CHARAKTERYSTYKA DRZEWOSTANÓW I ODNOWIEŃ W KARKONOSKIM PARKU NARODOWYM

RAJ A. & ZIENTARSKI J. 2004: Charakterystyka drzewostanów i odnowień w Karkonoskim Parku Narodowym. In: ŠTURSA J., MAZURSKI K. R., PALUCKI A. & POTOCKA J. (eds.), Geoekologické problémy Krkonoš. Sborn. Mez. Věd. Konf., Listopad 2003, Szklarska Poręba. Opera Corcontica, 41: 349 366. CHARAKTERYSTYKA DRZEWOSTANÓW I ODNOWIEŃ W KARKONOSKIM PARKU NARODOWYM Characteristic of forest stands and forest restocking in the Karkonosze National Park RAJ ANDRZEJ 1 & ZIENTARSKI JACEK 2 1 Karkonoski Park Narodowy, ul. Chałubińskiego 23, 58 570 Jelenia Góra, PL, e mail: andraj@kpnmab.pl 2 Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Katedra Hodowli Lasu ul. Wojska Polskiego 69, 60 625 Poznań, PL, e mail: jazient@owl.au.poznan.pl W latach 2001 2002 na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego wykonano szczegółową inwentaryzację drzewostanów. W trakcie prowadzenia standardowej inwentaryzacji metodą drzewostanową wyznaczono w terenie powierzchnie kołowe w siatce 200 x 300 m, na których dokonano szczegółowego pomiaru i kartowania drzewostanu. Zebrane w terenie dane zostały następnie wprowadzone do komputerowej bazy danych, a następnie przedstawione na mapie numerycznej Parku. W niniejszym opracowaniu autorzy prezentują przede wszystkim stan odnowień drzewostanów Parku na tle typów siedliskowych lasu, potencjalnej roślinności leśnej, składu gatunkowego drzewostanów w górnej warstwie oraz wysokości nad poziomem morza. Z uzyskanych danych wynika, że udział podstawowych gatunków w warstwie nalotów i podrostów w poszczególnych typach siedliskowych i odpowiadającym im zespołom leśnym jest zadawalający. Zdecydowanie zmienił się skład gatunkowy na obszarze lasu mieszanego górskiego. Udział świerka zmalał tam z 80 % w górnej warstwie drzewo stanów do 24 % w warstwie nalotów i podrostów. Zdecydowanie wzrósł natomiast udział buka z około 10 % w górnej warstwie drzewostanów do ponad 40 % w warstwie nalotów i podrostów. Udział jodły w dolnych warstwach drzewostanów wynosi już ponad 3 %, przy udziale 0,003 % w górnej warstwie drzewostanów. Na korzyść zmienił się również skład gatunkowy w borze wysokogórskim. Najmniej korzystne zmiany nastąpiły w borze mieszanym górskim, gdzie w dalszym ciągu występuje zdecydowana dominacja świerka. Analiza rozkładu przestrzennego odnowień wskazuje jednak na nierównomierne roz mieszczenie młodego pokolenia. Największe dysproporcje występują na lesie mieszanym górskim, gdzie stwierdzono zadawalający udział odnowienia buka w rejonie Jagniątkowa, Chojnika i Wodospadu Szklarki, natomiast w dalszym ciągu niewystarczający jest udział tego gatunku w rejonach Karpacza i Szklarskiej Poręby. Na całym obszarze boru mieszanego górskiego zdecydowanie dominuje świerk, przy niedoborze jodły i buka. Na siedlisku boru wysokogórskiego udział odnowienia świerka maleje wraz z wysokością nad poziomem morza i jest najniższy w strefie górnej granicy lasu. In the years 2001 2002 on the area of the Karkonosze National Park the detailed forest inventory was conducted. During this inventory the circular plots (200 x 300 meters) were established on which very detailed measurements were done. Collected data were put into computer database and next visualized on the numeric map of the park. In this paper the authors present the condition of the natural regeneration against a background 349

