Alergie wśród rodziców bliźniąt

Walczak Probl Hig A, Epidemiol Wysiecki P, 2012, Drozd-Dąbrowska 93(2): 287-293 M, Milona M, Pastucha E, Olszowski T. Alergie wśród rodziców bliźniąt 287 Alergie wśród rodziców bliźniąt Allergies among parents of twins Alicja Walczak 1/, Przemysław Wysiecki 1/, Marzena Drozd-Dąbrowska 1/, Marta Milona 1/, Elżbieta Pastucha 1/, Tomasz Olszowski 1/, Grażyna Czaja-Bulsa 2/ 1/ Zakład Higieny, Epidemiologii i Zdrowia Publicznego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie 2/ Zakładzie Pielęgniarstwa Pediatrycznego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie Cel. Ocena częstości występowania manifestowanej chorobowości z powodu alergii atopowych w kohorcie rodziców bliźniąt. Materiał i metoda. W przekrojowym badaniu 417 (200 kompletnych par) rodziców bliźniąt z medianą wieku 44 lat, użyto polskiej wersji standaryzowanego kwestionariusza ISAAC dla odrębnie manifestowanych: egzemy atopowej, alergicznego nieżytu nosa i astmy. Badaniu klinicznemu poddano 157 (37,6%) osób. Wyniki pojedynczych osób albo par analizowano jako wskaźniki okresowej chorobowości. W 200 parach małżeństw obliczano wskaźniki konkordancji typu Probandwise Concordance Rate (PCR) dla kiedykolwiek zauważonych objawów izolowanych chorób alergicznych oraz alternatywnego wystąpienia przynajmniej jednej z ich triady. Wyniki. Kiedykolwiek występujące objawy typowe dla alergicznego nieżytu nosa, egzemy atopowej lub astmy były zauważone przez 51,9% osób. W ostatnich 12 miesiącach wskaźnik chorobowości z powodu alergii był wyższy (p<0.02) u kobiet niż u mężczyzn: jedna alergia występowała u 22,5%, dwie współwystępowały u 14,4%, a trzy u 6,7% osób dorosłych. W 200 parach małżeńskich PCR kiedykolwiek występujących trzech alergii był najniższy dla objawów astmy (16,2%). Według diagnoz lekarskich roczna chorobowość alergii wynosiła 27,4%. Najczęstszą chorobą alergiczną jest alergiczny nieżyt nosa: wg samoocen u 21,8%, wg diagnozy lekarskiej wśród 157 osób u 17,2% (u 11,5% sezonowy, u 8,3% całoroczny). Wnioski. Choroby alergiczne są powszechnie występującymi zaburzeniami zdrowia (27,4%) wśród osób dorosłych w wieku 23-59 lat. Wśród rodziców bliźniąt stanowią one większy problem dla kobiet. Metody prewencji powszechnie występujących chorób alergicznych powinny być szeroko popularyzowane. Słowa kluczowe: alergie u rodziców, współwystępowanie alergii u osób dorosłych, triada alergii atopowych, astma, alergiczny nieżyt nosa, egzema atopowa Aim. The assessment of manifested atopic allergy morbidity in the cohort of parents of twins. Material & method. In a cross-sectional study of 417 (200 complete pairs) parents of twins, whose median age was 44 years, the Polish version of standardized ISAAC questionnaire was used. The manifestation of allergy morbidity was documented as self-reported prevalence of allergy symptoms for isolated atopic dermatitis, allergic rhinitis or asthma. 37.6% of them (n=157) subsequently underwent medical examination. In the analyses of the results we used the timeline morbidity and co-morbidity rates. For the lifetime prevalence of isolated or alternatively assessed at least one allergy in 200 married couples we used the Probandwise Concordance Rate (PCR). Results. The lifetime prevalence of allergic symptoms, typical for allergic rhinitis, atopic dermatitis/atopic eczema or asthma were self-reported in 51.8%. The last 12-month allergic morbidity was greater in females than in males (p<0.02), one allergy appeared in 22.5%, the co-incidence rate for any two allergies was 14,4% and for any with three isolated allergies was 6.7%. In 200 married couples PCR for lifetime prevalence at least one with any three allergies was the lowest (16.2%) for asthma symptoms. According to medical diagnoses in 157 adults the last year allergy morbidity was 27.4%. Allergic rhinitis was the most frequent allergic disease: as selfreported in 21.8%, as a doctor diagnosis in 17.2% of 157 persons (in 11.5% seasonal, in 8.3% persistent). Conclusions. Allergic diseases are common health disturbances in adults (27.4%) aged 23-59 years. Among parents of twins allergic diseases are a greater problem for females. Methods for prevention of allergic diseases should be popularized. Key words: allergy in parents, allergy co-morbidity in adults, triad of atopic allergies, asthma, allergic rhinitis, atopic eczema Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 287-293 www.phie.pl Nadesłano: 21.04.2012 Zakwalifikowano do druku: 