materiał instruktażowo-szkoleniowy: BRANŻA MEDYCZNA

materiał instruktażowo-szkoleniowy: BRANŻA MEDYCZNA Materiał instruktażowy opracowany w ramach projektu współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej - Life04 env/pl/000673

Opracowanie: Małgorzata Mrzygłód, Ewa Figórska Redakcja: Ewa Figórska Niniejsze opracowanie powstało w ramach projektu współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej - Life04 env/pl/000673. Za treść tego materiału odpowiada Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej. Dystrybucję materiału instruktażowego prowadzi Fundacja Partnerstwo dla Środowiska Wydawca: Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, 31-005 Kraków, ul. Bracka 6/6 tel.: (12) 430 24 43, 430 24 65, fax: (12) 429 47 25 e-mail: biuro@epce.org.pl, www.epce.org.pl 2

Materiał instruktażowo szkoleniowy: BRANŻA MEDYCZNA SPIS TREŚCI: 1 BRANŻA MEDYCZNA - WSTĘP 2 PROGRAM CZYSTY BIZNES DLA BRANŻY MEDYCZNEJ 2.1. Założenia programu 2.2. Adresaci programu 2.3. Cele programu 2.4. Struktura organizacyjna 2.5. Zasady uczestnictwa w programie 2.6. Sposób realizacji branżowej wersji Programu Czysty Biznes dla służby zdrowia 2.6.1. Wstępny przegląd ekologiczny 2.6.2. Opracowanie polityki środowiskowej i planu działań 2.6.3. Wdrożenie rozwiązań proekologicznych w jednostce służby zdrowia 3 WZORY DOKUMENTÓW 3.1. Formularz przeglądu wstępnego 4 BRANŻA MEDYCZNA ROZWIĄZANIA EKOLOGICZNE, PRZYKŁADY PRAWIDŁOWEGO ZARZĄDZANIA PLACÓWKĄ SŁUŻBY ZDROWIA 4.1. Zespół Opieki Zdrowotnej w Suchej Beskidzkiej 4.2. Zespół Opieki Zdrowotnej w Knurowie 5 POLITYKA ŚRODOWISKOWA 6 ZARZĄDZANIE INSTALACJAMI 7 ZARZĄDZANIE ENERGIĄ 7.1. Energia elektryczna 7.1.1. Dlaczego warto zarządzać energią elektryczną? 7.1.2. Jak oszczędzać energię elektryczną w jednostce służby zdrowia? Propozycje rozwiązań 7.1.3. Zasilanie awaryjne szpitala 7.2. Energia cieplna 7.2.1. Zarządzanie energią cieplną w jednostkach służby zdrowia. 7.2.2. Jak oszczędzać energię cieplną w obiektach służby zdrowia? Propozycje rozwiązań 3

8 GOSPODAROWANIE WODĄ I ŚCIEKAMI 8.1. Dlaczego warto oszczędzać wodę i właściwie gospodarować ściekami? 8.2. Jak zarządzać wodą i ściekami, przykłady rozwiązań 8.3. Sposoby oczyszczania ścieków 9 GOSPODARKA ODPADAMI MEDYCZNYMI I KOMUNALNYMI 9.1. Dlaczego warto zarządzać odpadami? 9.2. Przepisy regulujące gospodarkę odpadami 9.3. Gospodarka odpadami w jednostce służby zdrowia 9.3.1. Klasyfikacja odpadów medycznych w Polsce 9.3.2. Rodzaje odpadów mogących powstać w placówce służby zdrowia i ich kody 9.3.3. Gospodarka odpadami w jednostkach służby zdrowia. Przykłady rozwiązań. 10 URZĄDZENIA WENTYLACYJNE, KLIMATYZACYJNE, HAŁAS 11 ROZBUDOWA OBIEKTÓW SŁUŻBY ZDROWIA 12 ŻYWNOŚĆ, UTRZYMANIE CZYSTOŚCI I HIGIENA W PLACÓWCE SŁUŻBY ZDROWIA 12.1. Funkcjonowanie kuchni, dystrybucja żywności na terenie szpitala 12.2. Plany higieny dezynfekcja, sterylizacja 12.2.1. Dezynfekcja 12.2.1. Sterylizacja 13 ZAGOSPODAROWANIE TERENU WOKÓŁ PLACÓWKI SŁUŻBY ZDROWIA (ZIELEŃ, OŚWIETLENIE, OZNAKOWANIE, PARKING) 13.1. Oznakowanie 13.2. Powierzchnie 13.3. Ogrodzenie 13.4. Oświetlenie 13.5. Roślinność 14 WYMAGANIA PRAWNE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA DLA BRANŻY MEDYCZNEJ 15 SYSTEMY ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM W SŁUŻBIE ZDROWIA: EMAS, ISO 14001 15.1. EMAS 15.2. System zarządzania środowiskowego wg PN-EN ISO 14001. 1 BRANŻA MEDYCZNA - WSTĘP 4

