ACTA FAUNISTICA 2 Opole 31 XII 2010

H E T E R O P T E R A P O L O N I A E ACTA FAUNISTICA 2 Opole 31 XII 2010 Redakcja (Editorial): Prof. dr hab. Jerzy A. Lis (Redaktor Naczelny, Uniwersytet Opolski) Prof. dr hab. Jacek Gorczyca (Uniwersytet Śląski) Dr Grzegorz Tończyk (Uniwersytet Łódzki) Dr Dariusz Ziaja (Sekretarz, Uniwersytet Opolski) Adres redakcji (Editorial address): Heteroptera Poloniae Acta Faunistica Prof. dr hab. Jerzy A. Lis Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski [Department of Biosystematics, Opole University] Oleska 22, 45-052 Opole e-mail: cydnus@uni.opole.pl Na okładce (front cover): Elasmostethus interstinctus (Linnaeus, 1758) [Pentatomoidea: Acanthosomatidae]; Górny Śląsk, Katowice, 26.09.2010, leg. L. Kruszelnicki. CeStuBio, Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski, 2010

2 H E T E R O P T E R A P O L O N I A E ACTA FAUNISTICA 2 Opole 31 XII 2010 SPIS TREŚCI CONTENTS ZIAJA J.D., MAZUR M.A. Nowe stanowiska Tritomegas sexmaculatus (Rambur, 1839) (Hemiptera: Heteroptera: Cydnidae) na Dolnym Śląsku [New records of Tritomegas sexmaculatus (Rambur, 1839) (Hemiptera: Heteroptera: Cydnidae) in Lower Silesia]....................... MAZUREK J. Prześwietlik platanowy Corythucha ciliata (Say, 1832) (Hemiptera: Heteroptera: Tingidae) we Wrocławiu (Dolny Śląsk) [Sycamore lace bug Corythucha ciliata (Say, 1832) (Hemiptera: Heteroptera: Tingidae) in Wrocław (Lower Silesia)]............................... LIS B. Uwagi o materiale typowym Emblethis verbasci f. hedickei Michalk, 1938 (Hemiptera: Heteroptera: Rhyparochromidae) [Remarks on the type material of Emblethis verbasci f. hedickei Michalk, 1938 (Hemiptera: Heteroptera: Rhyparochromidae)]......................... HEBDA G., DZIABASZEWSKI A., KUPCZAK M. Nowe stanowiska wtyka amerykańskiego Leptoglossus occidentalis Heidemann, 1910 (Hemiptera: Heteroptera: Coreidae) w Polsce [New localities of Leptoglossus occidentalis Heidemann, 1910 (Hemiptera: Hetereoptera: Coreidae) in Poland].................................................... KORCZ A. Nowe stanowiska rzadziej spotykanych w Polsce gatunków pluskwiaków różnoskrzydłych (Hemiptera: Heteroptera) [New records of bugs rarely collected in Poland (Hemiptera: Heteroptera)].... HEBDA G., MAZUR M.A. Pierwsze stanowisko Rhaphigaster nebulosa (Poda, 1761) (Hemiptera: Heteroptera: Pentatomidae) na Dolnym Śląsku [First record of Rhaphigaster nebulosa (Poda, 1761) (Hemiptera: Heteroptera: Pentatomidae) in Lower Silesia]......................... LIS B. Pluskwiaki różnoskrzydłe (Hemiptera: Heteroptera) rezerwatu leśno-stepowego Bielinek nad Odrą i jego okolic (Pojezierze Pomorskie) [True-bugs (Hemiptera: Heteroptera) of the forest-steppe nature reserve Bielinek on the Odra river and its vicinity (Pomeranian Lakeland)....... 3 7 11 15 19 35 37

3 Nowe stanowiska Tritomegas sexmaculatus (Rambur, 1839) (Hemiptera: Heteroptera: Cydnidae) na Dolnym Śląsku DARIUSZ J. ZIAJA 1, MIŁOSZ A. MAZUR 2 Centrum Studiów nad Bioróżnorodnością, Katedra Biosystematyki Uniwersytet Opolski, 45-052 Opole, ul. Oleska 22 e-mail: 1 d.ziaja@uni.opole.pl, 2 milosz@uni.opole.pl Abstract. [New records of Tritomegas sexmaculatus (Rambur, 1839) (Hemiptera: Heteroptera: Cydnidae) in Lower Silesia]. Three new records of Tritomegas sexmaculatus from Lower Silesia are presented. Notes on its host plants are also provided. Wstęp W faunie Polski palearktyczny rodzaj Tritomegas Amyot et Serville, 1843 (Heteroptera: Cydnidae) reprezentowany jest przed dwa gatunki: T. bicolor (L.) i T. sexmaculatus (Ramb.) (J. A. Lis 1989, 1997). Do niedawna występowanie T. sexmaculatus w naszym kraju uznawano za wątpliwe i wymagające potwierdzenia (Gorczyca 2004). Badania prowadzone od 2007 roku na terenie Dolnego i Górnego Śląska dostarczyły nowych informacji na temat rozmieszczenia i biologii tego gatunku (J. A. Lis i Ziaja 2008, 2009). Analiza zasobów internetowych wskazujących na występowanie T. sexmaculatus w innych rejonach Polski pozwoliła na zlokalizowanie stanowisk na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej oraz Nizinie Mazowieckiej (J. A. Lis i Ziaja 2009). Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 3-6 Opole, 31 XII 2010.

4 Nowe stanowiska z Niziny Wielkopolsko- Kujawskiej, jak i dotychczas najbardziej na północ wysunięte (okolice Radunia) podaje Bunalski et al. (in litt.). Stale prowadzone badania terenowe mające na celu pozyskanie materiału do analiz zmienności cech molekularnych, doprowadziły do odkrycia kolejnych, dotąd nie opisywanych stanowisk T. sexmaculatus. Rys. Stanowiska Tritomegas sexmaculatus (Rambur, 1839) w Polsce (stanowiska literaturowe czarne romby; nowe stanowiska na Dolnym Śląsku - czerwone kółka). Fig. Known localities of Tritomegas sexmaculatus (Rambur, 1839) in Poland (black rhombs literature data, red circles new records in Lower Silesia). Nowe stanowiska (Rys.) Dolny Śląsk: Wrocław [XS36], 51 o 04 N 16 o 57 E, przy ul. Avicenny, 1 imago, 19.08.2010, zbiorowisko ruderalne, na Ballota nigra L., leg. D. J. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 3-6. Opole, 31 XII 2010.

5 Ziaja; Głogówek [YR08], trawnik w Parku Zamkowym, 4 imagines, 21.05.2010, leg. M. A. Mazur; Mieszkowice [XR78], murawy ostnicowe, 1 imago 24.05.2010, leg. M. A. Mazur. Uwagi Opisane w pracy stanowisko z Wrocławia potwierdza poprzednie doniesienia (J. A. Lis i Ziaja 2009) o występowaniu T. sexmaculatus na terenie tego miasta. Interesujące dla poznania biologii tego gatunku obserwacje poczyniono w czasie eksploracji stanowiska w Głogówku. Na stanowisku tym zauważono imagines T. sexmaculatus na wierzchołkach kłosów traw; zastanawiający jest fakt, że w pobliżu nie występowała Ballota nigra, ani żadna inna znana z literatury roślina żywicielska tego gatunku. Liczba zaobserwowanych okazów zdaje się sugerować, iż przebywały one tam dłużej i żerowały od pewnego czasu. Podane informacje wymagają dokładniejszych obserwacji, gdyż możliwość żerowania na innych roślinach, niż te podawane w literaturze wydaje się całkowicie prawdopodobna (przegląd roślin żywicielskich J. A. Lis i Ziaja 2008). Piśmiennictwo B u n a l s k i M., K o r c z A., S i e n k i e w i c z P. (w druku) Pluskwiaki rożnoskrzydłe (Hemiptera: Heteroptera) północno-zachodniej Polski. 1. Rozmieszczenie gatunkow z rodzaju Tritomegas Amyot et Serville, 1843 (Cydnidae). Wiadomości Entomologiczne. G o r c z y c a J. (2004) Pluskwiaki różnoskrzydłe (Heteroptera). [w:]. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I., Skibińska E. Fauna Polski Charakterystyka i wykaz gatunków. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa, 509 ss. L i s J. A. (1989) Shield-bugs of Poland (Heteroptera, Penatatomoidea) a faunistic review. I. Plataspidae, Thyreocoridae, Cydnidae, Scutelleridae and Acanthosomidae. Polskie Pismo Entomologiczne 59: 27-83. L i s J. A. (1997) Plataspidae, Thyreocoridae i Cydnidae. Klucze do oznaczania owadów Polski, Część XVIII Pluskwiaki różnoskrzydłe- Heteroptera. Zeszyt 12: 28 ss. Polskie Towarzystwo Entomologiczne. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 3-6 Opole, 31 XII 2010.

