jakości wody do spożycia pod względem parametrów: ołów, miedź i nikiel Rekomendacja Federalnej Agencji Środowiska po konsultacji z Komisją ds. Wody do Spożycia przy Federalnym Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej 1. Wstęp 1.1 Czynniki Stężenia metali: ołowiu, miedzi i niklu w próbach wody przeznaczonej do spożycia pobranych z kranu konsumenta oznaczane są z uwzględnieniem następujących czynników: Materiały, z których wykonano instalację wodociągową Projekt instalacji wodociągowej, w szczególności instalacji wewnętrznej Warunki działania (czas przepływu i stagnacji, zachowania konsumentów) Wiek instalacji wody do spożycia Fizykochemiczne cechy wody do spożycia. Ze względu na różnorodność i nakładanie się wpływu wyżej wymienionych czynników wyniki analiz prób pobranych z kranu konsumenta mogą różnić się o całe rzędy wielkości nie tylko w różnych miejscach, ale również w czasie. Dlatego też oceniając wyniki należy wziąć pod uwagę warunki miejscowe w punkcie pobrania próby oraz warunki próbobrania. 1.2 Dyrektywa 98/82/WE w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dyrektywa UE w sprawie Wody do Spożycia) Dyrektywa 98/82/WE w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dyrektywa UE w sprawie Wody do Spożycia) uwzględnia okoliczności opisane powyżej odnosząc wartości parametryczne dla ołowiu, miedzi i niklu w zgodzie z ich toksykologicznym uzasadnieniem do próby otrzymanej odpowiednią metodą pobierania próbek z kranu oraz pobranej w taki sposób, by była reprezentatywna dla średniej tygodniowej spożywanej przez konsumentów. W tym kontekście, Dyrektywa przewiduje, że metody pobierania próbek i monitorowania muszą być stosowane w sposób zharmonizowany, który ma zostać opracowany zgodnie z art. 7 ust. 4. Dyrektywa wymaga również, by Państwa Członkowskie uwzględniały występowanie poziomów szczytowych, które mogą powodować szkodliwe skutki dla zdrowia ludzkiego (Załącznik I, Część B, Uwaga 3, Dyrektywa UE ws. Wody do Spożycia). Według Dyrektywy wartości parametryczne mają być osiągane w punktach czerpalnych w terenie lub w zabudowaniach i obiektach, z zaworów używanych zwykle do pobierania wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Artykuł 6, ust. 1a, Dyrektywa UE ws. Wody do Spożycia). W ogromnej większości przypadków, na użytek monitoringu będą to krany w instalacji domowej (kran konsumenta). Dyrektywa zwalnia Państwa Członkowskie z odpowiedzialności za zmiany jakości wody w instalacji domowej, za wyjątkiem przypadków, gdzie woda dostarczana jest ogółowi społeczeństwa. Jednak pozostają one odpowiedzialne za zapewnienie podjęcia stosownych środków zaradczych w przypadku, gdy istnieje ryzyko niezgodności wody w kranie konsumenta z wartościami parametrycznymi. Tłumaczenie z nieoficjalnej wersji dokumentu w języku angielskim; obowiązującą wersją niniejszego dokumentu jest wersja niemieckojęzyczna przyp. tłum.