Branża medyczna obejmuje każdą działalność związaną ze zdrowiem człowieka, a w szczególności poradnie, punkty medyczne i szpitale (leczenie, diagnozowanie, profilaktykę a także laboratoria, gastronomię). Ten obszar usług wyróżnia się na tle działalności handlowej i produkcyjnej nie tylko ze względu na rolę, jaką spełnia w życiu każdego z nas. Różni się również sposobem oddziaływania na środowisko. Do szczególnie istotnych aspektów środowiskowych należy zaliczyć: duże zużycie energii elektrycznej i cieplnej, znaczne zużycie wody na cele socjalne, wytwarzanie ścieków (zarówno komunalnych, jak i wód opadowych i roztopowych z powierzchni utwardzonych), wytwarzanie odpadów medycznych, komunalnych i niebezpiecznych, zagrożenie bakteriologiczne. Tak, jak w każdej innej branży, tak i w tej istnieje wysokie zapotrzebowanie na energię elektryczną i cieplną, przy czym medium krytycznym jest pierwsza z nich. Istnieją liczne sposoby (nie koniecznie wymagające wysokich nakładów finansowych) oszczędzania energii, nie powodujące obniżenia bezpieczeństwa pacjentów, jakości oferowanych usług ani komfortu pracy. Z obecnością (często długotrwałą) pacjentów w placówkach medycznych związane jest duże zużycie wody i wytwarzanie ścieków komunalnych. Także w tym obszarze można dążyć do oszczędności metodami niskonakładowymi. W placówkach medycznych powstają również wody opadowe i roztopowe z terenów utwardzonych (parkingi, place manewrowe, drogi wewnętrzne), które powinny trafiać do separatorów substancji ropopochodnych wyłapujących bardzo szkodliwe dla środowiska substancje. Istotnym problemem związanym ze świadczeniem usług medycznych jest wytwarzanie charakterystycznych dla tej działalności odpadów. Odpady medyczne dzielą się na: bytowo - gospodarcze (m. in. pochodzące z biur i pomieszczeń administracyjnych, z oddziałów niezabiegowych, kuchni itp.); specyficzne (te, które ze względu na bezpośredni kontakt z chorymi stanowią zagrożenie infekcjami); specjalne (odpady radioaktywne, zużyte diagnostyki izotopowe, substancje toksyczne, zużyte oleje, substancje chemiczne nie nadające się do spalania ze względów BHP, zużyte rozpuszczalniki i odczynniki chemiczne, odpady srebronośne, zużyte baterie, uszkodzone termometry rtęciowe i zużyte świetlówki); 5

odpady wtórne (pozostałości po przeróbce termicznej odpadów specyficznych). Każda z tych grup wymaga specjalnego i oddzielnego traktowania (na podstawie http://www.recykling.pl). Aby zwiększyć skuteczność wszelkich działań proekologicznych podejmowanych przez placówkę medyczną konieczne jest włączanie w nie pracowników, a nawet pacjentów. W ten sposób nie tylko możemy osiągnąć znaczne korzyści finansowe, ale również stworzyć wizerunek firmy przyjaznej środowisku, co obecnie ma coraz większe znaczenie. Warto również rozpatrzyć możliwość wdrożenia systemu zarządzania środowiskiem wg normy ISO 14001 lub EMAS. 6