6 L i s J. A., Z i a j a D. J. (2008) Nowe dane o występowaniu i biologii Tritomegas sexmaculatus (Rambur, 1839) (Hemiptera: Heteroptera: Cydnidae) w Polsce. Nature Journal (Opole Scientific Society) 41: 111-116. L i s J. A., Z i a j a D. J. (2009) Zmiany zasięgu Tritomegas sexmaculatus (Rambur, 1838) (Hemiptera: Heteroptera: Cydnidae) w Polsce efektem zmian klimatycznych? Nature Journal (Opole Scientific Society) 42: 123-128. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 3-6. Opole, 31 XII 2010.

7 Prześwietlik platanowy Corythucha ciliata (Say, 1832) (Hemiptera: Heteroptera: Tingidae) we Wrocławiu (Dolny Śląsk) JANUSZ MAZUREK 51-354 Wrocław, ul. Litewska 32/9 e-mail: januszmaz@gmail.com http://www.klinikaroslin.com Abstract. [Sycamore lace-bug Corythucha ciliata (Say, 1832) (Hemiptera: Heteroptera: Tingidae) in Wrocław (Lower Silesia)] Two new localities of Corythucha ciliata from Poland and notes on the biology of this species are presented. W roku 2009, w sierpniu, na liściach platanów zachodnich (Platanus x hispanica Acerifolia ) rosnących wzdłuż nadbrzeża Odry przy Bulwarze Józefa Zwierzyckiego we Wrocławiu (E 17 o 1 48, N 51 o 6 57 E 17 o 1 38, N 51 o 6 59 ) na wysokości 78-93 m n.p.m stwierdzono uszkodzenia spowodowane przez do niedawna nieznanego w naszych warunkach pluskwiaka z rodziny prześwietlikowatych (Tingidae) jakim jest Corythucha ciliata (Say). W Polsce gatunek ten po raz pierwszy został opisany na podstawie dwóch okazów, samca i samicy, przypadkowo odłowionych na szybie autobusu miejskiego we Wrocławiu na Karłowicach (B. Lis 2009). W takiej sytuacji autorka zasugerowała, że miejsce ich odłowu niekoniecznie musi pokrywać się z miejscem ich faktycznego występowania. We wskazanej lokalizacji osobniki dorosłe i nimfy żerowały po spodniej stronie liści platanów przede wszystkim wzdłuż ich nerwu głównego (Fot. 1). Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 7-10. Opole, 31 XII 2010.

8 Największe nasilenie owadów zanotowano na drzewach rosnących w bezpośrednim sąsiedztwie ul. Pomorskiej, jednej z ważniejszych arterii komunikacyjnych Wrocławia. C. cilliata to gatunek inwazyjny i w literaturze często podkreśla się rolę transportu drogowego, jako jednego z ważniejszych czynników odpowiedzialnych za rozprzestrzenianie się gatunków inwazyjnych szczególnie na większe odległości, chociaż owady dorosłe tego gatunku są uważane za dobrych lotników (Halbert i Meeker 1998). Przy współudziale wiatru mogą przelatywać nawet na wiele kilometrów. Fot. 1-4. Nimfy i dorosłe osobniki Corythucha ciliata (Say, 1832) na liściach i korze platanów we Wrocławiu. Phot. 1-4. Nymphs and adults of Corythucha ciliata (Say, 1832) on leaves and bark of plane trees in Wrocław. Jeszcze w tym samym roku, we wrześniu, obecność owadów zaobserwowano również na liściach platanów rosnących na terenie Wrocławskiego Ogrodu Zoologicznego (Fot. 2-3), dokumentując tym samym defi- Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 7-10. Opole, 31 XII 2010.

9 nitywnie możliwość jego żerowania na platanach rosnących w naszych warunkach klimatycznych. Rozproszony charakter stanowisk występowania gatunku może wskazywać, że owad ten pojawił się na terenie Wrocławia już jakiś czas temu, jednak z uwagi na małe nasilenie dotychczas pozostał nie zauważony. W grudniu poczyniono dodatkowe, wstępne obserwacje nad możliwością zimowania gatunku. Z pierwszych, choć dość pobieżnych obserwacji wynika, że podobnie jak w innych krajach C. cilliata zimuje w postaci imago pod korą zasiedlonych drzew (Halbert i Meeker 1998; Oszi et al. 2005; Rojht et al. 2009). Praktycznie we wszystkich lokalizacjach objętych obserwacją, pod korą platanów stwierdzono przynajmniej po kilka osobników tego gatunku (Fot. 4). Dane co do jego możliwości przezimowania są rozbieżne. Według części autorów (Halbert i Meeker 1998) gatunek jest w stanie przetrwać zimy do temp 10 o C. W warunkach klimatu przejściowego typowego dla naszego kraju, szczególnie w niektóre lata może okazać się to niewystarczające. Istnieją jednak doniesienia, że C. cilliata przeżywa w temperaturach do 24 o C (Rojht et al. 2009). Zdolność przetrwania gatunku w skrajnych warunkach zimowych wydaje się być podstawowym czynnikiem, od którego będzie zależała możliwość trwałego zadomowienia się tego owada na platanach rosnących w Polsce. Piśmiennictwo H a l b e r t E. S., M e e k e r J. R. (1998) The Sycamore Lace Bug, Corythucha ciliata (Say) (Hemiptera: Tingidae). Florida Department of Agriculture & Consumer Services, Division of Plant Industry, Entomology Circular 387. L i s B. (2009) Corythucha ciliata (Say, 1832) (Hemiptera: Heteroptera: Tingidae) gatunek pluskwiaka nowy dla fauny Polski. Opole Scientific Society, Nature Journal 42: 119-122. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 7-10. Opole, 31 XII 2010.

10 O s z i B., L a d a n y i M., H u f n a g e l L. (2005) Population dynamics of the sycamore lace bug, Corythucha cilliata (Say) (Heteroptera: Tingidae) in Hungary. Applied Ecology and Environmental Research 4(1): 135-150. R oj h t H., M e s k o A., V i d r i h M., T r d a n S. (2009) Insecticidal activity of four different substances against larvae and adults of sycamore lace bug (Corythucha ciliata [Say], Heteroptera, Tingidae. Acta agriculturae Slovenica 93 (1): 31-36. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 7-10. Opole, 31 XII 2010.

11 Uwagi o materiale typowym Emblethis verbasci f. hedickei Michalk, 1938 (Hemiptera: Heteroptera: Rhyparochromidae) BARBARA LIS Zakład Zoologii Bezkręgowców, Katedra Biosystematyki Uniwersytet Opolski, 45-052 Opole, ul. Oleska 22 e-mail: canta@uni.opole.pl Abstract. [Remarks on the type material of Emblethis verbasci f. hedickei Michalk, 1938 (Hemiptera: Heteroptera: Rhyparochromidae)]. Notes on the type material (the only preserved syntype) of Emblethis verbasci f. hedickei, described from Bielinek on the Odra river by Michalk in 1938, and deposited in the Biology Centre Linz (Austria) are presented. Syntypes of this form were regarded as presumably lost in the Catalogue of the Heteroptera of the Palaearctic Region, volume 4, Pentatomomorpha I edited by Aukema & Rieger (2001). Presently studied syntype (male) confirmed that it actually represented a dark form of Emblethis verbasci (Fabricius, 1803). Wstęp W 1937 roku niemiecki entomolog Otto Michalk stwierdził na murawach piaskowych porastających wydmy lądowe w pobliżu miejscowości Bielinek (niem. Bellinchen) na Pojezierzu Pomorskim bardzo liczną populację ciemnej formy gatunku Emblethis verbasci (Fabricius, 1803) (Michalk 1938), obecnie reprezentującego rodzinę Rhyparochromidae (nadrodzina Lygaeoidea). Ówczesna miejscowość Bellinchen, w której Otto Michalk prowadził badania, ze względu na swoje walory przyrodnicze, była włączona do powołanego w 1927 roku rezerwatu przyrody o nazwie Das v. Keudell sche Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 11-14. Opole, 31 XII 2010.

