KATECHEZA BIBLIJNA W PERSPEKTYWIE HISTORYCZNEJ

1 KATECHEZA BIBLIJNA W PERSPEKTYWIE HISTORYCZNEJ 1. Specyfika katechezy biblijnej Głównym źródłem katechezy jest słowo Boże zawarte w świętej Tradycji i Piśmie Świętym (PDK 32). Jeśli katecheza ma być miejscem głoszenia dobrej nowiny o zbawieniu, to musi odwoływać się do Biblii. W niej bowiem wciąż na nowo Bóg niewidzialny w nadmiarze swej miłości zwraca się do ludzi jak do przyjaciół i obcuje z nimi, aby ich zaprosić do wspólnoty z sobą i przyjąć ich do niej (KO 2). W konsekwencji katecheza winna być przepełniona i przeniknięta myślą, duchem, postawami biblijnymi i ewangelicznymi przez stały kontakt z samymi tekstami (biblijnymi) (CT 27). Te postulaty są podejmowane w katechezie polskiej. Podkreślanie wagi elementu biblijnego w katechezie przez polskich katechetyków, wielość publikacji traktujących o lectio divina, ilość tłumaczeń obcojęzycznych katechez biblijnych, jak i rodzimych materiałów do pracy z Biblią, może sprawiać wrażenie wręcz swoistego boomu w Polsce na Biblię w katechezie. Rodzi się tylko pytanie, czy to jest już ta wiosna katechezy biblijnej, na którą nadzieję w roku 1991 wyraził nestor polskich biblistów, a przy tym autentyczny propagator Biblii w duszpasterstwie polskim, ks. prof. Józef Kudasiewicz 1. Używany w terminologii katechetycznej zwrot «katecheza biblijna» jest formalnie i treściowo trudny do zdefiniowania. W opisowej formule katechezy biblijnej rozumianej jako wprowadzenie w świat Biblii i zaznajamianie z jej zbawczym orędziem, proponowanej przez A. Długosza, mieszczą się różne formy spotkania katechetycznego, począwszy od katechez odwołujących się do Biblii jako swojego źródła formalnego, po katechezy zorientowane na egzegezę tekstu biblijnego 2. Postulat samodzielnej katechezy biblijnej, który pojawił się w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku w niemieckojęzycznej literaturze katechetycznej, zaowocował stworzeniem różnorodnych modeli katechezy biblijnej. Ich wspólnym mianownikiem było uczynienie z Biblii celu katechezy, który przekładał się na poprawne odczytanie kerygmatu biblijnego i jego aktualizację w życiu katechizowanych. Uprzystępnienie prac katechetyków z obszaru niemieckojęzycznego jest zasługą przede wszystkim G. Kusza, który od końca lat siedemdziesiątych w kolejnych publikacjach podejmował problematykę katechezy biblijnej. Jego systematyzacja modeli katechezy biblijnej jako katecheza egzegetyczna, indukcyjna, historii wiary, historii działającej i problemowa przejęta została przez większość polskich opracowań katechetycznych 3. Na gruncie polskim autonomiczna katecheza biblijna znalazła swoje oryginalne ujęcie przede wszystkim w pracach J. Charytańskiego. Rozumiał on przez to określenie katechezę, która traktuje perykopę biblijną jako tekst źródłowy, niepodporządkowany definicjom katechizmowym. Jej zadaniem jest wprowadzać katechizowanych w świat biblijnych pojęć i kategorii myślowych. Następuje to poprzez podjęcie w katechezie biblijnej problemów ludzkich, 1 J. KUDASIEWICZ, Wymiar biblijny, Podstawowe wymiary katechezy (red. M. MAJEWSKI) (Kraków 1991) 30. 2 A. DŁUGOSZ B. STYPUŁKOWSKA, Wprowadzenie do dydaktyki biblijnej, Kraków 2000, 75. 3 Bibliografię prac G. Kusza znaleźć można u A.E. Klich, Pismo Święte w polskiej katechezie posoborowej. Studium katechetyczno-biblijne (Duc in altum 3; Kraków 2005) 394. Ostatnia pozycja, w której autor omawia wymienione wyżej modele, to Biblia w katechezie wczoraj i dziś, Biblia w nauczaniu chrześcijańskim (red. J. KUDASIEWICZ) (Lublin 1991) 105-115. Wśród opracowań, które bazują na analizach G. Kusza, wymienić można np.: J. KUDASIEWICZ, Wymiar biblijny, 27-30; T. Panuś, Główne kierunki katechetyczne XX wieku (Kraków 2001) 103-110; R. SAREK, Wymiar biblijny w katechezie, Katechetyka materialna (red. J. STALA) (Academica 61; Tarnów 2002) 78-85; A.E. KLICH, Tamże, 76-85.

które zostają rozwiązane w świetle Bożego słowa 4. Analizując praktyczną realizację tych założeń w podręczniku przeznaczonym dla klasy V szkoły podstawowej (sprzed reformy), zauważa się, iż autor proponuje nie tyle jakiś określony model katechezy biblijnej, ile raczej stawiając w centrum perykopę biblijną (Starego Testamentu), poszukuje takich metod analizy tekstu, które pozwolą katechizowanym wejść w dialog z Bogiem i Jego słowem. Przyjęty w terminologii katechetycznej zwrot katecheza biblijna nie otrzymał dotąd jakiejś precyzyjnej definicji. Dyrektorium ogólne o katechizacji (15.08.1997) posiłkuje się tym wyrażeniem dla wyróżnienia działań katechetycznych, których specyficznym przedmiotem i formą jest Pismo Święte (DOK 117) 5. Cel tej katechezy jest określany w perspektywie głoszenia orędzia chrześcijańskiego, które w katechezie biblijnej przekłada się na ukazanie historii zbawienia jako słów i czynów Boga objawiającego się ludzkości (DOK 108) oraz na interpretowanie w tym świetle aktualnego życia ludzkiego (DOK 117). O wiele szersze rozumienie katechezy biblijnej wydaje się być prezentowane przez Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce z 2001 roku. Przez katechezę biblijną autorzy polskiego Dyrektorium rozumieją spotkanie katechetyczne, które korzysta w treści Biblii. Podkreślając konieczność biblijności posługi słowa, Dyrektorium stwierdza, iż elementem konstytutywnym współczesnej katechezy biblijnej powinna być jedność i harmonia obu Testamentów na wzór katechezy apostolskiej i patrystycznej (PDK 59). Trzeci rozdział tego dokumentu noszący tytuł Istotne elementy katechezy wymienia na pierwszym miejscu element biblijny: Pierwszym i podstawowym elementem każdej katechezy jest element biblijny (PDK 58). Postulat katechezy biblijnej tu wyrażony zakłada potrzebę ubiblijnienia katechezy i to nie tylko formalnie (ilościowo) 6. Chodzi o obecność na katechezie duchowości biblijnej otwierającej katechizowanych na doświadczenie wiary i życia, które wyłania się z historii zbawienia zapośredniczonej słowem Biblii, a urzeczywistnia się w akcie czytania (PDK 58-61). 2. Początki katechezy biblijnej Biblia podporządkowana katechizmowi Przełomowe znaczenie dla rozwoju katechezy miał wiek XVI. Wprowadzona zostaje w całym Kościele katechizacja dzieci i młodzieży. Początkowo były to inicjatywy oddolne, które znalazły potem prawne usankcjonowanie w dekretach Soboru Trydenckiego. Wiek XVI zapoczątkowuje też tzw. erę katechizmu. Katechizm stanie się odtąd, aż po czasy współczesne, głównym i uprzywilejowanym środkiem duszpasterskim i dydaktycznym używanym przez Kościoły chrześcijańskie, najpierw w Europie, potem w krajach misyjnych. Powstaje w tym czasie wiele różnych katechizmów. Niektóre osiągną wielki rozgłos, wielokrotnie będą wydawane i tłumaczone na obce języki, jak np. Katechizm Rzymski, katechizmy św. Piotra Kanizjusza i św. Roberta Bellarmina, inne bardzo szybko popadną w zapomnienie. Do połowy XVI wieku katechizmy mają jeszcze ujęcie biblijne. Pod koniec XVI wieku, na skutek polemik z protestantami, powstają katechizmy, w których brakuje odniesienia do Pisma Świętego jako głównego źródła wiary. Taki nowy model katechizmu stworzył wspomniany św. Robert Bellarmin. Można by go nazwać katechizmem dogmatyczno-apologetycznym, stawiającym sobie za cel racjonalne uzasadnienie i obronę prawd wiary. I tak rozpoczął się blisko 400-letni okres katechezy bez Pisma św. 2 4 Por. J. CHARYTAŃSKI, Problemy katechezy biblijnej, Podręcznik metodyczny do katechizmu religii katolickiej. I. W Chrystusie jesteśmy ludem Bożym (red. J. CHARYTAŃSKI W. KUBIK) (Warszawa 1982) 16.20-21.23. 5 W tym kontekście jest wymieniana jeszcze katecheza Symbolu wiary (doktrynalna), moralna i liturgiczna. 6 Samo dowołanie się do wielu tekstów biblijnych w trakcie katechezy, jak również propozycja pracy uczniów z tymi tekstami, nie oznacza automatycznie, iż Pismo Święte jest traktowane podmiotowo, a nie przedmiotowo.

