HISTORIA I UPRAWNIENIA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

Transkrypt

1 HISTORIA I UPRAWNIENIA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO Krótka historia wyborów europejskich Pierwsze powszechne wybory do Parlamentu Europejskiego odbyły się dokładnie 30 lat temu, w 1979 roku. Od tego czasu odbyło się pięć kolejnych wyborów do PE. Wcześniej, od 1958 do 1979 roku posłowie byli mianowani przez parlamenty narodowe państw członkowskich i sprawowali podwójny mandat. Frekwencja wyborcza w roku 2004 wyniosła 45,5%. Decyzja i Akt w sprawie powszechnych wyborów do Parlamentu Europejskiego zostały podpisane w Brukseli 20 września 1976 roku. Po ratyfikowaniu przez wszystkie państwa członkowskie, pierwsze wybory odbyły się 7-10 czerwca 1979 roku. Wybrano 410 deputowanych. Od tego czasu odbyło się pięć kolejnych wyborów do Parlamentu Europejskiego w 1984, 1989, 1994, 1999 oraz 2004 roku. Po kaŝdym rozszerzeniu, w nowych państwach członkowskich organizowane były wybory, aby ich przedstawiciele mogli zasiadać w ławach Parlamentu Europejskiego. Tak było w przypadku przystąpienia Grecji w 1981 roku, Portugalii i Hiszpanii w 1987, Szwecji w 1995, Austrii i Finlandii w 1996 oraz Bułgarii i Rumunii w roku Frekwencja Frekwencja w wyborach europejskich od 1979 roku znacznie róŝni się w poszczególnych krajach członkowskich (patrz Tabele 1 i 2). Tendencja spadkowa, jaką obserwować moŝna w przypadku frekwencji w wyborach europejskich odzwierciedla ogólny trend spadkowy uczestnictwa w wyborach lokalnych i ogólnokrajowych w państwach członkowskich. Podczas ostatnich wyborów w 2004 roku zanotowano wzrost uczestnictwa w czterech krajach, w których głosowanie nie jest obowiązkowe Włoszech, Holandii, Irlandii, Zjednoczonym Królestwie i Finlandii. Frekwencja w krajach, które organizowały wybory w kilka tygodni po przystąpieniu do UE zawsze była bardzo niska. Tabela 1: Zmiana frekwencji wyborczej w państwach członkowskich, Państwo członkowskie Niemcy 65,73 56,76 62,28 60,02 45,19 43 Francja 60,71 56,72 48,8 52,71 46,76 42,76 Belgia 91,36 92,09 90,73 90,66 91,05 90,81 Włochy** 85,65 82,47 81,07 73,6 69,76 71,72 Luksemburg* 88,91 88,79 87,39 88,55 87,27 91,35 Holandia 58,12 50,88 47,48 35,69 30,02 39,26 Zjednoczone Królestwo 32,35 32,57 36,37 36, ,52 Irlandia 63,61 47,56 68,28 43,98 50,21 58,58 Dania 47,82 52,38 46,17 52,92 50,46 47,89

2 Państwo członkowskie Grecja* 81,48 80,59 80,03 73,18 70,25 63,22 Hiszpania 68,52 54,71 59,14 63,05 45,14 Portugalia 72,42 51,1 35,54 39,93 38,6 Szwecja 41,63 38,84 37,85 Austria 67,73 49,4 42,43 Finlandia 57,6 30,14 39,43 Republika Czeska 28,3 Estonia 26,83 Cypr* 72,5 Łotwa 41,34 Litwa 48,38 Węgry 38,5 Malta 82,39 Polska 20,87 Słowenia 28,35 Słowacja 16,97 Rumunia 29,47 Bułgaria 29,22 Łącznie UE 61,99-58,98-58,41 56, ,51 45,47 - * W Belgii, Luksemburgu, Grecji i na Cyprze głosowanie jest obowiązkowe. ** We Włoszech głosowanie było obowiązkowe do 1992 roku. Tabela 2: Zmiany frekwencji wyborczej w wyborach europejskich 100,00% Frekwencja w wyborach do PE 80,00% 60,00% 40,00% 61,99% 58,98% 58,41% 56,67% 49,51% 45,47% 20,00% 0,00%

