Czas. Stomat., 2005, LVIII, 11 Stan pierwszych zębów trzonowych stałych studentów medycyny i stomatologii Akademii Medycznej w Białymstoku The dental status of permanent first molars in students of Dental and Medical Divisions, Medical University, Bialystok Katarzyna Wawrzyn-Sobczak, Wanda Stokowska Z Zakładu Stomatologii Zachowawczej i Chorób Przyzębia AM w Białymstoku Kierownik: prof. dr hab. n. med. W. Stokowska Streszczenie Cel pracy: zbadano stan pierwszych zębów trzonowych stałych (PTZS) u 455 studentów Akademii Medycznej w Białymstoku, w tym u 325 studentów Oddziału Stomatologii i 130 studentów IV roku Wydziału Lekarskiego w wieku od 19 do 30 lat. Materiał i metody: w badaniu oceniono częstość i intensywność próchnicy oraz wskaźnik leczenia uzębienia. Do oceny zależności między badanymi cechami wykorzystano test Chi 2 Pearsona. Jako znaczące statystycznie uznane zostały te różnice, dla których wartości poziomu istotności p były mniejsze lub równe 0,05. Wyniki: częstość próchnicy w pierwszych trzonowych zębach stałych u ogółu badanych wyniosła 98,7 %, przy średnim wskaźniku PUW 6 3,76 i wskaźniku leczenia 0,77. Summary Aim of the study: Assessment of the dental health of permanent first molars in a student population. Material and methods: Permanent first molars were examined in 455 students (325 dental students and 130 medical students aged between 19 and 30 years) of Medical University, Bialystok. The study assessed the prevalence of caries, DMF, as well as dental treatment index. Correlations between examined parameters were studied using Pearson Chi 2 test. Only those differences in which the level of significance p was 0.05 were accepted as statistically significant. Results: Caries prevalence in permanent first molars in all subjects was 98.7%, with mean DMF at 3.76% and DTI 0.77%. HASŁA INDEKSOWE: pierwsze zęby trzonowe stałe, studenci medycyny i stomatologii, frekwencja próchnicy KEYWORDS: first permanent molars, students of medicine, caries frequency Badania frekwencji oraz intensywności próchnicy pierwszych zębów trzonowych stałych u studentów medycyny i stomatologii Akademii Medycznej w Białymstoku, dokonano w roku akademickim 2001/2002 na podstawie wytycznych ŚOZ z 1987 (15). Materiał i metody Zbadano 325 studentów Oddziału Stomatologii od I do V roku studiów oraz 130 studentów IV roku Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Białymstoku, obojga płci (315 kobiet i 140 mężczyzn) w przedziale wieku od 19 do 30 lat w 815
K. Wawrzyn-Sobczak, W. Stokowska Czas. Stomat., okresie od grudnia 2001 roku do czerwca 2002 roku. Wszyscy byli badani w salach klinicznych Zakładu Stomatologii Zachowawczej i Chorób Przyzębia AMB, w sztucznym oświetleniu, z użyciem zgłębnika i lusterka, zgodnie z wytycznymi ŚOZ, zawartymi w Oral Health Surveys Basic Methods (15), stosując kartę kliniczną własnego projektu. Ze względu na różny wiek studentów na tych samych latach studiów, badani studenci zostali podzieleni w zależności od wieku. Rozkład badanych był następujący: 23 osoby w wieku 19 lat (I grupa), 85 osób w wieku 20 lat (II grupa), 38 osób w wieku 21 lat (III grupa), 71 osób w wieku 22 lat (IV grupa), 138 osób w wieku 23 lat (V grupa), 60 w wieku 24 lat (VI grupa), 20 w wieku 25 lat (VII grupa), 20 osób w wieku 26 30 lat (grupa VIII). W analizie stanu pierwszych zębów trzonowych stałych (PTZS) uwzględniono frekwencję próchnicy, wskaźnik intensywności próchnicy (PUW) wraz ze składowymi oraz wskaźnik leczenia. Uzyskane wyniki, poddano analizie statystycznej za pomocą testu Chi 2 Pearsona (13), za znaczące statystycznie uznając różnice, dla których wartości poziomu istotności p były mniejsze lub równe 0,05. Wyniki badań Stan pierwszych zębów trzonowych stałych u studentów AM w Białymstoku zawarto w tabeli I i II. Na podstawie uzyskanych wyników badań stwierdzono, że wśród ogółu 455 studentów 328 miało pełne łuki zębowe, co stanowiło 72,09% badanych. U 315 studentek ciągłość łuków zębowych zachowało 226 (71,72%), zaś wśród 140 studentów ciągłość łuków zębowych miało 106, co stanowiło 72,71%. Frekwencja próchnicy PTZS u ogółu zbadanych studentów wyniosła 98,7% (tab. I). Zdecydowanie niższą frekwencję próchnicy odnotowano w młodszej grupie wieku. U studentów w wieku 19 lat częstość występowania próchnicy wyniosła 95,7%, nieznacznie wyższą stwierdzono u studentów w wieku 20 lat 96,5%. W pozostałych grupach wieku frekwencja próchnicy była wyższa od 98%. Średnia liczba PUW 6 u studentów AMB wyniosła 3,76, na którą w dużej mierze wpłynęła średnia liczba zębów z wypełnieniami W 6 2,69. Średnia liczba PTZS usuniętych z powodu próchnicy U 6 była niewielka i wyniosła 0,24, natomiast średnia liczba zębów z ubytkami próchnicowymi P 6 miała wyższą wartość i wyniosła 0,82 (tab. II). Badania uwidoczniły znaczące różnice średniej liczby PUW 6 między studentami płci męskiej i żeńskiej przy wyższej intensywności próchnicy PTZS u kobiet. U wszystkich 315 zbadanych studentek średnia liczbę PUW 6 wyniosła 3,76, podczas gdy u 140 zbadanych studentów 3,71. Średnia liczba zębów z ubytkami próchnicowymi P 6 była wyższa wśród mężczyzn (0,93), natomiast studentki miały wyższą średnią liczbę zębów z wypełnieniami W 6 (2,72) oraz średnią liczbę zębów usuniętych U 6 (0,28). Istotna statystycznie różnica wystąpiła tylko w stosunku do płci i liczby zębów usuniętych. Średnia liczba PUW 6 wzrastała wraz z wiekiem badanych studentów. Najniższe wartości mieli studenci w grupie I i II (3,68), najwyższe studenci w grupie VII i IV (3,9 i 3,81). Jednakże różnice statystycznie były nieistotne. W tabeli II, również zestawiono dane dotyczące składowych wskaźnika PUW 6. Średnia liczba zębów z czynną próchnicą P 6 była zdecydowanie wyższa u studentów rozpoczynających studia medyczne, w porównaniu ze studentami na ostatnich latach studiów. Dane te, są istotne statystycznie. Najwyższe wartości składowej P 6 odnotowano u studentów 19 letnich (1,45), najniższe u studentów 25 letnich (0,65). Całkowicie odmiennie rozkładają się wartości średniej liczby PTZS z wypełnieniami W 6. Zdecydowanie wyższe wartości mieli studenci na wyższych latach studiów (W 6 wyniosła 3 w VII grupie i 2,82 w grupie VI), niższe studenci rozpoczynający studia (W 6 wyniosła 2,05 w I grupie i 2,62 w grupie 816
