WYKŁAD I "Wprowadzenie

WYKŁAD I "Wprowadzenie Prof. dr hab. inż. Szczepan Ludwik Dąbkowski Instytut Technologiczno-Przyrodniczy www.itp.edu.pl

1. Cel szkolenia Zasady wykonywania ocen stanu technicznego i ocen bezpieczeństwa budowli wodnych nie są w polskim prawie wyraźnie sformułowane. Prawo budowlane nie określa jednoznacznie sposobu dokumentowania warunków kontroli stanu technicznego, i wydaje się zresztą, że z uwagi na specyfikę budowli wodnych oraz ich dużą różnorodność byłoby to trudne.

1. Cel szkolenia (c.d.) Prawodawca pozostawia te sprawy niedookreślone zakładając, że zapis o tym by kontroli, przeglądów i ocen dokonywały osoby z odpowiednimi uprawnieniami (czyli i wiedzą oraz doświadczeniem) jest wystarczający. Nie zawsze jest to pewne, a błąd w ocenie zagrożenia bezpieczeństwa może doprowadzić do katastrofy budowli, a z kolei zbytnia ostrożność - do nadmiernych wydatków.

1. Cel szkolenia (c.d.) Rola oceniającego jest poważna. Powinien on zauważyć, wykryć lub wywnioskować zagrożenie budowli katastrofą i zalecić miarodajne działania zapobiegawcze. Poza wystąpieniem nadzwyczajnych warunków hydrologicznych, inne przyczyny katastrofy budowli są łatwiejsze do wykrycia. Symptomy zagrożenia powinny być zauważone w trakcie oceny stanu technicznego budowli.

1. Cel szkolenia (c.d.) Szkolenie ma pomóc : - oceniającym - w prowadzeniu oceny stanu technicznego jazu, - właścicielom/administratorom budowli oraz nadzorowi technicznemu zlecającym i przyjmującym opracowanie - ocenić jego wiarygodność pod względem zakresu i metody prac oceniającego stan i bezpieczeństwo budowli.

2. Zwięzła charakterystyka jazów Jaz to budowla stanowiąca rodzaj tamy zbudowanej w poprzek koryta cieku wodnego, służąca do piętrzenia wody i do regulacji jej poziomu. Jazy są najczęściej występującymi budowlami hydrotechnicznymi w systemach melioracji wodnych podstawowych. Wyróżnia się jazy z otworami wyposażonymi w zamknięcia, zwane jazami ruchomymi i jazy stałe, bez zamknięć.

2. Zwięzła charakterystyka jazów (c.d.) Poziom wody górnej na jazach stałych jest zależny od przepływu wody; dla określonego przepływu nie możemy go zmienić. W zależności od konstrukcji zamknięć, otwory jazu mogą działać jak przelewy lub jak otwory wydatkujące pod ciśnieniem. W przypadku gdy jaz ma wysoki próg może w nim być wykonany otwór spustowy z zamknięciem. Najczęstszy schemat konstrukcji jazu ruchomego przedstawiony jest na rys. 1. Oznaczono na nim poszczególne elementy konstrukcyjne jazu.

Rys. 1. Schemat konstrukcji jazu ruchomego 1-próg jazu,2 - płyta fundamentowa, 3- przyczółek, 4 skrzydła (górne i dolne), 5,6 ubezpieczenia sztywne (górne i dolne) dna i skarp koryta, 7 ubezpieczenie elastyczne, 8 część płyty wypadu swobodnie leżąca (na filtrze odwrotnym), 9- filar, 10 zamknięcie (tu płaskie), 11 ściana szczelna, 12 palisada, 13 fartuch szczelny (z gliny), 14 dylatacja (zamknięta), 15 nasyp ziemny

a) Przekrój podłużny b) Przekrój poprzeczny a-a Rys. 2. Przykład jazu stałego ze spustem w ścianie piętrzącej 1- spust zwężkowy, 2 - zamknięcie spustu (zasuwa wodociągowa), 3 dyfuzor, 4 drążek napędowy zsuwy, 5 skrzynka napędu zasuwy, 6 doprowadzenie powietrza pod strumień wody, 7 korona przelewu stałego, 8 drenaż ceramiczny, 9 filtr odwrotny, 10 ściana szczelna

