Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskim

Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskim

Unia Europejska jest organizacją ponadnarodową, działającą na podstawie traktatów zawartych pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi. Jednym z najważniejszych organów Unii Europejskiej jest Parlament Europejski (PE). Decyzje podejmowane w PE przekładają się na porządek prawny w państwach członkowskich. Zapadają one przy współudziale Komisji Europejskiej, Rady Europejskiej (zrzeszającej szefów państw i rządów krajów UE) oraz Rady Unii Europejskiej (składającej się z resortowych ministrów państw członkowskich). Parlament Europejski jest instytucją Unii Europejskiej, zapewniającą obywatelom bezpośredni wpływ na proces integracji europejskiej. Jako obywatele państwa członkowskiego Unii Europejskiej wybieramy w wyborach powszechnych i bezpośrednich przedstawicieli do PE, przekazując im w ten sposób prawo do działania w naszym imieniu, w granicach określonych traktatami. Początki PE sięgają roku 1952, kiedy to powołano Zgromadzenie Parlamentarne w ramach Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. W ten sposób wspólnota o charakterze ekonomicznym została wyposażona w mechanizm o charakterze politycznym. Wówczas przedstawiciele do Zgromadzenia byli wyznaczani przez rządy państw członkowskich. Od roku 1979 wybory do Parlamentu Europejskiego są powszechne i odbywają się co 5 lat. 2 Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskim Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskimi 3

Wiele cech PE, w tym jego skład i kompetencje, zmieniało się na przestrzeni lat. Związane to było z ewolucją samej Unii Europejskiej. Obecnie PE jest ciałem jednoizbowym, w odróżnieniu od większości parlamentów, gdzie istnieją dwie izby. Posiedzenia Parlamentu odbywają się najczęściej w Strasburgu we Francji, natomiast większość czasu posłowie pracują w Brukseli i Luxemburgu. Posłowie Posłowie do Parlamentu Europejskiego (w skrócie MEPs czyli Members of European Parliament), reprezentują ponad 511 milionów obywateli pochodzących z 28 państw członkowskich. Na przestrzeni lat liczba posłów systematycznie rosła na skutek kolejnych rozszerzeń UE od 410 w roku 1979 do 751 w roku 2014. Od maja 2019 roku posłów ma być mniej 705 co wiąże się z wystąpieniem Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej. Liczba miejsc przysługujących poszczególnym państwom w PE jest zróżnicowana. Wynika to przede wszystkim z różnej liczby mieszkańców poszczególnych państw. Im większa populacja, tym więcej miejsc w PE, przy czym mniejsze państwa otrzymują więcej miejsc, niż wynikałoby to z podziału ściśle proporcjonalnego (patrz infografika str. 6-7). Deputowany do PE wykonuje mandat wolny, podobnie jak członek polskiego parlamentu. Oznacza to, że nikt nie może go zmusić do głosowania w określony sposób. 4 Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskim Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskimi 5

