Piotr Radziszewski, Politechnika Warszawska, Piotr Pokorski, Politechnika Warszawska, Alicja Gudanowska, Politechnika Białostocka Ocena lepiszczy asfaltowych badania ankietowe W artykule dokonana została ocena stosowania lepiszczy asfaltowych na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych wśród producentów asfaltu, firm wykonawczych oraz inwestorów w zakresie produkowanych, stosowanych i preferowanych do stosowania rodzajów lepiszczy asfaltowych. Przeprowadzone badania ankietowe obejmowały między innymi kwestie związane z czynnikami wpływającymi na decyzję o wyborze lepiszczy, ocenę wpływu nieprawidłowego zastosowania lepiszczy na występowanie zniszczeń nawierzchni, ocenę jakości dostępnych na rynku lepiszczy oraz barier związanych z ich stosowaniem. Na podstawie analiz zidentyfikowane zostały główne problemy związane z jakością produkowanych lepiszczy asfaltowych. Stwierdzono, że w Polsce produkowana jest szeroka gama lepiszczy asfaltowych od asfaltów drogowych po asfalty wysokomodyfikowane, a największe problemy dotyczą nieprawidłowości w ocenie jakości stosowanych lepiszczy, a w przypadku lepiszczy modyfikowanych ilości i jakości dodatków modyfikujących. Budownictwo drogowe w Polsce podlega ciągłemu rozwojowi, a dynamiczne zmiany szczególnie dotyczą technologii materiałów i nawierzchni drogowych. W ramach inwestycji drogowych wdrażane są nowoczesne rozwiązania oraz technologie trwałych i przyjaznych dla środowiska nawierzchni. Zespół Technologii Materiałów i Nawierzchni Drogowych Politechniki Warszawskiej, w ramach programu Rozwój Innowacji Drogowych RID, realizuje projekt badawczy, którego celem jest kompleksowa ocena właściwości lepiszczy asfaltowych produkowanych w Polsce w szerokim zakresie temperatur eksploatacyjnych i technologicznych, weryfikacja wymagań i metod oceny lepiszczy asfaltowych stosowanych do budowy nawierzchni drogowych oraz opracowanie wytycznych doboru właściwości lepiszczy odpowiadających polskim warunkom klimatycznym i wielkości obciążenia ruchem. Jednym z pierwszych zadań realizowanego projektu była analiza obecnej sytuacji na rynku lepiszczy drogowych w Polsce. W niniejszym artykule przedstawiono wybrane wyniki analiz z przeprowadzonych badań ankietowych. Celem przeprowadzonych badań ankietowych była analiza w zakresie rodzajów lepiszczy asfaltowych stosowanych w Polsce do wykonywania nawierzchni drogowych, określenia doświadczeń, barier i problemów w ich stosowaniu. Zastosowano badanie eksperckie, w którym udział wzięli przedstawiciele wszystkich grup biorących udział w procesie budowy dróg. Opracowany został kwestionariusz ankietowy do wypełniania online. Pytania dotyczyły takich zagadnień, jak: rodzaje stosowanych i produkowanych lepiszczy asfaltowych oraz ich popyt i podaż na rynku, korzyści i problemy wynikające z ich stosowania, a także bariery zastosowania. Przygotowana w ramach realizacji projektu baza respondentów liczyła łącznie 765 kontaktów do osób, firm i instytucji związanych z branżą drogową. Summary Evaluation of asphalt binders used in road pavements in Poland a questionnaire survey The paper reviews road binders in Poland in terms of quality based on a survey research conducted among asphalt manufacturers, contractors and investors concerning manufactured, used and preferred asphalt binders. The survey included, among others, issues related to the factors influencing the decision concerning binders selection, the effect of incorrect use of binders on the occurrence