2. Zwięzła charakterystyka jazów (c.d.) Różnorodność materiałów, konstrukcji całego jazu i ważnych jego elementów, wysokości progu jazu, zamknięć otworów, dziedziny gospodarki, której jaz służy sprawia, że w potoczny języku technicznym występują podziały jazów według różnych ryteriów. Przykłady: drewniany, betonowy, zasuwowy, klapowy, kozłowy i wiele innych. Z uwagi na przebieg eksploatacji jazu w czasie wyróżnia się jazy działające ciągle i okresowo (np. większość jazów w systemach melioracyjnych piętrzy wodę tylko w okresie wegetacji). Wymienione cechy jazów mają wpływ na przebieg i pracochłonność ocen stanu technicznego budowli.

2.Zwięzła charakterystyka jazów (c.d.) Jak w większości budowli wodnych, części najważniejsze dla stateczności i bezpiecznego działania jazu są na ogół niewidoczne, bo zakryte gruntem, wodą lub wykonane w podłożu, na którym budowla spoczywa. Utrudnia to ocenę stanu technicznego i bezpieczeństwa poszczególnych części i całości budowli i wymaga odpowiednich sposobów badań. Gdy to tylko możliwe, oględziny i pomiary należy prowadzić na sucho.

3. Uwarunkowanie prawne kontroli stanu technicznego i bezpieczeństwa budowli Ustawa Prawo Wodne Art. 64 p.1. Utrzymywanie urządzeń wodnych polega na ich eksploatacji, konserwacji oraz remontach w celu zachowania ich funkcji. p. 2. Właściciel urządzenia wodnego znajdującego się na śródlądowych wodach powierzchniowych jest obowiązany do zapewnienia obsługi, bezpieczeństwa oraz właściwego funkcjonowania tego urządzenia,

3. Uwarunkowania prawne (c.d.) Ustawa Prawo Wodne Art. 64 (c.d.) z uwzględnieniem wymagań wynikających z warunków utrzymywania wód. p. 2b. Użytkownik budowli piętrzącej, o wysokości piętrzenia powyżej 1 m i przepływie średnim rocznym (SSQ) powyżej 1,0 m 3 /s, jest obowiązany do prowadzenia dziennika gospodarowania wodą. 2c. W dzienniku gospodarowania wodą zamieszcza się w szczególności: 1) odczyty wodowskazowe;

3. Uwarunkowania prawne (c.d.) Ustawa Prawo Wodne Art. 64 (c.d.) 2e. Obowiązek zapisany w ust. 2b nie dotyczy użytkownika budowli piętrzącej o stałym progu bez możliwości sterowania lub wyposażonej w samoczynne upusty. 3. Właściciel budowli piętrzącej jest obowiązany zapewnić prowadzenie badań i pomiarów umożliwiających ocenę stanu technicznego oraz stanu bezpieczeństwa budowli, a w szczególności: 1) stanów wód podziemnych, ich filtracji przez budowlę, przez podłoże oraz w otoczeniu budowli; 2) wytrzymałości budowli oraz podłoża; 3) stanu urządzeń upustowych; 4) zmian na górnym i na dolnym stanowisku budowli.

3. Uwarunkowania prawne(c.d.) Ustawa Prawo Wodne p. 4. W ramach realizacji obowiązku, o którym mowa w ust. 3, budowle piętrzące stanowiące własność Skarbu Państwa, zaliczone na podstawie przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane do I lub II klasy, poddaje się badaniom i pomiarom pozwalającym opracować ocenę stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa dla tych budowli, wykonywanym przez państwową służbę do spraw bezpieczeństwa budowli piętrzących. 4a. Badaniom i pomiarom, o których mowa w ust. 4, poddaje się także budowle piętrzące stanowiące własność Skarbu Państwa, inne niż wymienione w ust. 4, jeżeli z uwagi na ich zły stan techniczny zagrażają lub mogą zagrażać bezpieczeństwu. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej sporządza wykaz tych budowli i przekazuje go państwowej służbie do spraw bezpieczeństwa budowli piętrzących.

