New data on the distribution of terrestrial true-bugs (Hemiptera: Heteroptera) from. Trzebnickie Hills (SW Poland)

Transkrypt

1 OPOLE SCIENTIFIC SOCIETY NATURE JOURNAL No : NOWE DANE O ROZMIESZCZENIU PLUSKWIAKÓW RÓŻNOSKRZYDŁYCH (HEMIPTERA: HETEROPTERA) NA WZGÓRZACH TRZEBNICKICH New data on the distribution of terrestrial true-bugs (Hemiptera: Heteroptera) from Trzebnickie Hills (SW Poland) GRZEGORZ HEBDA 1, TOMASZ RUTKOWSKI 2 1 Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski, ul. Oleska 22, Opole, grzesio@uni.opole.pl; 2 ul. Kolejowa 24a/1, Dąbrówka, pardosa@gazeta.pl ABSTRACT: New faunistic data on the distribution of terrestrial true-bugs species in Trzebnickie Hills are presented. Surveys took place in 10 localities, mostly covered with xerothermic grasslands. Most specimens were collected with use of pitfall traps. In total we collected ca specimens belonging to 101 species of Heteroptera. KEY WORDS: terrestrial bugs, SW Poland, heteropterans, faunistics, pitfall trap,

2 Wstęp Ze Wzgórz Trzebnickich pochodzą sporadyczne doniesienia dotyczące występowania pluskwiaków różnoskrzydłych. Jedyna praca zawierająca informacje o większej liczbie gatunków (50 gatunków) pochodzi z roku 1997 i zawiera wykaz gatunków odłowionych w pułapki Barbera oraz Mericke`go w drzewostanach sosnowych (Lis J.A. i Lis B. 1997). Pozostałe informacje zawarte są w na ogół przedwojennych doniesieniach (np. Assmann 1854, Scholz 1931, Polentz 1943) oraz współczesnych katalogach wybranych rodzin (np. Gorczyca 2007, Gorczyca i Wolski 2011, Lis B. 1996, Lis J.A. 1990). Poniżej przedstawiamy nowe informacje o pluskwiakach różnoskrzydłych Wzgórz Trzebnickich, odłowionych w większości w pułapki Barbera wśród różnego typu zbiorowisk łąkowych. Teren badań i metodyka Odłowy prowadzono na 10 stanowiskach położonych w obrębie Wzgórz Strupińskich i Wińskich, stanowiących zachodnią część Wzgórz Trzebnickich właściwych. Mezoregion Wzgórz Trzebnickich położony jest w całości w województwie dolnośląskim, sąsiadując od południa z Równiną Oleśnicką, a od północy z Kotliną Żmigrodzką. To typowe polodowcowe wzgórza, którego południowe stoki wypełnione są piaskami sandrowymi i lessami. Choć zalesienie tego obszaru jest niewielkie, to drzewostany są zróżnicowane gatunkowo i cenne florystycznie, dominuje w nich sosna (Kondracki 1998). Wszystkie okazy odłowiono w roku 2013, w okresie 18 V do 3 X. Okazy odławiano głownie za pomocą pułapek Barbera (698 exx.), opróżnianych co około dni. Mniejszą liczbę odłowiono także podczas okazjonalnego czerpakowania i otrząsywania roślinności (289 exx.), a pojedyncze okazy na upatrzonego (5 exx.). Wszystkie okazy zostały zebrane w terenie przez Tomasza Rutkowskiego. Materiał dowodowy znajduje się w kolekcji Grzegorza Hebdy. Wykaz stanowisk, na których prowadzono odłowy:

3 1. Głębowice (UTM: XT10), ugór przy alei przydrożnej; 2. Nieszkowice (XS19), żwirownia, murawa kserotermiczna; 3. Pierusza (XS29), górka, murawa kserotermiczna; 4. Pierusza (XS29), murawa psammofilna; 5. Pierusza (XS29), ekoton las-murawa psammofilna, otrząsywanie dębu; 6. Smogorzów Wielki (XS19), łąka storczykowa; 7. Smogorzówek (XS19), żwirownia, murawa psammofilna; 8. Trzcinica Wołowska (XT20), użytek ekologiczny Coridon, żwirownia, murawa psammofilna; 9. Trzcinica Wołowska (XT20), górka, murawa psammofilna; 10. Wińsko (XT10), żwirownia, murawa kserotermiczna. Nazewnictwo oraz układ rodzin przyjęto za Gorczycą (2004) w Fauna Polski. Charakterystyka i wykaz gatunków. Wyniki Łącznie zebrano 992 osobników należących do 101 gatunków z 18 rodzin. Listę wszystkich odłowionych gatunków na wszystkich stanowiskach przedstawiono w tabeli (Tab.). Przegląd najciekawszych gatunków Prostemma aeneicolle Stein Gatunek bardzo rzadko spotykany w Polsce, znany zaledwie z kilku krain (Cmoluchowa 1978, Gorczyca 2004). Nowy dla Wzgórz Trzebnickich.