of pavement damages, evaluation of the quality of binders available on the market and barriers associated with their use. Based on the conducted analyzes, the market availability of various types of asphalt binders has been evaluated and the experience of asphalt binders used in road construction has been summarized. Major problems related to the quality of asphalt binders have been identified. It has been found that in Poland a wide range of asphalt binders is produced. The main problems concern incorrectness in the quality evaluation of used binders, and in the case of modified binders quantity and quality of modifying additives. Keywords: asphalt binders, road pavements, modifying additives Ze względu na różnorodność przedsiębiorstw i instytucji biorących udział w procesie budowy dróg zdecydowano o podzieleniu respondentów na cztery grupy: inwestorzy/zarządcy dróg, wykonawcy robót drogowych, producenci lepiszczy asfaltowych, eksperci w dziedzinie budownictwa drogowego. Grupa inwestorów/zarządców dróg objęła jednostki zarządzające drogami powiatowymi, wojewódzkimi oraz krajowymi. Wśród 22 Magazyn Autostrady 10/2017
Rys. 1. Ocena wpływu nieprawidłowego zastosowania lepiszczy asfaltowych na występowanie wskazanych zniszczeń nawierzchni z perspektywy inwestorów wykonawców robót drogowych znalazły się firmy zajmujące się kompleksowym wykonawstwem robót drogowych, jak również firmy występujące na rynku jako podwykonawcy. Grupa producentów lepiszczy asfaltowych objęła rafinerie produkujące lepiszcza asfaltowe w Polsce oraz dystrybutorów lepiszczy wytwarzanych za granicą i dostępnych na polskim rynku. Do grona ekspertów zaliczono osoby mające bogate doświadczenie w zakresie budownictwa drogowego, wywodzące się zarówno z jednostek naukowych oraz instytutów badawczych, jak i z sektora przedsiębiorstw. Ocena stosowania lepiszczy asfaltowych Ankietę na potrzeby analizy obecnej sytuacji w stosowaniu lepiszczy drogowych w Polsce rozesłano wśród 385 zidentyfikowanych inwestorów. W pierwszym z pytań skierowanych do inwestorów respondenci zostali poproszeni o wskazanie, do jakiej klasy z wymienionych rodzajów dróg zaliczają się drogi administrowane przez ich instytucje. Analizując uzyskane odpowiedzi, można zauważyć, że inwestorzy, którzy wzięli udział w badaniu, pochodzili z jednostek zarządzających w większości drogami krajowymi (80%). Respondentami byli również inwestorzy z jednostek administrujących drogi wojewódzkie (20%). Pozostałe z podanych w ankiecie klas dróg powiatowe, gminne oraz prywatne nie zostały wskazane. Pytaniem, które rozpoczynało dalszą część ankiety, była prośba o określenie przez respondentów, w jakich technologiach realizują oni inwestycje drogowe. Analizując odpowiedzi, można zauważyć, że większość inwestycji ankietowanej grupy inwestorów jest realizowana w technologii betonu asfaltowego. Stanowi ona przeciętnie niespełna 43% wszystkich prowadzonych przez inwestora inwestycji. Można również zauważyć, że właściwie co czwarta inwestycja realizowana jest w technologii SMA (uzyskana średnia 24,5%). Nieco rzadziej wskazywaną technologią okazała się technologia ACWMS stanowiąca przeciętnie 17% prowadzonych inwestycji. Kolejną poruszaną w ankiecie kwestią było określenie wpływu nieprawidłowego zastosowania lepiszczy asfaltowych na występowanie wskazanych zniszczeń nawierzchni. Analizując otrzymane dane (rys. 1), można zaobserwować, że w opinii inwestorów większość zniszczeń została oceniona jako pozostające pod umiarkowanym