of the forest habitat types, potential forest vegetation, composition of the tree species in the main stand layer and the altitude above the sea level. The results show that percentage of the basic species in lower and herbs storeys in respective habitat types and the forest associations is satisfactory. The significant change in species composition within the mountain mixed forest was observed. The percentage of spruce decreased there from 80 % in the upper stand layer to 24 % in herbs and lower storeys while the percentage of the beech increased from about 10 % in upper stand layer to over 40% in lower forest stand one. The percentage of the fir reached more than 3 % in lower parts of the stands and 0,003 % in upper forest layer. The changes in species composition within the upper Sudetic spruce forest are also favourable. The less favorable changes occurred within the mountain mixed coniferous forest where the Norway spruce is still predominant species. The analysis of spatial distribution of the natural regeneration show the uneven distribution of the young generation. The biggest disproportions occur within the mountain mixed forest. The natural regeneration of the beech is satisfactory in the vicinity of Jagniątków, Chojnik and Szklarka waterfall whereas near Karpacz and Szklarska Poręba the percentage of this species is insufficient. On the whole area of the mountain mixed coniferous forest the Norway spruce is prevailing species while silver fir and beech are in the shortage. On the habitat of upper Sudetic spruce forest the percentage of spruce regeneration decreases with an increase of elevation and it is the lowest in the belt of timberline. Słowa kluczowe: Karkonoski Park Narodowy, ochrona ekosystemów leśnych, odnowienia lasu Keywords: Karkonosze National Park, protection of forest ecosystems, restocking WSTĘP Skład gatunkowy i stan drzewostanów Karkonoskiego Parku Narodowego od chwili jego utworzenia budziły zainteresowanie wielu środowisk naukowych i społecznych. Zarówno kolejne inwentaryzacje drzewostanów wykonywane przez Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, Oddział w Brzegu, jak i sporządzenie pierwszej mapy zbiorowisk roślinnych Karkonoskiego Parku Narodowego (MATUSZKIEWICZ & MATUSZKIEWICZ 1975), uwidoczniły dużą niezgodność składu gatunkowego drzewostanów z roślinnością potencjalną. Z prezentowanych opracowań wynikało jednoznacznie, że dominującym gatunkiem w składzie drzewostanów Parku był świerk, którego udział dochodził do 95 %. Temu gatunkowi poświęcono też najwięcej uwagi w badaniach naukowych. Strukturę drzewostanów i cechy morfologiczne świerka pospolitego przedstawił BARZDAJN (1991), a środowiskowe przystosowanie się tego gatunku opracował MODRZYŃSKI (1993). Zagadnieniem sudeckiej świerczyny górnoreglowej w Karkonoskim Parku Narodowym zajmowali się: BORATYŃSKI & al. (1987), DANIELEWICZ & ZIENTARSKI (1993, 1995a, 1995b). Zdecydowanie mniej opracowań dotyczyło drzewostanów niżej położonych, szczególnie nielicznych fragmentów autogenicznych buczyn leżących powyżej Jagniątkowa, na Chojniku, czy wokół Wodospadu Szklarki. Najnowszą charakterystykę ekosystemów leśnych Karkonoskiego Parku Narodowego, zarówno w ujęciu fitosocjologicznym, typologicznym, gatunkowych oraz wieku drzewostanów prezentuje praca DANIELEWICZA & al. (2002). Stanem sanitarnym i zdrowotnym drzewostanów oraz zagrożeniami zajmowali się m. in. BORATYŃSKI & al. (1987), DANIELEWICZ & ZIENTARSKI (1995a, 1995b) oraz RAJ (1992, 1995). Szczegółowe postulaty co do przebudowy składu gatunkowego oraz ochrony zagrożonych gatunków drzew i krzewów znalazły się w opracowaniach RAJA & ZIENTARSKIEGO (1999) oraz BARZDAJNA & RAJA (2002a, 2002b). Najnowsze wyniki inwentaryzacji drzewostanów Karkonoskiego Parku Narodowego prezentuje natomiast Plan ochrony ekosystemów leśnych Karkonoskiego Parku Narodowego (Plan ochrony Karkonoskiego Parku Narodowego). 350