4 Adelphocoris ticinensis (Mey.-Dür) Gatunek niezbyt częsty w Polsce, szczególnie w Polsce południowo-zachodniej. Związany z nasłonecznionymi ale wilgotnymi zbiorowiskami łąkowymi (Gorczyca i Wolski 2011). Nowy dla Wzgórz Trzebnickich. Deraeocoris scutellaris (F.) W Polsce bardzo rzadki, znany z około 10 stanowisk, głównie w północnej Polsce. Gatunek zoofagiczny, najczęściej odławiany na wrzosie i wrzośćcu (Gorczyca 2007). Nowy dla Wzgórz Trzebnickich. Horistus orientalis (Gmel.) Gatunek bardzo rzadki w kraju, znany z niewielu krain. Żyje głównie wśród muraw piaskowych (Lis B. 2001, Gorczyca i Wolski 2011). Podawany ze Wzgórz Trzebnickich już wcześniej (Assmann 1854, Scholz 1931). Campylosteira verna (Fall.) Gatunek znany z niewielu krain, głównie na południu kraju, w tym ze Wzgórz Trzebnickich z Rościsławic (Assmann 1854). Występuje w suchych i dobrze nasłonecznionych biotopach. Derephysia cristata (Panz.) Gatunek znany z niewielu stanowisk w kraju (Lis B. 1996). Występuje na roślinach z rodziny Asteraceae. Nowy dla Wzgórz Trzebnickich. Acalypta parvula (Fall.) Gatunek znany z niezbyt wielu stanowisk w kraju (Lis B. 1996). Nowy dla Wzgórz Trzebnickich.

5 Drymus ryeii Doug. et Scott Gatunek rzadki w kraju (Gorczyca 2004), choć być może jego występowanie jest niedoszacowane ze względu na skryty tryb życia w ściółce leśnej (Konciała i Lis B. 2013). Podawany już wcześniej ze Wzgórz Trzebnickich (Lis J.A. i Lis B. 1997). Ischnocoris hemipterus (Schill.) Gatunek rzadki, występujący na południu kraju (Gorczyca 2004). Nowy dla Wzgórz Trzebnickich. Pionosomus opacellus Horv. Gatunek bardzo rzadki w kraju (Gorczyca 2004), znany zaledwie z kilku stanowisk: na Nizinie Mazowieckiej (Lis B. i Lis J.A. 2006) i Gdańska-Orłowo (Wagner 1938). Nowy dla Wzgórz Trzebnickich. Plinthisus brevipennis (Latr.) Gatunek bardzo rzadko odławiany (Gorczyca 2004), ale ze Wzgórz Trzebnickich już podawany (Scholz 1931). Raglius alboacuminatus (Goeze) Gatunek rzadko spotykany w kraju (Gorczyca 2004). Nowy dla Wzgórz Trzebnickich. Xanthochilus quadratus (F.) Gatunek bardzo rzadki w Polsce, występujący jedynie w jej południowej części (Gorczyca 2004). Nowy dla Wzgórz Trzebnickich.

6 Sehirus morio (L.) Gatunek rzadko spotykany w Polsce, znany z mniej niż 20 stanowisk. Związany z roślinnością kserotermiczną, wśród której preferuje pokarmowo gatunki z rodziny Boraginaceae (Lis J.A. et al. 2012). Nowy dla fauny Wzgórz Trzebnickich Tritomegas sexmaculatus (Rambur) Gatunek do niedawna uznawany za bardzo rzadki w kraju, obecnie znany z około 20 stanowisk, większość z nich położonych jest w południowo-zachodniej Polsce (Lis J.A. et al. 2012). Dawniej uważany za kserotermiczny, obecnie spotykany nawet w centrach miast wśród roślinności ruderalnej. Nowy dla Wzgórz Trzebnickich. Jalla dumosa (L.) Choć znany jest w kraju z kilkudziesięciu stanowisk, nie odławia się go często i nie został stwierdzony dotąd w kilku krainach (Lis J.A. 1990). Występuje wśród roślinności zielnej, głównie ciepłolubnej, gdzie poluje na inne owady. Ze Wzgórz Trzebnickich znany wcześniej z Wilczyna (Assmann 1854). Podziękowania Składamy serdeczne podziękowania Pani prof. dr hab. Barbarze Lis za weryfikację oznaczeń niektórych okazów i cenne uwagi do pracy. Literatura Assmann A Hemiptera. Verzeichnis der bisher in Schlesien aufgefundenen wanzenartigen Insecten. Ztschr. Ent. Breslau 8: Cmoluchowa A Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XVIII. Pluskwiaki różnoskrzydłe Heteroptera. Zeszyt 7. Nabidae, Reduviidae i Phymatidae. Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Wrocław, 43 ss.