3.Uwarunkowania prawne (c.d.) 4a. Badaniom i pomiarom, o których mowa w ust. 4, poddaje się także budowle piętrzące stanowiące własność Skarbu Państwa, inne niż wymienione w ust. 4, jeżeli z uwagi na ich zły stan techniczny zagrażają lub mogą zagrażać bezpieczeństwu. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej sporządza wykaz tych budowli i przekazuje go państwowej służbie do spraw bezpieczeństwa budowli piętrzących.

3. Uwarunkowania prawne (c.d.art. 64 c.d.) 6. Właściciel budowli piętrzącej, zaliczonej na podstawie przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane do I lub II klasy, przekazuje jeden egzemplarz oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa budowli piętrzącej państwowej służbie do spraw bezpieczeństwa budowli piętrzących, w terminie miesiąca od dnia jej odbioru.

3. Uwarunkowania prawne (c.d.) Ustawa Prawo Budowlane (Pb) Art. 62 nakazuje by właściciel lub zarządca kontrolował obiekty budowlane podczas ich użytkowania i określa trzy rodzaje kontroli: -okresową, przeprowadzaną co najmniej raz na pięć lat, polegającą na sprawdzeniu stanu technicznego i ocenie przydatności do użytkowania obiektu budowlanego (art. 62 ust. 1 pkt 2 Pb); okresową, przeprowadzaną co najmniej raz w roku, polegającą na sprawdzeniu stanu technicznego obiektu (art. 62 ust. 1 pkt 1 Pb);

3. Uwarunkowania prawne (c.d.) -Ustawa Prawo Budowlane Art. 62 c.d. -bezpiecznego użytkowania obiektu budowlanego, która powinna być wykonywana każdorazowo w przypadku wystąpienia okoliczności, o których mowa w art. 61 pkt 2 (w razie wystąpienia czynników zewnętrznych oddziaływujących na obiekt, związanych z działaniem człowieka lub sił natury, takich jak: wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, osuwiska ziemi, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, pożary lub powodzie, w wyniku których następuje uszkodzenie obiektu budowlanego lub bezpośrednie zagrożenie takim uszkodzeniem, mogące spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska).

3. Uwarunkowania prawne (c.d.) Ustawa Prawo Budowlane Art. 62 c.d. Wymienione kontrole, dokonywane przez jednostki inne niż państwowa służba do spraw bezpieczeństwa budowli piętrzących, mogą być prowadzone także przez osoby fizyczne, lecz posiadające odpowiednie kwalifikacje (art. 62 ust. 4-6a Pb).

4. Inne przydatne pojęcia i przepisy Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie - stosuje się przy budowie i przebudowie takich budowli. Wprowadza ono podział budowli hydrotechnicznych na stałe i tymczasowe oraz na główne i drugorzędne. Istniejący w nim podział budowli powinien być uwzględniany podczas kontroli i przy ocenie stanu technicznego budowli.

4. Inne przydatne pojęcia i przepisy (c.d.) W Rozporządzeniu podano definicje, z których dwie obejmują wprost pojęcie budowli i urządzeń, a są to: - budowla piętrząca każda budowla hydrotechniczna umożliwiająca stałe lub okresowe piętrzenie wody oraz substancji płynnych lub półpłynnych ponad przyległy teren albo akwen, - urządzenie upustowe jako samodzielna budowla służąca do przepuszczania spiętrzonej wody, wyposażona w przelewy i spusty. Jaz będąc budowlą piętrzącą może w pewnych sytuacjach pełnić także rolę upustu, ale wtedy jest częścią zbiornika wodnego lub osadowego.

4. Inne przydatne pojęcia i przepisy (c.d.) Jazom wchodzącym w skład bardziej złożonych obiektów hydrotechnicznych, nazywanych też wielofunkcyjnymi, mogą towarzyszyć urządzenia i elementy liniowe w postaci przewodów grawitacyjnych lub tłocznych. Mogą to być rurociągi ujęć wody, pompowni, elektrowni, zaopatrzenia w wodę i inne. Ich stan techniczny wpływa na funkcjonowanie i bezpieczeństwo budowli głównej (w naszym przypadku jazu) lub całości obiektu i nie powinien być pomijany podczas kontroli stanu technicznego jazu. Ocena stanu technicznego przewodów jest trudna ze względu na ich niewielkie średnice i położenie w ziemi.