CEL I ZAKRES PRACY Celem pracy jest analiza przestrzenna, ilościowa i jakościowa młodego pokolenia drzew w ekosystemach leśnych Karkonoskiego Parku Narodowego, na tle dotychczasowego składu gatunkowego drzewostanów oraz potencjalnej roślinności leśnej i związanych z nią typów siedliskowych lasów. Zakres opracowania obejmuje charakterystykę odnowień w fazie nalotów i podrostów bez rozróżniania pochodzenia odnowienia. TEREN BADAŃ I METODYKA Lasy na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego zajmują powierzchnię 4022 ha, z czego ochroną ścisłą objęto część górnoreglowej świerczyny sudeckiej o powierzchni 294 ha w strefie górnej granicy lasu. Pozostałe obszary leśne na terenie Parku objęto ochroną częściową. W reglu dolnym (500 1000 m n.p.m.) dominującym typem siedliskowym jest las mieszany górski, który wyodrębniono na obszarze występowania potencjalnego zespołu leśnego, jakim jest uboga buczyna górska Luzulo luzuloides Fagetum. W górnej części regla dolnego występuje bór mieszany górski, który wyodrębniono na obszarze donoreglowego boru jodłowo świerkowego Abieti Piceetum (montanum). Na całym obszarze regla górnego (1000 1250 m n.p.m.), łącznie ze strefą górnej granicy lasu opisano natomiast bór wysokogórski odpowiadający górnoreglowej świerczynie sudeckiej Calamagrostio villosae Piceetum. Rozmieszczenie potencjalnej roślinności leśnej na terenie Parku prezentuje Ryc. 1. Głównym gatunkiem lasotwórczym dla całego obszaru Parku jest świerk Picea abies, który zajmuje ponad 85 % powierzchni leśnej Parku. Udział brzozy Betula pendula i modrzewia Larix decidua wynosi po blisko 5 %, a udział buka Fagus sylvatica około 4 %. Udział pozostałych gatunków, jak jodła pospolita Abies alba, sosna pospolita Pinus sylvestris, klon jawor Acer pseudoplatanus i innych, w górnej warstwie drzewostanów jest niewielki (DANIELEWICZ & al. 2002). Dla dokonania szczegółowej charakterystyki wybranych elementów drzewostanów, a szczególnie odnowień lasu, dokonano przestrzennej analizy cech taksacyjnych drzewostanów inwentaryzowanych niedawno metodą drzewostanową. Ponadto dokonano analizy danych uzyskanych z inwentaryzacji drzewostanów na stałych powierzchniach kołowych, rozmieszczonych w terenie w siatce 200x300 m. Łącznie na terenie lasów Parku wyznaczono i zinwentaryzowano 630 powierzchni, w tym na LMG 207 powierzchni, na BMG 49 powierzchni i na BWG 374 powierzchni. Wielkość powierzchni kołowej w przypadku inwentaryzacji nalotu (drzewka do 30 cm wysokości) wynosiła 10 m 2, a dla podrostu (drzewka powyżej 30 cm wysokości) 20 m 2. Pomiar dotyczył wysokości i lokalizacji poszczególnych osobników (azymut i odległość od środka powierzchni), opisu gatunku i rodzaju uszkodzenia, jeśli występowały. Pomiary zostały wykonane przez BULiGL Oddział w Brzegu w 2001 r., na zlecenie Karkonoskiego Parku Narodowego. Wyniki pomiarów zostały zgromadzone w numerycznej bazie danych Karkonoskiego Parku Narodowego i następnie przetworzone w oprogramowaniu Arc Info. CHARAKTERYSTYKA DRZEWOSTANÓW KARKONOSKIEGO PARKU NARODOWEGO Rozmieszczenie drzewostanów Parku według gatunków panujących przedstawiono na Ryc. 2. (Objaśnienia patrz Tab. 1.). Przeciętny wiek drzewostanów Karkonoskiego Parku Narodowego wynosi 88 lat, a więc jest wyższy niż w Lasach Państwowych, w których wynosi 55 lat (DANIELEWICZ & al. 2002). Procentowy udział powierzchni drzewostanów w poszczególnych klasach wieku Karkonoskiego Parku Narodowego przedstawia Ryc. 3. Natomiast przestrzenny rozkład drzewostanów w poszczególnych klasach wieku prezentuje Ryc. 4. Dane na wykresie prezentują jedynie ogólny udział powierzchni 351

352 Ryc. 1. Rozmieszczenie leśnych zbiorowisk potencjalnych Karkonoskiego Parku Narodowego. Objaśnienia: 1 acydofilna buczyna górska, 2 dolnoreglowy bór świerkowo jodłowy, 3 grąd środkowoeuropejski, 4 górnoreglowa świerczyna sudecka, 5 nadrzeczna olszyna górska, 6 podgórska dąbrowa acyfofilna, 7 subatlantycki bór sosnowy (odmiana podgórska), 8 żyzna buczyna sudecka. Fig. 1. Spatial distribution of potential forest communities in the Karkonosze National Park. Abbreviations: 1 acidophilous mountain beech forest, 2 mountain spruce fir forest, 3 Central European oak hornbeam forest, 4 high mountain Sudetic spruce forest, 5 riparian mountain alder forest, 6 acidophilous upland oak forest, 7 subatlantic pine forest, 8 fertile Sudetic beech forest.