2 PROGRAM CZYSTY BIZNES DLA BRANŻY MEDYCZNEJ 2.1. Założenia programu Program branżowy dla służby zdrowia został opracowany w oparciu o doświadczenia Programu Czysty Biznes realizowanego przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska. Program stanowi odpowiedź na rosnące potrzeby dostosowania się jednostek z branży medycznej do trendów i standardów europejskich i światowych funkcjonowania placówki służby zdrowia. Udział placówek medycznych w Programie Czysty Biznes jest dla nich szansą na podniesienie jakości oferowanych świadczeń oraz zwiększenie ich konkurencyjności i wyróżnienie na rynku usług medycznych. 2.2. Adresaci programu Program Czysty Biznes dla branży medycznej to oferta dla wszystkich placówek służby zdrowia działających jako publiczne i niepubliczne zespoły opieki zdrowotnej, niezależnie od ich wielkości i lokalizacji. 2.3. Cele programu Celem branżowej wersji Programu Czysty Biznes dla służby zdrowia jest podnoszenie konkurencyjności placówek służby zdrowia poprzez podejmowanie działań w zakresie ochrony środowiska, a w szczególności: wspieranie ich w podejmowaniu działań na rzecz ochrony środowiska naturalnego, pozwalających oszczędzać wodę, energię, ograniczać ilość powstających odpadów; motywowanie do angażowania się w działania na rzecz promocji działań prośrodowiskowych i poprawy świadomości zatrudnionego personelu; tworzenie placówce możliwości angażowania się w długofalowe projekty na rzecz ochrony środowiska i społeczności lokalnych; wspieranie w działaniach na rzecz podniesienia jakości świadczonych usług medycznych i wyróżnienia na rynku medycznym. 7

Celem programu jest również włączenie w jego realizację władz lokalnych, organizacji pozarządowych i innych instytucji, których działalność jest związana z sektorem usług medycznych. Instytucje te mogą przystępować do programu na takich samych zasadach jak placówki lub być partnerem Fundacji Partnerstwo dla Środowiska w realizacji programu na swoim obszarze. 2.4. Struktura organizacyjna Program dla branży medycznej jest realizowany w oparciu o strukturę organizacyjną Programu Czysty Biznes. Oznacza to, że firmy/instytucje pragnące wziąć udział w programie przystępują do lokalnych Klubów Czystego Biznesu. Obecnie działa 16 Klubów Czystego Biznesu, zrzeszających firmy z terenu województwa małopolskiego, mazowieckiego, śląskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego i pomorskiego. Firmy spoza tych województw zrzeszone są w Klubie Korespondencyjnym. Każda z firm uczestniczących w programie otrzymuje opiekę koordynatora, którego zadaniem jest stały kontakt z jednostkami członkowskimi, pomoc w korzystaniu z oferty programu, pozyskiwanie nowych jednostek członkowskich, organizowanie seminariów, warsztatów, przeprowadzanie audytów ekologicznych. Wsparciem dla koordynatora jest zespół specjalistów FPŚ: audytorzy ds. środowiskowych, specjalista ds. projektów partnerskich i branżowych, pracownicy Centrum Informacji Ekologicznej, którzy w porozumieniu z koordynatorem realizują bardziej szczegółowe i specjalistyczne projekty w firmach członkowskich. 2.5. Zasady uczestnictwa w programie Aby uczestniczyć w programie branżowym dla służby zdrowia należy podpisać deklarację członkowską, na mocy której Fundacja gwarantuje wykonanie określonych usług na rzecz instytucji członkowskiej oraz poufność informacji uzyskanych w trakcie współpracy, a firma/instytucja przystępująca do programu zobowiązuje się do aktywnej współpracy z Fundacją w zakresie realizacji działań prośrodowiskowych. W celu podpisania deklaracji członkowskiej firma powinna skontaktować się z koordynatorem Programu Czysty Biznes, który szczegółowo przedstawi zasady współpracy oraz przekaże deklarację członkowską (dane teleadresowe koordynatorów są dostępne na stronie internetowej www.czystybiznes.pl) 8

2.6. Sposób realizacji branżowej wersji Programu Czysty Biznes dla służby zdrowia 2.6.1. Wstępny przegląd ekologiczny W placówkach uczestniczących w programie specjaliści Fundacji Partnerstwo dla Środowiska wykonują wstępne przeglądy ekologiczne, których celem jest ocena oddziaływania placówki służby zdrowia na środowisko oraz zidentyfikowanie możliwych działań proekologicznych. Zalecenia i rekomendacje zawarte we wstępnym przeglądzie ekologicznym służą jako podstawa do opracowania konkretnych projektów oraz ustalenia planu działań zmierzających do zmniejszenia wpływu danej jednostki na środowisko przyrodnicze oraz poprawy zarządzania i uzyskania korzyści ekonomicznych. Jednostki służby zdrowia posiadające certyfikat ISO 14001 lub będące w trakcie jego wdrażania zwolnione są z konieczności przeprowadzania wstępnego przeglądu ekologicznego. W takim przypadku pełnomocnik środowiskowy jednostki członkowskiej sam (po konsultacji z audytorem środowiskowym FPŚ) wypełnia formularz audytu ekologicznego (patrz rozdz. 4 wzory dokumentów) i przekazuje go koordynatorowi Programu Czysty Biznes. Wstępny przegląd ekologiczny dokumentem poufnym. 2.6.2. Opracowanie polityki środowiskowej i planu działań Po przeprowadzeniu wstępnego przeglądu ekologicznego koordynator Programu Czysty Biznes pomaga placówce/instytucji członkowskiej w sformułowaniu polityki środowiskowej. Dokument ten powinien w jasny sposób informować wszystkie zainteresowane strony, że dana placówka jest w pełni świadoma swoich oddziaływań środowiskowych oraz zobowiązuje się do ograniczenia swego wpływu na środowisko oraz zawierać trzy konkretne zobowiązania: do ciągłego doskonalenia systemu zarządzania środowiskowego, do zapobiegania zanieczyszczeniom, do utrzymywania zgodności z prawem ochrony środowiska i innymi uregulowaniami środowiskowymi, które odnoszą się do danej jednostki. Po opracowaniu polityki środowiskowej powinien zostać przygotowany plan działań wynikający z celów polityki oraz oceny zawartej w audytach ekologicznych. 9