7 Gorczyca J Pluskwiaki różnoskrzydłe (Heteroptera). [w:] Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I., Skibińska E. Fauna Polski charakterystyka i wykaz gatunków. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa, 509 ss. Gorczyca J A catalogue of plant bugs (Heteroptera: Miridae) of Poland. Part I. Subfamilies: Isometopinae, Deraeocorinae, Bryocorinae, Orthotylinae, Phylinae. Catalogus faunae Poloniae (New Series), Warszawa, 216 ss. Gorczyca J., Wolski A A catalogue of plant bugs (Heteroptera: Miridae) of Poland. Part II. Subfamily Mirinae. Catalogus faunae Poloniae (New Series), Warszawa, 172 ss. Konciała M., Lis B Pluskwiaki różnoskrzydłe (Hemiptera: Heteroptera) zimujące w ściółce w różnych typach zbiorowisk leśnych okolic Turawy i Szczedrzyka (woj. opolskie). Het. Pol. Acta Faun. 6: Kondracki J Geografia regionalna Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne. Wyd. nauk. PWN, Warszawa, 441 ss. Lis B Tingidae of Poland a faunistic review (Hemiptera: Heteroptera). Ann. Upper Siles. Mus., Ent. 6-7: Lis B Nowe stanowiska rzadkich w faunie Polski gatunków pluskwiaków różnoskrzydłych (Hemiptera: Heteroptera). Przeg. zool. 45 (1-2): Lis B., J.A. Lis Emblethis denticollis and Heterogaster cathariae (Hemiptera: Heteroptera) in Poland, with remarks on ten other heteropterans rarely collected in Poland. Nature Journal (Opole Sci. Soc.) 39: Lis J.A Shield-bugs of Poland (Heteroptera, Pentatomoidea) a faunistic review. Pentatomidae. Ann. Upper Sil. Mus., Ent. 1: Lis J.A., Lis B Nowe stanowiska pluskwiaków różnoskrzydłych (Heteroptera) ze Wzgórz Trzebnickich. Wiad. entomol. 16,1:

8 Lis J.A., Lis B., Ziaja D.J Pentatomoidea. Część 1. Acanthosomatidae, Cydnidae, Plataspidae, Scutelleridae, Thyreocoridae. Heteroptera Poloniae ss. Polentz G Beiträge zur Kenntnis der schlesischen Wanzen. Zeitschrift zur Entomologie (Breslau) 19 (2): Scholz M. F. R Verzeichnis der Wanzen Schlesiens. Ent. Anz. Wien 11: 79-82, , Wagner E Über die Gattung Pionosomus. Bombus 6:

9 Tab. Wykaz gatunków pluskwiaków różnoskrzydłych odłowionych na 10 stanowiskach na Wzgórzach Trzebnickich. Gwiazdką [*]oznaczono gatunki podawane po raz pierwszy z tej krainy. *Nr stanowiska: 1 - Głębowice, 2 - Nieszkowice, 3 - Pierusza, górka, murawa kserotermiczna, 4 - Pierusza, murawa psammofilna, 5 - Pierusza, ekoton, 6 - Smogorzów Wielki, 7 - Smogorzówek, 8 - Trzcinica Wołowska, U.E. Coridon, 9 - Trzcinica, górka, murawa psammofilna, 10 - Wińsko. **Objaśnienia: metoda odłowu: c- czerpakowanie, b - pułapki Barbera, u na upatrzonego. Explanations: method of collecting: c- sweep net, b - pitfall trap, u - on sight. Lp. No. Gatunek Species Stanowisko Locality* Family Liczba exx./metoda odłowu Number of specimens/method of collecting** Nabidae 1 Himacerus apterus 1 1c 1 2 Himacerus mirmicoides b, 2c 3 3 Nabis brevis 1 1 2c 2 4 Nabis ferus 1 1c 1 5 Nabis limbatus 1 1c 1 6 Nabis pseudoferus b, 4c 6 7 *Prostemma aeneicolle b 13 Miridae 8 *Adelphocoris lineolatus b, 36c 43 9 *Adelphocoris quadripunctatus 2 2c 2 10 *Adelphocoris ticinensis 8 8c 8 11 Capsodes gothicus 2 1 3c 3 12 *Chlamydatus pulicarius 1 1b 1 13 *Chlamydatus pullus 1 1b 1 14 *Criocoris crassicornis 1 1c 1 15 *Deraeocoris scutellaris 2 1b, 1c 2 16 *Deraeocoris trifasciatus 1 1c 1 17 *Globiceps flavomaculatus 1 1c 1 18 *Globiceps fulvicollis 1 1b 1 19 *Halticus apterus b, 5c 9 20 Harpocera thoracica 1 1b 1 21 Horistus orientalis 2 2c 2 22 Leptopterna dolabrata 1 1c 1 23 *Lygus pratensis c Lygus rugulipennis 1 1c 1 25 *Megaloceroea recticornis 1 1c 1 26 Myrmecoris gracilis 1 1c 1 27 *Orthocephalus vittipennis 2 2c 2 28 *Phylus melanocephalus 2 2c 2 29 *Phytocoris dimidiatus 2 2 2u 2 30 *Phytocoris varipes c *Plagiognathus chrysanthemi 1 1c 1 32 Polymerus unifasciatus 4 4c 4 33 Stenodema calcarata 1 3 4c 4 34 Stenodema laevigata c 3 35 *Stenodema virens 1 1c 1 Reduviidae 36 Rhynocoris iracundus 3 3c 3 Tingidae 37 *Acalypta carinata 3 3b 3 38 *Acalypta gracilis 1 1 2b 2 39 *Acalypta marginata b *Acalypta parvula 1 1b 1 41 Campylosteira verna 1 1b 1 Łącznie - Total

