programowe z historii klasa IV czym zajmuje się historia co najmniej dwie nauki wspomagają ce historię dawno, przeszłość tradycja, epoka, prehistoria, historia, cywilizacja w kolejności chronologic znej epoki historyczne: starożytność, ze, nowożytnoś ć, współczesno ść różne nauk wspomagają cych historię (chronologia, numizmatyk a, archeologia, genealogia, heraldyka) i wyjaśnia, czym się zajmują czym zajmuje się historyk badaniem źródeł i wskazuje na osi czasu w kolejności chronologic znej epoki historyczne: starożytność, ze, nowożytnoś ć, współczesno ść że epoki historyczne składają się na całość dziejów własnymi słowami wyjaśnia, dlaczego historię nazywamy nauczycielką życia że każda nowa epoka rozpoczyna się na skutek jakiegoś wielkiego odkrycia albo wydarzenia, takiego np., jak opanowanie przez ludzi umiejętności posługiwania
do czego służy oś czasu sposoby mierzenia czasu używane przez (klepsydra, zegar słoneczny, zegar mechaniczn znaczenia pojęcia historia nauka zajmująca się badaniem przeszłości i historia jako wszystkie wydarzenia, które kiedyś się działy jak działała klepsydra i zegar słoneczny na daty, wskazuje wiek, w jakim miało miejsce wydarzenie skróty pisanych różnicę pomiędzy prehistorią i historią jakie znaczenie miało wynalezieni e pisma potrzebę znajomości historii posługuje się osią czasu, lokalizuje daty na osi czasu określa wiek i jego połowę szereguje wydarzenia w czasie, oblicza czas między wydarzenia mi znaczenie tradycji dla ciągłości historycznej swobodnie posługuje się osią czasu, ile dni ma kalendarz gregoriański, kiedy i przez kogo został wprowadzo ny oraz co oznacza, że rok jest przestępny się ogniem, wynalezienie pisma czy narodziny Chrystusa znaczenie tradycji dla ciągłości historycznej wskazuje różnicę pomiędzy kalendarzem księżycowym i kalendarzem słonecznym 2
y itp.), ile lat liczy wiek i półwiecze że stulecie oznacza 100 lat, czyli wiek przykład znanego mu muzeum p.n.e. i n.e. co to jest źródło historyczne czym zajmuje się chronologia wiek, tysiąclecie, półwiecze rocznik, kronika opisuje, jakie wydarzenie posłużyło do podziału czasu na wydarzenia przed naszą erą i wydarzeni a naszej ery era, mit wiek, tysiąclecie, półwiecze wskazuje na osi czasu narodziny Chrystusa, czasy przed naszą erą i czasy naszej ery rodzaje źródeł historycznyc h uzasadnia, dlaczego zabytki i źródła historyczne należy chronić 3
źródeł historycznyc h rozróżnia podział źródeł historycznyc h na materialne i niematerial ne wskazuje tytuł i legendę mapy odczytuje proste informacje z mapy przy pomocy nauczyciela źródeł pisanych (kronika, roczniki, pamiętniki) źródeł materialnyc h (naczynia, broń, budowle) do czego historykowi potrzebna jest mapa co to jest legenda mapy czym jest plan miasta lub jakiegoś wydarzenia opisuje, czym zajmuje się czym zajmują się muzea, archiwa i skanseny na czym polega praca historyka różnice pomiędzy mapą historyczną a mapą geograficzn ą odczytuje proste informacje z mapy przechowyw anych w archiwach, muzeach i skansenach informacji, jakie możemy zdobyć korzystając ze źródeł historycznyc h przykładow e informacje, jakie historyk może wyczytać z mapy rodzaje map historyczna, polityczna, geograficzn a i zabezpieczać przed zniszczeniem znaczenie odkrycia grobowca Tutenchamona i podaje znalezionych tam przedmiotów samodzielnie posługuje się mapą historyczną 4
