Hanna Wosz -Tatara Jak interpretować rysunki dziecka Wydawnictwo Psychoskok, 2012
Copyright by Hanna Wosz-Tatara, 2012 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2012 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana, powielana i udostępniana w jakiejkolwiek formie bez pisemnej zgody wydawcy. Skład: Wydawnictwo Psychoskok Projekt okładki: Hanna Wosz-Tatara ISBN: 978-83-933996-3-5 Wydawnictwo Psychoskok ul. Chopina 9, pok. 23, 62-507 Konin tel. (63) 242 02 02, kom.665-955-131 http://wydawnictwo.psychoskok.pl e-mail: wydawnictwo@psychoskok.pl
Spis treści WSTĘP... 4 ETAPY ROZWOJU RYSUNKU DZIECKA... 5 PODSTAWOWE ZASADY ANALIZY RYSUNKU... 7 ROZMIESZCZENIE RYSUNKU NA KARTCE... 10 SYMBOLE MATKI... 13 KRESKA... 16 KOLORY... 19 PUSTA PRZESTRZEŃ W RYSUNKU... 21 DOM... 23 DRZEWO... 32 PODZIAŁ DRZEWA... 38 ZWIERZĘTA... 51 ANALIZA POSZCZEGÓLNYCH RYSUNKÓW... 57 MANDALE... 66 ANEKS MANDALE... 72 Autorka o sobie... 75
WSTĘP Wiele razy słyszymy, jak dorośli mówią, że nie rozumieją własnego dziecka, dlaczego właśnie tak się zachowuje. Nie wiedzą dlaczego tak się dzieje, nie potrafią dotrzeć do niego, pomóc mu. Mimo, że każdy z nas był kiedyś dzieckiem, dla nas dorosłych świat dziecka jest nieraz zagadką. Szukamy pomocy u pedagogów, psychologów, terapeutów i innych specjalistów. Podobne problemy mają nauczyciele, którzy chcieliby wiedzieć, dlaczego ich wychowanek właśnie tak się zachowuje; zastanawiają się jak dotrzeć do ucznia, bo chcieliby zrozumieć powód jego zachowania. Wiemy doskonale, że już dziecko 7 letnie kontroluje to, co mówi; wie, o czym mówić i ile powiedzieć. Dorośli mówią tylko to, co chcą by inni usłyszeli. Tak więc prawdy szukać należy, gdzie indziej. Nie tylko dzieci, ale i dorośli wolą swoje myśli, pragnienia i lęki ukazać w inny sposób. Dziecko robi to nieświadomie w rysunku, dorosły robi to mniej lub bardziej świadomie w twórczości, dlatego wielu dorosłych lubi pisać, śpiewać, malować, grać, zajmują się sportem lub robią całkiem coś innego by się zrelaksować. A gdy nie mają na to czasu i nie potrafią się zrelaksować, swoje frustracje wyrażają w zachowaniu i mowie, przez co często ranią swoich najbliższych. Książka jest poświęcona tematyce dzieci, jedynie rozdział o mandalach dotyczy wszystkich dzieci, młodzieży i dorosłych. W sposób bardzo prosty i zrozumiały przedstawiam propozycje tematyki rysunków, które mogą być wykorzystane przez rodziców, którym nie jest obojętne ich dziecko i relacje rodzinne są dla nich ważne, oraz dla nauczycieli, którzy chcieliby bardziej poznać własnych wychowanków. Analizę rysunku dziecka od lat prowadzili lekarze psychiatrzy, psycholodzy lub terapeuci. To właśnie oni posiadają wiedzę na ten temat. Książka ta umożliwi rodzicowi / nauczycielowi głębsze poznanie swojego dziecka lub ucznia i nie wymaga 4
wiedzy medycznej ani psychologicznej w tym zakresie. Pamiętać należy o jednej ważnej rzeczy - jeśli dziecko ma poważne problemy, to własna interpretacja rysunków dziecka nie zastąpi wizyty i konsultacji z psychologiem lub psychiatrą, gdyż ta może się okazać niezbędna. ETAPY ROZWOJU RYSUNKU DZIECKA W XX wieku dokonywano wiele badań i przeprowadzano analizy rysunków dziecka. Przedstawię podział rozwoju rysunku dziecka, który wprowadził C. Burt i ten według Viktora Lowenfelda oraz W.Lamberta Brittaina. Według C. Burta pierwsza faza w rozwoju rysunku obejmuje okres od 2 do 3 roku życia jest to tak zwany okres bazgrania. Burt wyróżnił w tym okresie, podbazy: Ruchy bezcelowe pochodzące przeważnie od mięśni ramion, przebiegające w kierunku od strony prawej do lewej. To motoryczny sposób wypowiadania się dziecka w bazgraniu, które sprawia mu wiele radości. Bardziej celowe bazgranie, które wywołuje u małego dziecka wiele zainteresowania. Potrafi się ono już na pewien moment skupić na nim swoją uwagę, nawet może nadawać tytuł swoim rysunkom. Dziecko doskonali ruchy ręki, pojawiają się ruchy palców, naśladuje ruchy osób dorosłych. Bazgranie zlokalizowane dziecko reprodukuje niektóre części znanych mu przedmiotów. Faza druga to rysunek dziecka w wieku 4 lat. Ulubionym tematem jest człowiek, dziecko rysuje linią. Pojawia się głowa (koło), oczy (punkty), nogi (dwie kreski). Rzadko pojawiają się tułów i ręce. Opisowy symbolizm tworzy dziecko w wieku 5 lub 6 lat. Postać ludzka jest już przedstawiona z dość dużą dokładnością. Schemat jest różnicowany w zależności od typu i różnic indywidualnych dziecka. W wieku 7-8 lat rysunki mają charakter 5
