ich rekiniego rodowodu. To wszystko, co można powiedzieć na ten temat o rybach. Teraz o płazach, o których nie powiem za wiele. Prawie wszystkie gatunki tych kręgowców nie mają zewnętrznych narządów płciowych. Wyjątek stanowią jedynie płazy beznogie, Gymnophiona, tropikalne zwierzęta podobne do robaków, prowadzące ryjący, bardzo skryty tryb życia. Ich samce mają wysuwany narząd kopulacyjny o nazwie fallodeum. O gadach też krótko. Niejedna samica w ich świecie została zszokowana widokiem podwójnego, najeżonego kolcami penisa napalonego adoratora. Taki nietypowy narząd ma nazwę hemipenis i pospolicie występuje u jaszczurek i węży. Podczas kopulacji używane jest naturalnie tylko jedno prącie. Hemipenisy różnych gatunków gadów mają odmienne kształty i rozmiary. Często są pokryte kolcami i haczykami ułatwiającymi partnerom udane zapłodnienie w tym dziwnym gadzim świecie. Ptaki, proszę Państwa. Samce większości gatunków ptaków, w tym też uznawane za symbol obfitego seksu koguty, nie posiadają zewnętrz-
244 nych narządów płciowych i pod względem układu rozrodczego są dość podobne do swoich samic: jedne i drugie posiadają stek. Wyjątek stanowią kusacze Tinamidae, bezgrzebieniowce Ratitae, flamingi Phoenicopteriphormes i kaczkowate Anatidae, których samce mają penisy. Prącie ptaków różni się od prącia ssaków pod kilkoma względami, między innymi tym, że ptasie penisy często są pokryte kolcami lub włóknistymi tworami i z tego względu przypominają ekstrawaganckie, egzotyczne pędzle. Mimo tego, że penis jest tak mało popularny wśród ptaków, właśnie do tej grupy zwierząt należy genitalny rekord świata kręgowców w kategorii najdłuższe prącie względem wielkości ciała. Niedoścignionym mistrzem w tej dziedzinie jest występująca w południowej Ameryce kaczka sterniczka argentyńska, Oxyura vittata, której penis może osiągać długość 20 40 centymetrów, czyli 50 100% długości jej ciała. To robi wrażenie. Z ewolucyjnego punktu widzenia takie niezwykłe prącie prawdopodobnie powstało na drodze intensywnego współzawodnictwa samców o dostępne samice. Za pomocą tego długaśnego, przypominającego szczotkę do mycia butelek, penisa kaczory usuwają z dróg rozrodczych samic nasienie z poprzednich kryć. W ten sposób dbają o sukces ewolucyjny swoich i tylko swoich genów.
245 Kolej na ssaki, proszę Państwa, zajrzyjmy między kończyny tylne naszych najbliższych krewnych. Penisy przeważającej większości gatunków ssaków różnią się wielkością i nieco kształtem, ale generalnie są bardzo do siebie podobne. Podzielić je można na dwie podstawowe grupy: wzwodzące się metodą hydrauliczną, czyli wyłącznie za pomocą napływającej do nich krwi, oraz wspomagane kością prącia. Penisy pierwszego modelu posiada większość dobrze znanych Państwu ssaków. Są to między innymi: ludzie, nosorożce, króliki, żyrafy, konie czy kangury. Model drugi występuje u gryzoni, ssaków owadożernych, nietoperzy, naczelnych, z wyjątkiem wyraków i części małp szerokonosych, oraz u wszystkich ssaków drapieżnych prócz hien, czyli u niedźwiedzi, psów, szopów, łasic, skunksów, morsów, fok, uchatek, kotów, mangustowatych i łaszowatych. Kość prącia, os penis, występująca między innymi u najbliższego krewnego człowieka szympansa, ma nie tylko swój wymiar przyrodniczy, ale również biblijny. Jahwe, jak dowiadujemy się z Księgi Rodzaju, postanawiając stworzyć dla Adama przyjaciółkę, wyjął mu jedno żebro. Taki zabieg w zdrowym rozumowaniu naukowców powinien utrwalić na stałe tę cechę brak jednego żebra u wszystkich ludzkich samców. Tak jednak nie jest. Mało tego zarówno samiec,
246 jak i samica mają jednakową liczbę żeber. Biorąc to wszystko pod uwagę, niektórzy badacze wysnuli teorię, że kobieta została stworzona wcale nie z żebra Adama, tylko z jego kości prącia. Powiem tak podoba mi się ta teoria. Jest romantyczna. A teraz krótki przegląd najciekawszych penisów ssaków. Ogromne, długie i giętkie prącie nosorożca zwieńczone jest niezwykle czułą głowicą w kształcie kwiatu narcyza. Dzięki takiej budowie samiec jest w stanie znaleźć odpowiednią bramę po omacku, gdyż nie ma możliwości widzieć jej podczas kopulacji. Narcyz pełni rolę sondy i kotwicy, za pomocą której pan nosorożec wkracza na nową drogę życia, że tak się wyrażę. Rolę kotwicy pełnią również penisy kotów, których prącie jest uzbrojone w specjalne wyrostki uniemożliwiające, dopóki trwa wzwód, wyjęcie narządu z pochwy. Ma to głębokie znaczenie dla historii ewolucji tych zwierząt, ale przyznajmy szczerze jest to dość dziwaczny i egzotyczny sposób zaciskania więzi rodzinnych. Samce większości gatunków torbaczy, Marsupialia, tak zwanych ssaków niższych, posiadają podwójne penisy, a właściwie rozwidlone. To przestaje dziwić, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że ich przesympatyczne samice mają dwie pochwy i dwie macice. Taki oto świat głęboko idącej symetrii.
247 Jeszcze większą liczbę końcówek, bo aż cztery, ma penis kolczatki australijskiej, Tachyglossus aculeatus, zwierzęcia nieco przypominającego wyglądem naszego jeża. Samiec kolczatki podczas krycia skrupulatnie i powoli, równomiernie rozprowadza nasienie w steku swojej ukochanej. Używa jednocześnie dwóch głowic, dwie inne w tym czasie odpoczywają. Jest bardzo wytrwały, potrafi to robić godzinami. Myślę, że właśnie dzięki tej cesze tak archaiczne zwierzęta przetrwały do naszych dni. Rekordzistami w sferze bezwzględnej wielkości penisa w świecie ssaków są wieloryby i ryjówki. Prącie pierwszych ma kilka metrów, a tych drugich 0,2 5 milimetrów długości. Na dzisiaj to wszystko. Zapraszam na jutro. (Głośne owacje). W wolnej chwili polecam Państwu wycieczkę do Islandii, gdzie w zaciszu białych nocy mogą Państwo nie tylko uraczyć się specjałami kuchni islandzkiej: sursadir hrutspungar wędzonymi jądrami barana, i svarta daudi wódką czarna śmierć, ale również odwiedzić Islandzkie Muzeum Fallusa skupiające w swojej kolekcji ponad 260 penisów dziewięćdziesięciu gatunków lądowych i morskich ssaków.