12 Naturschutzgebiet Bellinchen a. d. Oder (Solger et al. 1927, za Buchholzem 2008). Forma ta została opisana przez niego jako Emblethis verbasci forma hedickei; do niedawna sądzono, że materiał typowy (syntypy) będący podstawą jej opisu najprawdopodobnie zaginął i tak też został on potraktowany w czwartym tomie Katalogu Palearktycznych Heteroptera (Péricart 2001). Fot. Syntyp (samiec) Emblethis verbasci f. hedickei Michalk, 1938 oraz wszystkie dołączone do niego etykietki (ze zbiorów Biologiezentrum Linz ). Phot. Male syntype of Emblethis verbasci f. hedickei Michalk, 1938 with all presently attached labels (from the collection of the Biology Centre Linz ) Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 11-14. Opole, 31 XII 2010.

13 Ze względu na fakt, że kilka lat temu (B. Lis i J. A. Lis 2002) w Słowińskim Parku Narodowym na tzw. wydmach szarych został odkryty nieznany do tej pory w naszym kraju E. duplicatus Seid. (gatunek morfologicznie bardzo zbliżony do E. verbasci), ważnym stało się odnalezienie syntypów formy opisanej przez Michalka (1938) oraz sprawdzenie, czy rzeczywiście należy ona do E. verbasci, czy do nieznanego wówczas, a opisanego dopiero w 1963 roku (Seidenstücker 1963) pokrewnego E. duplicatus. W odnalezieniu, jak się wydaje, jedynego zachowanego do dzisiejszych czasów syntypu formy opisanej przez Michalka (1938), pomogły działania grupy entomologów austriackich, którzy podjęli się trudu skatalogowania wszystkich typów opisowych znajdujących się w zbiorach Biologiezentrum w Linz (Schwarz-Waubke et al. 2003). Dzięki uprzejmości kuratora zbiorów entomologicznych tej instytucji, Fritza Gusenleitnera, autorka miała możliwość przebadania jedynego zachowanego syntypu tej formy. Przebadany materiał typowy Syntyp (samiec) (Fot.): Bellinchen a. d. Oder, 11. 9.37, Michalk ; Embl. verbasci f. hedickei Michalk, Michalk det. 1937 ; Paratype. Uwagi Cechy morfologiczne oraz struktura kapsuły genitalnej wykazały, że forma opisana przez Michalka (1938) jest rzeczywiście ciemną odmianą barwną E. verbasci; potwierdziło to tym samym prawidłowość umieszczenia jej w synonimach tego ostatniego gatunku (Péricart 2001). Piśmiennictwo B u c h h o l z L. (2008) Sprężyki (Coleoptera: Elateridae, Eucnemidae, Throscidae) rezerwatu leśno-stepowego Bielinek nad Odrą charakterystyka i geneza fauny. Wiadomości Entomologiczne 27: 195-258. L i s B., L i s J. A. (2002) Emblethis duplicatus Seidenstücker, 1963 (Hemiptera: Heteroptera: Rhyparochromidae) a ponto-mediterranean species new for the Polish fauna. Polskie Pismo Entomologiczne 71: 317-321. M i c h a l k O. (1938) Über eine neue Form von Emblethis verbasci F. (Hem. Heteropt.). Märkische Tierwelt 3: 295-296. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 11-14. Opole, 31 XII 2010.

14 P é r i c a r t J. (2001) Family Lygaeidae Schilling, 1829 Seed-bugs [w:]. Aukema B., Rieger Ch. Catalogue of the Heteroptera of the Palaea rctic Reg ion, volume 4. P entatomomorpha I. The Netherlands Entomological Society, Wageningen, i-xiv, 366 ss. S c h w a r z W a u b k e M., S c h w a r z M., G u s e n l e i t n e r F., G u s e n- l e i t n e r J., M a l i c k y M., M a l i c k y R u z i c k a H., V o g t e n h u b e r P. (2003) Insekten-Typen am Biologiezentrum Linz. Teil I. Beitrag zur Naturkunde Oberösterreichs 12: 407-450. S e i d e n s t ü c k e r G. (1963) Über die Emblethis-Arten Kleinasiens (Heteroptera, Lygaeidae). Acta Entomologica Musei Nationalis Pragae 35: 649-665. S o l g e r F., H u e c k K., H e d i c k e H., K l o s e H. (1927) Das v. Keudell sche Naturschutzgebiet Bellinchen a. d. Oder. Verlag von Neumann, Neudamm. Xi, 88 ss. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 11-14. Opole, 31 XII 2010.

15 Nowe stanowiska wtyka amerykańskiego Leptoglossus occidentalis Heidemann, 1910 (Hemiptera: Heteroptera: Coreidae) w Polsce GRZEGORZ HEBDA 1, ANDRZEJ DZIABASZEWSKI 2, MACIEJ KUPCZAK 3 1 Zakład Ewolucji i Ekologii Zwierząt, Katedra Biosystematyki Uniwersytet Opolski, 45-052 Opole, ul. Oleska 22 2 Os. Piastowskie 54/14, 61-154 Poznań 3 ul. Jana Pawła II 28, 34-326 Pietrzykowice e-mail: 1 grzesio@uni.opole.pl Abstract. [New localities of Leptoglossus occidentalis Heidemann, 1910 (Hemiptera: Heteroptera: Coreidae) in Poland]. New records of Leptoglossus occidentalis from three different localities in Poland are presented. Wstęp Wtyk amerykański Leptoglossus occidentalis Heidemann, 1910 jest gatunkiem inwazyjnym, powodującym szkody w drzewach iglastych. Naturalny jego zasięg obejmował południową Kanadę, zachodnią część Stanów Zjednoczonych i Meksyk. Od roku 1999, kiedy to został po raz pierwszy stwierdzony w Europie, we Włoszech, szybko rozprzestrzenia sie po kontynencie europejskim, zdobywając kolejne państwa na zachodzie i południu. W Polsce został odkryty w roku 2007 na dwóch stanowiskach we Wrocławiu na Dolnym Śląsku i w Miechowie na Wyżynie Małopolskiej (J.A. Lis i Gubernator 2008; B. Lis et al. 2008). Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 15-18 Opole, 31 XII 2010.

16 Poniżej podajemy trzy jego nowe stanowiska (Rys.), w tym pierwsze dla Niziny Kujawsko-Wielkopolskiej, będące najbardziej na północ wysuniętym stanowiskiem tego gatunku w Polsce oraz pierwsze dla Beskidu Zachodniego. Rys. Stanowiska Leptoglossus occidentalis w Polsce (czarne kółka - stanowiska znane z literatury, czerwone kółka nowe stanowiska) Fig. Localities of Leptoglossus occidentalis in Poland (black circles literature data, red circles new records). Nowe stanowiska (Rys.) Dolny Śląsk: Suchy Bór [BB91] k. Opola, 1 ex., 26.09.2010, na ziemi pod Larix sp., leg. M. Hebda; 1 ex., 26.10.2010, na strychu budynku mieszkalnego, leg. G. Hebda; 1 ex., 29.10.2010, na ogrodzie (Fot. 1), leg. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 15-18. Opole, 31 XII 2010.