logiczny niż wizualny. Dziecko rysuje to, co widzi i co wie. W rysunku pojawia się sposób myślenia dziecka. Rysuje wszystko, co pamięta, lub to, czym zainteresowało się podczas rysowania danego tematu. Schemat wzbogaca o nowe szczegóły. Faza wizualnego realizmu tworzy się między 9 a 10 rokiem życia. Dziecko przechodzi z fazy rysunku z pamięci i wyobraźni w fazę rysunku z natury. Faza regresji obejmuje wiek dziecka od 11 14 lat, w tym czasie pojawia się tendencja do dokładnego przedstawienia postaci ludzkiej. Młodzież w tym okresie staje się bardziej realna i zniechęcona do rysowania, swoje emocje i przemyślenia wolą wyrazić w słowach. Faza artystyczna pojawia się około wieku lat 15, dopiero w tym czasie rysunek może być artystyczną aktywnością. Według Burta większość młodzieży nie osiąga tej fazy w ogóle. V.Lowenfeld i W.Lambert Brittain, wyróżnili następujące fazy rozwojowe rysunku dziecka: Faza bazgrot obejmuje okres od 2 4 roku życia. Dziecko w rysunku ujawnia swój rozwój emocjonalny i umysłowy. Faza ta obejmuje rysunki spontanicznych kresek aż po etap dorysowywania innych elementów, które dziecko właśnie poznało. Faza przedschematyczna - dotyczy pierwszych prób przedstawiania przedmiotu na rysunku. Pojawia się między 4 7 rokiem życia. Rysunki w tym wieku są odbiciem uformowanych pojęć, uczuć, percepcji własnego środowiska oraz cech osobowości. Rysunki i malowidła są środkiem, poprzez które dorośli mogą lepiej zrozumieć potrzeby dziecka i jego rozwój fizyczny, umysłowy, emocjonalny oraz społeczny. Rysunki dziecka w tej fazie są środkiem, za pomocą którego możemy kierować jego rozwojem i wychowaniem, a szczególnie rozwojem jego twórczych procesów. Sztuka dziecka powinna umożliwiać wyrażanie uczuć strachu, nienawiści, jak też miłości, radości itp. W takiej sytuacji wytwory dziecka będą prawidłowym wyrazem jego osobowości. V.Lowenfeld i W.Lambert Brittain twierdzą, że rozwój fizyczny ma odbicie w rysunku dziecka. 6
Faza czwarta obejmuje okres od 9 11 roku życia. Jest to początek realizmu. W tym czasie dziecko odkrywa swoją społeczną niezależność, a więc może działać i myśleć niezależnie od osób dorosłych. Schemat już przestaje być obrazem człowieka. Zmiany w rysunku zależą od intelektualnego rozwoju dziecka. Dziecko o niskim rozwoju umysłowym nie zdaje sobie sprawy ze zmian w środowisku ani też nie dostrzega różnic w spostrzeganych przedmiotach lub widzianych formach. U tych dzieci nadal występują schematy w rysunkach. Odejście od schematu i dostrzeganie rożnych szczegółów związanych z własną osobą, jak też ze środowiskiem jest najważniejszą cechą rozwojową tego okresu. W tej fazie dzieci bywają czasem bardzo krytyczne wobec swoich rysunków i obrazów, szczególnie wtedy, gdy odbiegają one od ogólnie przyjętych pojęć i wzorów. Naturalizm w rysunku nie jest więc ostatecznym celem w tej fazie rozwojowej. Niektóre dzieci nigdy nie osiągają tej fazy rozwoju rysunku. PODSTAWOWE ZASADY ANALIZY RYSUNKU Zanim rozpoczniemy gromadzenie rysunków dzieci powinniśmy znać i przestrzegać pewnych zasad. 1) Do pełnej analizy, która będzie wiarygodna potrzebna jest odpowiednia liczba rysunków danego dziecka; powinno ich być około 10. Nie można stawiać diagnozy na podstawie jednego lub dwóch rysunków. Powinniśmy obserwować przez dłuższy okres czasu jak dziecko rysuje, jakich używa kolorów. 2) Typowe tematy dotyczące rodziny to: Narysuj swoją rodzinę Narysuj wymarzona rodzinę Narysuj rodzinę Narysuj zaczarowaną rodzinę 7