2.6.3. Wdrożenie rozwiązań proekologicznych w jednostce służby zdrowia Każda z jednostek/instytucji uczestniczących w programie podejmuje działania, nakierowane na osiąganie efektów środowiskowych przy równoczesnym osiąganiu efektów ekonomicznych. Zadaniem koordynatora Programu Czysty Biznes oraz zespołu specjalistów jest pomoc placówce/instytucji w realizacji tych działań poprzez proponowanie optymalnych rozwiązań, pomoc w poszukiwaniu najlepszej oferty, wskazywanie źródeł finansowania, itp. Metoda wdrażania może być dwojaka: a) Zespół specjalistów FPŚ proponuje gotowe rozwiązania, które są następnie wdrażane w placówce/instytucji uczestniczącej w Programie Czysty Biznes. b) Pracownicy placówki/instytucji tworzą zespół, który bierze aktywny udział w wypracowywaniu metod realizacji oraz monitorowaniu efektów programu. Zespół spotyka się w regularnych odstępach czasowych i ściśle współpracuje z audytorem ds. środowiskowych FPŚ. Metoda ta ma szczególne uzasadnienie w dużych jednostkach/instytucjach. 10

3 WZORY DOKUMENTÓW 3.1. Formularz przeglądu wstępnego Formularz PW Fundacja Partnerstwo dla Środowiska Program Czysty Biznes ul. Bracka 6/6, 31-005 Kraków tel. +48 (12) 422-50-88, fax (12) 429 47 25, e-mail: biuro @ epce.org.pl Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej Life04 env/pl/000673 PRZEGLĄD WSTĘPNY DLA JEDNOSTEK SŁUŻBY ZDROWIA zrealizowany w ramach projektu: Zintegrowane zarządzanie środowiskiem dla polskich małych i średnich przedsiębiorstw poprzez narzędzie internetowe Menadżer Środowiska PROJEKT DEMONSTRACYJNY LIFE04 ENV/PL/000673 FIRMA: Miejscowość: Data: Autor: Program Czysty Biznes jest realizowany przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska jako wspólna inicjatywa z firmą BP Polska, organizacją Groundwork ( Wlk. Brytania ) oraz firmami członkowskimi Programu. 11

Cele Przegląd wstępny ma na celu określenie podstawowych aspektów środowiskowych działalności firmy oraz wyznaczenie ścieżki dojścia do systemu zarządzania środowiskiem. Rozszerzeniem niniejszego przeglądu wstępnego może być pełny Przegląd Ekologiczny. Uważa się, że nowi członkowie skorzystają gdy Przegląd Wstępny: określi stan środowiskowy firmy, zidentyfikuje możliwości poprawy działań organizacyjno - technologicznych mających wpływ na środowisko i możliwe korzyści, jakie mogłyby wyniknąć z zaproponowanych działań (zapobiegawczych, korekcyjnych); zaproponuje przyszłe działania, określi podstawowe informacje o firmie dla uściślenia zakresu usług w ramach realizacji Programu Czysty Biznes. Autorzy raportu nie ponoszą i nie będą ponosić odpowiedzialności za skutki zaniechania i/lub podjęcia jakichkolwiek działań przez firmę wynikających z Przeglądu Wstępnego. Fundacja Partnerstwo dla Środowiska oświadcza, iż zapewnia pełną poufność wszelkich informacji uzyskanych w trakcie współpracy z Państwa firmą, których ujawnienie mogłoby narazić ją na szkodę. Ponadto Fundacja oświadcza, że dane uzyskane w trakcie współpracy nie będą (bez uzyskania zgody Państwa firmy) wykorzystywane w sposób umożliwiający jakąkolwiek identyfikację tych danych z przedsiębiorstwem, którego dotyczą. 12