Następne wieki charakteryzuje poszukiwanie wyjścia z tego impasu. Podejmowane są próby, aby z powrotem wprowadzić Pismo św. do katechezy. Pierwszą dość udaną próbą był Katechizm historyczny (1683) Claude Fleury we Francji. Na szczególną jednak uwagę zasługują prace Ignacego Felbigera i Benedykta Straucha, augustianów z Żagania, którzy w drugiej połowie XVIII wieku zreformowali szkolnictwo, najpierw w swoim klasztorze w Żaganiu na Śląsku, potem w Prusach i w Austrii. Wśród reformowanych przedmiotów znalazła się też nauka religii, uznana przez oświeconych" monarchów za szczególnie przydatne narzędzie służące wychowaniu dobrych obywateli. Poszukując stosownego materiału do realizacji powyższych celów edukacji szkolnej, zwrócono baczniejszą uwagę na Pismo Święte, przy czym traktowano Biblię nie jako historię zbawienia, jako źródło poznania prawd wiary, lecz głównie jako poznanie prawideł postępowania moralnego i obywatelskiego. J.I. Felbiger i B. Strauch są autorami trzech bardzo znanych i rozpowszechnionych, zwłaszcza w krajach języka niemieckiego, żagańskich (śląskich) katechizmów (opublikowane zostały też w języku polskim). Najbardziej jednak znane są zredagowane przez nich historie biblijne, wielokrotnie przez autorów przerabiane. Stały się one w pewnym sensie modelem wszystkich innych późniejszych historii biblijnych, aż po czasy współczesne. Poglądy Felbigera i Straucha na temat roli i funkcji historii biblijnej można sprowadzić do następujących momentów: historia biblijna jest historycznym materiałem dla prawd wiary; jest ona ponadto zbiorem żywych i poruszających przykładów dla wychowania moralnego; może i powinna służyć wychowaniu liturgicznemu w godzinach poświęconych wyjaśnianiu perykop niedzielnych. Głównym jednak przedmiotem nauczania pozostawał nadal katechizm, według wzoru stworzonego przez Bellarmina, bez odniesień do Pisma Świętego. Historia biblijna stanowiła przedmiot pomocniczy i służebny dla nauki katechizmu. Jej celem było przekazanie wiedzy o wydarzeniach z historii biblijnej z zastosowaniem do życia moralnego. Cechowały ją z jednej strony historycyzm tj. historyczny, czysto zewnętrzny opis wydarzeń biblijnych, bez powiązania ich z historią zbawienia, z drugiej też strony moralizm tzn. wyciąganie z opowiadań biblijnych wniosków moralnych, a nie odsłanianie i ukazywanie zawartego w nich kerygmatu. Stworzony w Żaganiu model katechezy biblijnej, wraz z podziałem nauki religii na dwa przedmioty, na naukę katechizmu i naukę historii biblijnej, przetrwał do lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku. Zmieniony został dopiero przez ruch odnowy materialnokerygmatycznej. W naszym kraju funkcjonował do roku 1971, tj. do wprowadzenia nowego programu katechizacji. Oświecenie wniosło, jak widzimy, istotne zmiany w rozumienie i funkcjonowanie katechezy. Rozpoczął się okres katechezy szkolnej, trwający po dziś dzień. Podjęte zostały próby wprowadzenia Pisma Świętego do katechezy, wprawdzie w formie jeszcze niezadowalającej, jako odrębnego przedmiotu historii biblijnej, z silnym wyakcentowaniem strony historycznej i moralnej, niemniej było to po prawie dwuwiekowym istnieniu abiblijnej katechezy już jakieś rozwiązanie. W okresie następnym, pooświeceniowym, przypadającym na pierwszą połowę XIX wieku, pojawili się katechetycy, którzy usiłowali z jednej strony przezwyciężyć szkody wyrządzone katechezie przez ducha epoki Oświecenia, jak i przez podjęte w tym czasie działania, z drugiej zaś strony starali się zachować i zarazem pogłębić to, co ta epoka pozytywnego i wartościowego wniosła do katechezy. Ogólną tendencją, dominującą w tym czasie, było dążenie do historiozbawczego ujęcia katechezy. Głównymi przedstawicielami tego nurtu w katechezie, nazywanego również prekerygmatycznym, byli wybitni pastoraliści obszarów języka niemieckiego: Johann Michael Sailer, Bernhard Overberg, Johann Baptist Hirscher, bp Augustinus Gruber i inni. Kierunek 3

historiozbawczy, zapowiadający sprowadzenie katechezy do jej biblijnego ujęcia, został stłumiony w połowie XIX wieku przez kierunek neoscholastyczny, który także stanowił reakcję na błędy Oświecenia, ale usiłował je rozwiązać na innych założeniach. Stworzony przez ten kierunek model katechezy neoscholastycznej, znajdujący najpełniejsze odbicie i realizację w katechizmach J. Deharba (1847), zdominował katechezę w całym Kościele przez blisko sto lat. Słuszne idee przedstawicieli historiozbawczego ujęcia katechezy odżyły dopiero w połowie XX wieku i stały się ważnym punktem odniesienia dla całego ruchu odnowy materialno-kerygmatycznej. 3. Ruch odnowy kerygmatycznej w katechezie Początków ruchu odnowy kerygmatycznej w katechezie, pomijając wspomniany wyżej kierunek historiozbawczy z początków XIX wieku, należy szukać w pierwszej połowie XX wieku. Na przełomie XIX i XX wieku rozwinął się w europejskiej katechezie, zwłaszcza w krajach języka niemieckiego, ruch odnowy metody w katechezie, skoncentrowany na ulepszeniu, udoskonaleniu metody. Konkretnie chodziło o wprowadzenie do nauczania katechetycznego metody stopni formalnych, zyskującej w dydaktyce szkolnej coraz większą popularność. Dorobek osiągnięty przez ten ruch zdawał się być wielki. Wysiłki jednak włożone w odnowę metodyczną nie przyniosły oczekiwanych wyników. Kryzysu nauczania religii, który rozpoczął się pod koniec XIX wieku, na skutek zataczającego coraz szersze kręgi procesu sekularyzacji, zwłaszcza miastach i dużych skupiskach robotniczych, nie dała rady zażegnać nawet i najbardziej wypracowana metoda, za jaką wówczas uważano metodę stopni formalnych. Dostrzeżono, że nie od udoskonalenia metody zależy rozwiązanie narastających problemów katechetycznych, że katecheza to coś innego niż spopularyzowana szkolna teologia i jej dydaktyczne przystosowanie do psychiki dziecka, i dlatego w odnowie przepowiadania wiary należałoby wyjść raczej od treści, a nie od formy i metody nauczania katechetycznego. Ruch odnowy metody wkroczył w ten sposób w stadium pewnego kryzysu, który okazał się dla katechezy zbawiennym, doprowadził bowiem do głębokiego zastanowienia się lad istotą przepowiadania wiary i do skoncentrowania uwagi na problemach treści katechezy. Wyciągnięto z zapomnienia myśli J.B. Hirschera, z pierwszej owy XIX wieku, że nie metoda ma determinować treść przepowiadania wiary, lecz treść wiary ma określać metodę. W ten sposób rozpoczął się nowy etap odnowy katechetycznej, który nazwano odnową materialnokerygmatyczną. Wielki wpływ na powstanie ruchu odnowy kerygmatycznej w katechezie miała budząca się w wielu miejscach w latach po I wojnie światowej, zwłaszcza w niektórych klasztorach (benedyktynów, cystersów itp.), odnowa biblijna i liturgiczna. Odkrycie wspaniałych i pełnych życia treści zawartych w Piśmie Świętym i w liturgii oraz ich konfrontacja z suchym, oderwanym od życia, abstrakcyjnym i czysto pojęciowym sposobem podawania prawd wiary przez katechezę, sprawiły, że coraz głośniejsze stawały się wołania o odnowę jej treści. Bezpośredni impuls dał J.A. Jungmann w swej książce Die Frohbotschaft und unsere Glaubensverkundignung (Regenseburg 1936). Książka Jungmanna wyzwoliła bardzo wioną dyskusję wśród teologów na temat stosunku systematycznej teologii do przepowiadania wiary. W sposób niezwykle lapidarny ujął tę relację F.X. Arnold, który napisał: Teologia nie jest celem sama w sobie; stoi ona raczej w służbie przepowiadania. Znać mamy teologię, przepowiadać mamy jednak kerygmę, czyli dobrą nowinę o zbawieniu. Ta zaś rządzi się innymi prawami i przemawia innym językiem 7. Dla pełności obrazu należy jeszcze dopowiedzieć, że w roku 1963 J.A. Jungmann wydał nową książkę na ten temat 4 7 F.X. ARNOLD, Katechese aus der Mitte der Heilsgeschichte, Katechetische Blätter 81 (1956) 229.

Glaubensverkündigung im Lichte der Frohhotschaft (Innsbruck Wien München 1963), w której podsumował całą dotychczasową dyskusję, korygując też nieco swoje zbyt nieraz radykalnie ujęte wcześniej tezy. 4. Założenia katechezy kerygmatycznej Żeby uchwycić i zrozumieć zmiany, jakie odnowa kerygmatyczna wprowadziła do katechezy zresztą nie tylko do katechezy, ale do całej posługi słowa w Kościele należy najpierw wyjaśnić, co promotorzy tej odnowy rozumieli przez kerygmę i jak rozumieli jej relację do katechezy. Według J.A. Jungmanna kerygmat jest terminem biblijnym i oznacza dosłownie to, co jest głoszone (przepowiadane). Odnosi się więc do treści przepowiadania. Treść ta jest ściśle określona. Obejmuje to, co było głoszone przez Chrystusa i co zostało podjęte przez apostołów jako wezwanie: mianowicie, że w Chrystusie przyszło na świat królestwo Boże i zbawienie dla ludzkości. Kerygma oznacza zatem pierwotne przepowiadanie, skierowane wprawdzie na pierwszym miejscu do niewierzących, lecz które stanowić musi także podstawę i jądro wszelkiego dalszego przepowiadania i pouczenia skierowanego do chrześcijan już wierzących. (...) Jest ona zatem czymś więcej niż nauką, najpierw dlatego, że nie chodzi w niej o wyjaśnienie pewnych pojęć i zasad, lecz przede wszystkim o sprawozdanie z historycznych wydarzeń, po wtóre dlatego, że nie chodzi w niej o coś co wystarczy tylko przyjąć do wiadomości, lecz o Boże wezwanie i zaproszenie 8. Owocem tego głębokiego zastanowienia się nad treścią przepowiadania i nauczania było wysunięcie określonych postulatów pod adresem katechezy. Można je sprowadzić, nieco upraszczając, do następujących: Katecheza nie jest spopularyzowanym systemem teologicznym. Istotną treścią nauczania katechetycznego jest dobra nowina o zbawieniu i historia tego zbawienia. Chrześcijaństwo wkroczyło bowiem w świat niejako naukowy system teologiczny, lecz jako Ewangelia, jako dobra nowina o królestwie Bożym. Ponieważ treścią katechezy są słowa i wydarzenia Boże, stąd też Pismo św. zajmuje w nauczaniu katechetycznym obok liturgii naczelne miejsce. Stanowi ono dla prawd wiary nie materiał poglądowy, lecz główne i podstawowe źródło, z którego winna ona czerpać swą treść. W katechezie chodzi nie tyle o wyjaśnienie reguł, formuł katechizmowych, ile o umożliwienie uczniom zetknięcia się z świętą rzeczywistością, której centrum jest Jezus Chrystus. Spełnienie tego żądania wymaga chrystocentrycznej koncentracji całego materiału katechetycznego, czyli rozłożenie go wokół osoby Jezusa Chrystusa. Logiczną konsekwencją tego postulatu jest podkreślenie jedności obu Testamentów i ukierunkowanie ich w stronę Jezusa Chrystusa. Głoszenie i przepowiadanie wiary, czego najważniejszą formą jest katecheza, nie może zatrzymać się na czysto zewnętrznym, historycznym opisie biblijnego wydarzenia, lecz musi odkryć jego wymiar zbawczy, odsłonić i wydobyć ukryte w nim przesłanie Boże, czyli kerygmat. Założenie to poddaje krytyce oświeceniowe historie biblijne oraz ukazuje ich defekty i braki. Katecheza przekazując orędzie zbawcze winna z jednej strony ukazywać jego aktualność dla współczesnego człowieka, z drugiej zaś strony zawarte w nim wezwanie Boże, na które powinien odpowiedzieć aktem żywej wiary. 5 8 Tekst polski za: F. BACHNICKI, Katechetyka fundamentalna (Warszawa 2006) 174-175.