3 Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego Choć wybory do Parlamentu Europejskiego odbywają się we wszystkich krajach Unii w tym samym tygodniu, to kaŝde państwo członkowskie stosuje własną ordynację wyborczą. Oto podstawowe informacje o obwiązującym w Polsce prawie wyborczym: Kto moŝe głosować w wyborach do PE? W Polsce w głosowaniu moŝe wziąć udział kaŝdy obywatel polski lub mieszkający tu na stałe i zarejestrowany w spisie wyborców obywatel Unii Europejskiej, który w dniu wyborów ma ukończone 18 lat i nie jest pozbawiony prawomocnym wyrokiem sądowym praw publicznych, praw wyborczych lub ubezwłasnowolniony. Kto moŝe być wybierany do PE? Bierne prawo wyborcze przysługuje osobie mającej czynne prawo wyborcze w Polsce, która najpóźniej w dniu głosowania ukończy 21 lat, nie była karana za przestępstwo popełnione umyślnie, ścigane z oskarŝenia publicznego i od co najmniej pięciu lat zamieszkuje na terenie Polski lub innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Prawa wybieralności nie mają osoby, wobec których wydano prawomocne orzeczenie sądu o utracie tego prawa. WaŜne terminy Wybory posłów do Parlamentu Europejskiego zarządza Prezydent RP najpóźniej 90 dni przed dniem wyborów. Najpóźniej w 52 dniu przed terminem wyborów Minister Sprawiedliwości zgłasza sędziów, którzy mają wejść w skład okręgowych komisji wyborczych (poza osobami pełniącymi funkcje komisarzy wyborczych). Państwowa Komisja Wyborcza powołuje komisje okręgowe najpóźniej w 48 dniu przed terminem wyborów. Do 40 dnia przed wyborami moŝna składać wnioski o rejestrację list wyborczych. Wyborcy przebywający za granicą i posiadający waŝne paszporty wpisywani są do spisu wyborców przez właściwego terytorialnie konsula. Zgłoszenia moŝna dokonać najpóźniej w 5 dniu przed terminem wyborów. 24 godziny przed dniem wyborów kończy się kampania wyborcza. Rozłączność funkcji Kwestie zakazu łączenia funkcji z mandatem posła do Parlamentu Europejskiego w skali Unii Europejskiej reguluje Akt dotyczący wyboru członków Parlamentu Europejskiego w powszechnych wyborach bezpośrednich z 1976 roku (zmienionego przez Radę UE w 2002 roku). Dodatkowe ograniczenia nakładają: polska ordynacja wyborcza do PE i ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora.

4 Zgodnie z Aktem, mandatu posła do PE nie moŝna łączyć z m.in. z funkcjami członka rządu państwa członkowskiego, instytucji, organów agencji i trybunałów Unii Europejskiej. Ordynacja wyborcza zakazuje łączenia mandatu m.in. z mandatem posła lub senatora, funkcją członka Rady Ministrów, sekretarza stanu oraz innymi funkcjami, których nie moŝna łączyć z mandatem posła na Sejm lub senatora. Wykaz tych ostatnich określa ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora, która mówi, Ŝe w okresie wykonywania mandatu posłowie i senatorowie nie mogą wykonywać pracy na podstawie stosunku pracy: w Kancelarii Sejmu, w Kancelarii Senatu, w Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, w Biurze Trybunału Konstytucyjnego, w NajwyŜszej Izbie Kontroli, w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, w Biurze Rzecznika Praw Dziecka, w Biurze Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, w Krajowym Biurze Wyborczym, w Państwowej Inspekcji Pracy, w administracji rządowej i samorządu terytorialnego - z wyjątkiem stosunku pracy z wyboru - oraz nie mogą wykonywać pracy w charakterze sędziego i prokuratora, pracownika administracyjnego sądu i prokuratury, a takŝe nie mogą pełnić zawodowej słuŝby wojskowej. Ustawa ogranicza takŝe moŝliwości prowadzenia działalności gospodarczej i zasiadania we władzach niektórych spółek. Polscy posłowie w Parlamencie W parlamencie 6. kadencji posłowie z Polski zajmowali 54 miejsca. Pod koniec kadencji najliczniejsza polska delegacja znajdowała się w grupie Unii na rzecz Europy Narodów (UEN) - 20 posłów. Następne w kolejności to delegacje w grupie Europejskiej Partii Ludowej - Europejskich Demokratów (E-ED) - 15, Europejskich Socjalistów (PES) - 9, Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy (ALDE) - 6, grupy Niepodległość/Demokracja (IND/DEM) - 3. Jeden poseł nie naleŝał do Ŝadnej grupy 1 Polacy na stanowiskach w Parlamencie Europejskim Stanowiska w Parlamencie Europejskim rozdzielane są między posłów dwukrotnie - na początku i w połowie pięcioletniej kadencji. W całej kadencji czterech posłów z Polski piastowało funkcje wiceprzewodniczących PE, jedna posłanka funkcje kwestora, trzech - przewodniczących komisji parlamentarnych (Komisji Spraw Zagranicznych, Komisji BudŜetowej, Komisji Petycji), trzech - przewodniczących delegacji parlamentarnych (do spraw stosunków z Ukrainą i dwukrotnie do spraw stosunków z Białorusią). 1 stan na