I. Informacje podstawowe Nazwa placówki służby zdrowia: Adres: Tel.: Fax.: E-mail: A. Osoba do kontaktu: B. Liczba zatrudnionych: C. Systemy Zarządzania wg norm ISO i inne: D. Lokalizacja placówki, stan terenu, oznakowanie, dojazd: E. Relacje z lokalną społecznością, organizacjami społecznymi, samorządem (ew. dokumenty określające relacje ze społecznością lokalną): F. Historia placówki: G. Opis działalności podstawowej: II. Materiały i surowce A. Podstawowymi materiałami i surowcami wykorzystywanymi w placówce są: B. Znaczenie środowiskowe ma stosowanie następujących surowców: C. Surowcami materiałami niebezpiecznymi i szkodliwymi są: D. W jaki sposób magazynowane są materiały i surowce? III. Energia A. Placówka wykorzystuje następujące rodzaje energii: B. Najbardziej energochłonnymi procesami w świadczeniu usług są: C. Czy w wykorzystywanych urządzeniach (w uzasadnionych przypadkach) zastosowano układy nadążne (jakie)? D. Czy w placówce jest prowadzony odzysk ciepła z procesów technologicznych (rekuperatory)? Których? E. W placówce stosowane są następujące sposoby oszczędzania energii: IV. Emisja do powietrza A. Z energetycznego spalania paliw: B. Z procesów świadczenia usług medycznych: 13

C. Z transportu samochodowego (ile pojazdów samochodowych posiada placówka?): D. Znaczenie środowiskowe ma emisja następujących substancji, związków: V. Odpady A. W placówce powstają następujące rodzaje (ilości) odpadów: B. Odpady składowane na składowisku: C. Odpady poddawane recyklingowi: D. Odpady klasyfikowane jako niebezpieczne: E. Możliwości ograniczenia ilości powstających odpadów, zmiana jakości. VI. Opakowania i odpady opakowaniowe A. Placówka wytwarza następujące rodzaje i ilości odpadów opakowaniowych: B. Postępowanie z odpadami opakowaniowymi: C. Możliwości ograniczenia ilości powstających odpadów opakowaniowych: VII. Woda i Ścieki A. Źródło wody i jej zużycie: B. W placówce powstają następujące rodzaje (ilości) ścieków: C. W placówce powstają następujące rodzaje i ilości ścieków bytowych: D. Placówka służby zdrowia stosuje kanalizację: E. Ścieki poddawane są oczyszczaniu w następujący sposób: F. Sposób postępowania z osadami ściekowymi jest następujący: G. Możliwości ograniczenia ilości i poprawy jakości powstających ścieków. VIII. Hałas i wibracje A. Czy funkcjonowanie placówki wiąże się ze znaczącą emisją hałasu? B. Ostatnie pomiary hałasu emitowanego na zewnątrz przeprowadzono: C. W okolicy placówki służby zdrowia znajdują źródła hałasu: D. Źródłami hałasu w placówce służby zdrowia są: IX. Bezpieczeństwo i Higiena Pracy Osobą odpowiedzialna za BHP jest: A. Pomiary czynników szkodliwych i uciążliwych na stanowiskach pracy przeprowadzono: B. Stosowany sprzęt ochronny: 14

C. W ostatnim okresie (roku) wydarzyły się następujące wypadki: 1. w drodze do pracy: 2. podczas pracy: X. Ochrona środowiska Osobą odpowiedzialną za ochronę środowiska jest: A. Z uwagi na charakter prowadzonej działalności istotnymi aspektami środowiskowymi są: B. Placówka służby zdrowia posiada następujące uzgodnienia, decyzje administracyjne. 1. pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, 2. pozwolenie wodno prawne na pobór / odprowadzanie ścieków, 3. pozwolenie na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych i innych niż niebezpieczne, 4. umowę na odbiór ścieków, 5. umowę na odbiór odpadów, 6. inne. C. W ostatnim okresie wydarzyły się wypadki środowiskowe (NZŚ): D. Z tytułu wypadków środowiskowych placówka poniosła straty, w tym finansowe: E. Organy kontrolne po przeprowadzeniu kontroli zaleciły: F. Placówka wykonała zalecenia/polecenia terminy: XI. Podsumowanie przeglądu i rekomendacje Z uwagi na stan środowiskowy placówki służby zdrowia proponuje się działania: A. Krótkoterminowe: B. Średnioterminowe: C. Długoterminowe: Potwierdzamy zgodność powyższych informacji ze stanem faktycznym. Przegląd wstępny został napisany (zawiera X stron) w jednej wersji elektronicznej i wydrukowano 2 egz. w wersji papierowej. Otrzymują: 1. Nazwa placówki służby zdrowia 1 egz. (wersja papierowa podpisana) 2. Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Program Czysty Biznes 1 egz. (wersja papierowa podpisana i zapis elektroniczny). Autor: Przedstawiciel placówki służby zdrowia: 15