21.05.2012 Adres do korespondencji / Address for correspondence Prof. Alicja Walczak ul. Żołnierska 48, 71-210 Szczecin tel./fax (+91) 4800951/52, e-mail: epiawpam@sci.pam.szczecin.pl Wstęp Interakcje czynników genetycznych i środowiskowych determinują etiologię i rozwój alergii atopowych u poszczególnych osób. Wśród nich: alergiczny nieżyt nosa (ANN), znany też jako katar sienny, alergiczna (albo atopowa) astma (AS), atopowe zapalenie skóry lub egzema atopowa (EA) są chorobami, które w społeczeństwach dbających o wysoką jakość życia codziennego obserwuje się u 25% ludności [1]. W skali międzynarodowej ocenia się, że tylko ANN dotyczy każdego roku od 10% do 30% osób dorosłych, a wśród dzieci przekracza nawet proporcję 40% [2, 3]. Z najwyższymi częstościami tych chorób koreluje postępujący rozwój miast, a nie bez znaczenia mogą być również globalne i lokalne zmiany klimatyczne [4, 5]. Oddziałując na duże części populacji, przez

288 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 287-293 nadmierne eksploatowanie mechanizmów adaptacyjnych człowieka, w efekcie mogą działać również jako immunostymulatory rozwoju reakcji alergicznych [6]. Do uznanych modyfikatorów ryzyka tych chorób należy środowiskowy dym tytoniowy [7], nadal powszechnie obecny w polskich rodzinach. Korzystając z wyników badania wykonanego w ramach projektu KBN Epidemiologiczne związki genotypowo-fenotypowe wśród bliźniąt polskich: analiza i ocena regulacji działania IL4 na występowanie atopii przeprowadzono analizę odpowiednich danych z zakresu alergii atopowych w kohorcie rodziców bliźniąt. Oceniano występowanie: egzemy atopowej (EA), alergicznego nieżytu nosa (ANN), astmy oskrzelowej (AS) oraz alternatywnie analizowanej chorobowej manifestacja przynajmniej jednej z ich triady (triada alergii TA). Materiał i metoda Występowanie EA, ANN, AS i TA w przekrojowym badaniu kohorty 417 rodziców (200 ojców i 217 matek) bliźniąt oceniano na podstawie wyników uzyskanych przy użyciu polskiej wersji standaryzowanego kwestionariusza wywiadu ISAAC [8]. W ambulatoryjnym badaniu 157 (37,6%) rodziców: 76 (38%) ojców i 81 (37,3%) matek przeprowadzono kliniczną weryfikację danych kwestionariuszowych. Wyniki kwestionariuszowe porównywano wzajemnie, zestawiając je jako wskaźniki występowania odrębnie oraz alternatywnie analizowanych trzech chorób alergicznych, tj. ocenianych jako manifestację chorobową jakiejkolwiek z triady alergii (TA) u pojedynczych mężczyzn i kobiet albo w 200 kompletnych parach rodziców bliźniąt jako par małżeńskich. Sposób rekrutacji do tych badań, opis zastosowanego w nim kwestionariusza wraz z kryteriami oceny przedstawiono we wcześniejszej publikacji [9]. Przy ocenie występowania alergii w parach małżeńskich stosowano wskaźnik typu Probandwise Concordance Rate (PCR). Obliczano je dla każdej z trzech odrębnie rozpoznawanych epidemiologicznie chorób alergicznych albo alternatywnego wystąpienia przynajmniej jednej z ich triady, według wzoru 2a/(2a +b), gdzie a jest liczbą par rodziców bliźniąt z obecnością ocenianej cechy u obojga w ich parze (+/+), a b jest liczbą par tylko z jednym takim rodzicem (+/-) w danej parze [10,11]. Do udziału w ambulatoryjnym badaniu pogłębiającym wyniki badania kwestionariuszowego zapraszano mieszkańców Szczecina i okolic, którzy uprzednio wyrazili pisemną zgodę na ich przeprowadzenie. W tej części badania, prowadzonego w poradni jednego ze szczecińskich szpitali, po zebraniu szczegółowego wywiadu alergologicznego wykonywano u wszystkich jego uczestników skórne testy typu Skin Prick Test (SPT) z powszechnie uczulającymi alergenami (firmy ALK-Abello, Dania), w tym zawierające ekstrakty kurzu domowego (Dermatophagoides pteryonissinus, Dermatophagoides farine, Acarus siro), pleśni (Alternaria alternata, Cladosporium herbarum, Candida albicans), pyłków roślin, sierści kota i psa oraz 4 alergeny pokarmowe. Badanie spirometryczne obejmowało m.in. pomiar FEV 1 i FVC. W surowicy krwi badanych osób oznaczano poziom immunoglobulin IgE z użyciem aparatury Pharmacia CAP System (Szwecja). Analizy statystyczne wyników badania prowadzono z użyciem pakietu STATA v.10,0, a obliczając wskaźniki PCR korzystano z rozkładu binominalnego odpowiednich cech. Przyjęty poziom istotności statystycznej (p) był niższy od 0,05. Wyniki W tabeli I zestawiono parametry rozkładu cechy wiek w latach badanych osób, gdy w kolejnej tabeli II przedstawiono podsumowanie uzyskanych od nich wyników, a opisujących stwierdzone częstości występowania, w