Jako, że Dyrektywa ws. Wody do Spożycia zakłada podział odpowiedzialności pomiędzy dostawców wody, właścicieli nieruchomości oraz konsumentów, dopuszcza wydawanie stosownych rekomendacji lub instrukcji dla wszystkich zainteresowanych stron (Artykuł 6, ust. 3, Dyrektywa UE ws. Wody do Spożycia). 1.3 Rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Trinkwasserverordnung TrinkwV 2001) Odniesienie wartości parametrycznych dla ołowiu, miedzi i niklu do średniej tygodniowej wartości spożywanej przez konsumentów, zgodnie z zapisem Dyrektywy ws. wody do spożycia, zostało uwzględnione również w Rozporządzeniu ws. wody do spożycia (Załącznik 2, Część II, TrinkwV 2001). Urząd ds. zdrowia ma obowiązek monitorować instalacje zaopatrzenia w wodę w rozumieniu Artykułu 3 p. 2(c) TrinkwV 2001 (instalacje wewnętrzne), jeżeli są one wykorzystywane do publicznego zaopatrzenia w wodę (Artykuł 18(1), drugie zdanie TrinkwV 2001). W tym celu Urząd musi stworzyć program monitoringu na podstawie właściwych prób pobieranych losowo (Artykuł 19 (7) TrinkwV 2001). Jeżeli do urzędu ds. zdrowia napłyną skargi w sprawie innej instalacji zaopatrzenia w wodę, może uwzględnić taką instalację w monitoringu (Artykuł 18 (1), drugie zdanie TrinkwV 2001). Jeżeli w ramach monitoringu stwierdzi się, że przyczyną skarg jest instalacja wewnętrzna, urząd informuje o tym konsumentów i doradza wszystkim zainteresowanym stronom na temat możliwych działań naprawczych nakazując ich wykonanie, jeżeli jest to konieczne (Artykuł 20 (3) TrinkwV 2001). Aby spełnić te wymogi, urząd ds. zdrowia stosować musi odpowiednie metody pobierania prób i oceniać wyniki badań z uwzględnieniem warunków pobierania prób. 1.4 Krótki opis czynności próbobrania przeprowadzanych lub nakazywanych przez urząd ds. zdrowia Dyrektywa WE ws. wody do spożycia oraz Rozporządzenie ws. wody do spożycia z 2001 r. umożliwiają urzędowi ds. zdrowia pobranie lub nakazanie pobrania prób wody do badania parametrów: ołowiu, miedzi i niklu w następujących sytuacjach: 1. obowiązkowy monitoring stężeń ołowiu, miedzi i niklu w strefach zaopatrzenia, 2. obowiązkowy monitoring instalacji wewnętrznych, z których czerpana jest woda do celów publicznych (Artykuł 18 (1), zdanie pierwsze oraz Artykuł 19 (7) TrinkwV 2001), 3. po otrzymaniu skarg na instalacje zaopatrzenia w wodę (Artykuł 18 (1), zdanie 2 oraz w rozumieniu Artykułu 16 (3) TrinkwV 2001), 4. określanie obecności rur ołowianych w sieci dystrybucyjnej dostawcy wody oraz, w szczególności, ołowianych rur doprowadzających (Artykuł 6 TrinkwV 2001), 5. monitoring nowych instalacji (Artykuł 17 (1) TrinkwV 2001). 2 Rekomendowane metody pobierania prób Stosuje się następujące metody pobierania prób (patrz załącznik): 2.1 Próba losowa (próba L) W budynku wybranym według kryteriów losowych w strefie zaopatrzenia pobiera się próbę objętości 1 litra z kranu konsumenta o losowej porze dnia, bez spuszczania wody. Może być to budynek, z którego instalacji wewnętrznej woda udostępniana jest publicznie.
