ZAPOBIEGANIE TERRORYZMOWI NOWE DOŚWIADCZENIA KRAJOWE I BRYTYJSKIE Przedsięwzięcia planowane do realizacji w najbliższych miesiącach i latach, związane m.in. z Rokiem Chopinowskim 2010 (Mazowsze), spotkaniami i imprezami w ramach Prezydencji Polski w Unii Europejskiej w roku 2011 oraz Mistrzostwami Europy w Piłce Nożnej EURO 2012, skłaniają do prowadzenia stosownych przygotowań przez administrację publiczną, służby porządku publicznego i służby specjalne. podinsp. Rafał Batkowski I Zastępca Mazowieckiego Komendanta Wojewódzkiego Policji W tym kontekście ważnym elementem w procesie zarządzania bezpieczeństwem będzie ochrona antyterrorystyczna naszego kraju. Najistotniejszym obszarem działania powinno być zapobieganie zagrożeniom, w tym terrorystycznym. Problematyka wydaje się aktualna również ze względu na niedawny, na szczęście nieskuteczny, zamach Al-Kaidy na samolot linii lotniczych Delta lecący z Amsterdamu do Detroit. W tej dziedzinie bardzo ważne wydaje się korzystanie z doświadczeń innych policji, w szczególności londyńskiej Metropolitan Police, Counter Terrorism Command, Specialist Operations 15 1. Nie odnosząc się do szczegółowych analiz, można stwierdzić, że w Polsce nie identyfikujemy terroryzmu motywowanego politycznie. Zjawisko wydaje się odległe, ale nie należy lekceważyć sytuacji międzynarodowej i potencjalnych zagrożeń dla naszego kraju, związanych, dla przykładu, z naszym zaangażowaniem militarnym w Afganistanie. Ogólna analiza sytuacji Londynu wskazuje na nieporównywalną, do naszego kraju, skalę problemów 2, mogących skutkować pojawieniem się postaw radykalnych, zachowań ekstremistycznych, czy też terrorystycznych. Ataki terrorystyczne, od dziesięcioleci obecne w Wielkiej Brytanii, spowodowały wypracowanie spójnej polityki przeciwdziałania takim zagrożeniom. Nowe, wartościowe podejście prewencyjne możemy obserwować i w naszym kraju. Zmiany wprowadzone do ustawy o zarządzaniu kryzysowym 3 dają szansę na efektywne współdziałanie służb specjalnych z administracją publiczną ukierunkowane na przeciwdziałanie terroryzmowi. ZAPOBIEGANIE DOŚWIADCZENIA LONDYŃSKIE Historia powstania SO15 wiąże się z połączeniem w roku 2006 komórek SO12 (analizy) i SO14 (śledztwa) w jeden organizm w celu skutecznego przeciwdziałania terroryzmowi, w tym zapobiegania, prewencji. Obecnie SO15 liczy ponad 1700 policjantów i realizuje zadania wykrywcze, w tym operacyjno-rozpoznawcze, procesowe i analityczne oraz przedsięwzięcia prewencyjne. Mimo, że zadania Metropolitan Police (MET) ponad 35 000 policjantów dotyczą jedynie Londynu, policjanci SO15 doradzają także innym organizacjom policyjnym w Zjednoczonym Królestwie. Przedstawiciele SO15 są obecni w każdej dzielnicy Londynu (32), realizując m.in. następujące zadania: - zbieranie/analiza informacji z danej dzielnicy w odniesieniu do ekstremizmu, radykalizmu, terroryzmu; - poradnictwo w konkretnych postępowaniach; doradztwo na potrzeby komendantów; - udział w czynnościach operacyjnych lub procesowych w sprawach mogących mieć związek z terroryzmem/ekstremizmem na zaproszenie komendanta dzielnicy lub z własnej inicjatywy; - szkolenie policjantów zapobieganie, reagowanie na symptomy zagrożeń, aktualizacja wiedzy, pogłębianie świadomości; - przedsięwzięcia prewencyjne na rzecz mieszkańców dzielnicy np. Operation NICOLE warsztaty dla społeczności lokalnych z udziałem uczniów od 14. roku życia (secondary school) informowanie o celach i procedurach policji, przeciwdziałanie zaangażowaniu w zachowania przestępne, ekstremistyczne, radykalne budowanie wspólnoty, integracja mieszkańców; - spotkania szkoleniowe z innymi podmiotami, w tym prywatnymi, m.in. z pracownikami sklepów wielkopowierzchniowych, obiektów infrastruktury krytycznej, prywatnych firm ochrony.