poszczególnych przedziałach czasowych (kiedykolwiek w życiu albo w ciągu ostatnich 12. miesięcy), samodzielnie zarejestrowanych objawów: skórnych, nosowych lub oddechowych o cechach egzemy atopowej (EA), alergicznego nieżytu nosa (ANN), ANN z towarzyszącym zapaleniem spojówek oczu (ARC) albo astmy atopowej (AS). Alternatywnie analizowane wyniki, jako cechy wzajemnie się uzupełniające u danej osoby, umożliwiły wyodrębnienie dodatkowego parametru, oznaczonego jako triada alergii (TA). Jego wartość liczbowa opisuje rangę zjawiska występowania alergii atopowych, przy uwzględnieniu ich współwystępowania u poszczególnych osób, w okresach czasu definiowanych kwestionariuszem ISAAC. Jak to przedstawiono w tabeli II w obu przedziałach czasowych, tj. kiedykolwiek w życiu albo w ostatnich dwunastu miesiącach, w tym u rodziców obu płci, najwyższe wskaźniki manifestowanej chorobowości alergii odnoszą się do triady alternatywnie analizowanych chorób (TA), gdy najniższe do izolowanych objawów AS. Odpowiednie wyniki z ostatnich dwunastu miesięcy są każdorazowo niższe w zestawieniu z im odpowiadającymi, opisującymi dotychczasowy okres życia. A szczegółowe porównania wyników ojców albo matek z ostatniego roku wykazały znamienne różnice (przy p<0,02) wartości ogólnego wskaźnika TA: u matek wynoszącego 49,8%, a u ojców 37%. Jako stałą cechę badanej kohorty rodziców, bo niezależną od czasokresu występowania objawów alergii, należy podkreślić stwierdzony w badaniu fakt, iż matki znamiennie częściej niż ojcowie (p<0,05) wskazywały u siebie występowanie objawów typowych dla egzemy atopowej. Niezależnie od czasokresu samoocen (kiedykolwiek w życiu albo w ostatnich 12. miesiącach) najczęściej zgłaszane w badaniu kwestionariuszowym

Walczak A, Wysiecki P, Drozd-Dąbrowska M, Milona M, Pastucha E, Olszowski T. Alergie wśród rodziców bliźniąt 289 były objawy typowe dla alergicznego nieżytu nosa, a najrzadziej objawy oddechowe z typowymi dla astmy oskrzelowej świstami w klatce piersiowej. Tabela I. Rozkład parametrów cechy Wiek w latach w badanej kohorcie rodziców bliźniąt Table I. Distribution of Age in years parameters in survey cohort of twins parents Płeć /Gender N % x Me Q25% Q75% SD Mężczyźni /Males 200 100,0 45,7 45 39 52 10,12 Kobiety /Females 217 100,0 44,5 43,5 36 51 11,21 Tabela II. Częstość występowania zauważonych kiedykolwiek i w ciągu ostatniego roku objawów skórnych, nosowych lub oddechowych o cechach alergii w kohorcie rodziców Table II. Lifetime and last year self-reported prevalence allergy symptoms: cutaneous, nasal, respiratory or any of their allergic triad in cohort of parents Objawy alergii /Allergy symptoms Kiedykolwiek występujące /Lifetime prevalence Ojciec /Father Matka /Mother Razem /Total O vs M n (%) n (%) n (%) p Skórne /Cutaneous 29 (14,5) 48 (22,1) 77 (18,5) <0,05* Nosowe /Nasal 56 (28,0) 72 (33,2) 128 (30,7) ns Oddechowe /Respiratory 20 (10,0) 36 (16,6) 56 (13,4) <0,05* TA / Any of AT 104 (51,7) 112 (51,6) 216 (51,8) ns Występowanie w ostatnim roku /Last 12-month prevalence Skórne /Cutaneous 15 ( 7,5) 29 (13,4) 44 (10,6) <0,05* Nosowe /Nasal: 54 (26,9) 61 (28,1) 115 (27,5) ns ANN+AC / ARC 33 (16,5) 43 (19,8) 76 (18,2) ns ANN sezonowy /Hay Fever 43 (21,4) 48 (22,1) 91 (21,8) ns Oddechowe /Respiratory 15 ( 7,5) 26 (12,0) 41 ( 9,8) ns TA / Any of AT 74 (37,0) 108 (49,8) 182 (43,6) <0,02 * z poprawką Yates /with Yates correction Natomiast zestawione w tabeli III wyniki przedstawiające ilości współwystępujących chorób alergicznych w ostatnim roku w całej kohorcie rodziców bliźniąt, a przy uwzględnieniu także braku zgłoszeń tych chorób wykazały, że badani ojcowie i matki stanowili jednorodną grupę osób dorosłych. Na podstawie dotąd przedstawionych wyników należy stwierdzić, że wśród epidemiologicznie diagnozowanych rodziców największą proporcję chorych (22,5%) stanowili ci z jedną chorobą alergiczną (19,5% ojców, 22,5% matek), głównie alergią nie-astmatyczną, bo z objawami sezonowego ANN. Współwystępowanie mnogich alergii było relatywnie rzadsze, bo z dwoma izolowanymi chorobami było 14,4% (12,5% ojców i 16,1% matek), a z trzema manifestowanymi alergiami w ostatnim roku było 6,7% rodziców (5% ojców i 8,3% matek). W tabeli IV zestawiono wyniki współwystępowania kiedykolwiek zauważonych alergii w 200 parach małżeńskich, stanowiących jednocześnie kompletne pary rodziców bliźniąt. Są one zgodne z wcześniej podanymi wynikami, a przy tym odpowiadające im wskaźniki konkordancji PCR (zgodności wewnątrz- Tabela III. Samoocena