Uzasadnienie Wyniki pomiaru stężenia ołowiu, miedzi i niklu w próbach losowych są częścią monitoringu audytowego służącego wypełnieniu obowiązków nakładanych przez Artykuł 7 Dyrektywy ws. wody do spożycia WE. 2.2 Pobieranie prób po spuszczaniu i odstaniu wody (próbobranie etapowe) Z często używanego kranu spuszcza się wodę do momentu, kiedy osiągnie ona jakość wody dostarczanej przez dostawcę (np. osiągnie stałą temperaturę). Próba objętości 1 litra pobrana z bieżącej wody (próba S-0) jest reprezentatywna dla jakości wody dostarczanej przez dostawcę. Po zakończeniu spuszczania wody, kran jest zamykany na okres t (czas stagnacji w godzinach) 4 godzin, ale nie mniej niż 2 godzin. Należy zapewnić, aby w tym czasie nie pobierano wody z tego kranu. Nie ma to wpływu na konsumpcję w innych częściach budynku. Po okresie stagnacji pobiera się jedna po drugiej dwie dalsze próby objętości 1 litra każda, bez uprzedniego spuszczania wody (próby S-1 i S-2). Stężenie w próbie S-1 odzwierciedla wpływ instalacji wewnętrznej łącznie z kranem (co jest istotne, na przykład w przypadku niklu i ołowiu), natomiast próba S-2 pokazuje tylko wpływ innych elementów instalacji wewnętrznej. Stężenia ołowiu, miedzi i niklu oznaczane są we wszystkich trzech próbach. Jeżeli okres stagnacji jest krótszy niż 4 godziny, ale nie krótszy niż 2 godziny, zmierzone stężenie ekstrapoluje się na stężenie po czterech godzinach przez mnożenie przez współczynnik 4/t (zmierzone stężenie * 4/t = stężenie znormalizowane). Stężenie znormalizowane porównywane jest z wartością parametryczną i wykorzystywane do stwierdzenia, czy została ona przekroczona. Jeżeli znormalizowane stężenie przekracza wartość parametryczną, pobierana jest próba po okresie stagnacji trwającym dokładnie 4 godziny; wyniki badania tej próby wykorzystywane są jako podstawa oceny i decyzji urzędu ds. zdrowia podejmowanych na mocy Artykułu 20 (3) TrinkwV 2001. Uzasadnienie Zmienny okres stagnacji trwający od 2 do 4 godzin wybrany został ze względów praktycznych. Określenie, że okres stagnacji trwać musi na przykład dokładnie 4 godziny znacznie zmniejszyłoby elastyczność organizacyjną i utrudniłoby inspektorowi pobranie większej liczby prób w ciągu dnia. Założenie liniowego zwiększania się stężeń wraz z upływem czasu prowadzi do przeszacowania wyników uzyskanych przy krótszych okresach stagnacji w porównaniu z próbami pobranymi po 4 godzinach. Jednak w większości przypadków nie będzie to miało znaczącego wpływu na ocenę. Jeżeli jednak wyliczone stężenie po 4 godzinach przekroczy wartość parametryczną, należy pobrać kolejną próbę po dokładnie 4 godzinach stagnacji w celu walidacji. Odnosi się to wyłącznie do próby S-2. 3 Rekomendacje dotyczące wyboru metody próbobrania i oceny wyników Stężenie w próbie reprezentatywnej dla tygodniowej średniej wartości spożywanej przez konsumenta przy danej jakości wody i typie materiału zależy od czasu, w trakcie którego woda przebywa w systemie dystrybucji. Okresem referencyjnym jest czterogodzinny okres stagnacji. Jeżeli po dokładnie 4 godzinach stagnacji stężenie w próbie nie
przekroczy danej wartości parametrycznej mało prawdopodobne jest, że przekroczy ono średnią wartość tygodniową. Jeżeli wartość parametryczna zostanie przekroczona, urząd ds. zdrowia musi przeprowadzić inspekcję na miejscu w celu oceny instalacji wewnętrznej oraz rur doprowadzających i tam, gdzie to konieczne wydać zalecenia zgodne z Artykułem 20 (3) TrinkwV 2001. 