2005, LVIII, 11 Zęby trzonowe stałe studentów medycyny i stomatologii T a b e l a I. Częstość próchnicy pierwszych trzonowych zębów stałych u studentów AMB z uwzględnieniem wieku i płci Grupa/Wiek Liczba osób Płeć Frekwencja próchnicy I 19 lat II 20 lat III 21 lat IV 22 lat V 23 lat VI 24 lat VII 25 lat VIII 26-30 lat Razem 23 Kobiety+Mężczyźni 95,7 15 Kobiety 100,0 8 Mężczyźni 87,5 85 Kobiety+Mężczyźni 96,5 59 Kobiety 96,6 26 Mężczyźni 96,2 38 Kobiety+Mężczyźni 100,0 26 Kobiety 100,0 12 Mężczyźni 100,0 71 Kobiety+Mężczyźni 98,6 48 Kobiety 97,9 23 Mężczyźni 100,0 138 Kobiety+Mężczyźni 99,3 95 Kobiety 100,0 43 Mężczyźni 97,7 60 Kobiety+Mężczyźni 100,0 44 Kobiety 100,0 16 Mężczyźni 100,0 20 Kobiety+Mężczyźni 100,0 13 Kobiety 100,0 7 Mężczyźni 100,0 20 Kobiety+Mężczyźni 100,0 14 Kobiety 100,0 6 Mężczyźni 100,0 455 Kobiety+Mężczyźni 98,7 315 Kobiety 98,7 140 Mężczyźni 97,6 II) z różnicą statystycznie nieistotną. Rozpatrując wartości średniej liczby zębów usuniętych z powodu próchnicy U 6, najniższe wartości stwierdzono u studentów grupy II (0,11), nieco wyższe w grupie I (0,18). Najwyższe wartości były u studentów w grupie VIII (0,35) a także w IV (0,3). Między grupami I, II a IV i VIII różnice były istotne statystycznie (p<0,05). U badanych studentów wiek zdecydowanie wpłynął na liczbę zębów usuniętych z powodu próchnicy. Wskaźnik leczenia PTZS dla wszystkich badanych studentów wyniósł 0,77. U studentek wskaźnik był wyższy i wyniósł 0,78, w porównaniu z 0,74 u mężczyzn. W grupie I wskaźnik leczenia miał wartość 0,58, w II 0,73, w III 0,78, w IV 0,8, w V 0,77, w VI 0,8, w VII 0,82 i w grupie VIII 0,79, przy różnicach statystycznie nieistotnych. 817
K. Wawrzyn-Sobczak, W. Stokowska Czas. Stomat., T a b e l a I I. Średnia liczba PUW 6, składowe oraz wskaźnik leczenia uzębienia u studentów AMB z uwzględnieniem wieku i płci Grupa/Wiek I 19 lat II 20 lat III 21 lat IV 22 lat V 23 lat VI 24 lat VII 25 lat VIII 26- -30 lat Razem Liczba osób Płeć PUW6 P6 U6 W6 Wskaźnik leczenia 23 Kobiety+Mężczyźni 3,68 1,45 0,18 2,05 0,58 15 Kobiety 3,67 1,53 0,27 1,87 0,55 8 Mężczyźni 3,71 1,29 0 2,43 0,65 85 Kobiety+Mężczyźni 3,68 0,95 0,11 2,62 0,73 59 Kobiety 3,77 1,04 0,09 2,65 0,72 26 Mężczyźni 3,48 0,76 0,16 2,56 0,77 38 Kobiety+Mężczyźni 3,79 0,76 0,26 2,68 0,78 26 Kobiety 3,73 0,69 0,35 2,69 0,79 12 Mężczyźni 3,91 0,92 0,08 2,67 0,74 71 Kobiety+Mężczyźni 3,81 0,7 0,3 2,81 0,8 48 Kobiety 3,83 0,66 0,32 2,85 0,81 23 Mężczyźni 3,78 0,78 0,26 2,74 0,77 138 Kobiety+Mężczyźni 3,74 0,81 0,27 2,66 0,77 95 Kobiety 3,73 0,69 0,28 2,75 0,80 43 Mężczyźni 3,76 1,07 0,24 2,45 0,70 60 Kobiety+Mężczyźni 3,77 0,68 0,27 2,82 0,80 44 Kobiety 3,82 0,45 0,36 3 0,87 16 Mężczyźni 3,63 1,31 0 2,31 0,64 20 Kobiety+Mężczyźni 3,9 0,65 0,25 3 0,82 13 Kobiety 4 0,85 0,38 2,77 0,77 7 Mężczyźni 3,71 0,29 0 3,43 0,92 20 Kobiety+Mężczyźni 3,75 0,7 0,35 2,7 0,79 14 Kobiety 3,71 0,71 0,43 2,57 0,78 6 Mężczyźni 3,83 0,67 0,17 3 0,82 455 Kobiety+Mężczyźni 3,76 0,82** 0,24*** 2,69 0,77 315 Kobiety 3,76 0,76 0,28 2,72 0,78 140 Mężczyźni 3,71 0,93 0,15 2,61 0,74 * p<0,5 ** p<0,05 *** p<0,005 Dyskusja W dostępnym piśmiennictwie, zarówno polskim jak i zagranicznym, brak danych dotyczących stanu pierwszych zębów trzonowych stałych u osób w takim samym przedziale wieku, jak badani przez nas studenci. Pod patronatem Światowej Organizacji Zdrowia w 1987 oraz 1995 roku wykonano ogólnopolskie badania epidemiologiczne narządu żucia polskiej populacji w wybranych grupach wieku, w których grupę reprezentatywną stanowiły dzieci kończące naukę w szkole podstawowej, czyli do 15 roku życia, a także dorośli w wieku 18 i 35-45 lat. 818