Ponieważ cała katecheza powinna opierać na Piśmie Świętym i być w nim zakorzeniona, nieaktualny jest wprowadzony w Oświeceniu podział na naukę katechizmu i historię biblijną. Katecheza jest wydarzeniem rozgrywającym się między Bogiem a człowiekiem. Katecheta stoi pośrodku, jego funkcja sprowadza się do pośrednictwa. Nie on jest główną postacią. Jest on posłany do krzewienia wiary wśród wybranych Bożych i poznania prawdy wiodącej do życia w pobożności (Tt 1,1). Odnowa treści katechezy domagała się także opracowania nowych katechizmów i podręczników do nauki religii, uwzględniających wszystkie postulaty ruchu odnowy kerygmatycznej. Dotychczasowe katechizmy i podręczniki przekazywały głównie wiedzą teologiczną. Na opracowaniu takich właśnie katechizmów skupiły się prace katechetów, zwłaszcza w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych minionego stulecia. Największy rozgłos uzyskał ogólnoniemiecki katechizm, wydany w roku 1955, nazywany powszechnie - od koloru okładki -zielonym katechizmem 9. Podsumowania całego ruchu odnowy kerygmatycznej w katechezie dokonano podczas międzynarodowego tygodnia studiów katechetycznych w Eichstätt (Niemcy) w 1960 roku. Uchwalone tam tezy wyznaczyły kierunek pracy katechetycznej na następne lata. Odnowa kerygmatyczna w krótkim czasie ogarnęła katechezę w całym Kościele. Znalazła ona pośrednie potwierdzenie kilka lat później w dokumentach Soboru Watykańskiego II; nawiązywały też do niej, do jej założeń, późniejsze dokumenty katechetyczne Kościoła. Zmiany, jakie dokonały się pod jej wpływem w katechezie, można nazwać rewolucyjnymi. Po czterech wiekach Pismo Święte wróciło z powrotem do katechezy i stało się jej głównym źródłem. Trudno sobie dzisiaj wyobrazić nauczanie katechetyczne, a także całe przepowiadanie w Kościele, bez Pisma Świętego. 5. Ocena katechezy kerygmatycznej Katecheza kerygmatyczna dokonała wyraźnego zwrotu do Pisma Świętego, które przestało być jedynie obrazem i przykładem ułatwiającym przyswojenie przekazywanej treści, a stało się źródłem katechezy. Starano się wydobyć prawdę tekstu biblijnego i odczytać zawarte w nim wezwanie Boże. Nadano katechezie orientację historiozbawczą, wyprowadzając ją ze środka historii zbawienia. Jednakże drogi i metody poszukiwania kerygmatu nie zawsze były właściwe. Liturgiczny, pietystyczny wykład tekstu biblijnego uczyniono drogą poszukiwania kerygmatu w katechezie. Należało się obawiać, że katecheza stanie się akcją quasi-liturgiczną. Brakowało katechezie kerygmatycznej niejednokrotnie pogłębienia teologicznego oraz umiejętności wykorzystania zdobyczy współczesnej egzegezy. Ten dystans między egzegezą a katechezą biblijną był coraz bardziej rażący, stając się jednym ze źródeł kryzysu, w jakim w latach sześćdziesiątych znalazła się katolicka katecheza biblijna. Nie wzięto też pod uwagę osiągnięć psychologii rozwojowej. pominięto możliwości percepcyjne katechizowanych, przeceniając treść prawdy Bożej. Mimo ogromnego wysiłku wkładanego w samą katechezę ruch kerygmatyczny nie spełnił wszystkich oczekiwanych nadziei. Krytykę dotychczasowej katechezy biblijnej można zamknąć w następujących punktach: katecheza biblijna nie może być podporządkowana nauczaniu katechizmowemu; Biblia nie może być traktowana jak księga cytatów dogmatycznych i zbiór przykładów moralnych; 6 9 Katholischer Katechismus der Bistümer Deutschlands (Freiburg i. Br. 1955). Wydanie polskie w przekładzie ks. S. Bizunia pt. Katolicki Katechizm ukazało się w roku 1955 w Wydawnictwie św. Jacka w Katowicach

7 katecheza biblijna ma swoją własną dydaktykę. 6. Poszukiwania metody katechezy biblijnej Pod tym określeniem należy rozumieć wiele propozycji dydaktycznych, których wspólną cechą jest próba wydobycia orędzia tekstu zarówno za pomocą zasad tradycyjnej hermeneutyki biblijnej, jak też i nowszej, podkreślającej rolę tradycji oraz świadomości oddziaływania tekstu w historii. Terminem zasadniczym, dość często spotykanym, jest tzw. przedrozumienie. Wszelkie zrozumienie jest bowiem wyprzedzane przez wcześniej obecne przedrozumienie. 6.1. Katecheza egzegetyczna Dynamiczny rozwój egzegezy i teologii biblijnej sprawił, że dalszy rozwój katechezy biblijnej stał się niemożliwy bez oparcia jej na dorobku egzegezy i stałej współpracy katechetów z biblistami. Hasło z egzegezy do katechezy rozpoczęło nową jej fazę, która w katechezie katolickiej rozpoczęła się po zetknięciu z dialektyką nauczania Biblii u protestantów. W kręgu ewangelickim akcent położono na spotkanie z tekstem i pracę nad tekstem, a katechezę podporządkowano normom egzegezy naukowej. Sądzono, że tak dla katechezy, jak i dla egzegezy ważne jest ustalenie pierwotnej intencji, jaka kierowała wypowiedzią autora biblijnego. Dla katolickiej katechezy biblijnej wielkie zasługi położył Bruno Dreher, który wykorzystał dydaktycznie reguły, posługując się biblistyką, i uczynił je metodycznymi zasadami nauczania. Okazało się, że reguły te ułatwiają, a nie utrudniają pracę nad przygotowaniem katechezy. Wykorzystanie w katechezie literackich oraz teologicznych zasad interpretacji tekstu biblijnego zwiększyło rzeczowość nauczania. Dla właściwej interpretacji tekstu biblijnego bardzo pomocna okazała się znajomość środowiska, w którym dany tekst powstał, i jego funkcjonalność w życiu ludu Bożego (Formgeschichte), umiejętność ustalenia prehistorii tekstu wyprzedzającej moment jego spisania (Traditionsgeschichte) oraz uchwycenie faz redakcyjnych tekstu (Redaktionsgeschichte). Współzależność treści i formy językowej uznał Ingo Baldermann za zasadę nauczania, która musi być respektowana w katechezie. Każda próba wydobycia treści tekstu bez zwrócenia uwagi na jego formę zawiera w sobie niebezpieczeństwo niewłaściwej interpretacji. Powstał nowy problem: okazało się, że wiele biblijnych form literackich z trudem jest dostępnych dzieciom i młodzieży. Baldermann zaproponował, aby teksty biblijne dobierać według określonych form językowych i przydzielać odpowiednio do różnych poziomów wieku tak, aby ułatwiały, a nie utrudniały zrozumienia treści. Myśl Baldermanna podjęli katoliccy pedagodzy religii Hubertus Halbfas i Albert Höfer, którzy przyznali określonym stopniom wieku określone grupy tekstów biblijnych. Podjęto także próbę innego rozwiązania tego problemu. Nie negując ważności formy literackiej dla zrozumienia treści, zwrócono uwagę na to, że ta sama perykopa może być omawiana na różnych stopniach rozwoju psychicznego, lecz zawsze pod innym aspektem, bliższym możliwościom percepcyjnym danego okresu rozwojowego. Bruno Dreher omawia tę problematykę na przykładzie perykopy o wskrzeszeniu młodzieńca z Naim (Łk 7,11-17). W pierwszym roku nauczania wystarczy opowiedzieć perykopę, zwracając uwagę na to, że przez wskrzeszenie syna Jezus pocieszył załamaną matkę i wdowę. W czwartym roku nauczania można już zaakcentować fakt, że Bóg jest Panem życia i śmierci każdego człowieka. W ósmym roku nauczania trzeba ukazać, że w Jezusie Chrystusie Bóg nawiedza swój lud i ratuje go od zguby. Nawiedzenie to jest jednak różnie przyjmowane; Jan Chrzciciel, Apostołowie i lud widzą w Jezusie oczekiwanego Mesjasza. Natomiast arcykapłani, uczeni w Piśmie i faryzeusze odrzucają Jezusa, uważając Go za bluźniercę i oszusta. Po ósmym roku nauczania na omawiany tekst można spojrzeć