i dużym wpływem nieprawidłowego zastosowania lepiszczy asfaltowych. Szczególnie dotyczy to spękań niskotemperaturowych, deformacji trwałych w postaci kolein i zniszczeń powierzchniowych. Inwestorzy oceniali jakość lepiszczy asfaltowych w okresie ostatnich 5 lat. Ankietowani respondenci w zdecydowanej większości wskazali, że jakość dostępnych na rynku polskim lepiszczy pozostaje bez zmian (80%). Co piąty inwestor zasugerował poprawę jakości. Nikt z badanych inwestorów nie wskazał pogorszenia jakości lepiszczy. Następne pytanie skierowane do inwestorów dotyczyło wpływu poszczególnych czynników na decyzję o wyborze rodzaju stosowanych lepiszczy asfaltowych. Analizując odpowiedzi inwestorów, należy zauważyć, że najwyżej ocenionym czynnikiem były wymagania związane z zapisami w dokumentach technicznych. To wymaganie uznano za wyjątkowo silną determinantę decyzji w wyborze rodzaju stosowanych lepiszczy (90% wskazań). Czynnikiem również wyróżnionym przez respondentów było doświadczenie w stosowaniu lepiszczy asfaltowych do budowy dróg (60% wskazań klasyfikujących czynnik jako silnie bądź bardzo silnie oddziałujący). Kolejne pytania skierowane do inwestorów podejmowały kwestię informacji i doświadczenia w zakresie nowych rozwiązań materiałowo-technologicznych lepiszczy asfaltowych. Inwestorzy zostali poproszeni o wskazanie, w zakresie których z wymienionych rozwiązań posiadają informacje oraz doświadczenie. Wyniki odnoszące się do posiadanych informacji zaprezentowano na rys. 2. Większość respondentów (60% i 70%) deklarowało posiadanie informacji o wymienionych obszarach nowych rozwiązań materiałowo-technologicznych. Jedynie co piąty inwestor wskazał, że nie ma informacji w żadnym ze wskazanych obszarów. W przypadku oceny doświadczenia w stosowaniu nowych rozwiązań (rys. 3) połowa respondentów zadeklarowała, że posiada je w zakresie lepiszczy wysokomodyfikowanych, 40% w zakresie lepiszczy gumowo-asfaltowych, a 30% w zakresie lepiszczy wielorodzajowych. Jedna trzecia spośród ankietowanych inwestorów zadeklarowała, że nie ma takiego doświadczenia. www.autostrady.elamed.pl 23
Rys. 2. Deklaracja obszarów nowych rozwiązań materiałowo-technologicznych lepiszczy asfaltowych, na temat których inwestorzy posiadają informacje Zagadnienia w ankiecie obejmowały między innymi także określenie problemów związanych z jakością dostępnych na rynku lepiszczy asfaltowych. Wszystkie wymienione w ankiecie problemy zostały ocenione przez inwestorów jako brak problemu lub brak wiedzy na ten temat. Jedynie w przypadku problemów z weryfikacją jakości i ilości zastosowanych modyfikatorów (np. SBS) co piąty inwestor wskazał na bardzo częste występowanie problemu. Dwóch spośród ankietowanych inwestorów wskazało na dwa niewymienione w ankiecie problemy: słabość parametrów po starzeniu oraz problem zmian właściwości wraz z temperaturą i czasem użytkowania w nawierzchni (składu grupowego). Każdy z autorów danej propozycji ocenił ją jako bardzo często występujący problem. Ostatnie pytanie z poruszanych w części ankiety skierowanej do inwestorów dotyczyło znaczenia barier związanych ze stosowaniem lepiszczy asfaltowych. Najwyższą średnią ocenę inwestorów otrzymała cena lepiszczy. Na podobnym poziomie, jako bariery o małym bądź umiarkowanym znaczeniu, oceniono przepisy prawne oraz problemy z jakością. Zbliżoną ocenę uzyskała także bariera określona jako ograniczenia związane z przepisami kontraktowymi. Problemy z dostępnością oceniono jako najmniej ważne. Drugą