czym zajmuje się historia i na czym polega praca historyka nauk wspomagają cych historię do czego służy oś czasu co najmniej jedno muzeum wskazuje tytuł i legendę mapy kartograf tradycja, epoka, prehistoria, cywilizacja, różne znaczenia słowa historia historia jako nauka i historia jako przeszłość, to co się wydarzyło określa wiek na daty rocznej skróty: n.e. i p.n.e. źródeł historycznyc h wiek, tysiąclecie, rocznik, kronika na czym polega praca historyka nauki wspomagają ce historię (chronologia, numizmatyk a, archeologia, genealogia, heraldyka) różnice między prehistorią i historią i wyjaśnia, jakie znaczenie miało pojęcie: kartografia pojęcie: mit posługuje się osią czasu jakie wydarzenie posłużyło do podziału czasu na wydarzenia przed naszą erą i wydarzeni a naszej ery pojęcie: kartografia co najmniej jedno znane mu muzeum i skansen własnymi słowami wyjaśnia, dlaczego historię nazywamy nauczycielką życia uzasadnia, dlaczego zabytki i źródła historyczne należy chronić i zabezpieczać przed zniszczeniem samodzielnie posługuje się mapą historyczną 5
cechy osobiste i społeczne podstawowe potrzeby odczytuje informacje z legendy mapy czym jest osobowość rozróżnia cechy osobiste i społeczne wynalezienie pisma prawidłowo umieszcza daty na osi czasu odczytuje proste informacje z mapy wskazuje podobieństw a i różnice pomiędzy mapą historyczną a polityczną czym zajmują się muzea i skanseny porównuje siebie z innymi wskazuje podobieństw a i różnice z grupą rówieśnikó w co oznacza, że ludzie powinni być tolerancyjni wobec innych czego uczymy się pojęcie savoirvivre tłumaczy, na czym polega różnica między tolerancją a obojętnością wobec drugiego 6
prawa i obowiązki członków rodziny różnorodnyc h potrzeb prawa dziecka i prawa ucznia odróżnia postępowani e sprawiedliw e od niesprawiedl iwego pojęcie: społeczeńst wo zadania samorządu uczniowskie go zachowania rówieśnikó w, które mogą mieć wpływ na zachowanie innych proste uprzejmości i tolerancji co znaczy, że osobowość jest niepowtarza lna odróżnia dobro od zła jakie wartości przekazuje nam szkoła co oznacza, że rodzice są naszymi pierwszymi nauczyciela mi działalności samorządu uczniowskie go w szkole od innych pozytywnyc h i negatywny ch zachowań czym zajmuje się w szkole samorząd uczniowski i jaki ma wpływ na życie szkoły odróżnia i charaktery zuje różne potrzeby instytucje zajmujące się ochroną praw dziecka własnymi słowami przedstawia swoje miejsce w społeczeństw ie, odpowiada na pytanie, jakie ma prawa i obowiązki (jako syn/córka, uczeń, obywatel) znaczenie zaspokajania podstawowych i wyższych potrzeb w życiu dla jego intelektualnego 7
rysuje swój rodowód (najbliższej rodziny) cechy osobiste i społeczne podstawowe potrzeby wie, że istnieją prawa dziecka pamiątek rodzinnych pojęcie: genealogia rozumie znaczenie pamiątek w kultywow aniu przeszłości czym jest osobowość odróżnia cechy osobiste od cech społecznych pojęcie: społeczeńst definicję genealogia pojęcie: ród krótko omawia własnymi słowami, jaką wartość historyczną mają pamiątki rodzinne na czym polega niepowtarza lność każdego genealogia, ród wartość wie, skąd się wzięły nazwiska, jakie informacje przydatne historykowi możemy uzyskać od dziadków rysuje uproszczone drzewo genealogicz ne swojego rodu co to jest tolerancja czym zajmuje się w szkole samorząd uczniowski i jaki ma wpływ na życie szkoły wie, skąd i emocjonalneg o rozwoju pochodzenie nazwisk: Kowalski, Młynarski, Górski formułuje pytania, jakie można zadać świadkowi ważnego wydarzenia historycznego na czym polega różnica między tolerancją a obojętnością wobec drugiego pochodzenie nazwisk: Kowalski, Młynarski, 8
rysuje swój rodowód (najbliższej rodziny) pojęcie: legenda wskazuje na mapie region swojego zamieszkani a i jego stolicę wo wie, czym zajmuje się w szkole samorząd uczniowski pamiątek rodzinnych wskazuje na mapie i wymienia co najmniej trzy regiony Polski i podaje ich stolice legendy związane z początkie m państwa polskiego czym jest gwara co najmniej trzy potraw historyczną pamiątek rodzinnych pojęcie: mała ojczyzna potraw regionalnyc h opowiada o swoim regionie jako o małej ojczyźnie genezę symboli lokalnych skąd się wzięły herby się wzięły nazwiska rysuje uproszczone drzewo genealogicz ne swojego rodu opowiada o swoim regionie jako o małej ojczyźnie odszukuje w różnych źródłach i przedstawi a informacje dotyczące swojej miejscowoś ci/regionu gwar i wskazuje na mapie obszary, z których pochodzą Górski opowiada, co dla niego oznacza pojęcie małej ojczyzny i jakie miejsce uznaje za swoją małą ojczyznę 9