4 BRANŻA MEDYCZNA ROZWIĄZANIA EKOLOGICZNE, PRZYKŁADY PRAWIDŁOWEGO ZARZĄDZANIA PLACÓWKĄ SŁUŻBY ZDROWIA 4.1. ZESPÓŁ OPIEKI ZDROWOTNEJ W SUCHEJ BESKIDZKIEJ W ramach systemu zarządzania placówką medyczną Zespól Opieki Zdrowotnej w Suchej Beskidzkiej przyjął program poprawy środowiska zgodny z wyznaczonymi celami środowiskowymi i zidentyfikowanymi aspektami środowiskowymi. Określono następujące cele środowiskowe: zmniejszenie negatywnego wpływu na środowisko naturalne, zmniejszenie ilości odpadów, zarządzanie odpadami poprzez zapobieganie ich powstawaniu, wtórne wykorzystanie i bezpieczne magazynowanie; minimalizowanie wykorzystania substancji niebezpiecznych, zmniejszenie zużycia nośników energii i surowców naturalnych, preferowanie firm, dostawców i podwykonawców, którzy działają w zgodzie z wymogami ochrony środowiska. W celu realizacji założonych celów podjęto działania w zakresie: systematycznych szkoleń pracowników w zakresie ochrony środowiska, wykonania szeregu remontów budynków i modernizacji urządzeń technicznych podczas których dokonano: modernizacji kotłowni, wymiany okien, wymiany kaloryferów z montażem regulatorów ciepła, modernizacji kanałów i rozdzielni ciepłowniczych, zamontowania zaworów regulacyjnych, montażu samozamykaczy drzwi; efektywnego zarządzanie energią poprzez zamontowanie energooszczędnych odbiorników oświetlenia (świetlówki, energooszczędne żarówki), wykorzystywane do nocnego oświetlenia oddziałów; zapewnienia właściwego postępowania i przechowywania szpitalnych odpadów niebezpiecznych i szkodliwych; minimalizacji ilości powstających odpadów stałych: w obrębie bloku operacyjnego i sal zabiegowych stosuje się w 80% odzież ochronną i obłożenie bloku operacyjnego wielorazowego użytku (poddawane praniu), do zabiegów operacyjnych stosuje się zestawy i narzędzia wielokrotnego użytku, do opatrywania trudno gojących się ran stosuje się opatrunki hydrokoloidowe, opakowania płynów infuzyjnych do podawania cytostatyków zastąpiono workami z tworzywa sztucznego. 16

Efekty środowiskowe: Dzięki realizacji celów środowiskowych: zmniejszono średnie miesięczne zużycie odpadów niebezpiecznych o około 16% decyzja o wycofaniu odpadów niebezpiecznych do komunalnych (pampersy z oddziałów niezakaźnych, strzykawki z twardych pojemników do worków, gipsy, dreny do przetoczeń po odcięciu igły z kubłów do worków); usunięto rtęć z oddziałów poprzez zastąpienie termometrów rtęciowych termometrami elektronicznymi; zmniejszono prawdopodobieństwo wystąpienia awarii środowiskowej poprzez zakupienie zamrażarek na odpady; zmniejszono ryzyko wystąpienia awarii środowiskowej poprzez zakupienie czynnika neutralizującego sorbent, i rozprowadzanie go w miejscach potencjalnie zagrożonych ryzykiem; zmniejszono roczne zużycie gazu o około 200 tys. m³; wprowadzono oszczędną gospodarkę papierem - dwustronne drukowanie i kserowanie dokumentów; wprowadzono segregację odpadów komunalnych - we wszystkich jednostkach organizacyjnych zbierana jest makulatura; w roku 2004 zakończono sukcesywne prace związane z modernizacją kotłowni, obecnie trzy kotłownie Zespołu Opieki Zdrowotnej wymienione są z węglowych na gazowo olejowe. Powyższe efekty były możliwe do uzyskania, szczególnie dzięki zmianie świadomości proekologicznej pracowników całego Zespołu Opieki Zdrowotnej. Wdrożenie systemu zarządzania środowiskiem sprawiło, że instytucja stała się bardziej przyjazna dla środowiska. W styczniu 2004r. Zespół otrzymał Certyfikaty Systemu Zarządzania Jakością 9001:2001 oraz Systemu Zarządzania Środowiskowego 14001:1998. 4.2. Zespół Opieki Zdrowotnej w Knurowie (rodzaj działalności: usługi leczniczo diagnostyczne) Zarządzanie energią oraz gospodarka odpadami w Szpitalu Miejskim w Knurowie Podjęcie konkretnych działań związanych z termomodernizacją obiektu (zainstalowanie zaworów regulacyjnych i termostatycznych na instalacjach, wymiana agregatów pompowych) doprowadziło do znacznego ograniczenia zużycia energii cieplnej i elektrycznej oraz zmniejszenia emisji do powietrza oraz przyniosło znaczące oszczędności finansowe. Konkretne korzyści środowiskowe i ekonomiczne dało także uporządkowanie gospodarki odpadami w szpitalu (segregacja i recykling odpadów, prawidłowa utylizacja odpadów niebezpiecznych). Wzrosła świadomość ekologiczna pracowników. 17