Przedsięwzięcia antyterrorystyczne (w wymiarze prewencyjnym) koncentrują się także wokół systematycznej analizy informacji codzienne spotkania/odprawy w SO15 oraz szczegółowe raportowanie o stanie zagrożeń (diagnoza sytuacji, rozpoznanie, profilowanie organizacji, sprawców, etc ) w ustalonych terminach (co 6 miesięcy). Uzupełnieniem powyższych działań jest antyterrorystyczna gorąca linia telefoniczna zapewniająca anonimowość dzwoniącym, która spełnia ważną funkcję prewencyjną. Istotną kwestią jest proaktywna rola Policji, docierającej do administracji lokalnej, przedsiębiorców oraz społeczności poszczególnych dzielnic, inicjującej aktywność w obszarze przeciwdziałania radykalizacji zachowań, głównie młodych ludzi. Program PREVENT wdrożony przez ACPO jest ciekawym przykładem takiej, multiinstytucjonalnej współpracy na rzecz przeciwdziałania terroryzmowi, inspirowanej przez policję, i obejmującej: - wielopodmiotowe partnerstwo w przeciwdziałaniu zagrożeniom; - koncentrację na komunikowaniu społeczności lokalnych, w szczególności muzułmańskich przeciwdziałanie mitom, stereotypom, dezinformacji; - dialog policji ze społecznościami informowanie o celach, zadaniach i procedurach policji budowanie wizerunku prospołecznej formacji; - działania na rzecz asymilacji, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu etc.; - wsparcie i poradnictwo w zakresie roli społeczności, przewodników duchowych, głównie muzułmańskich, w ramach ich zaangażowania w przeciwdziałanie zagrożeniom; - wsparcie programowe i merytoryczne dla policjantów i komendantów w celu lepszego przeciwdziałania zagrożeniom. Program PREVENT posiada kilka produktów sposobów działania ukierunkowanych na konkretne cele: upowszechnienie programu w ramach dotychczasowych strategii neighberhood policing, wspieranie osób narażonych na rekrutację do organizacji ekstremistycznych, łączenie zapewnienie spójności wszystkich działań policyjnych prowadzonych na rzecz przeciwdziałania terroryzmowi, rozwijanie programu na każdym poziomie administracji. W ramach poszczególnych zadań przygotowano stosowne wsparcie merytoryczne, w tym w formie materiałów dydaktycznych służących prowadzeniu zajęć profilaktycznych z dziećmi i młodzieżą. Podstawą znaczącej aktywizacji działań Wielkiej Brytanii w ww. obszarze, poza stosownymi aktami prawnymi, jest publiczkompleksowa Strategia przeciwdziałania międzynarodowemu terroryzmowi CONTEST ogłoszona w roku 2003, ostatnio aktualizowana w marcu 2009 r. Strategia angażuje do wspólnych przedsięwzięć administrację rządową, samorządową (poziom lokalny), służby specjalne, policję, służby ratownicze, sektor prywatny, organizacje pozarządowe i inne organizacje, w tym międzynarodowe. Zadania wynikające ze strategii koncentrują się wokół następujących pryncypiów: - Pursuit ściganie w celu zatrzymania ataków terrorystycznych; - Prevent zapobieganie w celu powstrzymania procesu rekrutacji terrorystów lub osób wspierających terroryzm; - Protect ochrona wzmacnianie zabezpieczenia antyterrorystycznego społeczeństwa, państwa; - Prepare przygotowanie w celu uniknięcia skutków zamachu, któremu nie można było zapobiec. Poza wymienionymi, podstawowymi założeniami OSCT realizuje zadania przekrojowe (dotyczące wszystkich resortów), dotyczące m.in.: - zabezpieczenia obszarów/obiektów zagrożonych przed atakiem z wykorzystaniem BMR i materiałów wybuchowych; - Interception Modernisation Programme rządowego programu mającego zapewnić policji i służbom specjalnym możliwość dostępu, kontroli, przechwytywania danych z systemów telekomunikacyjnych; - zwalczania działalności terrorystów wykorzystujących Internet; - wykorzystania wkładu policji do CONTEST rozwijanie Krajowej Sieci Przeciwdziałania Terroryzmowi;