wskazuje na mapie i wymienia sąsiadów Polski regionalnych co naj-mniej dwa tańców regionalnych gwar i wskazuje na mapie obszary, z których pochodzą informacji na temat zwyczajów i tradycji, jakie mogą nam przekazać nasi dziadkowie pojęcie ojczyzny co najmniej trzy nazwę najbliższego muzeum regionalneg o pochodzenie polskich symboli narodowych genezę symboli lokalnych skąd się wzięły herby, jakie obyczaje i tradycje składają się na folklor (twórczość artystyczna, baśnie, legendy, przysłowia, rzeźbiarstwo, muzyka, tańce, potrawy regionalne) na czym polega stołeczny charakter Warszawy opowiada o okolicznościa ch powstania polskiego hymnu narodowego 10
polskie symbole narodowe polskie święta narodowe mniejszości narodowe zamieszkują ce Polskę co oznacza, że język polski jest naszym językiem urzędowym polskie święta narodowe, podaje ich daty wykonuje hymn Polski imię i nazwisko autora słów Mazurka Dąbrowskie go że autor melodii nie jest znany mniejszości narodowe zamieszkują mniejszości narodowe zamieszkują ce Polskę dlaczego w wielu miejscowoś ciach znajduje się ulica Warszawska dawne stolice Polski (Gniezno, Kraków) 11
legendy związane z początkie m państwa polskiego co najmniej trzy regiony Polski wskazuje na mapie region, w którym mieszka wskazuje na mapie i wymienia sąsiadów Polski polskie symbole narodowe ce Polskę, gdzie znajdują się siedziby polskiego parlamentu i prezydenta wskazuje na mapie i wymienia co najmniej trzy regiony Polski i podaje ich stolice pojęcie legendy czym jest gwara co najmniej trzy potraw regionalnyc h co najmniej dwa przykła pojęcie: mała ojczyzna potraw regionalnyc h opowiada o swoim regionie, jako o małej ojczyźnie genezę symboli lokalnych skąd się wzięły herby zna i wyjaśnia opowiada o swoim regionie, jako o małej ojczyźnie odszukuje w różnych źródłach i przedstawi a informacje dotyczące swojej miejscowoś ci/regionu gwar i wskazuje na mapie obszary, z których pochodzą genezę opowiada, co dla niego oznacza pojęcie małej ojczyzny, jakie miejsce uznaje za swoją małą ojczyznę opowiada o okolicznościa ch powstania polskiego hymnu narodowego 12
polskie święta narodowe dy tańców regionalnyc h gwar i wskazuje na mapie obszary, z których pochodzą pojęcie ojczyzny co najmniej trzy mniejszości narodowe zamieszkują ce Polskę co oznacza, że język polski jest naszym językiem urzędowym polskie święta narodowe pochodzenie polskich symboli narodowych mniejszości narodowe zamieszkują ce Polskę symboli lokalnych skąd się wzięły herby, jakie obyczaje i tradycje składają się na folklor (twórczość artystyczna, baśnie, legendy, przysłowia, rzeźbiarstwo, muzyka, tańce, potrawy regionalne) na czym polega stołeczny charakter Warszawy wymienia dawne stolice 13
zwierzęta udomowione przez i podaje ich daty wykonuje hymn Polski imię i nazwisko autora słów Mazurka Dąbrowskie go że autor melodii nie jest znany mniejszości narodowe zamieszkują ce Polskę, gdzie znajdują się siedziby polskiego parlamentu i prezydenta narzędzi wytwarzany ch przez ludzi łacińskie określenie homo sapiens Polski (Gniezno, Kraków) opowiada, jak przebiegała ewolucja, jak porównuje życie koczownicze z życiem osiadłym ludzi 14
pierwsze narzędzia używane przez opisuje na pierwotnych w jaki sposób odkrycie uprawy zboża zmieniło sposób życia ludzi pierwotnych do czego służyły żarna produkty, które stanowiły pożywienie pierwotnego, wyjaśnia, w jaki sposób człowiek je zdobywał przedstawia zajęcia ludzi pierwotnych wskazuje Biskupin na na czym polegało epokowe wydarzenie, jakim było opanowanie przez ognia w jaki sposób człowiek wykorzysty wał mięso, skórę i kości zabitych zwierząt przedstawia okoliczności zmieniała się jego postawa i mózg samodzielni dlaczego zmiana trybu życia ludzi z koczownicze go na rolniczy miała duże znaczenie dla rozwoju ludzkości znaczenie 15