5 POLITYKA ŚRODOWISKOWA Co to jest polityka środowiskowa? Polityka środowiskowa jest pisemnym wyrażeniem misji jednostki służby zdrowia w stosunku do zarządzania środowiskiem, a także zobowiązaniem do podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska. Jednostka służby zdrowia ubiegająca się o certyfikat ISO 14001 lub rejestrację EMAS przy opracowywaniu polityki środowiskowej musi brać pod uwagę odpowiednie wytyczne. Przed sformułowaniem polityki środowiskowej należy przeprowadzić wstępny przegląd środowiskowy, w celu identyfikacji najważniejszych zadań, które powinny zostać wpisane w politykę środowiskową. Polityka środowiskowa ma za zadanie poinformować wszelkie zainteresowane strony, że jednostka służby zdrowia jest świadoma swoich obowiązków wynikających z ochrony środowiska oraz zobowiązuje się do ograniczenia wpływu na środowisko. Po co jednostce służby zdrowia polityka środowiskowa? Posiadanie polityki środowiskowej to niezwykle pozytywny atrybut działania placówki służby zdrowia. Istnieje wiele korzyści z posiadania polityki: Placówka jest postrzegana jako jednostka dbająca o stan środowiska. Polityka ma za zadanie poinformować wszystkie zainteresowane strony (pacjenci, NFZ, itd.) o budowaniu przyjaznego środowisku wizerunku zespołu opieki zdrowotnej i jego otoczenia. Pomoc przy zaspokojeniu wymagań pacjentów. Dzięki stworzeniu polityki środowiskowej następuje identyfikacja oczekiwań pacjentów w stosunku do placówki służby zdrowia. Wzrost zaufania klientów. Polityka środowiskowa daje zabezpieczenie dla wszystkich zainteresowanych stron (np. firmy ubezpieczeniowe) o funkcjonowaniu placówki w zgodzie z wymaganiami prawnymi i innymi. 18

Co zawiera polityka środowiskowa? Istotne znaczenie ma styl i forma polityki środowiskowej. Dobrze napisana polityka środowiskowa jest krótka, zwięzła i posiada cechy dokumentu nadzorowanego, czyli jest zatwierdzana przez najwyższe kierownictwo jednostki, posiada datę i miejsce wydania. Stworzenie polityki nie jest działaniem jednorazowym. Polityka winna być okresowo przeglądana i oceniana ze względu na aktualność zobowiązań i deklaracji w niej zawartych. Cechy polityki środowiskowej: Zgodnie z wymaganiami normy ISO 14001 polityka środowiskowa winna uwzględniać: misję organizacji, wizję, podstawowe wartości i przekonania; wymagania zainteresowanych stron oraz komunikowanie się z nimi; ciągłe doskonalenia działań na rzecz środowiska; zapobieganie zanieczyszczeniom; wiodące zasady (np. właściwe zagospodarowanie odpadów medycznych); koordynację z pozostałymi politykami organizacji (np. polityką jakości placówki służby zdrowia); specyficzne warunki lokalne lub regionalne; zgodność z odpowiednimi przepisami dotyczącymi środowiska, ustawodawstwem i innymi kryteriami dotyczącymi funkcjonowania placówki. 19