Niemcy 82 850 tys ludności 96 mandatów (96 w 2014 r.) Polska 37 976,7 tys ludności 52 mandaty (51 w 2014 r.) Grecja 10 738,9 tys ludności 21 mandatów (21 w 2014 r.) Węgry 9 778,4 tys ludności 21 mandatów (21 w 2014 r.) Słowacja 5 443,1 tys ludności 14 mandatów (13 w 2014 r.) Łotwa 1 934,4 tys ludności 8 mandatów (8 w 2014 r.) Francja 67 221,9 tys ludności 79 mandatów (74 w 2014 r.) Rumunia 19 523,6 tys ludności 33 mandaty (32 w 2014 r.) Czechy 10 610,1 tys ludności 21 mandatów (21 w 2014 r.) Austria 8 822,3 tys ludności 19 mandatów (18 w 2014 r.) Irlandia 4 838,3 tys ludności 13 mandatów (11 w 2014 r.) Estonia 1 319,1 tys ludności 7 mandatów (6 w 2014 r.) Włochy 60 484 tys ludności 76 mandatów (73 w 2014 r.) Holandia 17 181,1 tys ludności 29 mandatów (26 w 2014 r.) Portugalia 10 291,0 tys ludności 21 mandatów (21 w 2014 r.) Bułgaria 7 050 tys ludności 17 mandatów (17 w 2014 r.) Chorwacja 4 105,5 tys ludności 12 mandatów (11 w 2014 r.) Cypr 864,2 tys ludności 6 mandatów (6 w 2014 r.) Hiszpania 46 659,3 tys ludności 59 mandatów (54 w 2014 r.) Belgia 11 413,1 tys ludności 21 mandatów (21 w 2014 r.) Szwecja 10 120,2 tys ludności 21 mandatów (20 w 2014 r.) Dania 5 781,2 tys ludności 14 mandatów (13 w 2014 r.) Litwa 2 808,9 tys ludności 11 mandatów (11 w 2014 r.) Luxemburg 602 tys ludności 6 mandatów (6 w 2014 r.) Wielka Brytania 66 238 tys ludności 0 mandatów (73 w 2014 r.) 6 Krótki przewodnik *Liczba ludności po Parlamencie na podstawie Europejskim danych Eurostat na dzień 1 stycznia 2018 r. Finlandia 5 513,1 tys ludności 14 mandatów (13 w 2014 r.) Słowenia 2 066,9 tys ludności 8 mandatów (8 w 2014 r.) (6 w 2014 r.) Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskimi 7 Malta 475,7 tys ludności 6 mandatów

STRUKTURA Przewodniczący Przewodniczący Parlamentu Europejskiego wybierany jest na 2,5-letnią kadencję, spośród kandydatur zgłoszonych przez grupę polityczną lub co najmniej 38 posłów. Reprezentuje on PE w relacjach zewnętrznych oraz w kontaktach z organami Unii Europejskiej. Przewodniczy posiedzeniom plenarnym, nadzoruje działania poszczególnych organów PE i czuwa nad przestrzeganiem Regulaminu PE. Komisje i posiedzenia plenarne Większość prac merytorycznych nad stanowiskami Parlamentu Europejskiego, dotyczącymi wysuwanych przez Komisję Europejską propozycji prawnych, przebiega w komisjach tematycznych (stałych i tymczasowych). Na początku kadencji posłowie wybierają komisje, w których będą zasiadać. Prace komisji tematycznych obejmują: problemy relacji zewnętrznych (komisje: Bezpieczeństwa i Obrony; Handlu Międzynarodowego; Spraw Zagranicznych), problemy gospodarcze (komisje: Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności; Przemysłu, Badań Naukowych i Energii; Rolnictwa i Rozwoju Wsi; Rozwoju; Rozwoju Regionalnego; Rybołówstwa; Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumentów; Spraw Gospodarczych i Monetarnych; Transportu i Turystyki; Zatrudnienia i Spraw Socjalnych), problemy budżetowe (komisje: Budżetu; Kontroli Budżetowej), Aktualnie funkcję przewodniczącego PE pełni Antonio Tajani z Włoch. problemy kulturowe, prawne i obywatelskie (komisje: Kultury i Edukacji; Petycji; Prawa; Praw Człowieka; Praw Kobiet i Równouprawnienia; Spraw Konstytucyjnych; Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych). 8 Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskim Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskimi 9

Grupy polityczne Grupy polityczne w kadencji 2014 2019 Group of the European People s Party (Christian Democrats) Grupa Europejskiej Partii Ludowej (Chrześcijańscy Demokraci) Group of the Progressive Alliance of Socialists and Democrats in the European Parliament Grupa Postępowego Sojuszu Socjalistów i Demokratów w Parlamencie Europejskim Podobnie jak w polskim parlamencie, w Parlamencie Europejskim posłowie zrzeszają się. Nie są to jednak zrzeszenia o charakterze narodowym, ale politycznym. Posłowie pochodzący z jednego kraju zrzeszają się w różnych grupach politycznych (tzw. frakcjach), które mają charakter ideologiczny i programowy. W skład grupy politycznej wchodzą partie o charakterze międzynarodowym, koalicje partii, partie krajowe i indywidualni posłowie. Każda z grup musi mieć przynajmniej 25 posłów pochodzących przynajmniej z 25% państw członkowskich. Każda z grup wybiera swoich przewodniczących, wiceprzewodniczących i sekretarzy. W kadencji 2014 2019 działało 8 głównych grup politycznych. Od roku 2014 ugrupowania polityczne mogą wybrać lidera (tzw. Spitzenkandidat) prowadzącego kampanię wyborczą na poziomie europejskim. Osoba taka może następnie zostać Przewodniczącym Komisji Europejskiej, jeżeli zostanie poparta przez większość w PE. European Conservatives and Reformists Group Grupa Europejskich Konserwatystów i Reformatorów Group of the Alliance of Liberals and Democrats for Europe Grupa Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy Confederal Group of the European United Left / Nordic Green Left Skonfederowana Grupa Zjednoczonej Lewicy Europejskiej / Nordycka Zielona Lewica Group of the Greens / European Free Alliance Grupa Zielonych / Wolny Sojusz Europejski Europe of Freedom and Direct Democracy Group Europa Wolności i Demokracji Bezpośredniej Europe of Nations and Freedom Europa Narodów i Wolności 10 Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskim Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskimi 11