grupą respondentów, których poproszono o wyrażenie swoich opinii, były firmy wykonawcze. Ankieta została przekazana 114 podmiotom. Firmy w pierwszej kolejności określały klasy dróg, w jakich realizowały oraz realizują inwestycje drogowe. Cztery główne klasy dróg, w obrębie których były lub są realizowane inwestycje respondentów, to: drogi krajowe (przeciętnie 30% inwestycji), drogi powiatowe (uzyskana średnia z odsetka prowadzonych inwestycji 24%), drogi wojewódzkie (przeciętnie 20% inwestycji) oraz drogi gminne (średnia na poziomie 18%). Następnym pytaniem skierowanym do firm wykonawczych była prośba o określenie, w jakich technologiach realizują inwestycje drogowe. Technologie wybierane były z listy wskazanej w ankiecie. Przeciętnie zdecydowana większość inwestycji prowadzona była w technologii betonu asfaltowego (ponad 72%). Część z prowadzonych inwestycji realizowana była także w technologii SMA (przeciętnie 15%) oraz technologii asfaltu lanego (przeciętnie 7%). Wykonawców poproszono również o wskazanie szacunkowego udziału stosowanych rodzajów lepiszczy asfaltowych w realizowanych inwestycjach. Spośród wszystkich wymienionych w ankiecie możliwości firmy wykonawcze biorące udział w badaniu wskazały, że najczęściej stosują asfalty drogowe (przeciętny udział w prowadzonych inwestycjach to 67%). Średnio co trzecia inwestycja realizowana była z zastosowaniem polimeroasfaltów. Najrzadziej Rys. 3. Deklaracja obszarów nowych rozwiązań materiałowo-technologicznych lepiszczy asfaltowych, w obrębie których inwestorzy mają doświadczenie stosowanym rodzajem lepiszczy asfaltowych były lepiszcza gumowo-asfaltowe (udział w inwestycjach na poziomie 3%). Pozostałe rodzaje lepiszczy asfaltowych: asfalty wysokomodyfikowane i wielorodzajowe, nie zostały wskazane przez żadną z firm wykonawczych. Firmy wykonawcze poproszone o określenie, czy w okresie ostatnich 5 lat nastąpiła poprawa lub pogorszenie jakości dostępnych na rynku polskim lepiszczy asfaltowych, zgodnie stwierdziły, że jakość ta pozostała bez zmian. Jedną z ostatnich kwestii poruszonych w ankiecie skierowanej do firm wykonawczych była prośba o określenie występowania problemów związanych z właściwościami dostępnych na rynku lepiszczy asfaltowych. Otrzymane wyniki szczegółowe zestawiono na rys. 7. Analizując dane zebrane na rysunku, można zauważyć, że większość wskazanych problemów jest postrzegana z perspektywy wykonawców jako nieistotne. Jedyne często występujące problemy to weryfikacja jakości i ilości zastosowanych modyfikatorów (np. SBS). Świadczy to o tym, że wykonawcy przekonani są o dobrej jakości stosowanych przez nich do budowy dróg lepiszczy asfaltowych. Ostatnim pytaniem skierowanym do firm wykonawczych było pytanie o bariery związane ze stosowaniem lepiszczy asfaltowych. Zestawienie procentowe odnoszące się do odpowiedzi respondentów udzielonych w tym pytaniu przedstawiono na rys. 8. Wymienione na rys. 8 bariery w większości ocenione zostały jako bariery o bardzo małym lub małym znaczeniu (problemy z dostępnością, problemy z jakością, ograniczenia związane z przepisami kontraktowymi). Jedynie w przypadku ceny lepiszczy przedstawiciele firm wykonawczych wskazali ją jako barierę mającą duże znaczenie podczas stosowania lepiszczy asfaltowych. Ocena stosowania lepiszczy asfaltowych Kolejna grupa respondentów zaproszonych do wzięcia udziału w badaniu ankietowym to producenci lepiszczy asfaltowych. Uzupełnienie ankiety wymagało od respondentów określenia łącznej rocznej produkcji lepiszczy asfaltowych w tonach, jaka została podjęta w zakładzie produkcyjnym w okresie ostatnich 5 lat. Jeden z mniejszych producentów biorących udział w badaniu wykazał, że produkcja lepiszczy asfaltowych w latach 2012 i 2013 wynosiła 3000 ton rocznie, a następnie w latach kolejnych wzrosła do 10 000 ton rocznie. Natomiast jeden z większych producentów lepiszczy asfaltowych w Polsce wskazał na tendencję spadkową w produkcji lepiszczy w latach 2011-2015 (rok 2011 680 000 ton, 24 Magazyn Autostrady 10/2017