3) Dziecko podczas rysowania powinno mieć do dyspozycji cały wachlarz kolorów. 4) Dorosły nie może ingerować w tworzenie rysunku, nie wolno dziecka poprawiać. 5) Słuchać uważnie komentarzy dziecka podczas rysowania. 6) Gdy dziecko skończy rysunek, należy zapytać się, kto jest na rysunku, podpisać wymienione postacie i je ponumerować według kolejności, którą dziecko je rysowało. Następnie można zadać dodatkowe pytania związane z członkami rodziny, np.: z kim najczęściej się bawisz? KOLEJNOŚĆ RYSOWANIA POSTACI Istotne jest ustalenie, kogo dziecko narysowało w pierwszej kolejności. Gdyż osoba rysowana jako pierwsza być może pełni autorytarną rolę w rodzinie i zwykle jest najważniejsza dla dziecka. Zwykle to ojciec lub matka, lecz gdy jest to rodzeństwo, to dziecko uważa, że brat / siostra jest faworyzowane przez rodziców. Jeśli na pierwszym miejscu znajdzie się dziadek lub babcia, to z nimi łączy dziecko silniejsza więź niż z rodzicami. Ostatnia zaś postać na rysunku to ta, której dziecko nie darzy silnym ładunkiem emocjonalnym. Bywa, że siebie rysuje na ostatnim miejscu, co może oznaczać, że dziecko jest świadome tego, iż nie jest numerem jeden w rodzinnej hierarchii. NAWAŻNIEJSZA OSOBA W RYSUNKU Osoba, która jest ważna dla dziecka jest najdłużej rysowana i ma wiele szczegółów. Mogą to być guziki, kolczyki, kokardki, falbanki i inne dodatkowe elementy. Osoby, które znaczą niewiele dla dziecka rysowane są w pośpiechu, mogą być przeźroczyste, niewypełnione kolorem. Kolorystyka jest ograniczona do dwóch kolorów. WIELKOŚC POSTACI Wielkość postaci w rysunku dziecka ma bardzo istotną rolę. W ten sposób dziecko wyróżnia znaczenie tej osoby i postrzega ją jako tą najważniejszą. Dobrze, 8
jeśli jest narysowana pogodnymi kolorami, w sposób szczegółowy (np.: guziki na bluzce, kokardki, wzorzysta bluza, falbanki itd.). Należy również zwrócić uwagę na oczy, usta i dłonie postaci. Powinna być uśmiechnięta a palce narysowanie łagodną linią. Jeśli zaś największa postać w rysunku jest rysowana kolorami, chłodnymi lub ciemnymi, w kombinacji czarno-czerwonej, lub tylko czarnej, czerwonej i jeśli ta sama postać rysowana jest na kolejnych rysunkach tak samo, to może oznaczać, chłodne, obojętne lub agresywne relacje dziecka z tą osobą. Należy zawsze zwracać uwagę na twarz rysowanej postaci. Negatywne zachowania dorosłych, dziecko ukazuje w twarzy w postaci, np.: mocno zaznaczonych brwi, rysowanych pod skosem, poprzez otwarte usta, wystawiony język, lub zęby, włosy rysowane grubymi kreskami przecinającymi się pod kątem ostrym, lub, gdy są zbyt długie np.: u mężczyzny który w rzeczywistości ma krótkie włosy. Kolejnym ważnym elementem są dłonie, ich wielkość i kształt palców. Negatywne cechy charakteryzują, palce są ostro zakończone, lub przypominające kłębek wełny. Jeśli dłonie lub głowa postaci została narysowana, ale po czasie namysłu, dziecko wymazało te części, oznaczać może niewłaściwe relacje dziecka z tą osobą. KOLORY CIEPŁE I CHŁODNE Do grupy kolorów ciepłych należą: czerwony, brązowy, zielony, żółty, pomarańczowy. Jeśli postacie rysowane są głównie nimi, to dziecko darzy te osoby ciepłymi uczuciami. Jeśli zaś dominują kolory należące do grupy barw chłodnych takich jak: fiolet, niebieski, szary, czarny, ciemna zieleń to postać narysowana właśnie w takiej tonacji nie jest darzona sympatią dziecka, budzi obojętność lub niechęć dziecka. Jeśli seria rysunków jest rysowana głównie kolorem czarnym, brązowym, czerwonym lub szarym, to sygnał, że w domu dziecko nie czuje się dobrze. RELACJE MIĘDZY CZŁONKAMI RODZINY Gdy wszyscy członkowie rodziny stoją obok siebie i trzymają się za ręce, to jest to idealna sytuacja rodzinna, w której wszyscy dobrze się rozumieją i traktują. Każda odległość, nawet fragment pustej kartki może stanowić granicę między 9