- wymiany informacji (między departamentami, resortami) w celu upewnienia się, czy polityka informacyjna rządu ma pozytywny wymiar w odniesieniu do przeciwdziałania terroryzmowi; - badań naukowych, nowych technologii w celu rozumienia i antycypacji przyszłych zagrożeń współpraca z partnerami; - koordynowania kwestii bezpieczeństwa podczas Igrzysk Olimpijskich Londyn 2012. Należy jednocześnie podkreślić, że w wymiarze ogólnokrajowym funkcjonuje podmiot koordynujący działania wszystkich służb, w tym komponentu militarnego Joint Terrorism Analysis Centre (JTAC) pełniący, w przybliżeniu, funkcję naszego Centrum Antyterrorystycznego, z wybranymi elementami zadań Rządowego Centrum Bezpieczeństwa w odniesieniu do zagrożeń terrorystycznych. POLSKIE INICJATYWY W celu realizacji przepisów znowelizowanej ustawy o zarządzaniu kryzysowym, w szczególności w odniesieniu do przeciwdziałania terroryzmowi, w dniach 16-17 listopada 2009 r. została zorganizowana z inicjatywy Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, płk. Krzysztofa Bondaryka i Wojewody Mazowieckiego, Jacka Kozłowskiego w ośrodku wojskowym pod Warszawą konferencja, która zgromadziła, poza szefem Agencji i wicewojewodą, dyrektorów delegatur ABW, przedstawicieli urzędów wojewódzkich odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe, Komendanta Stołecznego Policji, wybranych komendantów lub zastępców komendantów wojewódzkich Policji, przedstawicieli Nadwiślańskiego Oddziału Straży Granicznej i Komendy Głównej SG, przedstawicieli Głównego Sztabu Policji, Centralnego Biura Śledczego i Biura Operacji Antyterrorystycznych KGP oraz reprezentantów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Rządowego Centrum Bezpieczeństwa (RCB) i Centrum Antyterrorystycznego (CAT ABW). Celem konferencji były wspólne rozważania dotyczące nowego, wyżej wspomnianego, otoczenia prawnego i zastosowania regulacji w praktyce przez służby porządku publicznego, służby specjalne i administrację publiczną. W ramach wystąpień otwierających podniesiono kilka istotnych kwestii na nowo definiujących kwestię kryzysu, planowania kryzysowego czy też przeciwdziałania terroryzmowi. Wypowiedzi koncentrowały się na nowej roli ABW w procesie zapobiegania zjawisku, wiążącej się z poszerzeniem spektrum podmiotów będących odbiorcami ewentualnych informacji prewencyjnych z Agencji czy też będących adresatami zaleceń zmierzających do skutecznego zabezpieczenia zagrożonego obiektu przed zamachem. Ważnym zagadnieniem była dyskusja dotycząca Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej i wniosek Policji służący implementacji standardów ochrony lotnictwa cywilnego do tworzonych właśnie wymogów zabezpieczenia obiektów strategicznych. Refleksją obecną w ramach prowadzonych dyskusji było stwierdzenie konstatujące nową rolę ABW jako przywrócenie Agencji administracji publicznej. W ramach prezentacji mazowieckiej Policji 6 przedstawiono otoczenie prawne związane z przeciwdziałaniem terroryzmowi, wskazano na zagrożenia i pożądane sposoby reakcji służb porządku publicznego, określono obszary aktywizacji. Wystąpienie miało także charakter postulatywny, wskazujący wnioski, których realizacja powinna zapewnić przygotowanie państwa do przeciwdziałania zagrożeniom terrorystycznym. Najbardziej istotną z poruszonych kwestii było zagadnienie wzmacniania lokalnego wymiaru działań prewencyjnych dotyczących terroryzmu uświadamianie zagrożeń, wskazanie ich symptomów, edukacja w obszarze właściwych zachowań w przypadku zamachu, roli służb ochrony porządku publicznego, służb ratowniczych etc. Edukacja, o której mowa, powinna dotyczyć również