jeszcze inaczej, widząc w nim świadectwo wiary wczesnego chrześcijaństwa w zmartwychwstanie. Omawiając tę perykopę, należy wtedy przedstawić ją w świetle innych tekstów Nowego Testamentu (1 Kor 15; Ap 21,1-5 itd.) 10. Zwolennicy katechezy egzegetycznej uważali, że nauczanie biblijne, opierając się na zasadach egzegezy, powinno wyjaśnić istotną wypowiedź tekstu biblijnego. Zwracali przy tym uwagę na następujące momenty: wprowadzenie ucznia w świat biblijnych pojęć i form literackich, realia historyczne, geograficzne i społeczno-kulturalne czasów, o których podają poszczególne księgi; skoro historia zbawienia dokonuje się w historii ogólnoludzkiej, należy w wydarzeniach historycznych odkryć ich głębszy, historiozbawczy sens punktem centralnym i szczytowym historii zbawienia jest wcielenie Syna Bożego. W Jezusie Chrystusie została objawiona pełna prawda o Bogu i człowieku i jedynie w Nim jest zbawienie. Katecheza biblijna jest więc z natury chrystocentryczna; wydobyta dzięki współczesnej biblistyce prawda Pisma jest prawdą dotyczącą naszego zbawienia. Pismo św. nie jest dokumentem naukowym, lecz księgą zawierającą świadectwo wiary całych pokoleń ludzkich, które doświadczyły obecności Boga. Egzegetyczne wyjaśnienie tekstu jest podstawą katechezy. Jednak na tym katecheza nie może poprzestać. Musi uobecnić prawdę tekstu. Nie można pozostać na etapie historycznego katechizowania, wyjaśniając przyszłość. Ważniejsza jest współczesność i otwieranie perspektyw służących rozwojowi wiary w chwili obecnej. Katecheza nie może się zatrzymać na nieistotnych szczegółach historycznych znajdujących się w perykopach, lecz musi mieć na uwadze przekazywanie prawdy zbawczej w kontekście aktualnej rzeczywistości. Nie wszystko, co z teologicznego punktu widzenia jest ważne, ma tę rangę ważności dla określonej grupy katechetycznej. Decydującą rolę odgrywa tu katecheta, który zna swoją grupę i jest odpowiedzialny za rozwój życia wiary swej grupy. On decyduje o tym, pod jakim aspektem omawiać daną perykopę, aby jej oddziaływanie było najskuteczniejsze. Wielu zwolenników ruchu egzegetycznego przeładowywało katechezę treściowo, włączając do niej także analizy egzegetyczne. Niektórzy widzieli w egzegezie panaceum na wszystkie bolączki nauczania biblijnego. Stanowisko to spowodowało skostnienie samej katechezy. Postawiony zarzut egzegetyzmu w wielu wypadkach był słuszny. Egzegetyczna wiosna lat sześćdziesiątych na terenie katechezy minęła. Pozostał jednak dorobek tego kierunku, który na trwałe wszedł do katechezy biblijnej i po dzień dzisiejszy stanowi punkt wyjścia wszelkich dydaktycznych rozważań na temat nauczania Biblii. 6.2. Katecheza indukcyjna Kryzys katechezy egzegetycznej ujawnił swego rodzaju dylemat; zdawano sobie sprawę z konieczności korzystania ze zdobyczy egzegezy, ale z niepokojem patrzono, jak historycznokrytyczna metoda oddala od życia, umieszczając tekst w przyszłości, podchodząc doń historycznie i naukowo. Wyjście z dylematu dostrzegano we wprowadzeniu do katechezy indukcji. Na zjeździe w Eichstätt w 1964 roku wysunięto postulat wprowadzenia do katechezy metody indukcyjnej, która wychodziłaby z sytuacji życiowej i doświadczeń dziecka, a nie z systematycznego wykładu. Konfrontacja istotnej wypowiedzi Pisma Św., czyli tzw. kerygmatu z życiem oraz otwarcie się na 8 10 Zob. B. DREHER, Die biblische Unterweisung im katholischen und evangelischen Religionsunterricht (Freiburg 1963) 115.

rzeczywistość ludzką stały się odtąd naczelnym zadaniem katechezy. W nauczaniu biblijnym akcent zaczyna się przesuwać stopniowo z wyjaśnienia tekstu na rzeczywistość ludzką, omawianą w świetle Biblii. O ile problem uwzględnienia doświadczenia człowieka w katechezie okazał się słuszny, o tyle samo pojęcie indukcji było wieloznaczne i wywołało szereg kontrowersji. Jedni mówili o indukcji, jako stopniu wprowadzającym w katechezę, gdzie doświadczenie pełniło rolę analogii ułatwiającej rozumienie tekstu. Inni pojęcie indukcji rozumieli szerzej, mówiąc, że cała katecheza ma być indukcyjna, tzn. problemy ludzkie mają przenikać strukturę katechezy, a nie tylko stanowić wprowadzenie w katechezę. W wypadku, kiedy indukcja jest tylko wprowadzeniem w katechezę, proponowali, jako właściwszą, nazwę introdukcja. Ukazanie się katechizmu holenderskiego i rozwój katechezy antropologicznej przybliżyły zwolenników katechezy indukcyjnej do katechezy doświadczenia. Jedni i drudzy byli zgodni, że katecheza powinna wyjaśniać prawdę objawioną, zawartą w Piśmie Świętym, i w świetle objawienia interpretować rzeczywistość ludzką. Katecheza jest uzależniona od aktualnej samoświadomości Kościoła i od psychosocjologicznej analizy tej rzeczywistości. Współczesny człowiek otwiera się na słowo Boże przede wszystkim tam, gdzie pod naporem nie rozwiązanych problemów i konfliktowych sytuacji pęka jego hermetycznie zamknięty mały świat. Katechecie jest bardzo potrzebna znajomość owych bolących miejsc ludzkiej egzystencji. Tym bardziej że w tę egzystencję od momentu wcielenia wszedł Jezus Chrystus. W Nim i to, co Boże i to, co ludzkie zostało ze sobą złączone. Życie ludzkie otrzymało nowy wymiar. I ten nowy wymiar życia ludzkiego trzeba mieć na uwadze prowadząc katechezę, aby się nie zgubić w drugorzędnych i dyskusyjnych problemach nauczania biblijnego. Współczesne mówienie o Bogu jest tylko wtedy zrozumiałe, kiedy zawiera konkretną odpowiedź na pytania stawiane dzisiaj Bogu i Kościołowi. W katechezie indukcyjnej te ludzkie problemy ujawniają się przede wszystkim w czasie swobodnej rozmowy, kierowanej przez katechetę. Momentem szczytowym tej katechezy jest dialog, który ma podwójną formę: tzw. dialog wyjaśniający istotną wypowiedź tekstu biblijnego oraz dialog aktualizujący, który ma na celu wychwycenie punktów stycznych pomiędzy prawdą Pisma a życiem. Nie należy jednak wyjaśnienia i aktualizacji od siebie oddzielać. Te dwa momenty powinny się wzajemnie przenikać i uzupełniać. Nie chodzi tu tylko o dialog pomiędzy katechetą a grupą katechetyczną, lecz dążyć należy do nawiązania dialogu z Bogiem, który prowadzi do spotkania międzyosobowego. Spotkanie między Bogiem a człowiekiem jest oczywiście dziełem Ducha Świętego i wynikiem wolnej woli człowieka, jednak katecheza może ułatwić, przygotować to spotkanie. Stąd rola katechezy jako partnera i kierującego dialogiem jest niezwykle odpowiedzialna i wymaga stałego wysiłku w celu wypracowania cech składających się na podstawę ułatwiającą jego prowadzenie. Skuteczność katechezy zależy od tego, czy potrafi uchwycić napięcie rodzące się między Biblią a rzeczywistością życia. Znajomość zasad, którymi posługuje się hermeneutyka biblijna, ułatwia właściwe odczytanie prawdy objawienia, zaś znajomość życia ułatwia konfrontację objawienia z doświadczeniem ludzkim. Doświadczenie życia dochodzi w katechezie do głosu bezpośrednio, kiedy katechizowani wykorzystują to, co sami przeżyli, lub czego dowiedzieli się od innych podczas rozmowy. Rzeczywistość ludzka może zostać przybliżona przez literaturę, poezję i film. Literatura uwrażliwia na to, co dzieje się wokół nas, przybliża ludzkie problemy i pozwala wejść w doświadczenie człowieka. Zdaniem H. Halbfasa interpretacja tekstów literackich jest przekazem religijnym i stwarza możliwość doświadczenia objawienia, ponieważ literatura może dotrzeć do głębi rzeczywistości i otworzyć ją przed człowiekiem. Zatem Halbfas uważa, że jeśli literatura dotyka metafizycznych potrzeb człowieka i uwrażliwia go na transcendencję, może na równi z 9