2005, LVIII, 11 Zęby trzonowe stałe studentów medycyny i stomatologii Zbadana przez nas grupa studentów nie jest zatem reprezentatywna, dlatego też nasze wyniki nie mogą być porównane z wynikami badań u osób dorosłych, wyznaczonymi przez ŚOZ (osoby w wieku 35-44 lat) lub grupami zbliżonymi wiekiem, np. młodzież 18-letnia. Nieliczne publikacje odnoszące się do młodzieży 18-letniej zawierają wyłącznie ocenę całego uzębienia (1, 2, 3, 7, 9). Wyjątek stanowi praca Drop i wsp. (5), w której autorzy ocenili stan pierwszych zębów trzonowych stałych u młodzieży 18-letniej zamieszkującej wsie województwa lubelskiego. Wartości wskaźnika intensywności próchnicy PTZS są nieznacznie niższe w porównaniu z naszymi wynikami, podobnie jak i średnia liczba zębów usuniętych z powodu próchnicy U 6. Spośród prac, dotyczących oceny stanu zdrowia całego uzębienia największe znaczenie w celach porównawczych stanowią badania Łuczaj- Cepowicz (9), która opisuje badania epidemiologiczne wykonane w 1995 roku u młodzieży 18- -letniej w województwie białostockim w ramach ogólnopolskiego programu badań epidemiologicznych. Badania wykonano w 1995 roku w 3 szkołach: liceum ogólnokształcącym (LO), technikum i zasadniczej szkole zawodowej (ZSZ). W cytowanej pracy pierwszą ocenianą cechą jest liczba i odsetek osób z pełnymi łukami zębowymi, gdyż to właśnie jej dotyczył trzeci cel zdrowia Światowej Organizacji Zdrowia na 2000 i 2010 rok. Nie uwzględniając zębów trzecich trzonowych wśród 300 badanych osób autorka (9) stwierdziła, że ciągłość łuków zębowych miało 173 osób (56,67%), w tym 85 dziewcząt (56,67%) i 88 chłopców (58,67%) oraz 73,33% uczniów liceów ogólnokształcących i zasadniczych szkół zawodowych. W naszych badaniach dotyczących 455 studentów, 328 miało pełne łuki zębowe, co stanowiło 72,09% badanych. Według Pirleta (11), zdecydowanie bardziej podatne na próchnicę są zęby, których okres kształtowania i mineralizacji jest krótki. Pierwsze zęby trzonowe stałe wyrzynające się najwcześniej, odznaczają się słabszą mineralizacją tkanek zęba, a zatem większą podatnością na próchnicę. Ponadto dzieci w wieku rozwojowym niezachęcane, czy też niepilnowane przez rodziców, nie oczyszczają dobrze zębów trzonowych, co dodatkowo zwiększa ryzyko wystąpienia i rozwoju próchnicy. W piśmiennictwie podkreśla się również, wpływ ukształtowania powierzchni żujących zębów na występowanie próchnicy (4, 6). Próchnica pierwszych zębów trzonowych stałych powstająca w wieku dziecięcym, jest widoczna w późniejszym okresie życia. Wójtowicz (16) w swojej pracy porównuje PTZS zbadany w roku 1987 i 1995 między innymi u osób w wieku 35-44 lat. Frekwencja próchnicy PTZS wykazuje tendencję spadkową. W badaniach z roku 1995, częstość występowania próchnicy PTZS w zbadanej populacji wynosiła 94% i była o 5% niższa niż w badaniu z 1987 roku. Porównując powyższe dane z naszymi wynikami z lat 2001/2002, zauważamy zdecydowanie wyższą częstość próchnicy PTZS (98,7%) u studentów AMB. Analizując średnią liczbę PUW 6 u osób dorosłych w wieku 35-44 lat w roku 1987 (3,32), stwierdzono wyższą wartość w porównaniu z rokiem 1995 (3,32), w którym