osady w Biskupini e co najmniej trzy informacje o Biskupini e zwierzęta udomowion e przez pierwsze narzędzia używane przez opisuje na mapie historycznej czym się zajmowali mieszkańcy Biskupina opisuje osady w Biskupini e narzędzi wytwarzany ch przez ludzi pierwotnych w jaki sposób odkrycie uprawy zboża zmieniło odkrycia osady w Biskupini e określa epokę historyczną, w której żyli mieszkańcy Biskupina umieszcza na osi czasu wiek, w którym powstała osada w Biskupini e łacińskie określenie homo sapiens na czym polegało epokowe wydarzenie, jakim było opanowanie przez e formułuje wypowiedź ustną na temat życia ludzi w Biskupini e porównuje życie mieszkańcó w Biskupina i życie ludzi pierwotnych wskazuje podobieństw a i różnice opowiada, jak przebiegała ewolucja, jak zmieniała się jego postawa i mózg amodzielnie formułuje wypowiedź ustną na pracy archeologów dla poznania przeszłości porównuje życie koczownicze z życiem osiadłym ludzi dlaczego zmiana trybu życia ludzi z koczowniczeg o na rolniczy miała duże znaczenie dla rozwoju ludzkości 16
osady w Biskupini e co najmniej trzy informacje o Biskupini e sposób życia ludzi pierwotnych do czego służyły żarna produkty, które stanowiły pożywienie pierwotnego, wyjaśnia w jaki sposób człowiek je zdobywał przedstawia zajęcia ludzi pierwotnych wskazuje Biskupin na mapie historycznej wie, czym się zajmowali mieszkańcy Biskupina opisuje ognia w jaki sposób człowiek wykorzysty wał mięso, skórę i kości zabitych zwierząt przedstawia okoliczności odkrycia osady w Biskupini e określa epokę historyczną, w której żyli mieszkańcy Biskupina umieszcza na osi czasu wiek powstania osady w Biskupinie temat życia ludzi w Biskupini e porównuje życie mieszkańcó w Biskupina i życie ludzi pierwotnych wskazuje podobieństw a i różnice znaczenie pracy archeologów dla poznania przeszłości 17
najstarszych kronikarzy Galla Anonima, Wincentego Kadłubka i Jana Długosza legendy: o Lechu, Czechu i Rusie, o Popielu, o Piaście, o księciu Kraku i smoku wawelskim opisuje na grodu i podgrodzia osady w Biskupini e pojęcie legendy opowiada legendy o Lechu, Czechu i Rusie, o Popielu, o Piaście, o księciu Kraku i smoku wawelskim wskazuje na mapie Gniezno i Kraków wskazuje na osi chronologic znej czas, kiedy na ziemiach różnicę pomiędzy opisywanym i w kronikach postaciami legendarny mi a historyczn ymi w jaki sposób wybierano miejsce do budowy funkcje legend dla budowania tożsamości narodu polskiego oddziela fakty historyczne od legend samodzielni e wypowiada się na temat, czy legendy mogą być dla nas źródłem historyczny m nazw osad znych specjalizują najstarszych polskich kronikarzy w porządku chronologiczny m, kto według legendy dał początek dynastii piastowskiej postaci legendarnych i historycznych charakteryzuje gród jako ośrodek władzy książęcej główne grody 18
polskich budowano grody obronne gród, podgrodzie, plemię opisuje, w jaki sposób wybierano miejsce do budowy grodu i jak zabezpiecza no go przed wrogami mieszkańcó w grodu i podgrodzia wskazuje na osi chronologic znej czas, kiedy na ziemiach polskich budowano grody grodu i jak zabezpiecza no go przed wrogami kim byli panowie grodowi i kasztelano wie jaką funkcję pełniły podgrodzia cych się w określony m rzemiośle opowiada o życiu codziennym mieszkańcó w podgrodzia władcę, który zjednoczył część plemion zamieszkują cych ziemie polskie zbudowane w czasach Mieszka I 19