Ryc. 2. Rozmieszczenie drzewostanów Karkonoskiego Parku Narodowego według gatunków panujących. Objaśnienia skrótów patrz Tab. 1. Fig. 2. Spatial distribution of forest stand in the Karkonosze National Park by dominant tree species. Explanation of abbreviations are included in Tab. 1. 353

drzewostanów w poszczególnych klasach wieku na terenie Parku. Z przedstawionego wykresu wynika, że wiek drzewostanów Parku waha się w przedziale od 1 do 240 lat. Największą powierzchnię zajmują drzewostany młodszych klas wieku (1 do 60 lat). Jest to wynikiem uszkodzeń drzewostanów, jakie miały miejsce w latach 70. i 80. ubiegłego wieku (RAJ 1992). Następnie dość licznie reprezentowane są drzewostany w wieku 150 200 lat. Drzewostany powyżej 200 lat zajmują już zaledwie kilka procent powierzchni Parku. Przedstawione na wykresie dane nie mówią jednak nic o przestrzennym rozmieszczeniu drzewostanów w zależności od wieku. O szczegółowej lokalizacji drzewostanów w poszczególnych klasach wieku możemy się dowiedzieć dopiero analizując prezentowaną mapę. Tab. 1. Objaśnienia skrótów użytych w opisach rycin. Explanation of abbreviations used in figure descriptions. Symbol/ Polska nazwa/ Polish name Abbreviation Angielska nazwa/ English name Bk Buk Beech Brz Brzoza Birch Db Dąb Oak Gb Grab Hornbeam Jd Jodła Fir Jrz Jarząb Rowan Js Jesion Ash Jw Jawor Sycamore Kl Klon Maple Md Modrzew Larch Ol Olsza Alder Os Osika Aspen So Sosna Pine Św Świerk Spruce Wb Wierzba Willow Wz Wiąz Elm BWG Bór wysokogórski High mountain coniferous forest BMG Bór mieszany górski Mixed mountain coniferous forest BG Bór górski Mountain coniferous forest LMG Las mieszany górski Mixed mountain forest LG Las górski Upland forest LłG Las łęgowy górski Riparian mountain forest Z Ryc. 4. wynika jednoznacznie, że najstarsze drzewostany Karkonoskiego Parku Narodowego zlokalizowane są w pasie górnej granicy lasu, czyli na wysokości 1100 do 1250 m n.p.m. Na Ryc. 5. przedstawiono procentowy udział głównych gatunków lasotwórczych występujących w górnych warstwach drzewostanów w poszczególnych typach siedliskowych lasu. Natomiast na Ryc. 6. pokazano udział poszczególnych gatunków w warstwie nalotów i podrostów. Analiza danych przedstawionych na wykresie pierwszym (Ryc. 5.) wskazuje na wyraźną niezgodność składu gatunkowego z siedliskiem w górnych warstwach drzewostanów Parku, szczególnie na siedliskach lasu mieszanego górskiego i boru mieszanego górskiego. Widać tam w obu przypadkach zdecydowaną dominację świerka, natomiast udział takich gatunków, jak buk, jodła czy jawor jest wysoce niewystarczający. Dużo lepiej przedstawia się sytuacja w warstwie nalotów i podrostów (Ryc. 6.). Szczególnie dotyczy to obszaru lasu mieszanego górskiego. W celu lepszego zobrazowania zmiany 354