współwystępowania chorób alergicznych w ostatnim roku Table III. Self-reported allergic co-morbidity in last 12 months Występowanie chorób alergicznych w ostatnim roku /Last year prevalence allergic diseases Ilość chorób /Number of diseases Ojciec /Father parowej o typie Probandwise Concordance Rate), uzasadniają ocenę wysoce zgodnej chorobowości z powodu alergii w parach małżeńskich (56,6%). Kiedykolwiek manifestowane przez pary rodziców objawy skórne, nosowe lub oddechowe alergii, jako wskaźniki PCR jednocześnie odzwierciedlają ich rangi w całej kohorcie. Wskazują one, że najwyższą rangę mają izolowane alergie przebiegające z objawami ANN (46,8%), niższą (37,5%) z objawami skórnymi, a najmniejszą (16,2%) z objawami świstów oddechowych, typowych w AS. Tabela IV. Częstość występowania kiedykolwiek zauważonych objawów skórnych, nosowych lub oddechowych o cechach triady alergii w 200 pełnych parach rodziców Table IV. Lifetime self-reported prevalence of allergy symptoms: cutaneous, nasal, respiratory or any of their triad in 200 pairs of parents Kiedykolwiek objawy alergii /Lifetime allergy symptoms Matka /Mother Razem /Total Liczba rodziców w parze /No of parents in their pair Pary /Pairs n (%) O vs M n (%) n (%) n (%) p 0 126 (63,0) 109 (50,2) 235 (56,4) 1 39 (19,5) 55 (25,4) 94 (22,5) ns 2 25 (12,5) 35 (16,1) 60 (14,4) 3 10 (5,0) 18 ( 8,3) 28 (6,7) PCR (%) Skórne /Cutaneus 0 138 (69,0) 1 50 (25,0) 37,5 2 12 (6,0) Nosowe /Nasal 0 105 (52,5) 1 66 (33,0) 46,8 2 29 (14,5) Oddechowe /Respiratory 0 166 (83,0) 1 31 (15,5) 16,2 2 3 (1,5) Jakiejkolwiek alergii 0 76 (38,0) /Any allergy 1 75 (37,5) 56,6 2 49 (24,5) Na podstawie dotąd przedstawionych wyników badania epidemiologicznego można stwierdzić, że na wielowymiarowy obraz wysokiej chorobowości z powodu alergii atopowych w badanej kohorcie rodziców składają się głównie nie-astmatyczne alergie z dominującym wśród nich ANN, które kiedykolwiek w przeszłości zauważyło 30,7%, a w ostatnim roku 27,5% rodziców bliźniąt (21,8% sezonowy ANN, 18,2% z ARC). Przeprowadzone badania lekarskie u 157 (37,6%) osób potwierdziły, że 70 (44,6%) rodziców było uczulonych na co najmniej jeden alergen, w tym najczęściej, bo u 67 (42,7%) wykazano nadwrażliwość na alergeny

290 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 287-293 Tabela V. Charakterystyka 157 badanych klinicznie osób (w wieku 23-59 lat) według wyników testów skórnych (SPT) Table V. Characteristics of 157 clinically investigated adults (aged 23-59 years) by SPT results Cechy /Characteristics SPT(-) SPT(+) p Ilość osób /No. of subjects 87 70 Wiek /Age ± SD (lata /years) 43±8 41±7 0.082 Płeć /Gender: Mężczyźni /Male 43 33 0.559 Kobiety /Female 44 37 0.064 Bez rozpoznanej w przeszłości alergii /Non 79 35 allergic in the past W przeszłości rozpoznana alergia /Lifetime 8* 35** diagnosed allergy W ostatnim roku rozpoznana alergia /Last 3 32 12-months allergy Alergia rozpoznana w dniu wizyty /Active atopic allergy at visit day 1 11 SPT(-) ujemne wyniki testów skin prick /negative outcomes of skin prick tests; SPT(+) dodatnie wyniki testów skin prick /positive one or more outcomes of SPT * W przeszłości zdiagnozowana choroba alergiczna, mimo braku jej potwierdzenia w dniu badania u SPT(-): alergia pokarmowa (n=3), alergia pokarmowa i astma (n=1), egzema (n=4), astma (n=1) /Ever clinically diagnosed one or more atopic allergy, however not confirmed in our study, among SPT(-): only food allergy (n=3), or food allergy and asthma (n=1), or eczema (n= 4), or asthma (n=1), ** W ostatnim roku klinicznie zdiagnozowana choroba alergiczna wśród SPT(+): alergia pokarmowa (n=4) lub egzema (n=7), astma (n=6), alergiczny nieżyt nosa z zapaleniem spojówek (n=30) /Last 12-months clinically diagnosed one or more atopic allergy among SPT(+): food allergy (n=4), or eczema (n= 7), or asthma (n=6), or rhinoconjuctivitis (n=30). wziewne: 43 (27,4%) rodziców było uczulonych na sezonowo występujące alergeny pochodzenia roślinnego, 40 (25,5%) na alergeny kurzu domowego, 17 (10,8%) na alergeny sierści kota lub psa, 14 (8,9%) na alergeny grzybów i pleśni. U 17 (10,8%) wykazano uczulenie na alergeny pokarmowe. Najliczniejszą kategorią osób uczulonych byli ci, u których stwierdzano nadwrażliwość na ponad 5 z 14 testowanych alergenów, tj. 19 (12,1%) rodziców, gdy jeden dodatni wynik skórnego testu typu skin prick (SPT+) miało łącznie 17 (10,8%) badanych ambulatoryjnie osób dorosłych. W tabeli V zestawiono wybrane cechy osób, u których w badaniu ambulatoryjnym