na obniżenie średniej wartości PUW 6 wpłynęła znacznie niższa wartość składowej U 6 (z wartości 2,71do 1,82). W stosunku do płci u kobiet odnotowano spadek średniej liczby U 6 z 2,77 do 1,75, zaś a u mężczyzn z 2,66 do 1,90. Wśród badanych studentów medycyny wartość średniej liczby PUW 6 wyniosła 3,76. Kobiety miały wyższe wartości 3,76, w porównaniu z mężczyznami 3,71. Jednakże powyższe wyniki wydają się być niepokojąco wysokie, biorąc pod uwagę wiek badanych osób. Na wartości średniej liczby PUW wpłynęła średnia liczba zębów z wypełnieniami (W 6 ). Dla całej populacji średnia liczba zębów wypełnionych W 6 wyniosła 2,69. Uwzględniając płeć badanych, u kobiet odnotowano wyższe wartości 2,72, w porównaniu z mężczyznami 2,61. Grupa osób 35-44-letnia w roku 1987 cechowała się średnią liczbą zębów wypełnionych W 6 =0,53 a w 1995 roku; W 6 =0,99. Natomiast 819
K. Wawrzyn-Sobczak, W. Stokowska Czas. Stomat., średnia liczba zębów usuniętych U 6 jest zdecydowanie niższa wśród badanych studentów 0,24, w stosunku do osób w wieku 35-44 lat. Wyraźną tendencję wzrostową wykazuje średnia liczba zębów z próchnicą czynną. Dla całej badanej w 1995 roku populacji średnia liczba PTZS z próchnicą była wyższa o 0,12 w stosunku do badania z roku 1987 (wzrost od 0,38 do 0,50). U badanych studentów w roku 2002 stwierdzono wartość średniej liczby PTZS z próchnicą czynną równą 0,82. Zadowalające wyniki uzyskano w ocenie wskaźnika leczenia PTZS. Wartość tego wskaźnika w 1987 roku u osób 35-44-letnich wynosiła 0,50, w 1995 roku 0,66, natomiast w roku 2002 w grupie studentów 0,77. Lepszy stan PZTS uzyskany w badaniach epidemiologicznych dorosłej populacji z 1995 roku, niż w roku 1987 nie może świadczyć o skuteczniejszej opiece stomatologicznej i większej dbałości społeczeństwa o stan uzębienia w późniejszych latach życia, gdyż zęby osób starszych są mniej podatne na próchnicę, niż zęby osób w młodszym wieku. Ponadto od dawna wiadomo, że wieloletnie planowe leczenie, profilaktyka fluorkowa, szerzenie oświaty zdrowotnej i dobra indywidualna higiena jamy ustnej zmniejszają występowanie próchnicy w społeczeństwie (8, 10, 12, 14). Osoby uczestniczące w badaniach z 1987 roku uczęszczały do szkół podstawowych w czasie, gdy w szkołach nie było gabinetów stomatologicznych, a więc profilaktyka i leczenie próchnicy były bardzo ograniczone. Dorośli badani w 1995 roku uczęszczali do szkół w późniejszym okresie, w którym masowo stosowano fluorkową profilaktykę kontaktową i co najważniejsze, nadzór nad prawidłowym stanem zdrowia jamy ustnej, prawie w każdej szkole sprawował lekarz stomatolog. Skutki tych zmian, z łatwością możemy dostrzec, analizując wyniki powyższych badań epidemiologicznych. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że promocja zdrowia, w tym zasad prawidłowej higieny jamy ustnej, jest najważniejszym elementem w walce z próchnicą. Potwierdzają to również, nasze badania u studentów IV i V roku studiów Oddziału Stomatologii i IV roku Wydziału Lekarskiego. U studentów rozpoczynających studia medyczne składowa P 6 miała wysoką wartość 1,45, w porównaniu ze studentami na wyższych latach studiów 0,82. Analizując wartość średniej liczby zębów z wypełnieniami możemy stwierdzić, że zwiększyła się wartość W 6 w grupie