10 42 *Derephysia cristata b 4 43 *Derephysia foliacea 1 1 2b 2 44 *Galeatus affinis 2 1 3b 3 45 Oncochila scapularis 1 1b 1 Aradidae 46 Aradus cinnamomeus 2 1 3b 3 Alydidae 47 Alydus calcaratus b 80 Coreidae 48 *Bathysolen nubilus 2 3 5b 5 49 Ceraleptus lividus 2 2b 2 50 Coreus marginatus b, 19c, Syromastes rhombeus b, 6c 16 Rhopalidae 52 Rhopalus parumpunctatus c 7 53 Stictopleurus punctatonervosus 6 6c 6 Stenocephalidae 54 Dicranocephalus agilis b 6 55 *Dicranocephalus medius 1 1b 1 Lygaeidae 56 Drymus ryeii 1 1b 1 57 Eremocoris abietis b 8 58 Eremocoris plebejus b 7 59 Geocoris grylloides b 4 60 *Ischnocoris hemipterus 3 3b 3 61 Kleidocerys resedae 8 8b 8 62 Megalonotus chiragra b 5 63 Nysius senecionis 1 1c 1 64 Nysius thymi b, 11c Ortholomus punctipennis b, 8c Peritrechus geniculatus b *Pionosomus opacellus b 7 68 Plinthisus brevipennis 1 1 2b 2 69 Pterotmetus staphyliniformis 2 2b 2 70 *Raglius alboacuminatus 1 1b 1 71 Rhyparochromus pini b 9 72 Rhyparochromus vulgaris 1 2 2b, 1c 3 73 Scolopostethus affinis 2 2b 2 74 Scolopostethus thomsoni 4 4b 4 75 Stygnocoris fuliginaeus 1 1b 1 76 Stygnocoris rusticus 3 3b 3 77 *Xanthochilus quadratus 2 2b 2 Pyrrhocoridae 78 Pyrrhocoris apterus b, 1c 16 Acanthosomatidae 79 Elasmucha grisea 1 1c 1 Cydnidae 80 Cydnus aterrimus b 9 81 *Legnotus picipes 1 1b 1 82 Microporus nigrita 1 1 2b 2 83 *Sehirus morio 1 1b 1 84 *Tritomegas sexmaculatus b,1c,1u 3 Pentatomidae 85 Aelia acuminata b, 27c Carpocoris fuscispinus b, 6c 7 87 Carpocoris purpureipennis c Dolycoris baccarum b, 12c 13

11 89 Eurydema oleraceum b, 15c Graphosoma lineatum c 4 91 Jalla dumosa 1 1u 1 92 Palomena prasina 2 1 3c 3 93 Picromerus bidens 1 1c 1 94 Piezodorus lituratus 2 4 6c 6 95 *Podops inuncta 1 1b 1 96 *Sciocoris cursitans b 93 Plataspidae 97 *Coptosoma scutellatum b, 5c 6 Scutelleridae 98 Eurygaster maura b, 4c Odontoscelis fuliginosa b 17 Thyreocoridae 100 Thyreocoris scarabaeoides b 29 Piesmatidae 101 Piesma capitatum 1 1b 1 1 jeden okaz T. sexmaculatus odłowiono w Trzcinicy Wołowskiej, w centrum wsi. 2 oba okazy Ph. dimidiatus odłowiono w dziupli jesionu rosnącego w alei.