Biblią być źródłem katechezy. Pogląd ten o tyle jest godny uwagi, że właśnie nie kto inny jak Halbfas postawił zasadę, że chrześcijańska nauka religii z zasady powinna być nauczaniem biblijnym. Bruno Deher natomiast uważa, że źródłem katechezy może być jedynie Biblia, a literatura może być wykorzystana jako wprowadzenie do katechezy, może też ułatwić aktualizację biblijnego tematu. Katecheza indukcyjna podjęła próbę zbliżenia Biblii do współczesności. Wychodząc od problemów życia, nie tylko stara się uchwycić prawdę zawartą w tekstach biblijnych, ale chce ją przekazać w taki sposób, aby ułatwić jej zakorzenienie we współczesnej rzeczywistości. 6.3. Historia wiary Integracja wiary z życiem urasta do rangi jednego z głównych problemów współczesnej katechezy. Na tle dążeń w kierunku usunięcia rozbieżności między wiarą a życiem zrodziła się próba powiązania doświadczenia religijnego Biblii ze współczesnością. We współczesnej katechezie doświadczenie religijne uważa się za jeden z zasadniczych czynników rozwoju osobowości. Nie jest jednak sumą doświadczenia ogólnego, lecz rodzi się przy bezpośrednich kontaktach z sacrum. W Biblii sacrum nie jest rzeczywistością wyobcowaną. Między tym, co Boże, a tym, co ludzkie, istnieje powiązanie. Angażując się w ludzkie problemy i sięgając głębi ludzkiego życia, ma się możność nawiązania kontaktu z Bogiem. Historia wiary (Glaubensgeschichtlicher Unterricht) jest jednym z typów katechezy doświadczenia religijnego. Opiera się na analizie hermeneutyczno-teologicznej tekstów biblijnych. W pewnym sensie wydaje się być kontynuacją historiozbawczej orientacji w katechezie. Głębsza refleksja wskazuje na zasadniczą różnicę. Katecheza historiozbawcza przedstawiała z perspektywy Boga historię zaangażowania się Boga w ludzkie dzieje. Natomiast historia wiary próbuje spojrzeć na te same dzieje z perspektywy człowieka. Uwypukla bardziej doświadczeniowodialogiczny charakter objawienia. Poszukuje tzw. pierwotnych sytuacji (Ursprungssituationen), które rodziły wiarę wyrażoną w tekstach biblijnych. Katecheza ta wychodzi z założenia, że u podłoża tekstów biblijnych znajduje się doświadczenie religijne, które trzeba odkryć, aby właściwie odczytać zawarte w nim orędzie. Doświadczenie wiary narodu wybranego, formowane na przestrzeni wieków, wpłynęło na sposób mówienia o Bogu, kształtowało określony typ języka religijnego. Zwolennicy tej katechezy wychodzą z założenia, że te doświadczenia są wspólne wszystkim ludziom, np. doświadczenie sprawiedliwości i niesprawiedliwości, cierpienia i śmierci, wyzwolenia z niewoli (temat Wyjścia przewija się na kartach Pisma św. w różnej formie) itp. Przez odkrycie tych podstawowych doświadczeń człowieka odnajduje się bliższą płaszczyznę wniknięcia w treść objawienia. Historia wiary próbuje z sobą połączyć dwie przeciwstawne tendencje: katechezę doświadczenia religijnego i katechezę orędzia chrześcijańskiego. Tymczasem orędzie chrześcijańskie dopiero w kontekście doświadczenia religijnego jednostki i wspólnoty może doprowadzić do wyrobienia właściwej postawy wiary. 6.4. Historia działająca (Wirkungsgeschichtlicher Unterricht) Ten typ katechezy jest kontynuacją i pogłębieniem historii wiary. Refleksja teologicznobiblijna skoncentruje się na dwóch kierunkach. Pierwszy kierunek obejmuje wielkie tematy (np. Exodus), które ciągle na nowo są podejmowane przez autorów biblijnych i reinterpretowane, ich oddziaływanie na całość życia religijnego Izraela, a później pierwotnego Kościoła. Drugi kierunek również próbuje wyśledzić wpływ treści objawienia na kształt życia społecznego aż po 10

współczesność. Chce odpowiedzieć na pytania: Jakie treści biblijne stały się elementami konstytutywnymi duchowości i kultury świata zachodniego? W jakim stopniu niektóre ze współczesnych poglądów religijno-filozoficznych mają swoje źródło w Biblii? Na podstawie tytułów odniesionych do osoby Jezusa Chrystusa, jak np. Mesjasz, Syn Człowieczy, Sługa Jahwe, Syn Dawida, określa on stosunek otoczenia do Jezusa i Jego nauki lub też jak pod wpływem spotkań z Jezusem ludzie zmieniali swoje życie? W jakiej mierze Ewangelia zmieniła stosunek ludzi do Boga, do problemów społecznych itp.? Historia działająca zamierza na podstawie tekstów Pisma św. odpowiedzieć na pytanie o sens i wartość życia ludzkiego. Nie tyle bieg wydarzeń historycznych, o których opowiada Biblia, ile sens tych wydarzeń jest przedmiotem refleksji. Przedrozumieniem tej katechezy jest żywa tradycja Kościoła, a więc przeszłe i aktualne życie społeczności wiernych. Jest to przede wszystkim hermeneutyczna katecheza społeczno-eklezjalna, nie wykluczająca aspektu indywidualnoegzystencjalnego. 6.5. Katecheza problemowa Pod koniec lat sześćdziesiątych zrodził się w pedagogice religijnej kierunek usiłujący wyjść naprzeciw oczekiwaniom uczniów. Punktem wyjścia w katechezie stały się pytania, problemy i doświadczenia uczniów rozpatrywane w świetle objawienia. Ratując Biblię dla katechezy, starano się określić jej nową funkcję. Między innymi W. Bartholomaus zaproponował, aby problemy i doświadczenia uczniów rozpatrywać w kontekście i w konfrontacji z doświadczeniami zawartymi w Biblii. Istotne dla niego było pojęcie transformacji, którą rozumiał jako proces przenoszenia treści biblijnych w życie uczniów, i odwrotnie: przenoszenie doświadczeń i problemów współczesnych w kontekst Biblii. Istotnym momentem tak rozumianej katechezy jest dialogicznokrytyczny stosunek do ponadczasowego sensu zawartego w Piśmie Świętego. Proces transformacji warunkują dwa podstawowe elementy: obiektywizacja tekstu i jego subiektywna akceptacja. Obiektywizacja jest rodzajem analizy, typową pracą nad tekstem, polegającą na wydobyciu istotnej wypowiedzi ( kerygmatu ) Biblii w jego historycznym kontekście. Jest to po prostu odpowiedź na dawne pytanie: Co autor biblijny chciał powiedzieć? Subiektywizacja natomiast polega na aktualizacji tekstu, w czym procesy asocjacji odgrywają ważną rolę. Ciekawą propozycją dydaktyczną jest próba przeniesienia perykopy biblijnej w kontekst współczesnego życia. Z pedagogicznego punktu widzenia katecheza problemowa znalazła swoje uzupełnienie w tzw. teorii curriculum. Jej twórca Saul B. Robinson uważał, że wychowanie polega na odpowiednim przygotowaniu wychowanka do sprostania sytuacjom, wobec których stawia go życie. Widział więc trzy podstawowe zadania. Pierwsze polega na określeniu i zidentyfikowaniu sytuacji, którym uczeń powinien stawić czoła. Następnie należy określić kwalifikacje, do nabycia których ma się przyczynić nauczanie, i wreszcie ustalić trzeba konkretne cele dydaktyczno-pedagogiczne. Curriculum mówi o takich sytuacjach, które wyzwalają pytania dotyczące sensu życia, stosunku do bliźnich itp. Należą tu przede wszystkim tzw. sytuacje graniczne, jak poczucie winy, cierpienie, śmierć, szczęście itp. Zależnie od sytuacji katecheza ma rozwijać odpowiednie dyspozycje, jak: zaufanie, cierpliwość, prawdomówność itp. Uczniowie mają nabyć umiejętności wiązania wiary z życiem. Cokolwiek by powiedzieć o dorobku katechezy problemowej, to wydaje się. że uszczupla ona zadania katechezy, ograniczając ją do wymiaru czysto pragmatycznego. Biblia jakby schodzi do roli jednego z wielu źródeł, na podstawie których rozwiązuje się postawione problemy. Jak w okresie 11

neoscholastycznym znajomość Biblii zredukowano do historii biblijnej, służącej jako pomoc w nauczaniu katechizmu, tak obecnie staje się Biblia jedynie zbiorem odpowiedzi Antwortpotential. Jest to czysto funkcjonalne i racjonalistyczne podejście do Pisma św., niezgodne z wielowiekową tradycją Kościoła. Mimo głosów krytycznych katecheza wychodząca z sytuacji i problemów ludzkich zwróciła uwagę katechetów na potrzebę określenia doświadczenia w relacji do objawienia Bożego. Jest jeszcze sporo spraw wymagających uporządkowania i wyjaśnienia. 6.6. Katecheza Gestalt Do kategorii katechezy kerygmatycznej należy zaliczyć również katechezę Gestalt (postaci) wypracowana przez Alberta Höfera 11. Jego intencją jest doprowadzenie katechizowanych do spotkania z postaciami biblijnymi, by w świetle ich doświadczeń móc lepiej zrozumieć siebie samego. Taka transformacja kerygmatu angażuje całą osobę katechizowanego, poczynając od serca (przeżycie), poprzez głowę (analiza, rozważanie), do ręki (działanie, czyn). Jest to możliwe dzięki temu, że poszukiwanie kerygmatu nie ogranicza się tylko do pracy z tekstem biblijnym, lecz dokonuje się również poprzez kontakt z obrazem biblijnym, którego przyswojenie ma spowodować osobisty rezonans w uczniu, przekładający się na jego twórcze działanie jako odpowiedź na poznane orędzie biblijne 12. 7. Recepcja nurtu katechezy kerygmatycznej w Polsce Duże zasługi w zakresie upowszechniania i rozwijania kerygmatycznego nurtu w polskiej katechezie posiada Sługa Boży ks. Franciszek Karol Blachnicki (1921-1987), przez pewien czas profesor KUL. On z nurtem krygmatycznym zetknął się na gruncie teologii pastoralnej. Zafascynowany poglądami pastoralistów z kręgu języka niemieckiego, takich jak Antoni Graf, Franciszek Ksawery Arnold, Karol Rahner, Ferdynand Klostermann, nie tylko nurt ten propagował na gruncie teorii, tworząc wiele ciekawych publikacji pastoralnych i katechetycznych, ale przede wszystkim podjął udaną próbę praktycznego przepowiadania kerygmy wśród dzieci i młodzieży w ramach stworzonego przez siebie Ruchu Światło-Życie 13. Nowatorskie i oryginalne poglądy ks. F. Blachnickiego odnajdujemy w jego książce Kerygmatyczna odnowa katechezy, wydanej drukiem dopiero w 2005 roku 14. Największym osiągnięciem ks. F. Blachnickiego było wypracowanie nowej koncepcji katechetyki, uwzględniającej rozwój ówczesnej myśli katechetycznej a przede wszystkim osiągnięcia tzw. ruchu odnowy kerygmatycznej w katechezie. W ich świetle Sługa Boży 12 11 Opublikowany przez niego w 1993 r. podręcznik zawierający założenia katechezy biblijnej Gestalt został przełożony na język polski: A. HÖFER, Pismo Święte miejscem spotkania Boga z człowiekiem. Podręcznik metodyczny katechezy biblijnej (Poznań 1998). 12 Katecheza biblijna Gestalt składa się z czterech elementów, które ułożone jako pola jednego okna tworzą strukturę krzyża: praca z tekstem biblijnym mająca na celu jego transformację przez katechizowanego (np. w inną formę literacką), kontemplacja obrazu biblijnego, która ma prowadzić do spotkania z kerygmatem, ponowne opowiadanie tekstu biblijnego (poprzez jego dramatyzację, unaocznienie, ujęcie w formę dialogu lub komentowanie), twórcze ćwiczenie budujące pomost miedzy postacią biblijną a doświadczeniem katechizowanego (por. A. HÖFER, Pismo Święte miejscem spotkania Boga z człowiekiem, 27-46). 13 Por. M. MARCZEWSKI, Od duszpasterstwa ku ewangelizacji. Sługa Boży Ks. Franciszek Blachnicki (1921-1987), Sto lat polskiej katechezy. Wkład wybitnych polskich katechetyków w odnowę i rozwój polskiej katechezy (red. R. CZEKALSKI) (Kraków 2001) 100-101. 14 Poglądy ks. F. Blachnickiego w sposób syntetyczny ujął ks. R. Murawski w: Wstęp do F. BLACHNICKI, Kerygmatyczna odnowa katechezy (Zorientowanie w problematyce). Pisma katechetyczne ks. Franciszka Blachnickiego (red. M. MARCZEWSKI - R. MURAWSKI - K. MISIASZEK) (Warszawa 2005) 14-16.