18 16 14 12 10 % 8 6 4 2 0 16,2 13,6 12,6 8,3 6,8 8,4 7,7 7,8 10,8 Ryc. 3. Procentowy udział powierzchni drzewostanów w poszczególnych klasach wieku. Objaśnienia: I do 20 lat, II 21 40 lat, III 41 60 lat; itd. Fig. 3. Percentage of forest stand area by age group. I 0 20 age group, II 21 40 age group, III 41 60 age group, etc. 5,8 1,8 0,2 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII klasy wieku składu gatunkowego drzewostanów na obszarze tego siedliska, sporządzono wykresy (Ryc. 7. 8.), które prezentują skład gatunkowy drzewostanów na obszarze lasu mieszanego górskiego, z tym, że rys. 7. dotyczy górnych warstw drzewostanów, a rys. 8. warstwy nalotów i podrostów. Z przedstawionych na wymienionych wykresach danych widać wyraźnie, że skład gatunkowy w warstwie nalotów i porostów zmienił się w stosunku do drzewostanu panującego. Udział świerka zmalał tam z 80 % w górnej warstwie drzewostanów do 24 % w warstwie nalotów i podrostów. Zdecydowanie wzrósł natomiast udział buka z około 10 % w górnej warstwie drzewostanów do ponad 40 % w warstwie nalotów i podrostów. Bardzo pozytywnym zjawiskiem jest znaczny wzrost udziału jodły pospolitej w dolnych warstwach drzewostanów, który wynosi już ponad 3 %, przy dotychczasowym udziale w górnej warstwie drzewostanów tylko 0,003 %. Taki stan drzewostanów wynika przede wszystkim z realizacji przez Park w ostatnich latach intensywnego programu przebudowy drzewostanów i restytucji zagrożonych gatunków (BARZDAJN & RAJ 2002a, 2002b). Dalsza analiza danych z Ryc. 5. 6. wskazuje na korzystne zmiany składu gatunkowego na siedlisku boru wysokogórskiego. Szczególnie korzystnie przedstawia się wzrost udziału w odnowieniu górskiego podgatunku jarzębiny kosztem świerka. Najmniej korzystne zmiany w składzie gatunkowym drzewostanów wystąpiły na obszarze boru mieszanego górskiego. W dalszym stopniu obserwuje się tam duży udział świerka w młodym pokoleniu lasu, mały udział buka i prawie zupełny brak jodły, charakterystycznego gatunku dla tego siedliska. Przedstawione powyżej wyniki pochodzą głównie z analizy cech taksacyjnych poszczególnych wydzieleń leśnych. W celu lepszego zobrazowania stanu odnowień w lasach Karkonoskiego Parku Narodowego dokonano również analizy danych pochodzących z inwentaryzacji drzewostanów na stałych powierzchniach monitoringowych. Na Ryc. 9. 11. przedstawiono kolejno zagęszczenie, w tysiącach sztuk na 1 ha, głównych gatunków lasotwórczych w poszczególnych typach siedliskowych lasu. Ryc. 9. przedstawia stan nalotów, Ryc. 10. podrostów, a Ryc. 11 nalotów i podrostów razem. Z Ryc. 9. wynika jednoznacznie, że gatunkiem dominującym w warstwie nalotów we wszystkich typach siedliskowych lasu jest świerk, którego na siedlisku LMG jest przeciętnie około 22 tys. szt. na 1 ha, na siedlisku BMG 28 tys. szt. na 1 ha, a na siedlisku BWG 7,5 tys. szt. na 1 ha. Kolejnym gatunkiem jest buk, którego na siedlisku LMG jest przeciętnie około 5 tys. szt. na 1 ha, na siedlisku BMG 1,5 tys. szt. na 1 ha. Na siedlisku BMG zarysowuje się nieduży udział jodły, co jest zjawiskiem bardzo korzystnym. Pozostałe gatunki w warstwie nalotów zajmują zdecydowanie mniejszy udział niż wymienione wyżej. 355

356 Ryc. 4. Rozmieszczenie drzewostanów Karkonoskiego Parku Narodowego według wieku drzewostanów. Fig. 4. Spatial distribution of forest stand in the Karkonosze National Park by age group.

Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku analizy podrostu (Ryc. 10.). Udział świerka jest już znacznie mniejszy i wynosi dla LMG 700 szt. na 1 ha, dla BMG 900 szt. na 1 ha, a dla BWG 400 szt. na 1 ha. Udział buka jest zdecydowanie największy dla LMG, i wynosi około 1600 szt. na 1 ha, ale dla BMG już tylko nieco powyżej 100 szt. na 1 ha. Z wykresu wynika również dość znaczny udział podrostu jarzębiny i brzozy, szczególnie na siedliskach LMG i BMG. Występowanie modrzewia w niewielkiej ilości we wszystkich typach siedliskowych lasu wynika z wykorzystywania tego gatunku do odnowień w poprzednich latach jako gatunku osłonowego dla gatunków docelowych. Bardzo cenną informacją jest wzrost udziału jaworu na siedlisku LMG. Sumaryczne przedstawienie nalotu i podrostu na Ryc. 11., uwidacznia, że mimo znacznego wzrostu udziału takich gatunków, jak buk, jodła, jawor, jarzębina, brzoza, w dalszym ciągu w warstwie odnowień dominuje świerk. Mniej korzystny obraz rysuje się w przypadku analizy przestrzennego rozmieszczenia odnowień poszczególnych gatunków. Na Ryc. 12. przedstawiono frekwencję nalotu bukowego na poszczególnych punktach pomiarowych. Z danych na przedstawionej mapie wynika jednoznacznie, że największe zagęszczenie nalotu bukowego występuje w kompleksach leśnych powyżej Jagniątkowa, na Chojniku i wokół Wodospadu Szklarki. Najmniej jest go natomiast w kompleksach powyżej Karpacza oraz Szklarskiej Poręby. Gatunek ten najczęściej występuje na siedlisku LMG, a znacznie rzadziej na siedlisku BMG. Podobnie przedstawia się sytuacja w przypadku analizy podrostu tego gatunku (Ryc. 13.). Na kolejnych mapach (Ryc. 14. 15.) przedstawiono frekwencję nalotu i porostu świerkowego w poszczególnych punktach pomiarowych. Z przedstawionych na Ryc. 14. danych wynika, że nalot świerkowy jest licznie reprezentowany niemal na całym obszarze leśnym Parku, we wszystkich typach siedliskowych lasu, z tym, że najwięcej jest go na siedlisku BMG. Podrost świerkowy (Ryc. 15.) również występuje równomiernie w lasach Parku, lecz znacznie mniej, w stosunku do nalotu, jest go na obszarze LMG. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% BWG BG BMG LMG LG LłG Os Ol Brz Kl, Jw. Db Bk Jd Św Md So Ryc. 5. Procentowy udział głównych gatunków drzew w składzie drzewostanów w poszczególnych typach siedliskowych (w górnych warstwach drzewostanów). Explanation of abbreviations are included in Tab. 1. Fig. 5. Area percentage of forest species in the habitats of the Karkonosze National Park (by actual share of species). Explanation of abbreviations are included in Tab. 1. 357

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% BWG BG BMG LMG LG LłG Gb Os,Wb So Ryc. 6. Procentowy udział głównych gatunków drzew w składzie drzewostanów w poszczególnych typach siedliskowych (w warstwie nalotów i podrostów). Objaśnienia skrótów patrz Tab. 1. Fig. 6. Area percentage of tree species in the habitats of the Karkonosze National Park (in natural seeding and undergrowth). Explanation of abbreviations are included in Tab. 1. Jrz Ol Brz Js Jw. Db Bk Jd Św Md Świerk 80% Modrzew 5% Buk 10,18% Sosna 1% Olsza 0,2% Brzoza 3,8% Klon jw. 0,002% Ryc. 7. Procentowy udział głównych gatunków drzew w składzie drzewostanów na siedlisku lasu mieszanego górskiego (w górnych warstwach drzewostanów). Fig. 7. Area percentage of tree species in the mixed mountain forest of the Karkonosze National Park (by actual share of species). Abbreviations: Świerk spruce, Buk beech, Klon jw. syca more, Brzoza birch, Olsza alder, Sosna pine, Modrzew larch. 358

BWG Klon jw. 2% Jodła 3% Brzoza 8% Modrzew 5% Świerk 24% Jarzębina18% Buk 40% Ryc. 8. Procentowy udział głównych gatunków drzew w składzie drzewostanów na siedlisku lasu mieszanego górskiego (w warstwie nalotów i podrostów). Fig. 8. Area percentage of tree species in the mixed mountain forest of the Karkonosze National Park (in natural seeding and undergrowth). Jodła fir, Jarzębina rowan. The others abbrevia tions like at Fig. 7. Średnia ilość sztuk nalotu na 1 ha 30000 25000 Szt/ha 20000 15000 10000 5000 0 LMG Św Md Jd BK Os Brz Wz Jrz Kl Jw. Db BMG Ryc. 9. Liczebność nalotu (szt/ha) głównych gatunków drzew w poszczególnych typach siedliskowych lasu. Objaśnienia skrótów patrz Tab. 1. Fig. 9. Number of trees species (number/ha) of natural seeding by habitats. Explanation of abbrevia tions are included in Tab. 1. 359