4. Inne przydatne pojęcia i przepisy (c.d.) Zgodnie z art. 2 pkt 3a ustawy Prawo Budowlane, przez obiekt liniowy należy rozumieć obiekt budowlany, którego charakterystycznym parametrem i cechą jest długość, w szczególności droga wraz ze zjazdami, linia kolejowa, wodociąg, kanał, gazociąg, ciepłociąg, rurociąg, linia i trakcja elektroenergetyczna, linia kablowa nadziemna i umieszczona bezpośrednio w ziemi, podziemna, wał przeciwpowodziowy oraz kanalizacja kablowa, przy czym kable w niej zainstalowane nie stanowią obiektu budowlanego lub jego części, ani urządzenia budowlanego. Ustawodawca określa takie obiekty jako obiekty budowlane, a nie budowle. Warto zauważyć, że to kanalizacja kablowa jest obiektem budowlanym a nie kabel, który w niej jest zainstalowany, co oznacza, że oceniamy stan kanału kablowego, a nie stan kabla.

5. Zawartość opracowania oceny stanu technicznego i bezpieczeństwa jazu Opracowanie Ocena stanu technicznego i bezpieczeństwa jazu powinno składać się ogólnie z podanych niżej rozdziałów i zawrzeć następujące informacje. Dalej, wybrane rozdziały omówiono bardziej szczegółowo. 1. WSTĘP 1.1. Przedmiot i podstawa prawna opracowania 1.2. Lokalizacja obiektu 1.3. Użytkownik i administrator obiektu 1.4. Cel i zakres opracowania 2. Wykorzystane źródła informacji

5. Zawartość opracowania oceny stanu 3. Opis obiektu (c.d.) 3.1. Zadania / funkcje obiektu. Rola w systemie melioracyjnym 3.2. Historia obiektu 3.3. Ogólny plan obiektu 3.4. Charakterystyka hydrologiczna cieku wodnego w przekroju piętrzenia 3.4.1. Przepływy chrakterystyczne cieku wodnego 3.4.2. Przepływy obliczeniowe dla jazu 3.4.3. Inne przepływy wymagane przepisami charakteryzujące budowlę i warunki w jakich działa 3.4.4. Poziomy wody górnej i dolnej na jazie

5.Zawartość opracowania. (c.d.) 3.5. Charakterystyka techniczna i opis konstrukcji jazu 3.5.1. Ogólna charakterystyka budowli 3.5.2. Parametry techniczne jazu. Klasa ważności budowli. 3.5.3. Części składowe konstrukcji jazu, urządzeń towarzyszących i ich opisy 3.5.4. Połączenia z brzegami doliny i koryta

5. Zawartość opracowania. (c.d.) 3.5.5. Ponur i koryto cieku w górnym stanowisku 3.5.6. Wypad i urządzenia do rozpraszania energii 3.5.7. Umocnienia dolnego stanowiska i koryta cieku 3.5.8. Inne obiekty funkcjonalnie i konstrukcyjnie związane (np. ujęcia wody, kładka dla pieszych / rowerzystów, most, drogi dojazdowe, magazyn sprzętu, schody skarpowe, balustrady ochronne, sprzęt pływający, punkty widokowe, parkingi, sprzęt ratunkowy)

5. Zawartość opracowania oceny...(c.d.) 3.5.5. Urządzenia kontrolno pomiarowe (np. sieci piezometrów, repery odniesienia i repery kontrolowane, wodowskazy, inne punkty pomiarowe (przemieszczeń poziomych), plan sieci i opisy punktów. 4. Oględziny i badania techniczne stanu elementów i całej konstrukcji jazu. Badania stanu materiałów w konstrukcji budowli. 5. Pomiary geodezyjne budowli i koryta cieku w jej bliskości 6. Podsumowanie 6.1. Ocena stanu technicznego jazu 6.2. Ocena stanu bezpieczeństwa 7. Zalecenia pokontrolne

Dziękuję za uwagę