sprecyzował miejsce katechetyki wśród innych nauk. Twierdził, że katechetyka w ramach współczesnej, eklezjologicznej koncepcji teologii pastoralnej staje się znów prawdziwie teologiczną nauką, uwalniając się ostatecznie w ujmowaniu swej koncepcji spod wpływów świeckiej dydaktyki i pedagogiki. Dokonał on ponadto podziału katechetyki na cztery działy: katechetykę fundamentalną, materialną, formalną i szczegółową (podział ten obowiązuje do dzisiaj) oraz wypracował strukturę przedmiotu katechetyki fundamentalnej, którą zawarł w opracowanym przez siebie podręczniku 15. Ks. F. Blachnickiego uznaje się za czołowego promotora zaangażowanego w odnowę materialno-kerygmatyczną katechezy w Polsce. Jego jedyne w języku polskim, już wspomniane, monograficzne opracowanie podejmujące kwestię odnowy kerygmatycznej katechezy uwrażliwiało i przypominało, czym w istocie jest katecheza i jaka jest jej natura. Podobnie, jak przedstawiciele zachodniego nurtu kerygmatycznego twierdził, że katecheza kerygmatyczna to przede wszystkim katecheza zakorzeniona w Biblii i liturgii. Stanowi ona przeciwieństwo tzw. katechezy dydaktycznej, zredukowanej do przekazywania samej tylko wiedzy religijnej. Jej treścią jest Dobra Nowina o królestwie Bożym, natomiast jej głównym celem jest budzenie i ożywianie wiary u katechizowanych. Katecheza powinna zatem posiadać charakter ewangelizacyjny. Najpełniej realizuje się w wymiarze katechumenalnym. Ks. F. Blachnicki ubolewał nad brakiem skuteczności polskiej katechezy oraz jednocześnie w duchu kerygmatycznym uwrażliwiał, aby w katechezie nie ograniczać się tylko do samej wiedzy religijnej, bo to nie o to chodzi w katechezie, tym bardziej, że efekty przyswajania tej wiedzy też raczej nie są imponujące. Pisał m.in. na ten temat następująco mogłoby się wydawać, że po przerobieniu tak wielkiego materiału z religii, jak to się u nas robi, młodzież nasza, która w znacznej większości na religię uczęszcza, powinna dać dowody oświeconego katolicyzmu, tymczasem ignorancja rzeczy Bożych wciąż trwa, chociaż mijają lata i realizujemy nasze programy z wielkim nakładem pracy 16. Słowa te wypowiedziane zostały ponad 40 lat temu i niestety ciągle chyba pozostają aktualne. Pojawić się może więc pytanie, czy to znaczy, że nowy ruch, o który tak walczyło wielu ludzi i w Polsce i na Zachodzie nie przyniósł oczekiwanych rezultatów. Trudno tu zapewne o jednoznaczną odpowiedź, bo zagadnienie jest dość złożone i niekoniecznie jest przedmiotem niniejszej refleksji. Przynajmniej częściową jednak odpowiedź odnajdujemy w pismach ks. F. Blachnickiego. Wskazując na istotę skuteczności katechetycznego posłannictwa, stwierdza, iż u jej podstaw tkwi błędne przekonanie, że przekazanie treści wiary spowoduje automatycznie akt wiary i życie wiary 17. Dość zdecydowanie twierdził, ze tajemnica skuteczności katechezy tkwi w świadectwie żywej wiary, głównie ze strony dorosłych. Nie można bowiem oddzielić wiary od świadectwa. Wiara i świadectwo, to jest fundament katechezy i one decydują o skuteczności katechezy. Potwierdzeniem tego, że ks. F. Blachnicki był głęboko przekonany o takim właśnie myśleniu ilustrują też jego słowa zapisane w Listach więziennych. Słowa te dowodzą o jego głębokiej wierze, ale też o tym w jakim kierunku winny dokonywać się zmiany w Kościele i w katechezie. Z łatwością można dostrzec pewną korelację zachodzącą pomiędzy jego osobowością a omawianym przez nas nurtem kerygmatycznym. Zapisał m.in. W dzisiejszym świecie nie ostoi się katolicyzm połowiczny, tradycyjny a nawet tzw. głębszy, intelektualny, ale paktujący ze światem (w stylu 13 15 F. BLACHNICKI, Katechetyka fundamentalna. Skrypt dla studentów KUL (Lublin 1970); por. R. CZEKALSKI, Katecheza komunikacją wiary. Studium z katechetyki fundamentalnej (Płock 2006) 50-52. 16 F. BLACHNICKI, Katechetyka fundamentalna,111-112. 17 F. BLACHNICKI, Katechetyka fundamentalna,111-112.

Tygodnika Powszechnego) to wszystko utonie w morzu nowoczesnego pogaństwa. Ostoi się tylko katolicyzm pełny, autentyczny, ewangeliczny, nadprzyrodzony taki, jaki ukazują nam Listy św. Pawła. A więc trzeba się zdecydować zostać świętym! Trzeba świętych ściągnąć z obłoków i uczynić z nich ideał powszedni, normalny dla wierzących, aby znowu jak w Dziejach Apostolskich i Listach Pawłowych słowa: święty i chrześcijanin stały się synonimami. Trzeba się też zdecydować zostać świętym jeżeli chce się cokolwiek uczynić dla zbawienia dusz bliźnich. Bo uświęcać można tylko przez promieniowanie własną świętością. Świadczyć o Bogu skutecznie może tylko ten, kto nosi go w sobie. Żadnego wrażenia nie zrobi dziś świadek fałszywy, który głosi to, w co sam nie wierzy dogłębnie i co w nim nie żyje! 18. Pomimo tego, że wypowiedziane słowa sformułowane zostały na początku lat sześćdziesiątych XX wieku, nic one nie straciły na aktualności i widać jak ciągle możemy i dzisiaj korzystać z nich, poszukując nowych ujęć katechetycznych. 8. Propozycja katechezy antropologicznej Odnowa antropologiczna zakłada dorobek kierunku kerygmatycznego, który Biblię uczynił źródłem katechezy. Takie spojrzenie na Pismo Święte uwzględnia postulat dochowania wierności Bogu. Ukierunkowanie antropologiczne zainteresowane jest przede wszystkim tym, co przeżywa katechizowany a przez to dochowuje wierności człowiekowi. Ruch antropologiczny proponuje dwie struktury katechez: egzystencjalną, inaczej nazwaną katechezą spotkania, oraz interpretacyjną, określaną także katechezą doświadczenia. 8.1. Katecheza biblijna w ujęciu J. Charytańskiego Recepcja niemieckich propozycji odnośnie do katechezy biblijnej nie sprowadziła się w Polsce do mechanicznego ich przeszczepienia na grunt katechezy. Przedstawianiu różnych modeli katechezy kerygmatycznej towarzyszyła bowiem krytyczna refleksja nad ich założeniami i procedurami. Równocześnie miało miejsce poszukiwanie rodzimej koncepcji samodzielnej katechezy biblijnej. Na pierwszym miejscu należy wspomnieć Jana Charytańskiego SJ, który pod tym pojęciem rozumiał katechezę traktującą perykopę biblijną jako tekst źródłowy, niepodporządkowany definicjom katechizmowym. Jej zadaniem jest wprowadzać katechizowanych w świat biblijnych pojęć i kategorii myślowych. Następuje to poprzez podjęcie w katechezie biblijnej problemów ludzkich, które zostają rozwiązane w świetle Bożego słowa 19. Analizując praktyczną realizację tych założeń w podręczniku przeznaczonym dla klasy V szkoły podstawowej (sprzed reformy programowej w roku 2001), zauważa się, iż autor proponuje nie tyle jakiś określony model katechezy biblijnej, ile raczej stawiając w centrum perykopę biblijną (Starego Testamentu), poszukuje takich metod analizy tekstu, które pozwolą katechizowanym wejść w dialog z Bogiem i Jego słowem. 8.2. Katecheza antropologiczno-kerygmatyczna Ukonkretnienia modelu katechezy biblijnej zakładanej przez jezuickie środowisko katechetyczne dokonał ostatecznie ks. bp. Antoni Długosz, który aplikując do katechezy biblijnej model katechezy antropologicznej, zaproponował trójczłonową strukturę katechezy antropologiczno- 14 18 F. Blachnicki, List z Poniedziałku Zesłania Ducha Świętego, Listy więzienne (Krościenko n. Dunajcem 1990) 15-16. 19 Por. J. CHARYTAŃSKI, Problemy katechezy biblijnej, 16, 20-21, 23.