Średnia ilość sztuk podrostu na 1 ha 2000 szt/ha 1500 1000 500 0 Św Md Jd BK Os Ol LMG cz Brz Wb Jrz Kl Jw. BWG Ryc. 10. Liczebność podrostu (szt/ha) głównych gatunków drzew w poszczególnych typach siedliskowych lasu. Objaśnienia skrótów patrz Tab. 1. Fig. 10. Number of trees species (number/ha) of undergrowth by habitats. Explanation of abbrevia tions are included in Tab. 1. Sum a ś re dnie j nalotu i podros tu w s ztuk ach na 1 ha 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 Ś w Md Jd BK Os Ol cz Brz Wb Jrz Kl Jw. Wz Db LMG B MG B WG Ryc. 11. Liczebność nalotu i podrostu (szt/ha) głównych gatunków drzew w poszczególnych typach siedliskowych lasu. Objaśnienia skrótów patrz Tab. 1. Fig. 11. Number of trees species (number/ha) of natural seeding and undergrowth by habitats. Expla nation of abbreviations are included in Tab. 1. 360

Ryc. 12. Frekwencja nalotu bukowego (szt/ha) na poszczególnych punktach pomiarowych. Objaśnienia skrótów patrz Tab. 1. Fig. 12. Frequency of natural seeding of beach (number/ha) in the monitoring plots. Explanation of abbreviations are included in Tab. 1. 361

362 Ryc. 13. Frekwencja podrostu bukowego (szt/ha) na poszczególnych punktach pomiarowych. Objaśnienia skrótów patrz Tab. 1. Fig. 13. Frequency of undergrowth of beach (number/ha) in the monitoring plots. Explanation of abbreviations are included in Tab. 1.

Ryc. 14. Frekwencja nalotu świerkowego (szt/ha) na poszczególnych punktach pomiarowych. Objaśnienia skrótów patrz Tab. 1. Fig. 14. Frequency of natural seeding of spruce (number/ha) in the monitoring plots. Explanation of abbreviations are included in Tab. 1. 363