3.1 Dochodzenia mające na celu oznaczenie stężeń ołowiu, miedzi i niklu w strefie zaopatrzenia na podstawie Artykułu 7 (4) Dyrektywy ws. wody do spożycia Przy prowadzeniu tych dochodzeń ( monitoring audytowy ) zaleca się stosowanie procedury pobierania prób losowych zgodnie z opisem w punkcie 2.1 powyżej. Wyników badań prób losowych nie można wykorzystać do ustalenia, czy wartości parametryczne, zdefiniowane jako średnie wartości tygodniowe, zostały przekroczone w przypadku konkretnych instalacji lub konsumentów. W zasadzie można wykorzystać je wyłącznie jako wskazówkę, czy istnieje ryzyko przekroczenia wartości parametrycznych w danej strefie zaopatrzenia. Jeżeli stwierdzi się, że wartości parametryczne zostały przekroczone, przyczyny muszą zostać ustalone w ramach dochodzenia według procedury podanej w 2.2 powyżej. Wytyczne w sprawie oceny wyników badania prób etapowych patrz rozdział 3.3. 3.2 Obowiązkowy monitoring instalacji wewnętrznych służących do publicznego zaopatrzenia w wodę Do celu monitorowania instalacji wewnętrznych służących do publicznego zaopatrzenia w wodę zaleca się stosowanie próbobrania losowego wg 2.1 lub próbobrania etapowego wg 2.2. Wybór typu próbobrania zależy od sposobu wykorzystania budynku oraz danej grupy konsumentów. Jest on określony w ramowych programach monitoringu poszczególnych krajów związkowych. Patrz 3.1 oraz 3.3. 3.3 Monitorowanie w przypadku podejrzenia lub stwierdzenia przekroczenia wartości parametrycznych dla ołowiu, miedzi i niklu Do celów ustalenia przyczyn, określenia działań, które mają być podjęte oraz poinformowania konsumentów zaleca się zastosowanie metody próbobrania etapowego, zgodnie z 2.2. Przykłady oceny 1. Jeżeli znormalizowane stężenia (patrz rozdział 2.2) wymienionych trzech parametrów nie przekraczają odpowiednich wartości parametrycznych w żadnej z prób S-1 i S-2, nie wymagane jest podejmowanie dalszych działań. 2. Jeżeli stwierdzone zostanie przekroczenie odpowiednich wartości parametrycznych w pierwszej próbie pobranej po stagnacji (S-1), ale nie w drugiej (S-2), ani w próbie referencyjnej po spuszczeniu wody (S-0), należy doradzić konsumentowi, aby spuszczał jeden litr wody przed pobraniem jej do konsumpcji lub higieny osobistej (drugie zalecenie ma związek z przekroczeniem wartości
parametrycznej dla niklu). Zwraca się uwagę na szczególną sytuację występowania alergii na nikiel. Dodatkowe działania zaradcze nie są konieczne. Należy spodziewać się, że sytuacja taka występować będzie stosunkowo często dla parametrów ołów i nikiel. Ale zawory i wodomierze wykonane ze stopów miedzi mogą również prowadzić do zwiększenia stężenia ołowiu. Przekroczenie wartości parametrycznej dla niklu jest szczególnie prawdopodobne tam, gdzie zainstalowane są elementy niklowane lub armatura chromowana posiadająca powierzchnie kontaktujące się z wodą, gdzie warstwa niklu nie pokryta jest warstwą chromu. 3. Jeżeli w drugiej próbie po stagnacji (S-2) stwierdzone zostanie przekroczenie wartości parametrycznych, wymagana jest ocena kompleksowa. W ocenie tej należy wziąć pod uwagę projekt instalacji (konfiguracja i typy materiałów). Może wystąpić konieczność zastosowania technicznych środków zaradczych, np. montażu rury doprowadzającej o średnicy odpowiadającej poziomowi spożycia wody lub wymiany elementów niklowanych. Przyczyna nieprawidłowości może również leżeć po stronie dostawcy wody, np. ołowiana rura doprowadzająca. W przypadku przekroczenia wartości parametrycznej dla ołowiu zaleca się ustalenie przyczyn zgodnie z rozdziałem 3.4. W każdym przypadku należy ustalić, czy możliwe jest obniżenie stężenia omawianych związków poniżej wartości parametrycznych przez zmianę zachowań konsumenta (spuszczanie wody przed jej użyciem). Jeżeli znormalizowane stężenie w drugiej próbie po stagnacji (S-2) przekracza odpowiednią wartość parametryczną dwukrotnie, nie będzie możliwe osiągnięcie odpowiedniej jakości wody z wystarczającą pewnością przez samą zmianę zachowań konsumenta. W takich przypadkach należy rozważyć zastosowanie dodatkowych środków technicznych. 