Rys. 4. Zestawienie procentowe ocen barier związanych z produkcją i dystrybucją lepiszczy asfaltowych w Polsce z perspektywy producentów biorących udział w badaniu Rys. 5. Zestawienie procentowe wskazań poszczególnych ocen czynników wpływających na decyzję o wyborze rodzaju stosowanych lepiszczy asfaltowych z perspektywy ekspertów rok 2012 535 000 ton, rok 2013 457 000 ton, rok 2014 418 000 ton oraz rok 2015 367 000 ton). Kolejną kwestią poruszoną w ankiecie była struktura produkcji danego producenta w okresie ostatnich 5 lat w podanych grupach lepiszczy. Respondentów poproszono również o wskazanie tendencji w zmianach produkcji w tych samych grupach lepiszczy, jakie miały miejsce w zakładzie produkcyjnym producenta asfaltu w ostatnich 5 latach. Jeden z ankietowanych producentów zaliczany do małych zajmował się w analizowanym okresie przede wszystkim produkcją polimeroasfaltów (98% prowadzonej produkcji) oraz w niewielkim stopniu produkcją asfaltów modyfikowanych. Wskazał on, że w okresie ostatnich 5 lat w obu grupach nastąpił wzrost produkcji. W przypadku dużego producenta lepiszczy asfaltowych struktura produkcji była bardziej rozbudowana i obejmowała zasadniczo produkcję asfaltów drogowych, co stanowiło około 75% prowadzonej produkcji, oraz produkcję polimeroasfaltów (22% prowadzonej produkcji). W obu grupach producent wskazał na spadek produkcji w ostatnich 5 latach. Produkcja asfaltów wysokomodyfikowanych stanowiła w przypadku tego producenta około 3% produkcji, a produkcja pozostałych asfalty wielorodzajowe oraz lepiszcze gumowo-asfaltowe sumarycznie nie przekroczyła 1%. W przypadku lepiszczy specjalnych producent wskazał na wzrost produkcji w okresie ostatnich 5 lat. Obydwaj producenci asfaltu (mały i duży producent) zapytani o wprowadzenie na rynek nowych rodzajów lepiszczy asfaltowych w ostatnich 5 latach odpowiedzieli twierdząco. Jeden z producentów wprowadził asfalty drogowe i wysokomodyfikowane oraz lepiszcza gumowo-asfaltowe, z kolei drugi z producentów asfalty wysokomodyfikowane. Obaj producenci zadeklarowali, że planują wprowadzić nowe rodzaje lepiszczy na rynek również w przyszłości. Ostatnim pytaniem skierowanym do producentów była prośba o ocenę barier związanych z produkcją i dystrybucją lepiszczy asfaltowych w Polsce. Otrzymane wyniki (rys. 4) wskazują na bardzo małe znaczenie barier: dostępność surowców ropy naftowej oraz przepisy prawne. Jeden z producentów wskazał na zmianę popytu na lepiszcza asfaltowe jako na barierę o bardzo dużym znaczeniu. Obaj przedstawiciele firm produkcyjnych biorących udział w badaniu wskazali nowe bariery, oceniając jednak ich znaczenie na poziomie małym bądź umiarkowanym. Były to utrudnienia związane z wdrożeniem nowych produktów oraz ograniczenia dostępności tanich surowców chemicznych z krajów o niestabilnej sytuacji polityczno-gospodarczej. Ostatnią grupą, którą poproszono o wyrażenie swoich opinii w kontekście analizy stosowania lepiszczy drogowych w Polsce, byli