Delegacje W Parlamencie Europejskim funkcjonują delegacje parlamentarne. Zajmują się one relacjami z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi spoza Unii Europejskiej. Są wśród nich wspólne komisje parlamentarne, komisje współpracy parlamentarnej, różne delegacje międzyparlamentarne oraz delegacje do wielostronnych zgromadzeń parlamentarnych. Kompetencje Parlamentu Europejskiego Inne organy polityczne Oprócz grup politycznych i delegacji, istnieją także inne organy polityczne. Należą do nich: Konferencja Przewodniczących, Prezydium, Kolegium Kwestorów, Konferencja Przewodniczących Komisji, Konferencja Przewodniczących Delegacji, Grupa sterująca ds. Brexitu. Zadaniem tych organów jest przede wszystkim organizowanie pracy Parlamentu Europejskiego, planowanie legislacyjne i koordynacja spraw proceduralno-regulaminowych. Zespoły międzypartyjne Zespoły międzypartyjne są miejscem nieformalnej komunikacji między członkami różnych grup politycznych, chcących pogłębić wiedzę i współpracę w danym obszarze. W przeciwieństwie np. do delegacji nie są jednak organami i nie mogą wyrażać stanowiska Parlamentu Europejskiego. Rola Parlamentu Europejskiego w strukturach Unii Europejskiej na przestrzeni lat rosła. W pierwszym okresie istnienia sprawował on jedynie funkcje kontrolne i doradcze. Gdy zyskał silny mandat demokratyczny w postaci powszechnego wyboru eurodeputowanych, został też włączony w europejski proces ustawodawczy. Po kolejnych zmianach traktatów PE stał się współprawodawcą, tzn. w przypadku zdecydowanej większości unijnych aktów prawnych decyduje (wraz z Radą Unii Europejskiej) o ich ostatecznym kształcie. Ponadto PE sprawuje nadzór nad innymi organami UE oraz ma wpływ na to, kto będzie piastował ważne stanowiska w strukturach Unii Europejskiej, np. powołuje Przewodniczącego Komisji Europejskiej (na wniosek Rady Europejskiej). 12 Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskim Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskimi 13