starszych studentów. Studenci w wieku 19 lat mieli średnio 2,05 zębów pierwszych trzonowych stałych wypełnionych, a studenci w wieku 24 lat 2,82. Wysoka świadomość zdrowotna, a także łatwy dostęp studentów do specjalistycznych poradni stomatologicznych w znaczący sposób wpłynął na wyniki powyższych badań. Zastanawiający jednak, jest znacznie większy odsetek studentów z usuniętymi zębami U 6 w starszej grupie wieku. Pomimo, że średnia liczba PUW 6 u badanych studentów wynosiła 3,76, to charakterystyczne jest, że podczas studiów badani leczyli ubytki próchnicowe, dzięki czemu składowa P 6 zmalała z 1,45 do 07, na korzyść wypełnień, których średnia wzrosła z 2,05 do 2,7. Piśmiennictwo 1. Adamowicz-Klepalska B., Emerich-Poplatek K., Maraszkiewicz-Kulesza M., Kaczmarczyk J.: Środowisko zamieszkania a choroba próchnicowa zębów stałych u dzieci i młodzieży w województwie gdańskim. Czas. Stomat., 1996, XLIX, 10, 690- -694. 2. Barańska-Gachowska M., Kromkowska J., Kopacz A.: Stan uzębienia u młodzieży pozbawionej opieki stomatologicznej. Czas. Stomat., 1982, XXXV, 10, 655-658. 3. Boguszewska-Gutenbaum H., Piątowska M.: Stan zdrowotny uzębienia u młodzieży 18-letniej makroregionu Warszawy. Czas. Stomat., 1997, L, 6, 406-410. 4. Crabb H. S. M.: Fissures at risk. Br. Dent. J., 1976, 140, 9, 303-307. 5. Drop B., Mierzwińska K.: Ocena stanu zębów szóstych u ludności wiejskiej województwa lubelskiego. Przegl. Stomat. Wieku Rozwojowego, 1996, 1, 34-37. 6. Galil K. A., Gwinnett A. J.: Histology of fissures in human unerupted teeth. J. Dent. Res., 1975, 54, 5, 960-964. 7. Jodkowska E., Bugaj J.: Badanie nad występowaniem próchnicy u 18-letniej 820
2005, LVIII, 11 Zęby trzonowe stałe studentów medycyny i stomatologii młodzieży szkół warszawskich. Mag. Stomat., 1992, 2, 6, 14-18. 8. Jańczuk Z., Domażalska K., Jańczuk K., Lisiecka K., Opalko K., Opuchlik E.: Ocena skuteczności 8-letniego kompleksowego programu profilaktyki próchnicy zębów u dzieci w Szczecinie. Czas. Stomat., 1981, XXXIV, 7, 665-669. 9. Łuczaj- Cepowicz E., Stokowska W.: Potrzeby w zakresie leczenia próchnicy zębów i jej następstwa u 18-letniej młodzieży białostockiej. Czas. Stomat., 2002, LV, 11, 700-706. 10. Marthaler T. M.: Decrease of DMF / levels 4 years after the inrtoduction of caries preventive program. Observation in 5819 schoolchildren of 20 comunities. Helv. Odont. Acta. 1972, 16, 45-50. 11. Pirlet K.: Beitrag zum Problem: Ernährung Zahnkaries. Dtsch. Zahnarztl. Z., 1952, 7, 1224- -1228. 12. Radlińska J.: Zachowania zdrowotne i stan zębów dzieci szkolnych. Przegl. Stomat. Wieku Rozwojowego, 1994, 6, 7, 91-94. 13. Stanisz A.: Przystępny kurs statystyki w oparciu o program STATISICA PL na przykładach z medycyny. AM Kraków 1998. 14. Stecksen-Blicks C., Holm A. K.: Between meal eating, toothbrushing freqency and dental caries in 4-old children in the North of Sweden. Int. J. Paediatr. Dent., 1995, 5, 67-71. 15. Wordld Health Organization: Oral health surveys. Basic methods. WHO Geneva 1987. 16. Wójtowicz D.: PTZS w wybranych grupach wieku populacji polskiej. Studium epidemiologiczne. Rozprawa habilitacyjna. Pomorska Akademia Medyczna, 1999. Otrzymano: dnia 3.VIII.2004 r. Adres autorów: 15-726 Białystok, ul. M. Skłodowskiej- Curie 24A. 821