opisuje na znego zamku opowiada, kto mieszkał w zamku i jak ało życie codzienne mieszkańcó w zamku i podzamcza opisuje na rycerskiej obronne towary, którymi handlowano na targach odbywający ch się w podgrodzi ach z jakiego materiału budowano zamki zne czynniki, które decydowały o wyborze miejsca, w którym budowano zamek fosa, podzamcze, senior, trubadur, funkcję herbu rycerskiego opisuje przebieg turnieju rycerskiego zadania giermka co oznacza, że zamek był budowlą obronną i wymienia elementy obronne zamku (wieże, mury, na czym polegała działalność dyplomatyc zna Zawiszy Czarnego funkcję herbu rycerskiego wskazuje na mapie historycznej Polski XIV wieku co najmniej trzy zamki zne 20
zbroi narzędzia stosowane w średniowi ecznej wsi cep, radło, żarna rośliny uprawiane paź, giermek, porównuje gród i zamek wskazuje podobieństwa i różnice kto mógł zostać rycerzem cechy charakteru, jakimi powinien odznaczać się rycerz opowiada o Zawiszy Czarnym opowiada, jak ało życie codzienne na wsi znej zajęcia baszty, fosę) opisuje przebieg pasowania na rycerza danina, post, dziesięcina porównuje życie na wsi współcześni e i w średnio wieczu wskazuje podobieństw a i różnice na czym polegał ścisły związek życia codziennego zny ch chłopów z przyrodą i porami roku porównuje 21
na wsi zboże, rośliny strączkowe: bób, fasola, groch zwierzęta hodowane na wsi: bydło, kozy, owce, świnie opisuje na wsi znej najstarszych kronikarzy Galla Anonima, Wincentego Kadłubka i Jana Długosza legendy: o Lechu, Czechu chłopów do kogo należała ziemia uprawiana przez znych chłopów powinności chłopów wobec możnego pana i wobec Kościoła pojęcie legendy opowiada legendy: o Lechu, Czechu i Rusie, o Popielu, o Piaście, o księciu Kraku i smoku różnicę pomiędzy opisywanym i w kronikach postaciami legendarny mi a historycznymi w jaki sposób funkcje legend dla budowania tożsamości narodu polskiego potrafi oddzielić fakty historyczne od legend życie chłopa i rycerza w z u dlaczego chłopi mieli najmniej praw spośród wszystkich stanów najstarszych polskich kronikarzy w porządku chronologiczny m, wie, kto według legendy, dał początek dynastii piastowskiej 22
i Rusie, o Popielu, o Piaście, o księciu Kraku i smoku wawelskim opisuje na : grodu i podgrodzi a, znego zamku, rycerskiej zbroi, znej wsi opowiada, jak ało życie codzienne mieszkańcó w grodu i podgrodzi a, znego wawelskim wskazuje na mapie Gniezno i Kraków wskazuje na osi chronologic znej czas, kiedy na ziemiach polskich budowano grody, a później zne zamki gród, podgrodzie, plemię, fosa, podzamcze, senior, trubadur, paź, giermek, mieszkańcó w grodu wybierano miejsce do budowy grodu i zamku oraz, jak zabezpiecza no je przed wrogami kim byli panowie grodowi i kasztelanow ie funkcję herbu rycerskiego opisuje przebieg turnieju rycerskiego zadania giermka co oznacza, że zamek był budowlą obronną i wymienia samodzielni e wypowiada się na temat, czy legendy mogą być dla nas źródłem historyczny m nazw osad znych specjalizują cych się w określony m rzemiośle opowiada o życiu codziennym mieszkańcó w podgrodzia władcę, który zjednoczył cześć plemion zamieszkują postaci legendarnych i historycznych charakteryzuje gród, jako ośrodek władzy książęcej wskazuje na mapie historycznej Polski XIV wieku co najmniej trzy zamki zne rozumie, na czym polegał ścisły związek życia codziennego zny ch chłopów z przyrodą i porami roku dlaczego chłopi mieli najmniej praw spośród wszystkich stanów 23
zamku, znej wsi narzędzia stosowane w średniowi ecznej wsi: cep, radło, żarna rośliny uprawiane na wsi: zboże, rośliny strączkowe: bób, fasola, groch zwierzęta hodowane na wsi bydło, kozy, owce, świnie i podgrodzi a porównuje gród i zamek wskazuje podobieńst wa i różnice kto mógł zostać rycerzem cechy, jakimi powinien odznaczać się rycerz opowiada o Zawiszy Czarnym opowiada, jak ało życie codzienne na wsi znej zajęcia chłopów elementy obronne zamku (wieże, mury, baszty, fosę) opisuje przebieg pasowania na rycerza danina, post, dziesięcina cych ziemie polskie na czym polegała działalność dyplomatyc zna Zawiszy Czarnego funkcje herbu rycerskiego porównuje życie na wsi współcześni e i w średnio wieczu wskazuje podobieństw a i różnice 24