5 Parlament Europejski: szerokie uprawnienia w interesie obywateli W wielu obszarach decyzyjnych Parlament Europejski posiada takie same uprawnienia legislacyjne jak Rada Ministrów z 27 państw członkowskich. Nawet w takich obszarach jak polityka zagraniczna lub rolnictwo, gdzie Parlament wydaje jedynie opinię, jego debaty lub rezolucje często powodują, Ŝe dany problem jest rozpatrywany na płaszczyźnie wspólnotowej, a stanowisko Parlamentu rzutuje na ostateczne decyzje Rady. Parlament posiada równieŝ szerokie uprawnienia budŝetowe i sprawuje demokratyczną kontrolę nad wszystkimi instytucjami europejskimi. 1. Uprawnienia legislacyjne Współdecyzja Parlament Europejski dzieli uprawnienia legislacyjne z Radą Ministrów UE w przypadku dwóch trzecich wniosków legislacyjnych. W takich obszarach jak polityka ochrony środowiska, polityka transportowa, ochrona konsumentów, nielegalna imigracja oraz we wszystkich kwestiach dotyczących wspólnego rynku, Parlament Europejski moŝe zatwierdzać, zmieniać lub odrzucać propozycje rozporządzeń lub dyrektyw przedstawiane przez Komisję Europejską. W tej kadencji Parlament odrzucił projekty dyrektyw w sprawie usług portowych oraz patentów komputerowych. W przypadku niektórych innych wniosków, takich jak dyrektywa usługowa lub rozporządzenia REACH, Parlament znacząco zmodyfikował ostateczną treść aktu legislacyjnego. Konsultacja W przypadku niektórych obszarów (np. polityka podatkowa, polityka przemysłowa, rolna i strefa euro) Parlament Europejski ogranicza się do zaopiniowania wniosku legislacyjnego (procedura konsultacji). Jednak nawet w tym trybie, poprawki Parlamentu często wpływają na decyzje Rady, tak jak miało to miejsce w przypadku dobrowolnej modulacji w sektorze rolnym. Zgoda Zawarcie niektórych umów wymaga zgody Parlamentu Europejskiego, który nie moŝe zmieniać treści projektu, ale moŝe go w całości odrzucić. Procedura zgody ma zastosowanie do umów o przystąpieniu lub umów o stowarzyszeniu z państwami trzecimi. Rozszerzenie UE moŝe zatem nastąpić jedynie za zgodą Parlamentu Europejskiego. 2. Wpływ polityczny Poza obszarem legislacji, głos Parlamentu Europejskiego jest równieŝ dobrze słyszalny. Na przykład w przypadku polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obrony, gdzie decyzje podejmowane są przez państwa członkowskie, Rada i Komisja muszą informować Parlament Europejski o planowanych działaniach, a posłowie aktywnie uczestniczą w politycznych debatach. W sprawozdaniach, rekomendacjach i