Przykład polityki środowiskowej opracowanej przez Samodzielny Specjalistyczny Zespół Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w Opolu Polityka Środowiskowa Samodzielny Specjalistyczny Zespół Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w Opolu udziela świadczeń zdrowotnych opieki stacjonarnej i ambulatoryjnej w zakresie ginekologii i położnictwa, neonatologii i pediatrii. Dążeniem pracowników jest wysoka jakość udzielanych świadczeń oraz respektowanie zasad ochrony środowiska. Zespół dąży do ciągłego zapobiegania negatywnemu oddziaływaniu na środowisko we wszystkich obszarach działalności. Celem osiągnięcia tych zamiarów wdrożono system zarządzania środowiskowego zgodny z normą ISO 14001. Biorąc pod uwagę specyfikę Samodzielnego Specjalistycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w Opolu zobowiązujemy się do: ciągłej poprawy warunków zakresie oddziaływania na środowisko, prawidłowego zarządzania odpadami poprzez monitorowanie ich powstawania, bezpiecznego składowania i prawidłowego unieszkodliwiania; zmniejszenia zużycia nośników energii, racjonalnego gospodarowania wodą, zapobiegania awariom środowiskowym przez stały monitoring aparatury i instalacji, postępowania zgodnego z aktualnymi przepisami prawnymi dotyczącymi ochrony środowiska i regulacjami prawnymi dotyczącymi działalności Zespołu, zapobiegania powstawaniu zanieczyszczeń środowiskowych. Realizacja polityki środowiskowej odbywa się poprzez: zaangażowanie kierownictwa w działania na rzecz pracy Zespołu pozostającej w zgodzie z zasadami ochrony środowiska, podnoszenie świadomości naszych pracowników, których praca ma wpływ na środowisko. W ramach systemu zarządzania w Zespole przyjęty został program zarządzania środowiskowego uwzględniający zidentyfikowane znaczące aspekty środowiskowe. Dyrekcja Samodzielnego Specjalistycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w Opolu dokonując okresowych przeglądów systemu, weryfikuje politykę środowiskową przystosowując ją do zmieniających się warunków zewnętrznych i wewnętrznych. Polityka środowiskowa jest znana wszystkim pracownikom Zespołu oraz podana do wiadomości wszystkim zainteresowanym pacjentom. W oparciu o ogólne cele zarządzania środowiskowego opracowano i wdrożono cele szczegółowe, które podlegają okręgowej weryfikacji podczas przeglądów kierownictwa. W imieniu całego personelu i swoim własnym deklaruję realizację wyznaczonych celów środowiskowych oraz doskonalenie funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego w Samodzielnym Specjalistycznym Zespole Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w Opolu. Opole, dnia 25.08.2003r. Dyrektor Zespołu Aleksandra Kozok Wydanie I 20

6 ZARZĄDZANIE INSTALACJAMI Skuteczność i możliwość prowadzenia procesu leczenia nie zależy wyłącznie od wiedzy i umiejętności personelu medycznego. Elementy te muszą być wspierane odpowiednimi warunkami lokalowymi i technicznymi do wykonania diagnostyki i prowadzenia terapii oraz rehabilitacji. Z punktu widzenia technicznego, na prawidłowe warunki procesu leczenia składają się następujące elementy: budynki, systemy zasilania i instalacje, urządzenia medyczne i inne urządzenia techniczne. Elementy te tworząc - w optymalnym układzie - bezpieczną i komfortową bazę do działalności leczniczej są ponadto powiązane ze sobą. Zły stan techniczny lub niedoinwestowanie któregokolwiek z elementów bazowych, oddziałuje negatywnie na pozostałe elementy infrastruktury, a w ostatecznym rozrachunku na proces leczenia. Systemy zasilające i instalacje Systemy zasilające - to wszystko, co przychodzi" z zewnątrz budynku: energia elektryczna, woda, zwykle energia cieplna, para technologiczna, itp. Z kolei instalacje rozprowadzają media wewnątrz budynku. Wyróżniamy: instalację elektryczną, wodną, parową, sprężonego powietrza, tlenu i próżni, instalację nawiewną i wyciągową, itp. Systemy zasilania pozostają w luźnym związku ze stanem technicznym i wiekiem budynku (szpitala). Zwykle stanowią one własność wyspecjalizowanej instytucji (np. zakładu energetycznego, wodociągów miejskich, itp.) i troska zarządzającego instytucją ogranicza się do zapewnienia odpowiedniego do potrzeb szpitala wolumenu mediów, o odpowiedniej jakości i poziomie niezawodności. 21