główne zakony za (benedyktyn i, cystersi, franciszkani e, dominikanie ) opisuje na średnio-wie cznego do kogo należała ziemia uprawiana przez znych chłopów powinności chłopów wobec pana i wobec Kościoła reguła zakonna, kaznodzieja, zakon, klasztor, pergamin, inicjał, miniatura opowiada o kopiowani u i pisaniu ksiąg w średniowi eczu opisuje postać św. Francisz ka opowiada o głoszonej przez nie niego nauce życie codzienne znych zakonników dlaczego duchowni genezę jasełek i przedstawi eń pasyjnych opowiada, że wprowad zili je w Kościele katolickim franciszkani e samodzielni e formułuje wypowiedź na fragmentu tekstu źródłowego wymienia zasady postępowania franciszkanów określenie benedyktyńsk a praca 25
klasztoru odróżnia na ilustracjach style architektury znej styl romański i gotycki dlaczego zne księgi były drogie na omawia katedry romańskiej i katedry gotyckiej często byli doradcami, sekretarzami i wysłannika mi dyplomatyc znymi na dworach monarchów co najmniej trzy różnice pomiędzy architekturą romańską a gotycką dlaczego ludzie w średniowi eczu odbywali pielgrzymki do miejsc świętych ustną na temat życia codziennego w zakonach znych stosuje reguła zakonna, kaznodzieja, zakon, klasztor, pergamin, inicjał wskazuje na : sklepienie krzyżowe, witraż, rozetę, portal fundator, krypta, relikwie z czego wynikała pobożność ludzi na tekstu źródłowego omawia udział szlachty i ludu w budowaniu zny ch kościołów 26
na omawia znego miasta budynków miejskich (kamienice, ratusz, kościół parafialny) do czego służył pręgierz opowiada, jak ało życie codzienne w średniowi ecznym mieście pochodzenie miast z dawnych podgrodzi zajęcia rzemieślnik ów mieszkający zróżnicowan ie mieszkańcó w znego miasta cech, burmistrz, rajca, rada miejska, pospólstwo, plebs, patrycjat kto nadawał miastom prawa miejskie za opisuje, co znajduje się w krypcie św. Leonard a w podziemi ach katedry wawelskiej pochodzenie miast z dawnych podgrodzi zajęcia rzemieślnik ów mieszkający ch w mieście znym nazw ulic, które wywodzą się od mieszkający ch tam porównuje miast współczesnych do miast zny ch wskazuje podobieństwa i różnice 27
główne zakony za (benedyktyn i, cystersi, franciszkani e, dominikanie ) na omawia znego klasztoru odróżnia na ilustracjach style architektury ch w mieście znym kto był właścicielem z nych miast reguła zakonna, kaznodzieja, zakon, klasztor, pergamin, inicjał, miniatura opowiada o kopiowani u i pisaniu ksiąg w zu dlaczego zne księgi były drogie na opisuje postać św. Francisz ka opowiada o głoszonej przez niego nauce życie codzienne znych zakonników dlaczego duchowni często byli doradcami, sekretarzami i wysłannika mi rzemieślnik ów genezę jasełek i przedstawi eń pasyjnych, wie, że wprowadzili je w Kościele katolickim franciszkani e samodzielni e formułuje wypowiedź ustną na temat życia codziennego w zakonach znych na fragmentu tekstu źródłowego wymienia zasady postępowania franciszkanów określenie benedyktyńsk a praca na tekstu źródłowego omawia udział szlachty i ludu w budowaniu zny ch kościołów porównuje miast współczesnych 28
znej romański i gotycki na omawia znego miasta omawia budowli romańskiej i gotyckiej do czego służył pręgierz opowiada, jak ało życie codzienne w średniowi ecznym mieście pochodzenie miast z dawnych podgrodzi zajęcia rzemieślnik ów mieszkający ch w średniowi ecznym dyplomatyc znymi na dworach monarchów co najmniej trzy różnice między architekturą romańską a gotycką dlaczego ludzie w średniowi eczu odbywali pielgrzymki do miejsc świętych zróżnicowan ie społeczne mieszkańcó w znego miasta cech, burmistrz, stosuje reguła zakonna, kaznodzieja, zakon, klasztor, pergamin, inicjał wskazuje na : sklepienie krzyżowe, witraż, rozetę fundator, krypta, relikwie z czego wynikała pobożność ludzi za opowiada, co znajduje się w krypcie św. do miast zny ch wskazuje podobieństwa i różnice 29