kerygmatycznej 20. W centrum pierwszego jej członu znajduje się sytuacja życiowa uczniów jakieś konkretne zagadnienie ich życia, które stanowi problem domagający się rozwiązania. Ma on charakter ogólnoludzki, a jako taki również religijny, przez co wymaga rozwiązania świetle słowa Bożego. Odpowiedź jest poszukiwana w tekstach Pisma Świętego, liturgii i Tradycji Kościoła, co ma miejsce w drugim członie katechezy. Struktura dialogowa katechezy zakłada nie tylko odpowiedź Boga, lecz również oczekuje odpowiedzi ze strony człowieka na kerygmat. To następuje w trzecim członie katechezy, w którym powraca się do problemu pierwszego członu i jego rozwiązań przedłożonych na podstawie tekstów Pisma Świętego w drugim członie, tak by uczniowie interpretowali swoje życie według słowa Chrystusa i postępowali zgodnie z Jego wolą. Po przedstawieniu założeń katechezy antropologiczno-kerygmatycznej A. Długosz prezentuje katechetyczne metody biblijne odkrywające najpierw sens wyrazowy i teologiczny (do zastosowania w drugim członie katechezy podczas pracy z tekstem biblijnym), a następnie sens egzystencjalny (przeznaczone dla trzeciego członu, w którym formowana jest nowa postawa życiowa w odpowiedzi na kerygmat) 21. Brak jednak tu rzeczywistej korespondencji pomiędzy zakładanymi celami poszczególnych części katechezy a proponowanymi metodami. Większość metod, których celem jest poszukiwanie sensu wyrazowego i teologicznego (szczególnie tych dramatyzujących ), stanowią metody aktywizujące kładące nacisk nie tyle na interpretację tekstu biblijnego, co na aktywność uczestników spotkania. Podobne zastrzeżenia można wysunąć wobec metod służących odkrywaniu sensu egzystencjalnego. Dodatkowo część z nich nie pasuje metodologicznie do trzeciej części, która z założenia ma charakter egzystencjalnej konkluzji 22. Jej opis w ujęciu A. Długosza a) Katecheza egzystencjalna (katecheza spotkania) Tak ujęta katecheza wychodzi od doświadczenia spotkania. Podczas katechezy dochodzi do spotkania człowieka z Bogiem, który dokonuje przemiany egzystencji uczniów, o ile autentycznie przeżyją to spotkanie, oraz otworzywszy się na propozycję przyjaźni z Jezusem, przemieniać będą swoje życie. Przy budowaniu katechezy proponuje się kilka członów: pierwszy ma doprowadzić do spotkania katechety z uczniami, drugi do spotkania uczniów z Bogiem. W trzecim winno dojść do spotkania katechizowanych z Chrystusem. By katecheta był dobrym łącznikiem między uczniami a Bogiem, najpierw katechizowani muszą spotkać się z katechetą. Nie chodzi w tym wypadku o fizyczne zetknięcie się, lecz o spotkanie duchowe, uczuciowe, wolitywne. Takie spotkanie będzie miało miejsce wówczas, gdy katecheta wytworzy najbardziej sprzyjającą atmosferę, tak zwane psychologiczne optimum, dzięki któremu uczniowie nie tylko zauważą obecność katechety w sali, lecz będą chcieli otworzyć się przed nim ze swoimi problemami. Inicjatywa musi wystąpić ze strony katechety. Pomoże mu w tym życzliwe odnoszenie się do każdego ucznia, zaakceptowanie nawet najbardziej niesfornego, trudnego, by i z nim nawiązać dialog. Chodzi o wytworzenie osobowej relacji: Ja ty w odniesieniu do każdego uczestnika katechezy. Przed rozpoczęciem zajęć dobrze będzie prowadzić luźną rozmowę ze wszystkimi uczniami na tematy związane z ich niedawnymi doświadczeniami przyjemnymi i trudnymi, podtrzymywanie 15 20 A. DŁUGOSZ B. STYPUŁKOWSKA, Wprowadzenie do dydaktyki biblijnej, 76-84. 21 Por. A. DŁUGOSZ B. STYPUŁKOWSKA, Wprowadzenie do dydaktyki biblijnej (Kraków 2000), 92-115. 22 Proponowane przez A. Długosza metody egzystencjalne (dzielenie się Ewangelią, ewangeliczna rewizja życia, metoda Västers itd.) stanowią same w sobie kompletną propozycję interpretacji kerygmatyczno-antropologicznej Biblii (por. A. DŁUGOSZ B. STYPUŁKOWSKA, Wprowadzenie do dydaktyki biblijnej, 113-115).

tematów, które przedkładają uczniowie, które ich absorbują, którymi aktualnie żyją. Taka rozmowa pomoże zburzyć bariery powstające między katechizowanymi a katechetą. Dopiero po zaprzyjaźnieniu się całej grupy ze sobą, otwarciu się każdego uczestnika na sprawy jednostki, uczynieniu indywidualnego problemu członka grupy sprawą wszystkich możemy mówić o spotkaniu, jakie zaistniało na katechezie. Gdy nic nie dzieli katechety z uczniami, gdy traktują go jako swego starszego przyjaciela rozumiejącego ich problemy i interesującego się nimi, można rozpocząć realizację drugiego członu spotkania uczniów z Bogiem. Jest nim przeżycie tego spotkania podczas modlitwy. Ważne będzie przygotowanie wewnętrzne i zewnętrzne uczniów do tego spotkania. Zewnętrzne wiąże się z odpowiednią postawą ciała, układem rąk, ukierunkowaniem wzroku na krzyż czy obraz. Wewnętrzne odnosić się będzie do skupienia myśli na dokonującej się rzeczywistości, zwrócenie uwagi na Tego, który obecny w klasie słucha naszej modlitwy. Tak przygotowane spotkanie wprowadzi uczniów w specyfikę katechezy będącej w całym jej przebiegu spotkaniem z Bogiem. Dlatego po modlitwie rozpoczynającej katechezę nie musimy czynić znaku krzyża, lecz przechodzimy do kontynuowania toku katechezy. Trzecim jej członem jest spotkanie z Chrystusem w Ewangelii, a następnie żyjącym i działającym w naszym życiu i Kościele. Uczeń winien poznawać pierwsze katechezy o Chrystusie, jakimi są Ewangelie. Wiadomo, że ich celem nie jest przekazanie życiorysu Pana Jezusa ze skrupulatną dokładnością, lecz każdemu z ewangelistów przyświecał teologiczny cel świadomie podjęty ze względu na pierwszych odbiorców dobrej nowiny o Chrystusie. O samym Jezusie, Jego zbawczych czynach i słowach mówi czterech autorów, z których dwóch jest naocznymi świadkami działalności zbawczej Chrystusa należą do grona apostołów; dwaj następni są uczniami apostolskimi. Świadectwo ewangelistów stanowi mozaikę składającą się na pełny obraz Zbawiciela. Także pozostałe przekazy ksiąg Nowego Testamentu prezentują świadectwo wiary ich autorów o Chrystusie, w szczególny sposób przekazy św. Pawła Apostoła. Tematyka wszystkich ksiąg Nowego Testamentu będzie pierwszorzędnym źródłem katechezy o Panu Jezusie. Dobrze będzie, gdy głosząc prawdę o Zbawicielu w oparciu o tematykę biblijną, zastosujemy czas teraźniejszy. Korzystanie z czasu teraźniejszego pozwoli uczniom być nie tyle biernymi odbiorcami wydarzeń i słów Boga, lecz czynnymi aktorami przeżywającymi ingerencje Jezusa w takim wymiarze, jaki jest udziałem współczesnych Chrystusowi ludzi. Wspólnota katechetyczna doświadczy spotkania z Tym, który jest naszym Bratem i Przyjacielem, który wchodzi w życie każdego człowieka. By pomóc rozwiązywać mu problemy życia, Jezus proponuje przyjaźń (por. KO 2; DCG [1971] 10; DOK 53n.), przez którą człowiek osiąga pełną dojrzałość. Słowa i czyny Jezusa uobecniają się w naszym życiu: dla nas Jezus staje się człowiekiem, dla nas naucza, w naszym życiu czyni znaki, które są zobowiązaniem i zadaniem dla współczesnych ludzi, dla nas umiera i zmartwychwstaje. Oczywiście, dużo będzie zależało od katechety i jego zaangażowania kerygmatem biblijnego opowiadania, by uczniowie doświadczyli, że katecheta występuje przed nimi niejako osoba relacjonująca dane wydarzenia zbawcze, lecz jako świadek, dzielący się radością z przyjęcia oraz realizowania wezwania odkrytego w prezentowanej perykopie biblijnej. Stosowanie przedłożonego postulatu wobec Pisma Świętego na katechezie uczyni je światłem oraz normą chrześcijańskiego życia. 16