Kompetencje w zakresie legislacji Parlament Europejski w różnym stopniu bierze udział w przyjmowaniu unijnych aktów prawnych, zgodnie z właściwą w danym przypadku podstawą prawną. Większość kompetencji legislacyjnych dzieli z Radą Unii Europejskiej. Najczęściej stosowaną procedurą w procesie tworzenia prawa europejskiego jest zwykła procedura ustawodawcza. W takim przypadku PE (wraz z Radą Unii Europejskiej) dokonuje przeglądu regulacji prawnych zaproponowanych przez Komisję Europejską i może zdecydować o wprowadzeniu poprawek. Co ważne, sami europosłowie nie zgłaszają propozycji unijnych aktów ustawodawczych. To Komisja Europejska składa wniosek ustawodawczy, a Parlament Europejski jest zobowiązany do jego rozpatrzenia. Ten sposób stanowienia prawa unijnego wcześniej określany był procedurą współdecyzji, ponieważ jej celem i efektem ma być wspólna decyzja wypracowana przez PE i Radę UE. W sytuacji, kiedy PE nie zgadza się z Radą UE, następują negocjacje (uzgadnianie). Jeżeli dojdzie do porozumienia, w PE przeprowadza się głosowanie. Przy jego braku propozycja nowego prawa zostaje odrzucona. Poza zwykłą procedurą ustawodawczą istnieją także procedury specjalne: konsultacje PE może zatwierdzić lub odrzucić wniosek ustawodawczy, a także może wprowadzić do niego poprawki. Rada UE może, ale nie musi wziąć pod uwagę opinię PE. wyrażenie zgody PE może zaakceptować lub odrzucić wniosek ustawodawczy, ale nie ma możliwości wprowadzania poprawek. Zgoda lub jej brak są dla Rady UE wiążące. Powyższe sposoby wyrażania opinii przez PE są stosowane także w przypadku procedur pozaustawodawczych. Na przykład zgoda PE jest konieczna, gdy Rada przyjmuje niektóre umowy międzynarodowe wynegocjowane przez UE. PE może zaproponować wprowadzenie zmian w prawie europejskim. Jeśli europosłowie uznają, że jakaś kwestia wymaga uregulowania, mogą poprzez głosowanie parlamentarne, w czasie którego większość opowie się za, poprosić Komisję o przedłożenie wniosku ustawodawczego. Mogą nawet określić termin, w którym taki wniosek musi zostać przez Komisję Europejską złożony. 14 Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskim Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskimi 15

Kompetencje budżetowe Parlament Europejski wspólnie z Radą Unii Europejskiej podejmuje decyzje dotyczące budżetu UE. Parlament Europejski podejmuje decyzje w sprawie rozszerzenia UE. Ma także możliwość zgłaszania propozycji zmian traktatowych (podobnie jak rządy państw członkowskich), choć oczywiście nie może samodzielnie podejmować decyzji o wprowadzeniu proponowanych zmian. Zmiany traktatowe wchodzą w życie po ratyfikowaniu ich przez organy prawodawcze państw członkowskich (parlamenty krajowe). Po akceptacji projektu przez PE, prawo powinno zostać wprowadzone do porządku prawnego państw członkowskich. Niekiedy jednak państwa uzyskują prawo do odroczenia terminu wprowadzenia zmian (to tzw. derogacja). Jeżeli państwo nie wprowadza zmian, interweniuje Komisja Europejska. Jeżeli i to nie skutkuje, interweniuje Trybunał Sprawiedliwości UE, co może prowadzić do nałożenia na państwo kar finansowych. Procedura uchwalania budżetu przypomina zwykłą procedurę ustawodawczą. Roczny projekt budżetu jest przygotowywany przez Komisję Europejską, a następnie przekazywany pod ocenę Rady UE oraz PE. Ostateczny głos decydujący o przyjęciu bądź odrzuceniu budżetu ma właśnie PE. Ponadto PE kontroluje wykonanie budżetu i zatwierdza wieloletnie ramy finansowe. Warto podkreślić, że na przestrzeni lat kompetencje budżetowe PE rosły, przede wszystkim w odniesieniu do wydatków. Obecnie PE może wpływać na sposób rozdziału środków, a także na ich wysokość w ramach przyjmowanego limitu. 16 Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskim Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskimi 17