kim był Wit Stwosz na opisuje ołtarza Wita mieście kto był właściciele m znych miast opowiada, jak powstawał ołtarz mariacki rajca, rada miejska kto nadawał miastom prawa miejskie umieszcza na linii chronologic znej wiek XV i daty panowania Kazimierza Jagiellończy ka Leonarda w podziemi ach katedry wawelskiej zajęcia rzemieślnik ów mieszkający ch w średniowi ecznym mieście nazw ulic, które wywodzą się od mieszkający ch tam rzemieślnik ów opowiada, jak powstawał ołtarz Wita Stwosza kto był jego fundatorem opisuje jakie informacje o życiu mieszkańców zne go Krakowa można odnaleźć w ołtarzu Wita 30
Stwosza kim był Jan Długosz i czym się zajmował co najmniej dwóch synów Kazimierza Jagiellończy ka, późniejszych królów Polski historyk, kronikarz dziejopis, dyplomata, wychowawc a umieszcza na osi czasu wiek, detal, pracownia, rzemieślnik, artysta opisuje sposób wychowania na dworze królewskim na czym polegała działalność dyplomatyc zna Jana Długosza własnymi słowami fragment książki: Historia żółtej ciżemki przedstawio ny w podręczni ku dlaczego Jan Długosz uznawany jest za pierwszego polskiego historyka Stwosza na tekstu źródłowego i wiedzy pozapodręczni kowej wyjaśnia, dlaczego Jan Długosz podjął się spisania dziejów polskich 31
kim był Mikołaj Kopernik i jakimi dziedzinami nauki się zajmował kim był Wit Stwosz w którym żył Jan Długosz dziedziny nauki, którymi zajmował się Mikołaj Kopernik miasta, szkoły i uniwersyte ty, w których uczył się i studiował Mikołaj Kopernik uczony, astronom, astronomia, Układ Słoneczny, odkrycie naukowe opowiada, jak powstawał powiedzenie : Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię umieszcza na linii chronologic opisuje znaczenie Akademii Krakowskiej dla rozwoju polskiej nauki i podkreśla znaczenie odkrycia Mikołaja Kopernika dla rozwoju nauki opowiada, jak powstawał odróżnia astrolog i astronom jakie informacje o życiu 32
na opisuje ołtarza Wita Stwosza kim był Jan Długosz i czym się zajmował kim był Mikołaj Kopernik i jakimi dziedzinami nauki się zajmował ołtarz mariacki co najmniej dwóch synów Kazimierza Jagiellończy ka, późniejszych królów Polski historyk, kronikarz, dziejopis, dyplomata, wychowawc a, uczony, astronom, astronomia, Układ Słoneczny, odkrycie naukowe umieszcza na osi czasu wiek, w którym żył Jan Długosz znej lata panowania Kazimierza Jagiellończy ka detal, pracownia, rzemieślnik, artysta opisuje sposób wychowania na dworze królewskim na czym polegała działalność dyplomatyc zna Jana Długosza powiedzenie : Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię ołtarz Wita Stwosza kto był jego fundatorem dlaczego Jan Długosz uznawany jest za pierwszego polskiego historyka opisuje znaczenie Akademii Krakowskiej dla rozwoju polskiej nauki i podkreśla znaczenie odkrycia Mikołaja Kopernika dla rozwoju nauki mieszkańców zne go Krakowa można odnaleźć w ołtarzu Wita Stwosza na tekstu źródłowego i wiedzy pozapodręczni kowej wyjaśnia, dlaczego Jan Długosz podjął się spisania dziejów polskich odróżnia astrolog i astronom 33
na porównuje strój szlachecki i magnacki na porównuje dworu szlacheckieg o i pałacu magnackieg o miasta, szkoły i uniwersytet y, w których uczył się i studiował Mikołaj Kopernik zaznacza na osi chronologic znej wieki: XVI i XVII przywileje, pospolite ruszenie, szlachta, czeladź, magnateria jakie obowiązki i przywileje miała szlachta, kto pracował w gospodars czym szlachta wyróżniała się spośród innych stanów czym różniła się magnateria od szlachty opowiada, jak ało życie codzienne w folwarku szlacheckim formułuje wypowiedź ustną na temat różnorodnoś ci stanu szlacheckieg o znacznie magnaterii w życiu politycznym i kulturalny m Rzeczyposp olitej z jakiej grupy społeczeństwa zne go wyłoniła się szlachta zbiera z różnych źródeł informacje na temat polskiej magnaterii wymienia najbardziej znane rody magnackie w Rzeczypospo litej XVII wieku 34