17 M. Hebda; 1 ex., 25.11.2010, na strychu budynku mieszkalnego, leg. J.A. Lis. Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Poznań, Osiedle Batorego [XU30], 1, 05.12.2008, nad okapem szklanym przy drzwiach wejściowych do bloku, leg. A. Dziabaszewski (Fot. 2). Beskid Zachodni: Kocoń [CA80] k. Żywca, 1 ex., 28.11.2009, złapany na murze budynku, leg. M. Kupczak. Fot. 1. Leptoglossus occidentalis, Suchy Bór. Fot. G. Hebda Phot. 1. Leptoglossus occidentalis, Suchy Bór. Phot. G. Hebda Uwagi Wszystkie powyższe jesienne obserwacje tego gatunku miały miejsce wewnątrz budynków, lub w bezpośrednim ich sąsiedztwie. Potwierdza to często przytaczane w literaturze twierdzenie o powszechnym wykorzystywaniu przez wtyka amerykańskiego budynków do przezimowania imagines (vide: B. Lis et al. 2008). Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 15-18 Opole, 31 XII 2010.

18 Fot. 2. Leptoglossus occidentalis, Poznań. Fot. J. Musiał. Phot. 2. Leptoglossus occidentalis, Poznań, Phot. J. Musiał. Podziękowania Serdecznie dziękujemy Małgorzacie Hebda i prof. Jerzemu Lisowi za udostępnienie okazów, a Pani doc. Alicji Korcz za pomoc w powstaniu pracy. Piśmiennictwo L i s J. A., L i s B., G u b e r n a t o r J. (2008) Will the invasive western conifer seed bug Leptoglossus occidentalis Heidemann (Hemiptera: Heteroptera: Coreidae) seize all of Europe? Zootaxa 1740: 66-68. L i s B., S t r o i ń s k i A., L i s J. A. (2008) Heteroptera Poloniae 1. Coreoidea: Alydidae, Coreidae, Rhopalidae, Stenocephalidae. Centrum Studiów nad Bioróżnorodnością, Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski, Opole, 157 ss. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 15-18. Opole, 31 XII 2010.

19 Nowe stanowiska rzadziej spotykanych w Polsce gatunków pluskwiaków różnoskrzydłych (Hemiptera: Heteroptera) ALICJA KORCZ 61-442 Poznań, ul. Łozowa 91/8 e-mail: alicja.korcz@gmail.com Abstract. [New records of bugs rarely collected in Poland (Hemiptera: Heteroptera)]. Notes on sixteen species of terrestrial bugs rarely collected in Poland are presented. The occurrence of Cardiastethus fasciiventris (Garbiglietti) (Anthocoridae) in Poland is confirmed (the species was hitherto known only from a single old specimen collected from Silesia ). Wstęp Od wielu lat prowadzę obserwacje nad występowaniem pluskwiaków różnoskrzydłych (Heteroptera) w Polsce, zwłaszcza gatunków ciekawszych i rzadziej spotykanych. Celem tych obserwacji jest uzupełnianie danych o ich występowaniu w naszym kraju oraz utrwalanie ich na zdjęciach. Podczas fotografowania pluskwiaków w terenie, można czasami znaleźć bardzo ciekawe gatunki, rzadko wpadające do czerpaka lub parasola entomologicznego. Niektóre z zebranych gatunków pluskwiaków przedstawiono w niniejszej pracy. W opracowaniu uwzględniono aktualną nomenklaturę zgodną z Catalogue of the Heteroptera of the Palearctic Region (Aukema i Rieger 1996, 1999, 2001, 2006). Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 19-34. Opole, 31 XII 2010.

20 Dane faunistyczne Anthocoridae: Lyctocorinae Cimicomorpha Cardiastethus fasciiventris (Garbiglietti, 1869) Góry Świętokrzyskie: Huta Szklana (EB03), 18.09.20010, 1 (fot. 1) przy strząsaniu z Picea abies wpadł do parasola entomologicznego, leg. A. Korcz, det. B. Lis. Gatunek ten był do tej pory podany tylko raz ogólnikowo ze Śląska, na podstawie okazu znajdującego się w Muzeum Przyrodniczym w Berlinie (Péricart 1972). Samiec zebrany w Hucie Szklanej potwierdza jego występowanie w naszym kraju. Fot. 1. Cardiastethus fasciiventris, samiec [male] (2 mm) (fot. A. Korcz). Nabidae: Prostemmatinae Prostemma aeneicolle Stein, 1857 Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Pszczew (WU51), miejscowość położona na granicy województwa lubuskiego i wielkopolskiego, 29.08.2005, 1 (fot. 2) w Ośrodku wypoczynkowym, na drodze między zabudowaniami a jeziorem Szarcz, leg. et det. A. Korcz. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 19-34. Opole, 31 XII 2010.

21 Gatunek ten należy do pluskwiaków niezbyt często odławianych w Polsce; nowy dla Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Fot. 2. Prostemma aeneicolle, samica [female] (11 mm) (fot. A. Korcz). Nabidae: Nabinae Himacerus major (A. Costa, 1842) Pobrzeże Bałtyku: Słowiński Park Narodowy, Człuchy (XA45), 17.08.20-07, 1 na Poaceae, leg. et det A. Korcz. Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Poznań (XU30), 1.10.07, 1, przy torach kolejowych, na Poaceae i Silene vulgaris, leg. et det A. Korcz; Po- Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 19-34. Opole, 31 XII 2010.

22 znań, Droga Dębińska (XU30), 26.05.2009, V stadium larwalne (fot. 3a), 28.08.2009, 1 (fot. 3b), na łąkach świeżych, leg. et det A. Korcz; Sypniewo, Ogród (XT39), 9.10.2007, 1, na Potentilla fruticosa, leg. et det. A. Korcz. Fot. 3a. Himacerus major, V stadium larwalne [5th instar] (6,5 mm) (fot. A. Korcz). Fot. 3b. Himacerus major, samica [female] (8,5 mm) (fot. A. Korcz). Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 19-34. Opole, 31 XII 2010.

23 Gorczyca (2004) podaje, że ten bardzo rzadki u nas gatunek występuje tylko w południowo-wschodniej części kraju. Nowe stanowiska przedstawione w niniejszej pracy wykazały, że pluskwiak ten występuje również w północnej i środkowej Polsce. Fot. 4. Nabis lineatus, samiec [male] (11 mm) (fot. A. Korcz). Nabis lineatus Dahlbom, 1851 Pobrzeże Bałtyku: Słowiński Park Narodowy, Kluki (XA56), 18.08.2007, 1 (fot. 4), w szuwarach, na sadźcu konopiastym Eupatorium cannabinum), leg. et det. A. Korcz. Gatunek ten występuje tylko na terenach podmokłych. Miridae: Orthotylinae Globiceps sphaegiformis (Rossi, 1790) Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Poznań Dębina (XU30), 8.06.2008, 1, na Potentilla fruticosa, leg. et det. A. Korcz; Poznań Dębiec (XU20), 21. 06.2010, 1 (fot. 5a), 1, 1 larwa (fot. 5b), na zdziczałej pojedynczej jabłoni Malus sp., leg. et det. A. Korcz; Sypniewo, Ogród (XT39), 19.06. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 19-34. Opole, 31 XII 2010.

24 2008, 1, na Chenopodium album, 29.08.2008, 1 i 1, na Potentilla fruticosa, leg. et det. A. Korcz; Gorczyca i Herczek (2008) podają, że gatunek ten znany jest z wielu stanowisk w Polsce, ale nie występuje zbyt często. Fot. 5. Globiceps sphaegiformis, (a) samiec [male] (6 mm), (b) V stadium larwalne [5th instar larva] (3,7 mm) (fot. A. Korcz). Fot. 6. Gonocerus acuteangulatus, larwa [larva] (9 mm) i samica [female] (14 mm) (fot. A. Korcz). Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 19-34. Opole, 31 XII 2010.