uzyskano wyniki testów skórnych typu skin prick (SPT). Przedstawiają one wyniki potwierdzonej, przynajmniej jednej choroby alergicznej u 43 (27,4%) rodziców, w tym u 27 (17,2%) ANN, z czego u 11,5% jako występujący sezonowo i u 8,3% całoroczny. Klinicznie potwierdzono rozpoznaną w przeszłości egzemę atopową w 7 (4,5%), a astmę w 4 (2,6%) przypadkach. U kolejnych 4 osób, mimo ujemnego wyniku SPT w dniu badania, rozpoznano dodatkowo alergię pokarmową, w tym u jednej osoby jako przebiegającą z podwyższonym ponad 130 kiu/l mianem surowiczych przeciwciał IgE. U 19 (12,1%) osób stwierdzono występowanie alergicznego zapalenia spojówek oczu (AC), które w 16 (10,2%) przypadkach towarzyszyło alergicznemu nieżytowi nosa (ARC). W dniu badania klinicznie aktywną alergię atopową stwierdzono u 12/157 rodziców (7,6%): u 11 z ARC, a w pojedynczych przypadkach razem z innymi alergiami IgE-zależnymi (egzemą i astmą atopową). Przeciętny poziom przeciwciał IgE w surowicy krwi u 70 (44,6%) osób uczulonych na przynajmniej jeden z testowanych 14 alergenów (SPT+) był istotnie statystycznie wyższy (p<0,001) w porównaniu do osób z ujemnymi wynikami testów skórnych (SPT-), co ogólnie potwierdza diagnozy lekarskie. Przedstawione wyniki badania klinicznego 157 (37,6%) rodziców bliźniąt potwierdziły, że roczna chorobowość z powodu alergii atopowych wynosi 27,4%. Najczęściej składają się na nią przypadki nieastmatycznych alergii IgE-zależnych z izolowanymi objawami w obrębie błon śluzowych nosa (15,3%) lub spojówek oczu u około połowy (8,3%) z nich. Astmę atopową, podobnie jak w badaniu kwestionariuszowym, stwierdzano relatywnie najrzadziej, a po weryfikacji klinicznej wskaźnik rocznej chorobowości ustalono na poziomie 2,6%. W trakcie ambulatoryjnego badania lekarskiego dodatkowo diagnozowano alergie pokarmowe, klasycznie przebiegające jako alergie nie-ige-zależne, weryfikując w ten sposób wyniki rocznej chorobowości z powodu egzemy atopowej (AE), którą potwierdzono u 7/157 (4,5%) osób. W dniu badania lekarskiego klinicznie aktywną alergię atopową stwierdzono tylko u 12 (7,6%) badanych osób dorosłych: u 11 (7,0%) były to przypadki ARC, a tylko u pojedynczych osób: egzema, astma i alergia pokarmowa. Dyskusja Alergie atopowe u osób dorosłych, w tym alergiczny nieżyt nosa (ANN), atopowe zapalenie skóry/egzema atopowa (EA) i astma atopowa (AS) są powszechnie manifestowane jako współwystępujące choroby, mimo iż ich dominujące objawy dotyczą trzech różnych narządów. W wielu rozwiniętych krajach występują łącznie u ponad 20% dorosłych osób [1, 12], gdy izolowany ANN każdego roku stwierdza się z częstością około 30% [2]. Tak wysoka chorobowość nabiera szczególnego znaczenia w ostatnich latach, kiedy ocenia się konsekwencje ekonomiczne alergii atopowych i astmy, a także ich wpływ na obniżenie jakości życia codziennego rodzin nimi dotkniętych [13,14]. W przekrojowym badaniu 417 rodziców bliźniąt polskich, z medianami wieku 45-46 lat, uzyskano wyniki świadczące o wysokiej chorobowości z powodu alergii atopowych. Kiedykolwiek w przeszłości występujące objawy ANN, EA lub AS zauważyło u siebie ogółem 51,9% badanych osób, tj. na podobnym poziomie jak w badaniach holenderskich, gdzie przy użyciu kwestionariusza ISAAC uzyskany z tego

Walczak A, Wysiecki P, Drozd-Dąbrowska M, Milona M, Pastucha E, Olszowski T. Alergie wśród rodziców bliźniąt 291 zakresu wynik wynosił 52,6% [15]. Wskaźnik rocznej chorobowości z powodu epidemiologicznie badanych, trzech wspólnie występujących chorób alergicznych, wynosił 43,6% i u kobiet (49,8%) był istotnie wyższy (p<0,02) niż u mężczyzn (37%). Wskaźnik u ojców bliźniąt należy przy tym uznać za zgodny z wynikami innych najnowszych badań populacyjnych, rzędu 30-40% populacji [12, 14]. Podobnie jak w badaniu własnym, wyższy wskaźnik chorobowości u dorosłych kobiet niż u mężczyzn stwierdzono również na podstawie przeglądu wyników wielu klinicznych i epidemiologicznych badań międzynarodowych [16]. Uzyskane w badaniu własnym wysokie wskaźniki chorobowości można oceniać w kontekście zjawiska, zwanego marszem atopowym [17]. Postępujący proces zaburzeń zdrowotnych: od atopowego zapalenia skóry (AZS) we wczesnym dzieciństwie do alergicznego nieżytu nosa i astmy w dalszych latach życia, aż do okresu wczesnej młodości jest jego typowa cechą. W tym czasie u chorych z AZS może występować klasyczna sekwencja AZS z alergicznym nieżytem nosa i astmą, które kolejno rozwijają się wraz z wiekiem; u części chorych, odrębne objawy chorobowe mogą