364 Ryc. 15. Frekwencja podrostu świerkowego (szt/ha) na poszczególnych punktach pomiarowych. Objaśnienia skrótów patrz Tab. 1. Fig. 15. Frequency of undergrowth of spruce (number/ha) in the monitoring plots. Explanation of abbreviations are included in Tab. 1.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI Przede wszystkim należy stwierdzić, że dane pochodzące zarówno z tradycyjnej inwentaryzacji drzewostanów, jak i z sieci punktów pomiarowych rozmieszczonych w regularnej siatce nadają się do interpretacji nie tylko liczbowej, ale również przestrzennej, z wykorzystaniem techniki GIS. Uzyskane w ten sposób wyniki pozwalają na szerszą analizę poszczególnych elementów drzewostanów, szczególnie w odniesieniu do innych parametrów przestrzennych. Przedstawione powyżej wyniki wskazują jednoznacznie, że skład gatunkowy młodego pokolenia lasu na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego ulega zmianie w kierunku zgodnym z potencjalnymi siedliskami. Zakres tych zmian jest zróżnicowany zarówno w ujęciu przestrzennym, jak i ilościowym oraz jakościowym. Niezaprzeczalnie dowodzi to, że prowadzone w poprzednich latach prace z zakresu odnowienia zniszczonych drzewostanów, przebudowy składu gatunkowego, restytucji zagrożonych gatunków drzew i krzewów, jak i inicjowanie i popieranie odnowienia naturalnego przynoszą pozytywne rezultaty, przejawiające się przede wszystkim przybliżaniem składu gatunkowego przyszłych drzewostanów do potencjalnych warunków siedlisk. Z przedstawionych danych można wyciągnąć następujące wnioski: 1. Stan odnowień lasu na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego ulega systematycznym zmianom w kierunku zgodności składu gatunkowego z potencjalnymi siedliskami. 2. Udział świerka w poszczególnych typach siedliskowych lasu jest wystarczający, dotyczy to również boru wysokogórskiego z tym, że w niektórych obszarach strefy górnej granicy lasu udział tego gatunku jest znacznie mniejszy niż w obszarach niżej położonych. 3. Zdecydowanie za dużo świerka występuje na siedlisku boru mieszanego górskiego, a brakuje tam jodły, buka i jaworu. 4. Udział buka na siedlisku lasu mieszanego górskiego jest zadowalający w ujęciu ilościowym, ale niekorzystnie przedstawia się w układzie przestrzennym. Brakuje go w kompleksach leśnych powyżej Karpacza i Szklarskiej Poręby. 5. Udział brzozy, jarzębiny, jaworu i innych gatunków domieszkowych w młodym pokoleniu lasu również znacznie wzrósł w stosunku składu gatunkowego drzewostanów starszych. LITERATURA BARZDAJN W. 1991: Struktura drzewostanów i cechy morfologiczne świerka pospolitego (Picea abies (L.) Karst.) w Karkonoszach. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, Rozprawy Naukowe 212: 1 58. BARZDAJN W. & RAJ A. 2002a: Strategia czynnej ochrony i restytucji gatunków drzewiastych w Karkonoskim Parku Narodowym. Przyroda Sudetów Zachodnich 5: 203 212. BARZDAJN W. & RAJ A. 2002b: Założenia restytucji jodły pospolitej (Abies alba Mill.) w Karkonoskim Parku Narodowym. Przyroda Sudetów Zachodnich 5: 197 202. BORATYŃSKI A., KONCA B. & ZIENTARSKI J. 1987: Sudeckie bory górnoreglowe, Plagiothecio Piceetum hercynicum warunki występowania, struktura, zagrożenie przez zanieczyszczenia środowiska. Arboretum Kórnickie 32: 163 205. DANIELEWICZ W., RAJ A. & ZIENTARSKI J. 2002: Forest ecosytems of the Karkonosze National Park. Agencja Fot. Wydawn. Mazury, Olsztyn. DANIELEWICZ W. & ZIENTARSKI J. 1993: Tendencje dynamiczne górnoreglowych borów świerkowych w Karkonoskim Parku Narodowym. In: TOMASZEWSKI J., SAROSIEK J. & SZYMAŃSKI J. (eds.), Geoekologiczne problemy Karkonoszy, p. 323 328, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław. DANIELEWICZ W. & ZIENTARSKI J. 1995a: Charakterystyka wybranych cech górnoreglowego boru świerkowego z zamierającym drzewostanem świerkowym w świetle badań na stałych 365

powierzchniach w Karkonoskim Parku Narodowym. In: SAROSIEK J. (ed.), Geoekologiczne problemy Karkonoszy, p. 101 106, Wydawnictwo Acarus, Poznań. DANIELEWICZ W. & ZIENTARSKI J. 1995b: Factors of vegetation dynamics in the areas of spruce forest of the upper mountain zone with declining stands of trees in the Karkonosze National Park Bio sphere Reserve. In: BREYMEYER A. (ed.), EURO MAB IV, Mountain zonality facing global change, Conf. Papers 21: 77 86. MATUSZKIEWCZ W. & MATUSZKIEWICZ A. 1975: Mapa zbiorowisk roślinnych Karkonoskiego Parku Narodowego. Ochrona Przyrody 40: 45 112. MODRZYŃSKI J. 1993: Środowiskowe przystosowanie świerka w Karkonoszach. In: TOMASZEWSKI J., SAROSIEK J. & SZYMAŃSKI J. (eds.), Geoekologiczne problemy Karkonoszy, p. 335 341, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław. Plan ochrony Karkonoskiego Parku Narodowego. Plan ochrony ekosystemów leśnych. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, Brzeg, 2002, ms. (Depon. in: Karkonoski Park Narodowy, Jelenia Góra, PL). RAJ A. 1992: Obumieranie lasów w Karkonoskim Parku Narodowym. Parki Narodowe 3: 5 6. RAJ A. 1995: Niektóre problemy ochrony ekosystemów leśnych Karkonoskiego Parku Narodowego. In: SAROSIEK J. (ed.), Geoekologiczne problemy Karkonoszy, p. 95 100, Wydawnictwo Acarus, Poznań. RAJ A. & ZIENTARSKI J. 1999: Ochrona ekosystemów leśnych w Karkonoskim Parku Narodowym. Parki Narodowe 1: 4 7. 366