25 Pentatomomorpha Coreidae: Coreinae Gonocerus acuteangulatus (Goeze, 1778) Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Pszczew (WU51), 22.08.2004, V stadium larwalne i 1, 30.08.2005, 8 larw i 6 osobników dorosłych na Ulmus minor; Silna (WU51), 27.08.2004, 5 larw i 1 na Frangula alnus (fot. 6). Roztocze: Roztoczański Park Narodowy, Dziewcza Góra (FB40), V stadium larwalne, na Rosa canina, leg. et det. A. Korcz. Gatunek występujący w Polsce głównie w południowych jej rejonach (B. Lis et al. 2008). Fot. 7. Gonocerus juniperi, (a) V stadium larwalne [5th instar larva] (9 mm), (b) samica [female] (14 mm) (fot. A. Korcz). Gonocerus juniperi Herrich Schaeffer, 1839 Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Poznań, Cmentarz Górczyński (XU20), 17.09.2008, 1 imago i 1 larwa, 6.10.2010, 1 imago na Thuja occidentalis, leg. et det. A. Korcz. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 19-34. Opole, 31 XII 2010.

26 Nizina Mazowiecka: Warszawa, Cmentarz Północny (DC99) 14.09.20-08, 6 larw (fot. 7a), 10 imagines (fot. 7b), leg. et det. A. Korcz. Wyżyna Lubelska: Lublin, Cmentarz na Majdanku (FB17), 5.09.20-08, 15 osobników dorosłych i 8 larw na Thuja occidentalis, leg. et det. A. Korcz. Gatunek nowy dla Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej; z naszego kraju nie odławiany do tej pory z przedstawicieli rodziny cyprysowatych (Cupressaceae) (B. Lis et al. 2008), na których gatunek ten także występuje i to licznie w środkowej Polsce. Fot. 8. Arenocoris fallenii, (a) samica [female] (6,5 mm), (b) V stadium larwalne [5th instar larva] (8 mm) (fot. A. Korcz). Coreidae: Pseudophloeinae Arenocoris fallenii (Schilling, 1829) Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Poznań (XU30), Droga Dębińska, łąki świeże, ale w miejscach bardziej suchych, 11.07.2007, 1 (fot. 8a), 21.07. 2007, 1 larwa (fot. 8b), 11.08.2008, 1, 1 ; przy torach kolejowych, 1.08.2010, 1, leg. et det. A. Korcz. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 19-34. Opole, 31 XII 2010.

27 Fot. 9. Coriomeris scabricornis, samica [female] (8 mm) (fot. A. Korcz). Coriomeris scabricornis (Panzer, 1805) Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Poznań, Droga Dębińska (XU30), łąki świeże, 26.04.2009, 1, 26.05.2009, 1 (fot. 9), środowisko ruderalnokserotermiczne, 29.07.2010, 3 ex., 06.08.2010, 1, 11.08.2010, 1, leg. et det. A. Korcz. Lygaeidae: Lygaeinae Arocatus melanocephalus (Fabricius, 1798) Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Poznań, Dębiec (XU20), Park przy torach kolejowych, 8.07.2007, 1, 1 (fot. 10a), 1 larwa (fot. 10b) na Ulmus laevis, leg. et det. A. Korcz. Gatunek ten należy do bardzo rzadko spotykanych w Polsce i to głównie w południowych rejonach kraju (Gorczyca 2004). Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 19-34. Opole, 31 XII 2010.

28 Fot. 10. Arocatus melanocephalus, (a) samiec [male] (6 mm), (b) V stadium larwalne [5th instar larva] (4,2 mm) (fot. A. Korcz). Fot. 11. Orsillus depressus, samica (7,4 mm) i samiec (6,7 mm) w trakcie kopulacji [female and male during copulation] (fot. A. Korcz). Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 19-34. Opole, 31 XII 2010.

29 Fot. 12. Orsillus depressus, larwy trzeciego (4 mm) i piątego (6,2 mm) stadium [3rd and 5th instar larvae] (fot. A. Korcz). Lygaeidae: Orsillinae Orsillus depressus (Mulsant et Rey, 1852) Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Luboń k/poznania (XU20), Cmentarz, 30.08.2007, 2ex., 2 larwy, na Th. occidentalis; 3 ex., 1 larwa, na Chamaecyparis lawsoniana; 4 ex., 6 larw na Chamaecyparis nootkanensis; Poznań, Cmentarz Górczyński (XU20), 4.08.2007, 13 ex., 7.08.2007, kopulująca para (fot. 11) i 5 larw (fot. 12), na 3 drzewach Thuja occidentalis; 4 ex., 1 larwa, na Th. occidentalis var. aurea; Najstarszy Cmentarz w Poznaniu przy Bluszczowej, 28.08.2007, 2 ex., 6 larw, na starych Th. occidentalis; Poznań, Cmentarz na Junikowie (XU20), 13.10.2007, 5 ex. na Th. occidentalis; Pszczew (WU 51), 22.08.2005, 1 ex., 1 larwa, przy torach kolejowych na Th. occidentalis, leg. et det. A. Korcz. Wyżyna Lubelska: Lublin, Cmentarz na Majdanku (FB17), 5.09.2008, 3 ex., 1 larwa, na Thuja occidentalis, leg. et det. A. Korcz. O. depressus został znaleziony w Polsce po raz pierwszy we wrześniu 2004 r. na terenie Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu (Korcz 2007). Stanowiska podane powyżej potwierdzają jego występowanie w Polsce. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 19-34. Opole, 31 XII 2010.

30 Najłatwiej gatunek ten można znaleźć na cmentarzach, ponieważ rośnie tam najwięcej drzew i krzewów z rodzinny Cupressacecae, których szyszkami pożywia się ten pluskwiak. Gatunek nowy dla Wyżyny Lubelskiej. Fot. 13. Legnotus picipes, samica [female] (4,3 mm) (fot. A. Korcz). Cydnidae: Sehirinae Legnotus picipes (Fallen, 1807) Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Poznań, Droga Dębińska (XU30), łąki świeże, 13.07.08.2008, 1 samica (fot. 13), leg. et det. A. Korcz. Jest to pluskwiak nie tak rzadko występujący, ale rzadko odławiany. Pentatomidae: Podopinae Podops inuncta (Fabricius, 1758) Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Sypniewo, Ogród (XT 39), suche gałęzie, 26.09.2006, 1 ; Poznań Dębiec (XU20), przy torach kolejowych, głównie Poaceae, 1.10.2007, 1 ex; 8.10.2007, 1 (fot. 14); 17.06.2009, 1 ; Poznań Dębiec, rośliny ruderalne, 11.10.2010, 1, leg. et det. A. Korcz. Gatunek ten, jak podaje J. A. Lis (2000), ze względu na swój ukryty tryb życia nie jest często odławiany. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 19-34. Opole, 31 XII 2010.

31 Fot. 14. Podops inuncta, samica [female] (7 mm) (fot. A. Korcz). Fot. 15. Aelia rostrata, samiec [male] (11mm) (fot. A. Korcz). Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 19-34. Opole, 31 XII 2010.

32 Pentatomidae: Pentatominae Aelia rostrata Boheman, 1852 Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Pszczew (WU51), rośliny ruderalne przy torach kolejowych, 28.08.2005, 1 (fot. 15), leg. et det. A. Korcz. Jest to największy gatunek z rodzaju Aelia i jednocześnie najrzadziej spotykany (J. A. Lis 2000). Fot. 16. Antheminia lunulata, samiec [male] (8,2mm) (fot. A. Korcz). Antheminia lunulata (Goeze, 1778) Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Poznań, Droga Dębińska (XU30), środowisko ruderalno-kserotermiczne, 26.07.2010, 1 (fot. 16), leg. et det. A. Korcz. Gatunek ten występuje w całym kraju, ale niezbyt licznie (J. A. Lis 2000). Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 19-34. Opole, 31 XII 2010.

33 Pentatomidae: Asopinae Pinthaeus sanguinipes (Fabricius, 1781) Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Pszczew (WU51), 25.08.2004, 1 (fot. 17), przyfrunęła na deskę surfingową na brzegu Jeziora Szarcz. Gatunek ten prawdopodobnie występuje wysoko w koronach drzew i dlatego jest rzadko odławiany. Fot. 17. Pinthaeus sanguinipes, samica [female] (13 mm) (fot. A. Korcz). Podziękowania Serdecznie dziękuję Pani Prof. Barbarze Lis za oznaczenie okazu Cardiastethus fasciiventris. Piśmiennictwo A u k e m a B., R i e g e r C h. [red.] (1996) Catalogue of the Heteroptera of the Palaearctic Region. Volume 2. The Netherlands Entomological Society, Wageningen, 361 ss. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 19-34. Opole, 31 XII 2010.