4. Jeżeli stwierdzone zostanie przekroczenie wartości parametrycznej w próbie pobranej po spuszczeniu wody (S-0), przyczyna może leżeć po stronie dostawcy wody, np. ołowiana rura doprowadzająca. W przypadku przekroczenia wartości parametrycznej dla ołowiu zaleca się ustalenie przyczyn zgodnie z rozdziałem 3.4. 3.4 Ustalanie obecności rur ołowianych w wodociągu danego dostawcy, w szczególności rur doprowadzających W celu ustalenia obecności rur ołowianych w wodociągu danego dostawcy zaleca się pobranie prób metodą etapową przy wodomierzu, zgodnie z punktem 2.2. Oceniając wyniki należy wziąć pod uwagę fakt, że na jakość wody wpływać mogą elementy instalacji wewnętrznej położone za rurą doprowadzającą. Postępowanie przebiegać powinno zgodnie z zaleceniami Federalnej Agencji Środowiska p.t. Zur Problematik der Bleileitungen in der Trinkwasserversorgung (Problem rur ołowianych w systemach zaopatrzenia w wodę do spożycia) (Bundesgesundheitsbl Gesundheitsforsch Gesundheitsschutz 46 (2003) 9:825-826). 3.5 Monitoring nowych instalacji
Jeżeli możliwe jest wykazanie, że podczas zakładania nowej instalacji przestrzegano wymogów DIN 50930 Część 6 oraz DIN 50931, nie uważa się za konieczne przestrzeganie wartości parametrycznych dla ołowiu, miedzi i niklu w ramach monitoringu. Standardy dla nowych instalacji są bardziej rygorystyczne, niż dla instalacji istniejących, ponieważ Artykuł 10 Dyrektywy ws. wody do spożycia wymaga, aby Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki niezbędne do zapewnienia, że żadne materiały dla nowych instalacji wykorzystywanych w dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi lub zanieczyszczenia związane z takimi materiałami nie zmniejszają, ani bezpośrednio ani pośrednio, ochrony zdrowia ludzkiego przewidzianej w tej Dyrektywie. Rozporządzenie ws. wody do spożycia z 2001 r. uwzględnia ten przepis wymagając w Artykule 17 (1) przestrzegania powszechnie uznanych standardów technicznych. W przypadku nowych instalacji wymaga się, aby oznaczone stężenia ołowiu, miedzi i niklu nie przekraczały wartości parametrycznych w żadnej z prób; dotyczy to wszystkich przypadków, również prób pobranych po czterogodzinnym okresie stagnacji wody. Ograniczenia użytkowania opisane w DIN 50930 Część 6 zostały ustalone na tej podstawie.
Załącznik Procedury próbobrania Pobieranie próby losowej (próba L) W budynku wybranym według kryteriów losowych w strefie zaopatrzenia pobiera się próbę objętości 1 litra z kranu konsumenta o losowej porze dnia, bez spuszczania wody. Może być to budynek, z którego instalacji wewnętrznej woda udostępniana jest publicznie. Pobieranie prób po spuszczaniu i odstaniu wody (próbobranie etapowe) Z często używanego kranu spuszcza się wodę do momentu, kiedy osiągnie ona jakość wody dostarczanej przez dostawcę (np. osiągnie stałą temperaturę). Próba objętości 1 litra pobrana z bieżącej wody (próba S-0) jest reprezentatywna dla jakości wody dostarczanej przez dostawcę. Po zakończeniu spuszczania wody, kran jest zamykany na okres t (czas stagnacji w godzinach) 4 godzin, ale nie mniej niż 2 godzin. Należy zapewnić, aby w tym czasie nie pobierano wody z tego kranu. Nie ma to wpływu na konsumpcję w innych częściach budynku. Po okresie stagnacji pobiera się jedna po drugiej dwie dalsze próby objętości 1 litra każda, bez uprzedniego spuszczania wody (próby S-1 i S-2). Stężenie w próbie S-1 odzwierciedla wpływ instalacji wewnętrznej łącznie z kranem (co jest istotne, na przykład w przypadku niklu i ołowiu), natomiast próba S-2 pokazuje tylko wpływ innych elementów instalacji wewnętrznej.