dr inż. Mariusz Dacko Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

dr inż. Mariusz Dacko Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Kierowanie działaniami (procesami) organizacji wpływającymi niekorzystnie na stan środowiska w taki sposób, aby ten wpływ minimalizować

Jest istotnym elementem działalności organizacji Umożliwia prowadzenie bieżącej kontroli wpływu, na środowisko przyrodnicze w związku z prowadzeniem danej działalności Jest częścią ogólnego systemu zarządzania Dotyczy określenia: celów i zadań procedur i zasad postępowania zakresu odpowiedzialności procesów i środków służących rozwijaniu i wykonywaniu przyjętej polityki środowiskowej We współczesnym świecie coraz więcej organizacji podejmuje kroki zmierzające do zmniejszenia negatywnego oddziaływania na środowisko. Dzieje się tak z dwóch zasadniczych powodów: Rośnie efektywność egzekwowania przepisów OŚ Rosną wymagania świadomego ekologicznie otoczenia (klientów, kontrahentów, społeczności lokalnych).

Środowiskowa norma ISO 14001 EMAS Odpowiedzialność i Troska (Responsible Care) Czysta Produkcja (Cleaner Production)

Jest normą międzynarodową określającą wymagania umożliwiające organizacjom budowę SZŚ Umożliwia zmniejszanie oddziaływania na środowisko Wprowadzenie ISO 14001 wymaga zintegrowania procesów podejmowania decyzji związanych z ochroną środowiska z ogólnym systemem zarządzania Jest wiele norm ISO serii 14000, ale tylko wdrożenie normy 14001 jest potwierdzane certyfikatem Pozostałe normy tej serii mają charakter poradników wspomagających rozwiązywanie problemów związanych z zarządzaniem środowiskiem Normę ISO 14001 wydano po raz pierwszy w 1996 r., jej pierwszej aktualizacji dokonano w 2004 r. We wrześniu 2015 r. weszła w życie kolejna aktualizacja ISO 14001:2015 Nowa norma wprowadziła 3 letni okres przejściowy, co oznacza, że wszystkie certyfikaty wydane na zgodność z ISO 14001:2004 utraciły ważność we wrześniu 2018 r.

I typu znaki graficzne przyznawane produktom przez niezależne jednostki. Dotyczą produktów możliwie najmniej szkodliwych dla środowiska. Przykładem takich etykiet jest Eco-label II typu - własne stwierdzenia producenta w formie tekstu lub symbolu graficznego. Najczęściej dotyczą one tylko jednego aspektu środowiskowego związanego z wyrobem. Etykietowanie II typu nie jest poddawane niezależnej weryfikacji. Przykładem własnego stwierdzenia środowiskowego jest np. wykonane w 75% z papieru z makulatury. III typu - opracowywane przez producentów wyrobów wg wzorców ustalonych dla danej grupy produktów i zatwierdzone przez niezależne jednostki. Ich celem jest dostarczenie informacji o aspektach środowiskowych wyrobu. Informacje te oparte są na wynikach oceny cyklu życia produktu.

Każda produkcja wymaga strumienia materiałów i energii W procesach produkcji powstają nie tylko dobra materialne ale też obciążające środowisko odpady i emisje Produkty także z czasem stają się odpadami Materiały Energia PROCES Emisje Odpady Produkt Ocena cyklu życia produktu wymaga szczegółowej analizy pozyskania surowców pierwotnych, wytworzenia produktu, jego likwidacji wraz z procesami odzysku lub usunięcia na składowisko

Organizacja powinna ustanowić, udokumentować, wdrożyć, utrzymywać i stale doskonalić SZŚ normy nie trzeba wdrażać w całej strukturze można ją stosować w wybranych jednostkach operacyjnych wiarygodność SZŚ będzie wówczas zależała od jednoznacznego określenia granic, w których funkcjonuje system w praktyce dokonuje się odpowiednich oznaczeń na schematach struktur organizacyjnych Organizacja wg normy ISO to: spółka, korporacja, firma, przedsiębiorstwo, organ władzy lub instytucja, ich jakakolwiek część lub kombinacja, samodzielna lub nie, publiczna lub prywatna, o własnych zadaniach i administracji

Ogół zamierzeń i ukierunkowanie organizacji dotyczące efektów działalności środowiskowej wyrażone formalnie przez najwyższe kierownictwo Norma ISO wymaga aby polityka zawierała zobowiązania do: Ciągłego doskonalenia i zapobiegania zanieczyszczeniom Spełniania wymagań przepisów prawnych odnoszących się do środowiska dotyczących aspektów środowiskowych organizacji