34 A u k e m a B., R i e g e r C h. [red.] (1999) Catalogue of the Heteroptera of the Palaearctic Region. Volume 3. The Netherlands Entomological Society, Wageningen, 577 ss. A u k e m a B., R i e g e r C h. [red.] (2001) Catalogue of the Heteroptera of the Palaearctic Region. Volume 4. The Netherlands Entomological Society, Wageningen, 346 ss. A u k e m a B., R i e g e r C h. [red.] (2006) Catalogue of the Heteroptera of the Palaearctic Region. Volume 5. The Netherlands Entomological Society, Wageningen, 550 ss. G o r c z y c a J. (2004) Heteroptera [w:] Bogdanowicz W., Chudzicka E., Filipiuk I., Skibińska E. Fauna Polski. Charakterystyka i wykaz gatunków. Tom I, vol. I. Insecta pro parte (Hemiptera). Warszawa, Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 192 234. G o r c z y c a J., H e r c z e k A. (2008) Klucze do oznaczania owadów Polski. Cz. XVIII. Zeszyt 6c. Tasznikowate Miridae, Podrodziny: Bryocorinae, Orthotylinae. Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Toruń, 75 ss. K o r c z A. (2007) Orsillus depressus (Mulsant & Rey) (Hemiptera, Heteroptera: Lygaeidae) gatunek śródziemnomorski nowy dla Polskiej fauny. XLVI ZJAZD Polskiego Towarzystwa Entomologicznego, Poznań, 20-22 września 2007, Streszczenia Posterów, s. 30. L i s J. A. (2000) Klucze do oznaczania owadów Polski. Cz. XVIII. Pluskwiaki różnoskrzydłe Heteroptera. Z.14, Pentatomidae. Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Toruń, 76 ss. L i s B., S t r o i ń s k i A., L i s J. A. (2008) Heteroptera Poloniae 1. Coreoidea: Alydidae, Coreidae, Rhopalidae, Stenocephalidae. Centrum Studiów nad Bioróżnorodnością, Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski, Opole, 157 ss. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 19-34. Opole, 31 XII 2010.

35 Pierwsze stanowisko Rhaphigaster nebulosa (Poda, 1761) (Hemiptera: Heteroptera: Pentatomidae) na Dolnym Śląsku GRZEGORZ HEBDA 1, MIŁOSZ A. MAZUR 2 1 Zakład Ewolucji i Ekologii Zwierząt 2 Centrum Studiów nad Bioróżnorodnością Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski, 45-052 Opole, ul. Oleska 22 e-mail: 1 grzesio@uni.opole.pl, 2 milosz@uni.opole.pl Abstract. [First record of Rhaphigaster nebulosa (Poda, 1761) (Hemiptera: Heteroptera: Pentatomidae) in Lower Silesia]. Rhaphigaster nebulosa was collected in Opole (Lower Silesia); it is the fifth locality of this species in Poland. Rhaphigaster nebulosa (Poda) jest jednym z najrzadziej spotykanych przedstawicieli polskich tarczówkowatych (Pentatomidae). Został dotąd stwierdzony zaledwie cztery razy, w trzech krainach: Pobrzeże Bałtyku: Gdańsk (Siebold 1839); Pojezierze Pomorskie: Kościerzyna (Stichel 1960); Górny Śląsk: Katowice-Giszowiec (Lis 1987), Przezchlebie (Lis 1989) (Rys. 1). Poniżej zamieszczamy dane o stwierdzeniu nowego stanowiska, będącego pierwszym na Dolnym Śląsku. Dolny Śląsk: Opole-Śródmieście [YS01], 1 ex. (Rys. 2), 14.10.2010, wleciał do mieszkania na 4 piętrze. leg. M.A. Mazur, det & coll. G. Hebda. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 35-36. Opole, 31 XII 2010.

36 Rys. 1-2. Rhaphigaster nebulosa: 1 stanowiska w Polsce (czarne kółka stanowiska znane z literatury, czerwone kółko nowe stanowisko); 2 okaz zebrany w Opolu (fot. M. A. Mazur). Figs 1-2. Rhaphigaster nebulosa: 1 localities in Poland (black circles literature data, red circle new record); 2 a specimen collected in Opole (phot. M. A. Mazur). Piśmiennictwo L i s J. A. (1987) Pluskwiaki z nadrodziny Pentatomoidea Reut. (Hemiptera, Heteroptera) Wyżyny Śląskiej. Fragmenta faunistica 30: 359 372. L i s J. A. (1989) Pluskwiaki różnoskrzydłe (Insecta: Heteroptera) Wyżyny Śląskiej. Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Przyroda 12: 5 60. S i e b o l d C. T. (1839) Beitrag zur Fauna der wirbellosen Tiere Preussens. IV Beitrag: Preussische Wanzen und Zirpen. Preuss. Provinzialbl. 21: 428 447. S t i c h e l W. (1960) Gotthold Künows Wanzenfauna von Ost- und Westpreussen. Berlin-Hermsdorf, 80 ss. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 35-36. Opole, 31 XII 2010.

37 Pluskwiaki różnoskrzydłe (Hemiptera: Heteroptera) rezerwatu leśno-stepowego Bielinek nad Odrą i jego okolic (Pojezierze Pomorskie) BARBARA LIS Zakład Zoologii Bezkręgowców, Katedra Biosystematyki Uniwersytet Opolski, 45-052 Opole, ul. Oleska 22 e-mail: canta@uni.opole.pl Abstract. [True-bugs (Hemiptera: Heteroptera) of the forest-steppe nature reserve Bielinek on the Odra river and its vicinity (Pomeranian Lakeland)]. The paper summarizes data on 213 species of true-bugs recorded hitherto from the Bielinek reserve on the Odra river and its vicinity, including four species rarely collected in Poland, namely Tingis crispata (Herrich-Schaeffer) (Tingidae), Macrotylus horvathi (Reuter) (Miridae), Metatropis rufescens (Herrich-Schaeffer) (Berytidae), and Arocatus melanocephalus (Fabricius, 1798) (Lygaeidae). Wstęp Literaturowe dane na temat składu heteropterofauny rezerwatu Bielinek i okolic pochodzą głównie z prac badaczy niemieckich z lat 1930-1941 (Greiner 1930; Engel i Hedicke 1936; Hedicke i Michalk 1936; Michalk 1936, 1938a, 1938b; Haupt i Hedicke 1937; Engel 1938; Frenzel i Hedicke 1940; Hedicke 1941). Najpełniejsze wykazy gatunków Heteroptera stwierdzonych na tym terenie zostały przedstawione w pracach Engela i Hedicke (1936) oraz Engela (1938); w pierwszej z nich znajdują się informacje na temat 110, a w drugiej 115 gatunków pluskwiaków różnoskrzydłych odłowionych w rezerwacie Bielinek oraz jego okolicach. Pozostałe prace badaczy niemiec- Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 37-49. Opole, 31 XII 2010.