6 zapytaniach adresowanych do uczestników procesu decyzyjnego UE, posłowie uzyskują wpływ na decyzje, na przykład wywierając nacisk na Radę i Komisję, by te zajęły się tematem praw człowieka. Parlament moŝe takŝe z własnej inicjatywy przygotowywać sprawozdania, w których posłowie mogą wystąpić do Komisji z wnioskiem o przedstawienie projektów legislacyjnych w danej dziedzinie lub zawrzeć wskazówki do projektów prawnych dopiero zapowiadanych przez Komisję Europejską. 3. Uprawnienia budŝetowe Parlament Europejski wraz z Radą odpowiadają za przyjęcie rocznego budŝetu Unii Europejskiej. W przypadku więcej niŝ połowy rozdziałów budŝetu UE ostatnie słowo naleŝy do Parlamentu Europejskiego. Parlament decyduje o wysokości wydatków w takich obszarach zadaniowych jak fundusze regionalne i społeczne, energia, badania naukowe, transport, pomoc rozwojowa, środowisko, edukacja i kultura. W przypadku wydatków na rolnictwo, ostatnie słowo naleŝy do Rady. Unia Europejska ustanawia takŝe długoterminowe ramy finansowania, które określają maksymalny poziom wydatków w okresie siedmioletnim. śadne porozumienie na te tak zwane wieloletnie perspektywy finansowe nie moŝe obyć się bez zgody Parlamentu Europejskiego. 4. Kontrola demokratyczna i uprawnienia nadzorcze Zatwierdzanie nominacji Parlament Europejski odgrywa kluczową rolę przy powoływaniu Komisji Europejskiej. Parlament musi zatwierdzić nominację przewodniczącego Komisji. Wysunięci przez państwa członkowskie kandydaci do objęcia tek komisarzy muszą odbyć przesłuchania z udziałem posłów zanim Parlament zagłosuje nad całym składem Komisji. Parlament przesłuchuje takŝe kandydatów na przewodniczącego i członków rady zarządzającej Europejskiego Banku Centralnego i Trybunału Obrachunkowego. Demokratyczna odpowiedzialność w obszarze polityki pienięŝnej Szef Europejskiego Banku Centralnego przedstawia posłom roczne sprawozdania z działalności podczas sesji plenarnej PE, a takŝe przedstawia sprawozdania z prac członkom właściwej komisji parlamentarnej co trzy miesiące. Kontrola budŝetowa Parlament Europejski jest odpowiedzialny za nadzór nad wydatkowaniem środków z budŝetu UE i podejmuje decyzję o udzieleniu wszystkim instytucjom europejskim absolutorium z wykonania budŝetu. Komisje śledcze i komisje tymczasowe Parlament moŝe powołać komisje tymczasowe do zbadania zarzutów naruszenia prawa wspólnotowego lub niewłaściwego administrowania w jego stosowaniu (komisje śledcze) lub do zajęcia się określoną sprawą. Interpelacje poselskie, pisemne lub ustne, to kolejna forma nadzoru i sprawowania kontroli nad instytucjami europejskimi. Interpelacje mogą zostać wpisane do porządku sesji plenarnej w celu przeprowadzenia debaty z udziałem przedstawicieli Rady i Komisji, którzy są zobowiązani do udzielenia odpowiedzi.

7 5. Petycje KaŜdy obywatel Unii Europejskiej ma prawo złoŝenia petycji, w których zwraca się o pomoc w rozwiązaniu problemu pozostającego w obszarze kompetencji Unii Europejskiej. W tej kadencji polscy obywatele składali petycje dotyczące m.in. działalności niemieckich urzędów do spraw dzieci, wpływu budowy gazociągu północnego na środowisko oraz budowy obwodnicy przez Dolinę Rospudy. 6. PE w przyszłości Traktat z Lizbony wzmocniłby uprawnienia Parlamentu Europejskiego. Procedura współdecydowania zostałaby rozszerzona, obejmując takie obszary jak rolnictwo, rybołówstwo, legalną migrację, sport i politykę dotyczącą przestrzeni kosmicznej. Uprawnienia budŝetowe zostałyby rozciągnięte na wszystkie wydatki Unii Europejskiej, w tym na rolnictwo. Parlament miałby takŝe więcej do powiedzenia w przypadku mianowania przewodniczącego Komisji Europejskiej. Źródło: Parlament Europejski