Odpowiednia do charakteru, skali oraz wpływów działań, wyrobów i usług na środowisko Stanowiąca podstawę do ustalenia celów oraz zadań środowiskowych Udokumentowana, wdrożona i utrzymywana Zakomunikowana pracownikom i otoczeniu organizacji Publicznie dostępna

Z normy wynika, że organizacja ma zapobiegać zanieczyszczeniom nawet wtedy, gdy gospodarka jest prowadzona zgodnie z obowiązującymi przepisami Nie można wykazać się spełnieniem wymagań normy, jeżeli przedsiębiorstwo płaci kary zamiast ponosić nakłady na modernizację swych instalacji

Powinna uwzględniać specyfikę oddziaływania organizacji na środowisko Nie może być sformułowana na tyle ogólnie, że będzie odpowiednia zarówno dla urzędu gminy, firmy farmaceutycznej, jak i dla przedsiębiorstwa komunalnego lub elektrowni Specyfikę tą można łatwiej określić, po przeanalizowaniu: Metod minimalizacji oddziaływań na środowisko Zgodności z przepisami prawa Aspektów gospodarki odpadami Efektywności wykorzystania energii Współpracy z dostawcami Informacji ujawnianych publicznie Szkoleń z zakresu problemów środowiskowych Stosowanych strategii transportowych Aspektów zużycia surowców nieodnawialnych Oddziaływań na ekosystemy

Spójność z SZŚ tzn. cele i zadania środowiskowe powinny być z nią logicznie powiązane Krótkość i zwięzłość (jej tekst zwykle nie przekracza 1 strony i ma charakter deklaracji) Upublicznienie w dowolnej formie Polityka środowiskowa: 1. Zapewnia instytucje kredytowe, ubezpieczycieli i akcjonariuszy, że organizacja spełnia wymagania prawne 2. Przekonuje pracowników, że organizacja traktuje oddziaływanie na środowisko w sposób odpowiedzialny i informuje ich o odpowiedzialności w tym zakresie 3. Ma pozytywny wpływ na przyciąganie inwestorów 4. Rozprasza obawy lokalnych społeczności

Zasada ciągłej poprawy oparta na cyklu Deminga zwanym w skrócie cyklem P-D-C-A (Plan-Do-Check-Act) P = Plan zaplanuj lepszy sposób działania D = Do zrealizuj opracowany i przyjęty plan C = Check kontroluj efekty A = Act jeśli efekty są dobre uznaj plan za normę Zasada ta polega na nieustannym dążeniu do minimalizowania negatywnych skutków działalności organizacji na środowisko

Stworzenie możliwości uczestnictwa w jawnych SZŚ wyróżnianie organizacji szanujących środowisko (urzędowa lista, logo, certyfikat) Utworzenie jawnej listy 80 zakładów najbardziej uciążliwych dla środowiska (MOŚZNiL styczeń 1990 r.): realizacja celu Polityki Ekologicznej Państwa tj. likwidacji ekstremalnych zagrożeń środowiska wykorzystanie zainteresowania opinii publicznej jako wsparcia w oddziaływaniu na ukształtowanie odpowiedniej postawy ekologicznej podmiotów z listy 80

Otwarty i na bieżąco aktualizowany wykaz prowadzony przez Głównego Inspektora OŚ Do końca 2004 r. skreślono z tej listy 57 podmiotów, w tym: 41 zakładów, które dostosowały swą działalność do wymogów ochrony środowiska 16 zakładów warunkowo po podjęciu przez nie realizacji przedsięwzięć wynegocjowanych w programach dostosowawczych Wg stanu na koniec 2004 r. na liście pozostały 34 zakłady W 2005 r. Minister Środowiska na wniosek GIOŚ podjął decyzję o zakończeniu funkcjonowania listy wobec pozostających na niej zakładów podjęto szczególny nadzór Głównego Inspektora