38 kich dotyczą kilku gatunków pluskwiaków, zwykle stwierdzanych po raz pierwszy na terenie rezerwatu lub jego okolic. Nieliczne prace powojenne (Strawiński 1966; Protić 1987; Skórka 1995; Lis 1996, 2001), zawierają dane na temat kilku gatunków Heteroptera rezerwatu Bielinek, które opierają się na niepublikowanych materiałach niemieckich z lat 30-tych, lub też dotyczą pojedynczych okazów zebranych okazjonalnie w latach 1950-1999. Ogółem dane literaturowe zawierają informacje o występowaniu 166 gatunków Heteroptera, przy czym dotyczą one zarówno terenu samego rezerwatu Bielinek, jak i jego okolic. Celem niniejszej pracy jest podsumowanie danych na temat składu fauny pluskwiaków różnoskrzydłych (Heteroptera) rezerwatu Bielinek i jego okolic z uwzględnieniem informacji literaturowych, a także w oparciu o materiał zebrany w latach 1999 i 2009. W roku 1999 pluskwiaki były odławiane w trakcie dwóch kilkudniowych wyjazdów terenowych (czerwiec i lipiec) wyłącznie na terenie rezerwatu. Pluskwiaki odławiano czerpakiem entomologicznym, otrząsano drzewa i krzewy, a także zbierano owady bezpośrednio z roślin lub z powierzchni gleby. W sumie odłowiono pluskwiaki należące do 59 gatunków, przy czym potwierdzono występowanie 33 gatunków, zaś 26 stwierdzono na obszarze rezerwatu po raz pierwszy (Tabela 1). Również w roku 2009 badaniami objęto wyłącznie tereny rezerwatu. Badania prowadzono w trakcie kilku wyjazdów terenowych odbywających się co kilkanaście dni w terminie od 02.05.2009 do 29.07.2009. Oprócz standardowych metod odłowu zastosowano również odłowy na światło, co pozwoliło na zebranie gatunków pluskwiaków występujących m.in. w koronach drzew. W wyniku tych badań odłowiono pluskwiaki należące do 51 gatunków (patrz: Dodatek), z których 21 stwierdzono na terenie rezerwatu Bielinek po raz pierwszy. Ogółem na badanym terenie stwierdzono do tej pory występowanie 213 gatunków pluskwiaków różnoskrzydłych, których listę przedstawia Tabela 1. Przedstawione w tabeli dane literaturowe odnoszą się zarówno do rezerwatu Bielinek, jak i do jego okolic, zaś dane uzyskane z badań prowadzonych w roku 1999 i 2009 dotyczą wyłącznie terenu rezerwatu. Wszystkie zebrane okazy dowodowe przechowywane są w kolekcji entomologicznej Katedry Biosystematyki Uniwersytetu Opolskiego. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 37-49. Opole, 31 XII 2010.

39 Ciekawsze i rzadziej odławiane gatunki Heteroptera Tingis crispata (Herrich-Schaeffer) (Tingidae) 1 okaz tego gatunku został zebrany 14. 07. 1999, w Wąwozie Storczykowym (leg. B. i J.A. Lis). Poza Bielinkiem nad Odrą (Lis 2001) znany tylko z Puszczy Zielonki (Skórka 1994) oraz z Rudy Milickiej koło Milicza (Lis i Lis 2006); ponadto podawany ogólnikowo ze Śląska (Stichel 1960). Stanowisko w rezerwacie Bielinek jest najdalej na północ wysuniętym miejscem występowania tego gatunku (Péricart 1983). Macrotylus horvathi (Reuter) (Miridae) 1 okaz został odłowiony 29.07.2009 na światło, w dąbrowie stepowej (leg. M.A. Mazur). Oprócz rezerwatu Bielinek z Polski podawany tylko z okolic Poznania, z Szymanowa na Nizinie Mazowieckiej, z Wrocisławic na Dolnym Śląsku oraz z Górażdży koło Strzelec Opolskich (Gorczyca 2007). Metatropis rufescens (Herrich-Schaeffer) (Berytidae) 1 okaz odłowiony 23. 05. 2009 w lesie grądowym (leg. M.A. Mazur). Gatunek odławiany rzadko, znany z kilkunastu stanowisk w różnych regionach kraju (Lis 2007). Nowy dla Pojezierza Pomorskiego. Arocatus melanocephalus (Fabricius, 1798) (Lygaeidae) 1 okaz został zebrany 24.05.2009 w lesie grądowym (leg. M.A. Mazur). Gatunek bardzo rzadko spotykany w Polsce. Ogólnikowo podawany ze Śląska przez Scholza (1931), a niedawno stwierdzony również w Poznaniu (Korcz 2010). Podziękowania Autorka składa podziękowania Panu dr. Miłoszowi Mazurowi (Centrum Studiów nad Bioróżnorodnością, Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski) za przekazanie materiałów zebranych w rezerwacie Bielinek w roku 2009. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 37-49. Opole, 31 XII 2010.

40 Tabela 1. Wykaz gatunków Heteroptera stwierdzonych na terenie rezerwatu Bielinek nad Odrą i w jego okolicach dane literaturowe oraz pochodzące z badań prowadzonych w roku 1999 i 2009. Table 1. A list of Heteroptera species recorded in the Bielinek reserve and its vicinity literature data and data from the field studies in 1999 and 2009. Lp./No. Gatunek/species Dane literaturowe 1999 2009 Literature data Corixidae 1. Corixa dentipes Thomson, 1869 + 2. Corixa punctata (Illiger, 1807) + Ceratocombidae 3. Ceratocombus coleoptratus (Zetterstedt, 1819) + Leptopodidae 4. Leptopus marmoratus (Goeze, 1778) + Saldidae 5. Chartoscirta cincta (Herrich-Schaeffer, 1841) + 6. Chartoscirta elegantula (Fallén, 1807) + Anthocoridae 7. Anthocoris nemoralis (Fabricius, 1794) + 8. Anthocoris nemorum (Linnaeus, 1761) + 9. Orius minutus (Linnaeus, 1758) + 10. Orius niger Wolff, 1811 + Microphysidae 11. Myrmedobia exilis (Fallén, 1807) + Miridae 12. Acetropis carinata (Herrich-Schaeffer, 1841) + 13. Adelphocoris lineolatus (Goeze, 1778) + + 14. Adelphocoris seticornis (Fabricius, 1775) + + 15. Alloeotomus gothicus (Fallén, 1807) + 16. Amblytylus albidus (Hahn, 1834) + 17. Amblytylus nasutus (Kirschbaum, 1856) + 18. Apolygus rhamnicola (Reuter, 1885) + 19. Atractotomus magnicornis (Fallén, 1807) + 20. Bothynotus pilosus (Boheman, 1852) + 21. Camptozygum aequale (Villers, 1789) + 22. Campylomma annulicorne (Signoret, 1865) + 23. Campyloneura virgula (Haerrich-Schaeffer, + 1835) 24. Capsodes gothicus gothicus (Linnaeus, 1758) + 25. Capsus ater (Linnaeus, 1758) + + 26. Charagochilus gyllenhalii (Fallén, 1807) + 27. Criocoris crassicornis (Hahn, 1834) + 28. Deraeocoris punctulatus (Fallén, 1807) + 29. Deraeocoris ruber (Linnaeus, 1758) + + 30. Deraeocoris scutellaris (Fabricius, 1794) + 31. Deraeocoris trifasciatus (Linnaeus, 1767) + 32. Dicyphus epilobii Reuter, 1883 + 33. Dicyphus errans (Wolff, 1804) + 34. Dicyphus pallidus (Haerrich-Schaeffer, 1836) + + 35. Dryophilocoris flavoquadrimaculatus (De Geer, + 1773) 36. Europiella artemisiae (Becker, 1864) + Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 37-49. Opole, 31 XII 2010.