eksperci w dziedzinie budownictwa drogowego. Ankietę skierowano do grupy 207 zidentyfikowanych ekspertów. Pierwszym zadaniem, jakie postawiono przed ekspertami, było dokonanie oceny wpływu wymienionych w ankiecie czynników na decyzję o wyborze rodzaju stosowanych lepiszczy asfaltowych. Na rys. 5 przedstawiono zestawienie ocen eksperckich w zakresie siły wpływu czynnika na decyzję o wyborze lepiszczy. Według opinii ankietowanych ekspertów na decyzję o wyborze rodzaju stosowanych lepiszczy asfaltowych najsilniej wpływa cena www.autostrady.elamed.pl 25
Rys. 6. Zestawienie procentowe wskazań poszczególnych ocen wpływu nieprawidłowego zastosowania lepiszczy asfaltowych na występowanie wybranych zniszczeń nawierzchni z perspektywy ekspertów lepiszczy. Zdecydowana większość ankietowanych ekspertów (ponad 71%) oceniła ten czynnik najwyżej. W dalszej kolejności brane było pod uwagę doświadczenie w stosowaniu danego rodzaju lepiszczy, a następnie dostępność wybranego rodzaju na rynku. Część z respondentów wskazała, że duże znaczenie mają również właściwości techniczne lepiszczy asfaltowych oraz zapisy specyfikacji technicznych. W kolejnym pytaniu poproszono ekspertów o ocenę wpływu nieprawidłowego zastosowania lepiszczy asfaltowych na występowanie wskazanych zniszczeń nawierzchni. Na rys. 6 przedstawiono zestawienie poszczególnych ocen eksperckich. Nieprawidłowe zastosowanie lepiszczy asfaltowych według ankietowanych ekspertów najsilniej wpływa na powstawanie spękań niskotemperaturowych. Również w opinii przebadanych ekspertów duży wpływ na powstawanie deformacji trwałych kolein oraz spękań zmęczeniowych ma nieprawidłowe zastosowanie lepiszczy asfaltowych. Najniższą średnią ocenę uzyskały spękania odbite. Należy zauważyć, że każde z wymienionych zniszczeń nawierzchni osiągnęło średnią ocenę sugerującą powiązanie danego rodzaju zniszczenia z nieprawidłowym zastosowaniem lepiszczy. Eksperci zostali również poproszeni o określenie, czy w okresie ostatnich 5 lat nastąpiła poprawa lub pogorszenie jakości dostępnych na rynku polskim lepiszczy asfaltowych. Analizując odpowiedzi respondentów, można zauważyć, że prawie połowa z ankietowanych ekspertów (48% odpowiedzi) wskazała na brak zmian w zakresie jakości dostępnych na rynku polskim lepiszczy. Co czwarty ekspert uznał, że nastąpiła poprawa (28% odpowiedzi). Niewiele mniej osób wskazało na pogorszenie jakości (24% odpowiedzi). Kolejną kwestią poruszoną w ankiecie była ocena występowania problemów związanych z jakością dostępnych na rynku lepiszczy asfaltowych. Zestawienie procentowe powstałe na podstawie wszystkich udzielonych odpowiedzi ekspertów zaprezentowano na rys. 7. Problem z weryfikacją jakości i ilości zastosowanych modyfikatorów (np. SBS) okazał się problemem o największym znaczeniu. Uzyskał on najwięcej najwyższych ocen od ekspertów i jedynie 5% z nich wskazało, że problem nie istnieje. Prawie połowa z oceniających uznała problem za często bądź bardzo często występujący. Na nieco niższym poziomie oceniono problem związany ze zmianą właściwości asfaltów podczas transportu. Jeszcze niższe oceny uzyskały problem zanieczyszczeń i domieszek oraz problem ze spełnieniem wymagań normowych w zakresie temperatury mięknienia. Podobnie niskie oceny pojawiły się w zakresie problemów ze spełnieniem wymagań w zakresie penetracji oraz temperatury łamliwości według Fraassa. Ostatnim zagadnieniem, które poruszono w ankiecie skierowanej do ekspertów, był aspekt znaczenia barier związanych ze stosowaniem