Kompetencje kontrolne Parlament Europejski sprawuje nadzór demokratyczny nad pozostałymi instytucjami UE. Istnieje kilka głównych mechanizmów, poprzez które PE kontroluje inne instytucje Unii Europejskiej. 1. Posłowie do PE mogą kierować ustne i pisemne zapytania do Komisji Europejskiej i Rady Unii Europejskiej, w dowolnej kwestii związanej z całością polityką wspólnotową Unii Europejskiej. Skierowanie zapytania może spowodować dyskusję na forum PE i zakończyć się rezolucją (aktem prawnym wzywającym do określonego działania lub zaniechania działania). 2. PE jako całość ma prawo udzielenia inwestytury Komisji Europejskiej jest to możliwość akceptacji lub odrzucenia kandydatur na komisarzy (zgłaszanych przez państwa członkowskie), co następuje w momencie przedstawiania przez KE programu działania. 3. PE może przyjąć wotum nieufności względem Komisji Europejskiej. Następuje wówczas odwołanie całej Komisji Europejskiej. W historii kilkukrotnie próbowano wykorzystać ten mechanizm, jednak nigdy nie zakończyło się to odwołaniem KE. 4.PE może również kontrolować wykonanie budżetu w formie decyzji o absolutorium z wykonania budżetu udzielanego Komisji Europejskiej. 5. PE powinien być informowany o działalności Komisji Europejskiej oraz Rady Unii Europejskiej następuje to dzięki uzyskiwaniu raportów, programów i dokumentów z działalności (w tym raportów z zebrań i szczytów). 6. Parlamentowi przysługuje też odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości w sprawie nieprzestrzegania przez Komisję i Radę UE prawa PE do uczestniczenia w procesie podejmowania decyzji. 18 Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskim Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskimi 19

Formy wpływania obywateli na działanie Parlamentu Europejskiego Działania Parlamentu Europejskiego są jawne. Każdy z obywateli UE ma prawo do: kontaktu z Członkami PE, składania petycji do PE, zgłaszania projektów prawa europejskiego jest to tzw. inicjatywa obywatelska i wymaga co najmniej miliona podpisów obywateli z co najmniej siedmiu państw członkowskich. Kompetencje PE ewoluują i trudno dziś przewidzieć, jaki będzie ich kształt w kolejnych latach. Wiele zależy od tego, w jaki sposób będzie kształtował się proces integracji europejskiej, co wiąże się z tym, czego w kolejnych kadencjach będą chcieli sami posłowie, przedstawiciele innych organów Unii Europejskiej (przede wszystkim Komisji Europejskiej) oraz przedstawiciele władz państw członkowskich. Uprawnienia PE są mniejsze niż uprawnienia parlamentów narodowych. Parlamenty narodowe państw członkowskich mają nadal wyłączną kompetencję do uchwalania ustaw na terytorium państwa, będąc przy tym zobowiązanymi do dostosowywania prawa krajowego do prawa europejskiego. Parlamenty narodowe mają także rozległe kompetencje kreacyjne, to znaczy możliwość powoływania osób na niektóre istotne stanowiska publiczne. W Polsce, Sejm i Senat powołują m.in. Radę Ministrów, Trybunał Konstytucyjny, Rzecznika Praw Obywatelskich, czy Prezesa Najwyższej Izby Kontroli. 20 Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskim Krótki przewodnik po Parlamencie Europejskimi 21

dodatkowe informacje: strona internetowa projektu You Vote EU: yourvotematters.eu/pl/ strona internetowa Parlamentu Europejskiego: europarl.europa.eu/portal/pl strona internetowa Biura Parlamentu Europejskiego w Polsce: europarl.europa.eu/poland/pl/ kompendium wiedzy o instytucjach Unii Europejskiej: europarl.europa.eu/factsheets/pl/section/187/instytucje-i-organy-unii-europejskiej kampania proferekwencyjna Parlamentu Europejskiego: tymrazemglosuje.eu/ Kodeks Wyborczy obowiązujący w Polsce: sejm.gov.pl/prawo/kodeks/kodeks_wyborczy2018.pdf strona internetowa Państwowej Komisji Wyborczej poświęcona wyborom do PE: wybory.gov.pl/pe2019/ aplikacja mobilna Parlamentu Europejskiego Citizen s APP Europe in your hand: europarl.europa.eu/at- -your-service/en/stay-informed/citizens-app

Wydawnictwo: Collegium Civitas Pl. Defilad 1 00-901 Warszawa wydawnictwo@civitas.edu.pl civitas.edu.pl Tekst: Krzysztof Kasianiuk, Katarzyna Witkowska Redakcja: Karolina Szymańska Oprawa graficzna: Karolina Kotowska Publikacja powstała w ramach projektu You Vote EU współfinansowanego przez Komisję Europejską. Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko jej autorów i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za zamieszczoną w niej zawartość merytoryczną. Patronat medialny: Współfinansowane z programu Unii Europejskiej Prawa, Równość i Obywatelstwo" na lata 2014 2020