na omawia Łazienek Królewskich postacie Ignacego Krasickiego, Bernarda Bellotta, Grzegorza Piramowicz a twach należących do szlachty zasługi króla Stanisława Augusta Poniatowski ego dla rozwoju kultury i nauki polskiej czym były obiady czwartkowe i kto był na nie zapraszany kim byli Ignacy Krasicki, Grzegorz Piramowicz, Bernardo Bellotto, zwany Canalettem umieszcza znaczenie założenia Szkoły Rycerskiej dla rozwoju szkolnictwa w Polsce znaczenie powołania Komisji Edukacji Narodowej dla rozwoju szkolnictwa w Polsce opowiada, jak ało życie codzienne w osiemnast owiecznej Warszawie postacie Ignacego Krasickiego, opowiada o rozwoju kultury polskiej w czasach panowania Stanisława Augusta Poniatowski ego na obrazów Bernarda Bellotta (Canaletta) opisuje życie codzienne w Warszawie XVIII wieku 35
na opisuje i życie codzienne w dziewiętn a-stowieczn ym mieście wynalazki XIX wieku, jakich używamy do dzisiaj (np. żarówka, rower, aparat fotograficzn y) na osi czasu wiek XVIII i jego drugą połowę czas panowania Stanisława Augusta Poniatowski ego udogodnień miejskich wprowadzo nych w XIX wieku wynalazki i osiągnięcia techniki XIX wieku opowiada, kim byli Ignacy Łukaszewic z, William Murdock, Tomasz Edison, jak zmieniło się Grzegorza Piramowicz a, Bernarda Bellotta oraz opisuje ich dokonania porównuje życie ludzi w XIX wieku i we wcześniejsz ych epokach znaczenie wynalezieni a parowozu genezę powstania fabryk i nowej klasy społecznej robotników opisuje zmiany w sposobac h podróżowan ia w XIX wieku wpływ wynalazków na poprawę jakości życia ludzi w XIX wieku 36
na porównuje strój szlachecki i magnacki na porównuje dworu szlacheckieg o i pałacu magnackieg o na omawia Łazienek Królewskich postacie życie codzienne ludzi w XIX i na początku XX wieku przywileje, pospolite ruszenie, szlachta, czeladź, magnateria opisuje, jakie obowiązki i przywileje miała szlachta, kto pracował w gospodars twach należących do szlachty zasługi króla Stanisława Augusta czym szlachta wyróżniała się spośród innych stanów czym różniła się magnateria od szlachty opowiada, jak ało życie codzienne w folwarku szlacheckim znaczenie założenia Szkoły Rycerskiej dla rozwoju szkolnictwa opowiada o różnorodn ości stanu szlacheckieg o znacznie magnaterii w życiu politycznym i kulturalny m Rzeczyposp olitej opowiada o rozwoju kultury polskiej w czasach panowania Stanisława Augusta Poniatowski ego genezę z jakiej grupy społeczeństwa zne go wyłoniła się szlachta na obrazów Bernarda Bellotta, zwanego Canalettem, opisuje życie codzienne w Warszawie w XVIII wieku wpływ wynalazków na poprawę jakości życia ludzi w XIX wieku 37
Ignacego Krasickiego, Bernarda Bellotta i Grzegorza Piramowicz a, jako wybitnych osobistości czasów króla Stanisława Augusta Poniatowski ego wynalazki XIX wieku, których używamy do dzisiaj na omawia zmiany, jakie dokonały się w XIX wieku w życiu mieszkańcó Poniatowski ego dla rozwoju kultury i nauki polskiej czym były obiady czwartkowe i kto był na nie zapraszany kim byli Ignacy Krasicki, Grzegorz Piramowicz, Bernardo Bellotto, zwany Canalettem umieszcza na osi czasu wiek XVIII i jego drugą połowę czas panowania Stanisława Augusta w Polsce znaczenie powołania Komisji Edukacji Narodowej dla rozwoju szkolnictwa w Polsce opowiada, jak ało życie codzienne w osiemnast owiecznej Warszawie postacie Ignacego Krasickiego, Grzegorza Piramowicz a, Bernarda Bellotto oraz opisuje ich dokonania porównuje życie ludzi w XIX powstania fabryk i nowej klasy społecznej robotników opisuje zmiany w sposobac h podróżowan ia w XIX wieku 38
w miast Poniatowski ego udogodnień miejskich wprowadzo nych w XIX wieku wynalazki i osiągnięcia techniki XIX wieku opowiada, kim byli Ignacy Łukaszewic z, William Murdock, Tomasz Edison zmiany w życiu codziennym ludzi na przełomie XIX i XX wieku wieku i we wcześniejsz ych epokach znaczenie wynalezieni a parowozu 39
40