b) Katecheza interpretacyjna (katecheza doświadczalna) Na katechezie dochodzi do spotkania człowieka z objawiającym się Bogiem, dokonującego się w aktualnej rzeczywistości, jakiej doświadcza człowiek, by została ona poddana zbawczej interpretacji przez czyny i Boże słowa. Aspekt egzystencjalny oraz interpretacyjny Bożego Objawienia zakłada osobowe spotkanie Boga z człowiekiem, o którym to spotkaniu dosadnie mówi Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym: Bóg niewidzialny w nadmiarze swej miłości zwraca się do ludzi jak do przyjaciół i obcuje z nimi, aby ich zaprosić do wspólnoty z sobą i przyjąć ich do niej (nr 2). W tym spotkaniu dochodzi do dialogu człowieka z zapraszającym go Bogiem. Katecheza zakłada tak jak Biblia strukturę dialogiczną wezwania i odpowiedzi. Uczeń na katechezie nie tylko doświadcza spotkania z miłującym Bogiem oraz nawiązuje z Nim dialog (KO 21), lecz także poznaje samego siebie oraz otrzymuje światło płynące z Objawienia do zrozumienia ludzkiej egzystencji (por. DCG [1971] 20; DOK 107n ), jak i znaków czasu (DCG [1971] 11, 13, 125; DOK 32). Ponieważ na katechezie dochodzi do spotkania z żywym słowem Bożym, katechizowany musi uświadamiać sobie, że idee biblijne są nadal aktualne, a ich zbawcze działanie realizuje się na kanwie życia współczesnego człowieka. Od wyboru oraz decyzji katechizowanego zależy jej pozytywny czy negatywny wynik. Boża interpretacja zobowiązuje ucznia do dania odpowiedzi Bogu, która decyduje o owocności katechezy. W katechezie interpretacyjnej korzystamy z dorobku katechezy kerygmatycznej to znaczy dochowujemy wierności Bogu, traktując Pismo Święte jako źródło katechezy. Kerygmat biblijny Boże pouczenie stanowi istotę tego typu katechezy. Staramy się także dochować wierności człowiekowi, którego całe doświadczenie życiowe stanowi źródło materialne katechezy, a tym samym materiał pierwszego członu zatytułowanego: Doświadczenie człowieka lub człowiek pyta. Na materiał owego członu składają się doświadczenia życiowe uczestników katechezy: sytuacje przeżywane w domu, w szkole, środowisku rówieśniczym; o czym myślą uczniowie, co oglądają, co czytają, co ich interesuje, inaczej mówiąc: co stanowi treść ich życia. Tematyka pierwszego członu musi koniecznie być odbiciem epizodów składających się na życie uczniów danej klasy, a przynajmniej ich rówieśników. Szczególnie chodzi o takie doświadczenia, które stanowią problem, są życiowym pytaniem, domagają się refleksji. Przygotowując konspekt dla równorzędnych klas na ten sam temat, może wystąpić różnica w ukazaniu problemu pierwszego członu katechezy. Przy poszukiwaniu materiałów do pierwszego członu pomaga katechecie znajomość poszczególnych uczniów w myśl powiedzenia Pana Jezusa, że dobry pasterz zna swoje owce po imieniu (por. J 10,3). Anonimowość uczniów jest jedną z wielkich trudności w dobrym przygotowaniu przez katechetę pierwszego członu katechezy. Po przedłożeniu sytuacji życiowej uczniów jakiegoś konkretnego zagadnienia z ich życia, które stanowi problem domagający się rozwiązania uświadamiamy uczestnikom katechezy, że jest to zagadnienie interesujące każdego człowieka. Można podać przykłady ludzi, którzy borykali się z tym problemem. Dobrze będzie zacytować wypowiedzi osób, które są pewnymi autorytetami katechizowanych. Skoro problem uczniów jest problemem ogólnoludzkim - ma przez to wymiar religijny i domaga się odpowiedzi oraz rozwiązania pochodzącego od Boga. Wcześniej można zebrać odpowiedzi i opinie, jakie przedłożą uczniowie próbujący w życiu po swojemu rozwiązać to zagadnienie. Dopuszczając katechizowanych do wypowiedzi, pozwalamy im szczerze mówić na dany temat. Można bardzo delikatnie podważyć i zakwestionować te rozwiązania uczniów, które są nie do przyjęcia. Należy jednak zastosować taki sposób, by uczniów nie ośmieszyć. Chodzi o umiejętne 17

wykazanie, że trwanie przy dotychczasowej argumentacji może poważnie skomplikować życie, że błędna interpretacja prowadzi donikąd. Należy wytworzyć taką atmosferę, by uczniowie zapragnęli otworzyć się na Bożą odpowiedź, uważając dotychczasowe ludzkie tłumaczenie za błędne i niewystarczające. Z kolei przechodzimy do drugiego członu katechezy, zatytułowanego: Bóg odpowiada. Ów człon stanowi istotną część katechezy. Odpowiedzi Boga szukamy w tekstach Pisma Świętego, liturgii i Tradycji Kościoła, czyli w źródłach formalnych katechezy. Bez treści zaczerpniętych z powyższych źródeł nie byłoby katechezy, a jedynie religijna pogadanka. W drugim członie spełniamy misję proroków Chrystusa: On przez nas odpowiada na problemy postawione w pierwszym członie Jezus daje swoje rozwiązanie. W tymże członie realizujemy zaplanowany wcześniej cel dydaktyczny katechezy. By katecheza nie była jedynie udoktrynieniem, przekazaniem nowych treści, inaczej mówiąc, jedynie lekcją religii, należy zaplanować trzeci człon, zatytułowany: Człowiek odpowiada lub Odpowiedź człowieka. W trzecim członie realizujemy cel wychowawczy, decydujący o owocności naszych katechetycznych działań. W tym miejscu jeszcze raz wracamy do problemu pierwszego członu i jego rozwiązania przedłożonego przez Boga w drugim członie, by uczniowie dali swoją konkretną odpowiedź, patrząc na swoje doświadczenie oczyma Chrystusa. Życie ludzkie i Boży kerygmat nie wykluczają się wzajemnie, przeciwnie istnieje między nimi ścisła zależność, jaka wypływa z osobowego, interpretacyjnego i egzystencjalnego charakteru Objawienia. Na katechezie chodzi o uformowanie w uczniach takiej postawy, by interpretowali swoje życie według Ewangelii Jezusa i tak postępowali, jak proponuje Chrystus. Chodzi o uformowanie nowej postawy życiowej, dzięki której uczniowie będą swoje życie i cały świat osądzali według Chrystusowej interpretacji, inaczej mówiąc: myśleli i postępowali tak, jak Chrystus. Katechizowani winni uświadomić sobie swoje braki, błędy domagające się naprawienia oraz podjąć decyzję ciągłego doskonalenia swojego życia. Winni wyrobić w sobie przekonanie, że w przemianie życia nie są sami, jest z nimi Chrystus, który ukazuje pełny sens ich życia, że współpraca z Bogiem się opłaca, ponieważ czyni z katechizowanych dojrzałych i pełnych ludzi. Należy wskazać na konkretne sposoby współpracy z Chrystusem oraz uodpornić na trudności, jakie mogą wystąpić w podejmowaniu przemiany swojego charakteru i całego życia. 8.3. Ocena polskich propozycji Powstałe na gruncie polskim modele samodzielnej katechezy biblijnej próbują łączyć koncepcję katechezy kerygmatycznej z katechezą antropologiczną. Ten kierunek jest słuszny, gdyż dopiero te dwa podejścia skorelowane ze sobą pozwalają uniknąć z jednej strony egzegetyzmu i archeologizmu zbawczego, z drugiej zaś strony zubożenia orędzia biblijnego w wyniku skupienia się na doświadczeniu człowieka i narzędziowego traktowania Biblii 23. Niemniej jednak należy wskazać kilka kwestii, które wymagają dalszej refleksji. Pierwsza sprawa to sposób wprowadzenia do katechezy biblijnej elementu egzystencjalnego. Postawienie na pierwszym miejscu doświadczenia ludzkiego, do którego poszukuje się odpowiedniego tekstu biblijnego, może prowadzić do lektury antropocentrycznej Biblii, a nie chrysto- i teocentrycznej. Druga kwestia dotyczy autentycznej lektury Pisma Świętego, która wymaga odpowiednich narzędzi egzegetycznych. Niebezpieczeństwem realnym jest egzegetyzm, ale również powierzchowność 18 23 Szczegółowa ocena tych dwóch koncepcji katechezy biblijnej znajduje się w: C. BISSOLI, Va e annuncia (Mc 5,19). Manuale di catechesi biblica (Leumann [Torino] 2006) 121-130.

kontaktu z tekstem biblijnym, który staje się pretekstem do aktywizacji skupiającej katechizowanych bardziej na swoich przeżyciach niż na odczytaniu i zinterpretowaniu orędzia biblijnego. Mimo że zwraca się uwagę na charakter historiozbawczy tekstów biblijnych (J. Charytański) oraz na ich sens wyrazowy i teologiczny (A. Długosz), brakuje w proponowanych modelach katechezy biblijnej rzeczywistego uwzględnienia natury słowa Bożego, która winna wyznaczać formę katechezy, a nie tylko stanowić o jej przedmiocie 24. Wykorzystana bibliografia CZEKALSKI, R., Recepcja nurtu kerygmatycznego w katechezie polskiej, Kerygma Biblia katecheza (red. R. CZEKALSKI) (Studia Katechetyczne VIII; Warszawa 2012) 35-46. DŁUGOSZ, A., Biblijne drogi katechezy szkolnej, Biblia w katechezie (red. J. KOCHEL J. KOSTORZ) (Opolska Biblioteka Teologiczna 81; Opole 2005) 53-62. KLICH, A.E., Pismo Święte w polskiej katechezie posoborowej. Studium katechetyczno-biblijne (Duc in altum 3; Kraków 2005) 25-74. KUSZ, G., Biblia w katechezie wczoraj i dziś, Biblia w nauczaniu chrześcijańskim (red. J. KUDASIEWICZ) (Lublin 1991) 87-115. MURAWSKI, R., Katechetyczna odnowa katechezy, Kerygma Biblia katecheza (red. R. CZEKALSKI) (Studia Katechetyczne VIII; Warszawa 2012) 23-34. PIKOR, W., Narracyjny model katechezy biblijnej. Część I: Kontekst biblijno-katechetyczny, Katecheta 55/2 (2011) 9-17. 19 24 Por. R. SAREK, Wymiar biblijny w katechezie 27-28.