przedstawicieli administracji, Policji i innych podmiotów mogących mieć znaczenie dla przeciwdziałania zagrożeniom. Właściwy kierunek rozwoju naszej polityki bezpieczeństwa, w tym w obszarze zarządzania kryzysowego, potwierdzają doświadczenia międzynarodowe zaprezentowane także w czasie wystąpienia, m.in. na podstawie Raportu końcowego z realizacji projektu Miasta przeciw terroryzmowi PODSUMOWANIE W trosce o bezpieczeństwo mieszkańców naszego kraju niezbędne wydaje się prowadzenie rozważań mających na celu właściwe przygotowania państwa do zapobiegania zagrożeniom. Za wartościowe, w tym kontekście, należy uznać kompleksowe przedsięwzięcia Policji i administracji publicznej Londynu. Spójne podejście do problemu szczególnie widoczne jest w obszarze zapobiegania terroryzmowi. Działania MET nacechowane są troską o skuteczne dotarcie do społeczności lokalnych z informacją o istocie problemu, możliwościach zapobiegania konfliktom pomiędzy społecznościami, wiążą się z prowadzeniem dialogu ze środowiskami zagrożonymi radykalizacją. Podejmowane są konkretne działania prewencyjne służba patrolowa policjantów i służba wspierająca (PCSO)12, wsparcie dla lokalnych komisariatów przez SO15, wyjątkowo rozbudowany system monitoringu wizyjnego i identyfikacji tablic rejestracyjnych (ANPRS), poszerzany ostatnio o moduły automatycznego rozpoznawania sprawców, podejrzanych. Istotne jest również aktywne działanie, w bardzo szerokim zakresie, wiodącego podmiotu przeciwterrorystycznego SO15. Stosowne wsparcie zapewniono również w wymiarze prawnokarnym, m.in. ustawa antyterrorystyczna, procedura Stop & Search etc... Działania prowadzone w naszym kraju, szczególnie doświadczenia mazowieckie, wskazują na poprawę świadomości dotyczącej zagrożeń i pozwalają sądzić, że proces doskonalenia funkcjonowania administracji publicznej, służb porządku publicznego, służb specjalnych i innych podmiotów będzie przebiegać we właściwy sposób. Istotnym elementem krajowego porządku prawnego, określającym zadania państwa w przeciwdziałaniu terroryzmowi, jest znowelizowana ustawa o zarządzaniu kryzysowym. Należy jednocześnie mieć na uwadze podstawową rolę Policji w zapobieganiu i zwalczaniu terroryzmu. Strategia wielopodmiotowej i wieloaspektowej odpowiedzi państwa na asymetryczne zagrożenia, powodowane przez organizacje ekstremistyczne, terrorystyczne o charakterze sieciowym wydaje się skuteczna. Istotą jest wyprzedzanie zagrożeń i powszechność działań zapobiegawczych. Przypisy: 1 Wizyta autora w londyńskiej Metropolitan Police, Counter Terrorism Command, Specialist Operations 15, odbyła się w grudniu 2009 r. Tematem spotkania były głównie zagadnienia dotyczące przeciwdziałania terroryzmowi, ze szczególnym uwzględnieniem zapobiegania zjawisku. W spotkaniu wzięli udział policjanci SO15: odpowiedzialni za współpracę międzynarodową oraz zajmujący się programem PREVENT w ramach ACPO Association of Chief Police Officers Stowarzyszenie Szefów Policji Anglii, Walii i Irlandii Północnej. PREVENT to Program Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (Home Office), ACPO oraz organizacji Communities and Local Government, realizowany w celu ograniczenia/zastopowania procesu radykalizacji postaw mogących skutkować zachowaniami terrorystycznymi lub ekstremizmem nacechowanym przemocą. Więcej: Prevent@acpo.pnn.police.uk. 2 Londyn z ponad ośmioma milionami mieszkańców stanowi swoistą mieszankę kulturową. Występuje tam znaczna liczba mniejszości narodowych i religijnych, co jest przyczyną problemów z asymilacją, integracją można zaobserwować zjawisko kryzysu tożsamości nawet w trzecim pokoleniu imigrantów (z obywatelstwem brytyjskim) np. w społeczności młodych Pakistańczyków porównaj: Raport dotyczący projektu Cities against terrorism : http://www.urbansecurity.org/fileadmin/efus/secutopics/cities_against_terrorism.p df. 3 Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o zarządzaniu kryzysowym (Dz.
U. Nr 131, poz. 1076). 6 Wystąpienie autora.