Efekty redystrybucyjne programu Rodzina 500 +

Efekty redystrybucyjne programu Rodzina 500 + Piotr Ćwiakowski Ministerstwo Finansów ul. Świętokrzyska 12 00-916 Warszawa tel.: +48 22 694 52 32 fax :+48 22 694 36 30 www.mf.gov.pl

2 Plan wystąpienia Metodologia Wprowadzenie do mikrosymulacji Model mikrosymulacyjny Ministerstwa Finansów MF-MICROMOD Badanie Budżetów Gospodarstw Domowych Program 500+ Założenia programu Ocena Skutków Regulacji Analiza ekonomiczna Redystrybucja przeciętne transfery do gospodarstw Wpływ na ubóstwo Wpływ na nierówności

3 Wprowadzenie do mikrosymulacji

4 Mikrosymulacje - Idea Próbując przewidzieć skutki zmian w gospodarce (socjo-demograficznych, ekonomicznych, polityki państwa) możemy skupić się na: agregatach gospodarczych (makrosymulacje) grupach społecznych (mezosymulacje) jednostkach - osobach, gospodarstwach domowych, firmach (mikrosymulacje) Atutem modeli mikrosymulacyjnych jest ich dokładność zamiast skupiać się na agregatach lub wartościach przeciętnych, szacowany jest rozkład efektów badanych przemian. Wartości przeciętne lub agregaty można następnie otrzymać dokonując nieskomplikowanych operacji arytmetycznych. W praktyce mikrosymulacje używa się do projektowania lub ewaluacji inicjatyw legislacyjnych, najczęściej w zakresie polityki społecznej, rodzinnej, podatkowoskładkowej lub emerytalnej.

5 Mikrosymulacje Idea (2) Zadaniem modeli mikrosymulacyjnych w pierwszej kolejności jest dostarczać decydentom odpowiedzi na następujące pytania: Ile reforma będzie kosztowała/jakie da wpływy do budżetu? (skutek fiskalny) Kto w społeczeństwie na tym zyska, kto straci? (skutek redystrybucyjny) Czy reforma osiąga założone cele? Cele te osiąga się przez symulowanie scenariuszy kontrfaktycznych. Modelowanie mikrosymulacyjne umożliwia policzenie kilku wariantów reformy gospodarczej, w szczególności scenariusza podstawowego czyli tzw. baseline. Skutkiem reformy jest efekt netto pomiędzy danym scenariuszem symulacji a scenariuszem baseline. W efekcie otrzymujemy szacunek skutków przy założeniu ceteris paribus (pozostałe czynniki niezmienione). W zależności od klasy modelu założenie ceteris paribus jest mniej lub bardziej rozluźnione. Należy pamiętać, że mikrosymulacje służą bardziej analizie scenariuszy (nowcasting) niż prognozowaniu (forecasting). Pozwalają dokonać najlepszego wyboru według stanu wiedzy na dzień dzisiejszy.

6 Model Mikrosymulacyjny Ministerstwa Finansów MF-MICROMOD

Czy uwzględniane są zmiany zachowań? 7 Klasyfikacja modeli mikrosymulacyjnych Zmiany behawioralne Dynamiczne starzenie populacji Modele arytmetyczne Statyczne starzenie populacji Czy jest uwzględniany upływ czasu?

Czy uwzględniane są zmiany zachowań? 8 Klasyfikacja modeli mikrosymulacyjnych Zmiany behawioralne Dynamiczne starzenie populacji MF- MICROMOD Modele arytmetyczne Statyczne starzenie populacji Czy jest uwzględniany upływ czasu?

9 Charakterystyka MF-MICROMOD Model Mikrosymulacyjny Ministerstwa Finansów MF-MICROMOD: jest modelem statycznym (jednookresowy, porównuje stan równowagi w dwóch punktach w czasie - przed i po zmianach tzw. the-day-after) jest modelem równowagi cząstkowej (uwzględnia jedynie zmiany dla gospodarstw domowych i budżetu państwa) wykorzystuje dane z ankiety Badanie Budżetów Gospodarstw Domowych umożliwia liczenie skutków zmian w: systemie podatkowo składkowym (ZUS, NFZ, PIT) systemie świadczeń rodzinnych systemie pomocy społecznej podatku VAT (w zakresie konsumpcji gospodarstw domowych) umożliwia analizę reform w zakresie fiskalnym (wpływ na dochody i wydatki sektora finansów publicznych) redystrybucyjnym (wpływ na gospodarstwa domowe)

10 Schemat budowy modelu

11 Badanie Budżetów Gospodarstw Domowych

12 Baza danych - opis Baza (oparta na BBGD) zawiera następujące typy danych: dane dotyczące społecznych, demograficznych i ekonomicznych charakterystyk gospodarstw domowych dane dotyczące charakterystyk osób będących członkami gospodarstw domowych o pozwalają na utworzenie rodzin podatkowych i zasiłkowych, policzenie dochodów i wydatków per capita dane dotyczące rozchodów gospodarstw domowych o pozwalają na symulację zmian stopy i struktury konsumpcji pod wpływem zmian w systemie podatkowo-świadczeniowym dane dotyczące dochodów rozporządzalnych członków gospodarstw domowych o pozwalają na symulację finansowych skutków zmian w systemie podatkowoświadczeniowym