lepiszczy asfaltowych (wyniki przedstawiono na rys. 8). Uzyskane wyniki wskazują, że barierami o dużym znaczeniu są cena lepiszczy asfaltowych oraz ograniczenia związane z przepisami kontraktowymi. Obie bariery zostały określone przez niespełna połowę ankietowanych ekspertów jako bariery o bardzo dużym znaczeniu. Za bariery o małym znaczeniu uznano problemy z jakością oraz przepisy prawne. Uzyskane w badaniu wyniki oraz opisane na ich podstawie wnioski stanowią ocenę rynku lepiszczy drogowych w Polsce z perspektywy czterech odrębnych grup. Mogą one stanowić podstawę dalszych pogłębionych analiz, jak również dostarczają informacji o pewnych różnicach w postrzeganiu rynku lepiszczy asfaltowych z perspektywy różnych grup respondentów. Podsumowując wyniki przeprowadzonej ankiety, można sformułować następujące wnioski: W Polsce produkowana jest szeroka gama lepiszczy asfaltowych, dostępne na rynku są zarówno lepiszcza drogowe, lepiszcza modyfikowane polimerami, lepiszcza wysokomodyfikowane, lepiszcza gumowo-asfaltowe, jak i lepiszcza wielorodzajowe. Stwierdzone zostało małe zainteresowanie inwestorów stosowaniem lepiszczy wielorodzajowych. Wśród inwestorów i ekspertów istnieje świadomość faktu ścisłego powiązania zniszczeń nawierzchni z jakością zastosowanych lepiszczy asfaltowych. 26 Magazyn Autostrady 10/2017
Rys. 7. Zestawienie procentowe ocen występowania problemów związanych z jakością dostępnych na rynku lepiszczy asfaltowych z perspektywy ekspertów Rys. 8. Zestawienie procentowe ocen barier związanych ze stosowaniem lepiszczy asfaltowych z perspektywy ekspertów W ocenie ekspertów niewłaściwe zastosowanie lepiszczy asfaltowych oddziałuje przede wszystkim na powstawanie spękań niskotemperaturowych oraz deformacji trwałych (kolein). W ocenie ekspertów jakość dostępnych na rynku polskim lepiszczy asfaltowych w okresie ostatnich 5 lat nie uległa zmianie. Decydując o wyborze rodzaju stosowanych lepiszczy asfaltowych, inwestorzy kierują się przede wszystkich wymaganiami związanymi z zapisami w dokumentach technicznych, a dla wykonawców bardzo istotne znaczenie ma cena lepiszczy asfaltowych. W ocenie przedstawicieli inwestorów, firm wykonawczych oraz ekspertów największe problemy dotyczą nieprawidłowości w ocenie jakości stosowanych lepiszczy, a w przypadku lepiszczy modyfikowanych ilości i jakości dodatków modyfikujących. Zwrócono uwagę na występowanie na rynku lepiszczy modyfikowanych polimerami, które charakteryzowały się gorszymi właściwościami technicznymi. Respondenci biorący udział w badaniach zadeklarowali posiadanie wiedzy i doświadczenia w zakresie nowych materiałów na rynku lepiszczy asfaltowych oraz nowych rozwiązań materiałowo-technologicznych. Piśmiennictwo 1. Gaweł I., Kalabińska M., Piłat J.: Asfalty drogowe. Warszawa 2014. 2. Piłat J., Radziszewski P.: Nawierzchnie asfaltowe. Warszawa 2010. 3. Radziszewski P., Piłat J., Król J., Kowalski K., Sarnowski M.: Weryfikacja wymagań i metod oceny właściwości lepkosprężystych asfaltów. Warszawa 2011. 4. Błażejowski K., Olszacki J, Peciakowski H.: Poradnik asfaltowy. Płock 2016. 5. Lotos Asfalt: informacje zawarte w prospektach informacyjnych 2016 oraz na www.lotosasfalt.pl. Gdańsk 2016. 6. The Asphalt Handbook. 2007. 7. Roczniki Statystyczne Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2000-2013. 8. Asphalt in Figures. European Asphalt Pavement Association: EAPA. Belgium 2004-2013. 9. Nynas: Performance Magazine, 2012 (www.nynas.com). www.autostrady.elamed.pl 27