występować przez kilka następnych lat, gdy u innych wraz z upływem czasu dokuczliwe symptomy zanikają, co dla AZS określa się nawet jako wyrastanie z AZS [18]. Wydaje się, że wyniki badania własnego nie wykluczają możliwej kontynuacji tego zjawiska u części osób dorosłych z wcześniej manifestowanymi alergiami. Z racji współwystępowania chorób alergicznych w okresie ostatnich dwunastu miesięcy (tabela III) wykazano, że ogółem 22,5% par dorosłych ojców i matek bliźniąt miało epidemiologiczne uzasadnienie dla rozpoznania u nich przynajmniej jednej choroby alergicznej (19,5% ojców i 25,4% matek). Współwystępowanie mnogich alergii było na relatywnie niższych poziomach: z dwoma chorobami alergicznymi było łącznie 14,4% (12,5% ojców i 16,1% matek), a z trzema było 6,7% rodziców (5% ojców i 8,3% matek). Zauważono przy tym, iż uzyskany z wyników własnych badań wskaźnik chorobowości rocznej (u 22,5% rodziców polskich według badań epidemiologicznych), w zestawieniu z uzyskanym w badaniu holenderskich nastolatków na poziomie 26,8% [15], może sugerować, że w wieku dorosłym postępuje dalsza poprawa statusu immunologicznego lub poprawa zdolności unikania ekspozycji na znane sobie alergeny środowiskowe [17]. Wyniki własne mogą więc potwierdzać postępujący z wiekiem u osób uczulonych proces nabywania zdolności do bezobjawowego tolerowania ekspozycji na wcześniej uczulające alergeny, o czym donoszą inne najnowsze badania [19]. Tym bardziej, że zjawisko to może być niespecyficznie wzmacniane przez bioaktywne czynniki żywieniowe o właściwościach epigenetycznych [20] lub przez dłuższe przebywanie na łonie natury [21, 22]. Uwzględniając opisany w badanej kohorcie fakt współwystępowania mnogich uczuleń i chorób alergicznych na przestrzeni ostatnich 12 miesięcy u poszczególnych ojców i matek badanej kohorty rodziców bliźniąt stwierdzono, że najczęstszą chorobą alergiczną o podłożu atopowym, co wykazano zarówno w części epidemiologicznej jak i klinicznej niniejszego badania, jest sezonowo występujący alergiczny nieżyt nosa (ANN). A roczna chorobowość z tego powodu, według danych epidemiologicznych od 417 rodziców, wynosiła 21,8% (u 21,4% ojców i u 22,1% matek). Ostatnie populacyjne badania w naszym kraju także donoszą o wysokiej chorobowości z powodu alergii atopowych, wskazując ANN jako chorobę o najwyższych spośród nich frekwencjach, bo u 24,0% mężczyzn i 21,2% kobiet w wieku średnim [23,24]. Natomiast astmę atopową, w obu częściach badań własnych, rozpoznawano relatywnie najrzadziej, a jej objawy w ostatnim roku zgłosiło 9,8% (7,5% ojców i 12% matek) rodziców w badaniu epidemiologicznym, gdy po weryfikacji klinicznej roczna chorobowość wynosiła 2,6% wśród osób w wieku 23-59 lat. Potwierdzenie niskich frekwencji ciężkich postaci astmy w Polsce odzwierciedla Stanowisko Grupy Ekspertów Polskiego Towarzystwa Alergologicznego w sprawie programu terapeutycznego leczenia omalizumabem ciężkiej astmy alergicznej [25]. Wyniki badania klinicznego próby składającej się ze 157 (37,6%) osób w wieku 23-59 lat wykazały ogólnie niższą chorobowość z powodu alergii atopowych niż wykazaną na podstawie badań epidemiologicznych, a dla ANN wynosiła 17,2% (u 11,5% rozpoznano go jako występujący sezonowo, a u 8,3% całoroczny). W dniu badania lekarskiego aktywny klinicznie ANN stwierdzano jeszcze rzadziej, bo tylko u 11 (7%) osób z jednoczesnym zapaleniem spojówek oczu. Tym samym uzyskane wyniki niniejszego badania potwierdzają wyniki wielu innych badań epidemiologicznych i klinicznych, zarówno odnoszących się do przemijającego charakteru objawów ANN lub ARC, jak i wysoce zmiennych poziomów ich chorobowości u osób dorosłych [2, 14, 26, 27]. Przeprowadzone badania ambulatoryjne w próbie 37,6% rodziców wykazały wysoką częstość uczuleń na przynajmniej jeden z 14 powszechnych alergenów, gdyż wyniki SPT+ miało łącznie 70 (44,6%) testowanych rodziców. Potwierdziły one u połowy tych osób występowanie przynajmniej jednej z chorób alergicznych o podłożu atopowym, gdy ogółem choroby alergiczne stwierdzono u 43 (27,4%) osób dorosłych. Jednocześnie najczęściej, bo u 42,7% z SPT+, rozpoznawano uczulenie na alergeny wziewne. Wyniki te, są zgodne z uzyskanymi w innych badaniach u ponad

