lek. med. Ewa Czapińska-Ciepiela Ocena częstości występowania bólów głowy u osób chorych na padaczkę. Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor Prof. dr hab. n. med. Jan Kochanowski II Wydział Lekarski Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Praca wykonana w Centrum Leczenia Padaczki i Migreny w Krakowie Kierownik Centrum: lek. med. Piotr Czapiński Kraków 2019
Streszczenie w języku polskim Osoby chore na padaczkę często cierpią także na obciążające bóle głowy, które mogą obniżać ich jakość życia. W ciągu ostatnich dwóch dekad patofizjologiczne mechanizmy leżące u podstaw padaczki i migreny były szczegółowo analizowane. Te dwie choroby neurologiczne prawdopodobnie mają wspólne tło genetyczne i wspólne elementy patofizjologii, w której istotną rolę odgrywają zaburzenia w budowie i funkcji kanałów jonowych oraz zachwianie równowagi pomiędzy działaniem neuroprzekaźników pobudzających i hamujących. Współwystępowanie padaczki i bólów głowy, a zwłaszcza migreny było w ostatnich latach badane przez wielu autorów. Wyniki dotychczas przeprowadzonych badań nad częstością występowania bólów głowy u osób chorujących na padaczkę są rozbieżne, a ich metodologia często nie pozwala na porównanie z częstością występowania bólów głowy w lokalnej populacji ogólnej. Badanie przeprowadzono w Centrum Leczenia Padaczki i Migreny w Krakowie, w którym udział wzięło 200 pacjentów z padaczką w grupie badanej oraz 200 osób z negatywnym wywiadem w kierunku padaczki w grupie kontrolnej. Wśród wszystkich uczestników badania przeprowadzono ankietę mającą na celu oszacowanie częstości i rodzaju bólów głowy występujących w ostatnim roku. W oparciu o dokumentację medyczną zebrano dane dotyczące przebiegu choroby u pacjentów z padaczką: czas trwania choroby, rodzaj padaczki, rodzaj napadów padaczkowych, częstość napadów padaczkowych w ciągu ostatniego roku, rodzaj stosowanego leczenia przeciwpadaczkowego, związek czasowy występowania bólów głowy i napadów padaczkowych. Rozpoznanie rodzaju bólu głowy postawiono na podstawie kryteriów diagnostycznych Międzynarodowej klasyfikacji bólów głowy, wydania 3. Bóle głowy w ciągu ostatniego roku występowały u 64% pacjentów z padaczką, częściej niż w grupie kontrolnej (51%) różnica znamienna statystycznie. Najczęściej występującym rodzajem bólu głowy, potwierdzonym badaniami statystycznymi, wśród osób chorych na padaczkę była migrena, która występowała u 34% pacjentów, częściej niż w grupie kontrolnej (29%). Bóle głowy, w tym również migrena, częściej występowały u kobiet. Migrena była częstsza wśród pacjentów z padaczką ogniskową, niż wśród pacjentów z padaczką uogólnioną. Odnotowano tendencję do rzadszego występowania migreny u chorych przyjmujących leki przeciwpadaczkowe stosowane w leczeniu profilaktycznym migreny (kwas walproinowy, topiramat, gabapentyna). Występowanie bólów głowy i ich rodzaj nie zależał od czasu trwania padaczki ani stosowanego leczenia przeciwpadaczkowego: mono i politerapii. W grupie 67 pacjentów, u których w ostatnim roku występowały napady padaczkowe i bóle głowy, te 2
ostatnie występowały u 87% chorych okresie międzynapadowym. Ponapadowe bóle głowy wystąpiły u 48% osób, a przednapadowe u 16% osób. Bóle głowy ponapadowe najczęściej występowały po napadach ogniskowych z zaburzeniami przytomności i po napadach tonicznoklonicznych. Najczęstszym typem ponapadowych bólów głowy była migrena. Osoby, u których występowały ponapadowe bóle głowy często cierpiały też na bóle głowy międzynapadowe. W oparciu o uzyskane wyniki wyciągnięto 5 wniosków: 1. Bóle głowy występowały częściej u osób z padaczką niż w grupie kontrolnej. Najczęstszym bólem głowy w tej grupie była migrena. 2. Bóle głowy, w tym migrena, występowały częściej u kobiet z padaczką. 3. Migrena występowała częściej u pacjentów z padaczką ogniskową niż uogólnioną. 4. Najczęściej bóle występowały pomiędzy napadami padaczkowymi. 5. Wśród ponapadowych bólów głowy również najczęstsza była migrena. 3
Streszczenie w języku angielskim People with epilepsy often suffer from bothersome headaches, which can contribute to lowering their quality of life. In the last two decades mechanisms underlying the pathophysiology of epilepsy and migraine were extensively explored. These two neurological diseases presumably have shared genetic background and pathophysiology in which essential part is played by alteration of conformation and function of ion channels and the imbalance between excitatory and suppressive neurotransmitters. Comorbidity of epilepsy and headache, migraine in particular, has been investigated by several authors in recent years. The studies conducted to date brought conflicting results and the applied methodology does not enable to compare these results to the prevalence of headaches shown in general population studies. In our study conducted in Epilepsy and Migraine Treatment Centre in Krakow, Poland, 200 consecutive patients with epilepsy and 200 people with no medical history of epilepsy were enrolled. A questionnaire regarding frequency and type of headache was performed among all participants of the study. Additionally, based on medical records, information on epilepsy duration, type of epilepsy, type of epileptic seizures, frequency of epileptic seizures in the last year, type of antiepileptic treatment and any temporal relationship between headaches and seizures was collected. The diagnosis of the type of headache were made according to The International Classification of Headache Disorders, 3 rd edition. In the last year 64% of patients with epilepsy suffered from headaches, that is more than in the control group (51%) this result was statistically significant. The most prevalent type of headache in the epilepsy group was migraine, which was diagnosed in 34% patients, more often than in the control group (29%). This result was confirmed by statystical analysis. Headaches in general and migraine among them were more prevalent in women. Migraine was diagnosed more often in patients with focal epilepsy in comparison to patients with generalised epilepsy. A tendency to less migraine was seen in patients who were taking antiepileptic drugs used in migraine prevention (valproate, topiramate, gabapentin). Prevalence of headache and its type was not related to the duration of epilepsy or type of antiepileptic treatment: mono- or polytherapy. In the group of 67 patients with both seizures and headaches present in the last year, interictal headaches were experienced by 87% of patients. Postictal headaches were reported by 48% of patients and preictal headaches by 16%. Postictal headaches occurred most frequently after focal seizures with impaired consciousness and after tonic-clonic seizures. Migraine was the 4
most frequent type of postictal headache. People with postictal headache often also suffered from interictal headache. Taking into consideration the results of the study the conclusions were made: 1. Headaches were more prevalent among people with epilepsy than in the control group. The most prevalent type of headache in the study group was migraine. 2. Headaches and migraine among them were more prevalent in women with epilepsy. 3. Migraine was more prevalent in patients with focal epilepsy then in patients with generalised epilepsy. 4. Headaches were the most frequent during the interictal period. 5. Among postictal headaches migraine was the most frequent type of headache. 5