Jednostka: Miejscowość: Wykreślono w roku: Posiadane obecnie SZŚ: Południowy Koncern Energetyczny S.A. Oddział Elektrownia SIERSZA Trzebinia 2001 ISO 14001 Firma Chemiczna Dwory S.A. Oświęcim 2002 ISO 14001 Huta im. T. Sendzimira S.A. Kraków - Brak Rafineria Trzebinia S.A. Trzebinia - Brak Zakłady Chemiczne Alwernia S.A. Alwernia - ISO 14001 Zakłady Górniczo-Hutnicze Bolesław Bukowno - Brak Zakłady Farmaceutyczne Polfa (obecnie PLIVA Kraków) Kraków 1994 ISO 14001, Czystsza Produkcja Krakowskie Zakłady Sodowe Kraków 1995 - Zakład Polgraph S. A. Nowy Sącz 1994 b. d. Zakłady Azotowe w Tarnowie- Mościcach S.A. Tarnów 2001 ISO 14001, Odpowiedzialność i Troska Niedomickie Zakłady Celulozy Niedomice 1994 b. d. Niedomickie Zakłady Materiałów Higieniczno-Sanitarnych Niedomickie Zakłady Usługowo- Handlowe Niedomice 1994 b. d. Niedomice 1994 b. d.

EMAS to system ekozarządzania i audytu (Eco-Management and Audit Scheme). Został określony rozp. Rady WE nr 1836/93, które weszło w życie w 1995 r (tzw. EMAS I). Rozporządzenie to zakładało, że po 5 latach przeprowadzona zostanie analiza funkcjonowania systemu. W efekcie w 2001 r. wdrożono nową regulację rozp. PE i Rady dopuszczające dobrowolny udział organizacji w systemie zarządzania środowiskiem i audytu środowiskowego we Wspólnocie (tzw. EMAS II). Na mocy tego rozporządzenia cały rozdział 4 normy ISO 14001 został przejęty przez EMAS. W ten sposób wymagania dotyczące systemu zarządzania środowiskowego formułowane przez normę ISO 14001 stały się automatycznie wymaganiami EMAS. Obecnie wymagania EMAS określa rozporządzenie PE i Rady (WE) nr 1221/2009 w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (tzw. EMAS III). Rozporządzenie EMAS bezpośrednio wiąże kraje członkowskie zobowiązuje organy ich administracji do utworzenia warunków instytucjonalnych i organizacyjnych dla zapewnienia wszystkim zainteresowanym organizacjom możliwości dobrowolnego uczestnictwa w systemie

Przegląd środowiskowy Norma ISO jedynie proponuje przeprowadzenie takiego przeglądu, zaś EMAS tego wymaga i szczegółowo określa aspekty jakie należy wziąć pod uwagę

Deklaracja środowiskowa Opracowanie, którego celem jest dostarczenie społeczeństwu informacji dotyczącej wpływu organizacji na środowisko i efektów jej działalności środowiskowej oraz ciągłego doskonalenia Dla porównania norma ISO w ogóle nie żąda przygotowania takiej deklaracji W EMAS deklaracja środowiskowa podlega kontroli weryfikatorów środowiskowych

Audyty Norma ISO 14001 dość ogólnie formułuje zasady przeprowadzania audytów i nie podaje ich częstotliwości W EMAS szczegółowiej określono metodologię przeprowadzania audytów oraz ich częstotliwość Audyty i ich wyniki w EMAS podlegają sprawdzeniu przez weryfikatorów środowiskowych

Dostawcy i podwykonawcy Norma ISO wymaga jedynie poinformowania dostawców i podwykonawców o procedurach dotyczących aspektów środowiskowych związanych z wyrobami i usługami, z jakich organizacja korzysta oraz wynikających z tego wymaganiach EMAS wymaga aby dostawcy i podwykonawcy zachowywali w ramach swoich działań zgodność z polityką środowiskową organizacji

Zaangażowanie pracowników W tym zakresie norma ISO nie formułuje bezpośrednich wymagań poza wymaganiami w zakresie kompetencji i szkoleń EMAS nakazuje dążenie do zaangażowania pracowników w procesy ciągłego doskonalenia efektów działalności środowiskowej organizacji W tym celu stosuje się specjalne formy uczestnictwa pracowników (np. praca zespołowa lub komitety środowiskowe)

Rejestracja W odróżnieniu od systemu ISO w EMAS nie stosuje się certyfikacji Organizacje spełniające wymagania rozporządzenia mogą uzyskać rejestrację w systemie dokonaną przez właściwy organ państwowy Organizacje zarejestrowane w systemie są upoważnione do używania znaku graficznego EMAS

W tej prezentacji wykorzystano treść książki Witolda Nierzwickiego Zarządzanie środowiskowe PWE, Warszawa, 2006 Film : Czas na EMAS - można znaleźć na oficjalnej stronie EMAS: http://www.emas.mos.gov.pl/publications.htm?lang=pl