292 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 287-293 40% osób danej populacji [12], a jednocześnie można ocenić je jako spójne z rozpoznanymi w obu częściach badania chorobami alergicznymi. W szczególności potwierdzają one, że w badanej kohorcie dominują nieastmatyczne alergie IgE-zależne z objawami stanów zapalnych przede wszystkim w obrębie błon śluzowych nosa i spojówek oczu. Objawy skórne alergii IgE-zależnej i jej chorobowa ekspresja egzema atopowa (EA) występuje zazwyczaj u 1-3% osób dorosłych, w tym jako po raz pierwszy manifestowana choroba w wieku dorosłym albo jako niemowlęco/dziecięcy AZS, który przetrwał lub nawraca po wielu latach przerwy [28]. U przedstawicieli wyższych klas społecznych, w krajach o wyższy statusie ekonomicznym może dotyczyć od 2 do 10% osób dorosłych i nieco częściej mężczyzn [29, 30]. Uzyskane w trybie samoocen wyniki wskazują, że kiedykolwiek w przeszłości objawy skórne manifestowało łącznie 18,5%, gdy w ostatnim roku 10,6% rodziców, przy tym częściej matki niż ojcowie. Wyniki części ambulatoryjnej jednak nie w pełni były z nimi zgodne: rozpoznanie lekarskie EA ustalone w ostatnim roku miało tylko 7/157 weryfikowanych klinicznie osób, a w dniu wizyty u lekarza tylko u 1 spośród 12 osób z aktywną alergią IgE-zależną potwierdzono obecność EA. Jako możliwą przyczyną częściowo błędnych samo-ocen objawów skórnych może być fakt, iż u 8/157 (5,1%) rodziców równolegle stwierdzono występowanie w przeszłości alergii pokarmowych z objawami skórnymi, a w 4 (2,5%) przypadkach wykazano je jako obecne w ciągu ostatniego roku. Należy także podkreślić, że chociaż alergia pokarmowa klasycznie nie jest chorobą IgE-zależną, to wywołuje zmiany skórne o cechach podobnych do EA, przy występowaniu których (u większości dorosłych pacjentów) wykazywane jest uczulenie na alergeny zawarte w pyłach i kurzu, tj. jak w skórnych testach stosowanych w alergiach IgE-zależnych [28]. Podsumowanie wyników Przeprowadzone badania dokumentują różnice chorobowości z powodu triady alergii u osób dorosłych, z których ponad połowa (51,8%) zauważyła w przeszłości objawy przynajmniej jednej z trzech: najczęściej występującego sezonowo alergicznego nieżytu nosa, egzemy albo najrzadziej występującej astmy; roczna chorobowość w wieku 23-59 lat z powodu alergii atopowej wynosi 27,4%. W ostatnim roku u 22,5% rodziców bliźniąt (19,5% ojców, 22,5% matek), występowały mnogie choroby alergiczne: u 14,4% (12,5% ojców i 16,1% matek) dwie, a u 6,7% (5% ojców i 8,3% matek) trzy choroby alergiczne. U uczulonych (44,6%) osób dorosłych, najczęściej stwierdzano nadwrażliwość na alergeny wziewne (42,7%), w tym sezonowe pochodzenia roślinnego (27,4%). W 200 parach małżeńskich (rodziców bliźniąt), struktury chorobowości ogólnej i szczegółowej z powodu alergii są podobnie zróżnicowane według czasokresu ekspozycji na czynniki środowiskowe, jak u pojedynczych osób. Ocena konkordancji (PCR) wskazuje, że objawy alergicznego nieżytu nosa mają w badanej kohorcie najwyższą rangę (46,8%), a astmy relatywnie najniższą (16,2%). Wnioski 1. Choroby alergiczne są powszechnie występującymi zaburzeniami zdrowia (27,4%) u osób dorosłych w wieku 23-59 lat, a wśród rodziców bliźniąt stanowią większy problem dla kobiet. 2. Metody prewencji powszechnie występujących chorób alergicznych powinny być szeroko popularyzowane. Piśmiennictwo / References 1. Galli SJ, Tsai M, Piliponsky AM. The development of allergic inflammation. Nature 2008, 454, 7204: 445-454. 2. Wallace DV, Dykewicz MS, Bernstein DI, et al. Joint Task Force on Practice; American Academy of Allergy; Asthma & Immunology; American College of Allergy; Asthma and Immunology; Joint Council of Allergy, Asthma and Immunology. The diagnosis and management of rhinitis: an updated practice parameter. J Allergy Clin Immunol 2008, 122 (2 Suppl): S1-84. 3. Asher MI, Montefort S, Björkstén B, et al, ISAAC Phase Three Study Group. Worldwide time trends in the prevalence of symptoms of asthma, allergic rhinoconjunctivitis, and eczema in childhood: ISAAC Phases One and Three repeat multicountry cross-sectional surveys. Lancet 2006, 368, 9537: 733-743. 4. Bonnefoy X, Kamen H, Sweeney K. Public Health Significance of Urban Pests. World Health Organization 2008; http:// www.euro.who.int/data/assets/pdffile/0011/98426/ E91435.pdf 5. Nicholas SW, et al. Addressing the childhood asthma crisis in Harlem: the Harlem Children s Zone Asthma Initiative. Am J Public Heath 2005, 95: 245-249. 6. Reid CE, Gamble JL. Aeroallergens, allergic disease, and climate change: impacts and adaptation. Ecohealth 2009, 6, 3: 458-70. 7. Tammemagi CM, Martin C, Davis RM, et al. Secondhand Smoke as a Potential Cause of Chronic Rhinosinusitis. A Case-Control Study. Arch Otolaryngol Head Neck Surgery 2010, 136, 4: 327-334.