41 37. Globiceps flavomoculatus (Fabricius, 1794) + + 38. Globiceps fulvicollis Jakovlev, 1877 + + 39. Hallodapus rufescens (Burmeister, 1835) + 40. Halticus apterus apterus (Linnaeus, 1758) + 41. Heterocordylus erythrophtalmus (Hahn, 1833) + 42. Heterotoma planicornis (Pallas, 1772) + 43. Hoplomachus thunbergii (Fallén, 1807) + 44. Hypseloecus visci (Puton, 1888) + 45. Lygus gemellatus gemellatus (Herrich- + Schaeffer, 1835) 46. Lygus pratensis (Linnaeus, 1758) + + + 47. Lygus rugulipennis Poppius, 1911 + + 48. Macrolophus pygmaeus (Rambur, 1839) + 49. Macrotylus horvathi (Reuter, 1876) + + 50. Megacoelum beckeri (Fieber, 1870) + 51. Megaloceroea recticornis (Geoffroy, 1785) + + 52. Miris striatus (Linnaeus, 1758) + 53. Monalocoris filicis (Linnaeus, 1758) + + 54. Myrmecoris gracilis (R.F. Sahlberg, 1848) + 55. Notostira erratica (Linnaeus, 1758) + + 56. Orthocephalus vittipennis (Herrich-Schaeffer, + + 1835) 57. Orthops basalis (A. Costa, 1853) + + 58. Phylus coryli (Linnaeus, 1758) + 59. Phylus melanocephalus (Linnaeus, 1767) + 60. Phytocoris dimidiatus Kirschbaum, 1856 + + 61. Phytocoris longipennis Flor, 1861 + 62. Phytocoris ulmi (Linnaeus, 1758) + 63. Phytocoris varipes Boheman, 1852 + + 64. Pilophorus cinnamopterus (Kirschbaum, 1856) + 65. Placochilus seladonicus seladonicus (Fallén, + 1807) 66. Plagiognathus arbustorum arbustorum (Fabricius, + + 1794) 67. Plagiognathus chrysanthemi (Wolff, 1804) + + 68. Polymerus unifasciatus (Fabricius, 1794) + + 69. Polymerus vulneratus (Panzer, 1806) + 70. Psallus perissi (Mulsant et Rey, 1852) + 71. Psallus varians varians (Herrich-Schaeffer, + 1841) 72. Rhabdomiris striatellus striatellus (Fabricius, + 1794) 73. Salicarus roseri (Hertrich-Schaeffer, 1838) + 74. Stenodema calcarata (Fallén, 1807) + 75. Stenodema laevigata (Linnaeus, 1758) + + 76. Stenodema virens (Linnaeus, 1767) + + + 77. Stenotus binotatus (Fabricius, 1794) + + 78. Strongylocoris leucocephalus (Linnaeus, 1758) + 79. Strongylocoris steganoides (J. Sahlberg, 1875) + 80. Teratocoris antennatus (Boheman) + 81. Trigonotylus pulchellus (Hahn, 1834) + 82. Trigonotylus ruficornis (Geoffroy, 1785) + 83. Tytthus pygmaeus (Zetterstedt, 1838) + Nabidae 84. Prostemma guttula (Fabricius, 1787) + 85. Himacerus boops (Schiødte, 1870) + 86. Himacerus mirmicoides (O. Costa, 1834) + + Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 37-49. Opole, 31 XII 2010.

42 87. Nabis ericetorum Scholtz 1847 + 88. Nabis ferus (Linnaeus 1758) + 89. Nabis flavomarginatus Scholtz 1847 + 90. Nabis limbatus Dahlbom, 1851 + + 91 Nabis pseudoferus Remane, 1949 + + 92. Nabis rugosus (Linnaeus, 1758) + + Reduviidae 93. Coranus subapterus (De Geer, 1773) + 94. Empicoris baerensprungi (Dohrn, 1863) + 95. Pygolampis bidentata (Goeze, 1778) + 96. Reduvius personatus (Linnaeus, 1758) + 97. Rhynocoris annulatus (Linnaeus, 1758) + 98. Rhynocoris iracundus (Poda, 1761) + Tingidae 99. Acalypta marginata (Wolff, 1804) + 100. Acalypta nigrina (Fallén, 1807) + 101. Acalypta parvula (Fallén, 1807) + 102. Catoplatus fabricii (Stål, 1868) + 103. Derephysia cristata (Panzer, 1807) + 104. Derephysia foliacea (Fallén, 1807) + 105. Dictyla echii (Schrank, 1782) + 106. Galeatus affinis (Hertrich-Schaeffer, 1835) + 107. Galeatus spinifrons (Fallén, 1807) + 108. Oncochila scapularis (Fieber, 1844) + 109. Oncochila simplex (Herrich-Schaeffer, 1830) + 110. Physatocheila dumetorum (Hertrich-Schaeffer, + 1838) 111. Tingis ampliata (Hertrich-Schaeffer, 1838) + 112. Tingis cardui (Linnaeus, 1758) + 113. Tingis crispata (Hertrich-Schaeffer, 1838) + Aradidae 114. Aradus cinnamomeus Panzer, 1806 + Acanthosomatidae 115. Cyphostethus tristriatus (Fabricius, 1787) + Alydidae 116. Alydus calcaratus (Linnaeus, 1758) + + Artheneidae 117. Chilacis typhae (Perris, 1857) + Berytidae 118. Metatropis rufescens (Herrich-Schaeffer, 1835) + 119. Neides tipularius (Linnaeus, 1758) + Coreidae 120. Arenocoris fallenii (Schilling, 1829) + 121. Ceraleptus lividus Stein, 1858 + 122. Coreus marginatus (Linnaeus, 1758) + + 123. Coriomeris denticulatus (Scopoli, 1763) + 124. Gonocerus acuteangulatus (Goeze, 1778) + 125. Gonocerus juniperi Hertrich-Schaeffer, 1839 + 126. Spathocera dalmanii (Schilling, 1829) + 127. Spathocera laticornis (Schelling, 1829) + 128. Syromastus rhombeus (Linnaeus, 1767) + + + Cydnidae 129. Byrsinus flavicornis (Fabricius, 1794) + 130. Canthophorus dubius (Scopoli, 1763) + 131. Legnotus limbosus (Geoffroy, 1785) + + 132. Legnotus picipes (Fallén, 1807) + Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 37-49. Opole, 31 XII 2010.

43 133. Microporus nigrita (Fabricius + 134. Ochetostethus opacus (Scholtz, 1847) + 135. Sehirus morio (Linnaeus, 1761) + 136. Tritomegas bicolor (Linnaeus, 1758) + + Cymidae 137. Cymus claviculus (Fallén, 1807) + 138. Cymus glandicolor Hahn, 1832 + Geocoridae 139. Geocoris ater (Fabricius, 1787) + 140. Geocoris dispar (Waga, 1839) + 141. Geocoris grylloides (Linnaeus, 1761) + Lygaeidae 142. Arocatus melanocephalus (Fabricius, 1798) + 143. Lygaeus equestris (Linnaeus, 1758) + + + 144. Nithecus jacobaeae (Schilling, 1829) + 145. Nysius thymi (Wolff, 1804) + + 146. Ortholomus punctipennis (Hertrich-Schaeffer, + + 1838) Oxycarenidae 147. Camptotelus lineolatus (Schilling, 1829) + Pentatomidae 148. Aelia acuminata (Linnaeus, 1758) + + + 149. Aelia klugii Hahn, 1833 + 150. Antheminia lunulata (Goeze, 1778) + 151. Carpocoris fuscispinus (Boheman, 1851) + + 152. Carpocoris purpureipennis (De Geer, 1773) + + 153. Chlorochroa juniperina (Linnaeus, 1758) + 154. Dolycoris baccarum (Linnaeus, 1758) + + + 155. Eurydema oleracea (Linnaeus, 1758) + + + 156. Eurydema ornata (Linnaeus, 1758) + 157. Graphosoma lineatum (Linnaeus, 1758) + 158. Menaccarus arenicola (Scholtz, 1847) + 159. Neottiglossa pusilla (Gmelin, 1790) + + 160. Palomena prasina (Linnaeus, 1761) + 161. Peribalus strictus ventralis (Wolff, 1804) + + 162. Piezodorus lituratus (Fabricius, 1794) + 163. Sciocoris cursitans (Fabricius, 1794) + 164. Stagonomus bipunctatus (Linnaeus, 1758) + 165. Zicrona caerulea (Linnaeus, 1758) + Piesmatidae 166. Piesma capitatum (Wolff, 1804) + 167. Piesma maculatum (Laporte, 1833) + Plataspidae 168. Coptosoma scutellatum (Geoffroy, 1785) + + Pyrrhocoridae 169. Pyrrhocoris apterus (Linnaeus, 1758) + + Rhopalidae 170. Brachycarenus tigrinus (Schilling, 1829) + 171. Chorosoma schillingii (Schilling, 1829) + 172. Corizus hyoscyami (Linnaeus, 1758) + + 173. Myrmus miriformis (Fallén, 1807) + 174. Rhopalus parumpunctatus Schilling, 1829 + + + 175. Rhopalus subrufus (Gmelin, 1790) + 176. Stictopleurus abutilon (Rossi, 1790) + + + 177. Stictopleurus crassicornis (Linnaeus, 1758) + 178. Stictopleurus punctatonervosus (Goeze, 1778) + + + Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, vol. 2: 37-49. Opole, 31 XII 2010.