Walczak A, Wysiecki P, Drozd-Dąbrowska M, Milona M, Pastucha E, Olszowski T. Alergie wśród rodziców bliźniąt 293 8. ISAAC Phase One (1992-1998) and Phase Three (1999-2004) ISAAC [web site]. International Study of Asthma and Allergies in childhood (http://isaac.auckland.ac.nz). 9. Walczak A, Olszowski T, Wysiecki P, Pastucha E, Drozd- Dąbrowska M, Wysokiński P. Charakterystyka próby bliźniąt szczecińskich według wstępnych wyników badania chorób atopowych. Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 339-345. 10. Smith C. Concordance in twins: methods and interpretation. Am J Hum Genet 1974, 26, 454-466. 11. Strachan DP, Wong HJ, Spector TD. Concordance and interrelationship of atopic diseases and markers of allergic sensitization among adult female twins. J Allergy Clin Immunol 2001, 108: 901-907. 12. Pawankar R, Canonica GW, Holgate ST, Lockey RF (eds). WAO White Book on Allergy 2011-2012: Executive Summary. World Allergy Organization 2011. 13. Winer RA, Qin X, Harrington T, Moorman J, Zahran H. Asthma Incidence among Children and Adults: Findings from the Behavioral Risk Factor Surveillance System Asthma Call-back Survey United States, 2006-2008. J Asthma 2012, 49, 1: 16-22. 14. Klossek JM, Annesi-Maesano I, Pribil C, Didier A. INSTANT: National survey of allergic rhinitis in a French adult population based-sample. Presse Med 2009, 38,9: 1220-9. 15. Van De Ven Monique OM, Van Den Eijnden Regina JJM, Engels Rutger CME. Atopic diseases and related risk factors among Dutch adolescents. Eur J Publ Health 2006, 16, 5: 549-558. 16. Subbarao Padmaja, Mandhane Pius J, Sears Malcolm R. Asthma: epidemiology, etiology and risk factors. CMAJ 2009, 181, 9: E181-E190. 17. Zheng T, Yu J, Oh MH, Zhu Z. The atopic march: progression from atopic dermatitis to allergic rhinitis and asthma. Allergy Asthma Immunol Res 2011, 3, 2: 67-73. 18. Ricci G, Patrizi A, Baldi E, Menna G, Tabanelli M, et al. Longterm follow-upof atopic dermatitis: retrospective analysis of related risk factors and association with concomitant allergic diseases. J Am Acad Dermatol 2006, 55: 765-71. 19. von Hertzen LC, Savolainen J, Hannuksela M, et al. Scientific rationale for the Finnish Allergy Programme 2008-2018: emphasis on prevention and endorsing tolerance. Allergy 2009, 64, 5: 678-701. 20. Park LK, Simonetta Friso, Sang-Woon Choi. Nutritional influences on epigenetics and age-related disease. Proc Nutrition Society 2012, 71, 1: 75-83. 21. Ozdemir C, Akdis M, Akdis CA. T regulatory cells and their counterparts: masters of immune regulation. Clin Exp Allergy 2009, 39, 5: 626-39. 22. Tse K, Horner AA. Allergen tolerance versus the allergic march: the hygiene hypothesis revisited. Curr Allergy Asthma Rep 2008, 8, 6: 475-83. 23. Samoliński B, Sybilski AJ, Raciborski F, Tomaszewska A, et al. Prevalence of rhinitis in Polish population according to the ECAP (Epidemiology of Allergic Disorders in Poland) study. Otolaryngol Pol 2009, 63, 4: 324-30. 24. Liebhart J, Małolepszy J, Wojtyniak B, Pisiewicz K, Plusa T, Gładysz U, and members of PMSEAD. Prevalence and risk factors for asthma in Poland: Results from the PMSEAD Study. J Investig Allergol Clin Immunol 2007, 17: 367 374. 25. Stanowisko Grupy Ekspertów Polskiego Towarzystwa Alergologicznego w sprawie programu terapeutycznego leczenia omalizumabem ciężkiej astmy alergicznej. Alergologia Info 2010, 5, 3: 106-107. 26. Sakashita M, Hirota T, Harada M, Nakamichi R, Tsunoda T, Oswa Y, et al. Prevalence of allergic rhinitis and sensitization to common aeroallergens in a Japanese population. Int Arch Allergy Immunol 2010, 151: 255 61. 27. Phipatanakul W. Allergic rhinoconjunctivitis: epidemiology. Immunol Allergy Clin North Am 2005, 25, 2: 263-81. 28. Katsarou A, Armenaka MC. Atopic dermatitis in older patients: particular points. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology 2011, 25, 1: 12-18. 29. Williams HC. Epidemiology of atopic dermatitis. Clin Exp Dermatol 2000, 25: 522 529. 30. Sandström MH, Faergemann J. Prognosis and prognostic factors in adult patients with atopic dermatitis: a long-term follow-up questionnaire study. Br J Dermatol 2004, 150: 103-110.