13 Baza danych źródła niepewności dla symulacji Problem: niepełna zgodność ze strukturą demograficzną Konsekwencja: nadreprezentacja rodzin wielodzietnych i dzieci w bazie danych Rozwiązanie: rekalibracja wag Problem: niedoreprezentowanie osób najbogatszych Konsekwencja: brak precyzyjnych oszacowań skutków dla osób najbogatszych Rozwiązanie: rekalibracja wag Problem: brak informacji o typie kontraktu Konsekwencja: brak precyzyjnych oszacowań dla rzadszych typów umów Rozwiązanie: konieczność przyjęcia dla części obserwacji założeń Problem: ankietowy charakter danych Konsekwencja: problem non-response rate (baza jest losowa na etapie doboru respondentów ale na etapie samego badania występuje selekcja do próby) Problem: dane dla gospodarstwa jedynie z miesiąca badania Konsekwencja: w przypadku dochodów nieregularnych niepełna informacja Rozwiązanie: konieczność przyjęcia dla części obserwacji założeń

14 Program 500+ Założenia

15 Założenia programu 500+ (istotne dla symulacji) Definicja dziecka: osoba poniżej 18 r. ż., będąca dzieckiem własnym, małżonka, osobą przysposobioną, lub dziecko znajdujące się pod opieką prawną Definicja rodziny: małżonkowie, rodzice dzieci, opiekunowie faktyczni dziecka oraz zamieszkujące wspólnie z tymi osobami, pozostające na ich utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia, a także dzieci, które ukończyły 25. rok życia, legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności Zasady wypłacania: na każde drugie i kolejne dziecko przysługuje 500 zł miesięcznie na pierwsze dziecko próg dochodowy (800 zł/1200 zł dla dzieci niepełnosprawnych) Świadczenia 500+ nie uwzględnia się przy: liczeniu progu dochodowego do świadczeń rodzinnych liczeniu progu dochodowego do pomocy społecznej Cele programu 500+ Wsparcie ekonomiczne rodzin (zwłaszcza wielodzietnych) Zachęcenie do posiadania dzieci (wzrost dzietności)

[mln zł] 16 Ocena skutków regulacji co wiemy? 25 000 Prognozowane wydatki na Program 500+ 20 000 15 000 10 000 5 000-2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 skutek fiskalny 17 055 22 567 22 524 22 492 22 548 22 575 22 567 22 506 22 384 22 183 21 876 Szacunkowa liczba rodzin: 2,7 mln beneficjentów Szacunkowa liczba dzieci w rodzinach otrzymujących 500 zł: 6,8 mln Szacunkowa liczba dzieci na które przysługuje 500 zł: 3,7 mln Szacunkowy wzrost liczby urodzeń względem scenariusza bazowego: 289 tys. w latach 2016-2026

17 Analiza ekonomiczna programu 500+

18 Redystrybucja dochodów

19 Efekty redystrybucyjne (1)

26 Transfery z tytułu programu 500+ (rozkłady brzegowe) Typ biologiczny Transfer [w mln zł] osoby samotne 0 Decyle dochodowe Transfery [w mln zł] niepełna+1 113 niepełna+2 272 niepełna+3 164 dwoje dorosłych 10 pełna+1 2 317 pełna+2 7 631 pełna+3 6 554 2+ dorosłych 0 1 emeryt/rencista 0 emerytów/rencistów 0 1 3 322 2 3 208 3 2 886 4 2 119 5 1 283 6 902 7 902 8 856 9 718 10 865

27 Wpływ na ubóstwo ekonomiczne

28 Wpływ na ubóstwo Podstawowym kryterium kwalifikacji osoby/gospodarstwa domowego jako ubogiego jest próg (granica) ubóstwa. Jeśli wydatki/dochody (w zależności od przyjętej metodologii) osoby lub gospodarstwa są mniejsze od wyznaczonego progu, zaliczamy ta jednostkę do ubogich, a łączny udział ubogich osób w ogóle populacji nazywamy stopa ubóstwa. Miar ubóstwa jest bardzo dużo. W niniejszym badaniu wykorzystano progi ubóstwa w oparciu o: ustalone wartości koszyków przyjętych za pozwalające na realizację minimum potrzeb (np. minimum egzystencji)- ubóstwo skrajne ustalony ustawowo próg ubóstwa (np. próg dochodowy z pomocy społecznej) - ubóstwo ustawowe ustalony relatywnie poziom ubóstwa, jako 50% przeciętnych wydatków gospodarstw domowych w Polsce - ubóstwo relatywne

29 Wpływ na ubóstwo (2) Założenia symulacji: indykator zamożności wydatki gospodarstw domowych na towary i usług i konsumpcyjne per capita w gospodarstwie domowym rozkład wydatków i dochodów w BBGD nie jest jednakowy biedne pod względem dochodów gospodarstwa domowe mają koszyki konsumpcyjne zbliżone do tych z środka rozkładu, wydatki wydają się lepszym indykatorem dochodu permanentnego oraz sytuacji materialnej a więc warunków życia. brak zmian progów w ustawie o pomocy społecznej w 2018 r. 100% przełożenie transferów z 500+ na konsumpcję obliczenia wykonywane w warunkach roku 2014 r. brak nowszych danych (za 2015 r. będą dostępne dopiero w czerwcu 2016 r.) brak wiarygodnych prognoz lub założeń co do zmian w struktury socjoekonomicznej społeczeństwa Polskiego w latach 2014-2016 wniosek: symulacja Programu 500+ w otoczeniu ekonomicznym i prawnym roku 2014 (scenariusz symulacji, scenariusz kontrfaktyczny)

30 Założenia symulacji Zasięg ubóstwa w Polsce w latach 2005-2014 ubóstwo relatywne ubóstwo ustawowe ubóstwo skrajne 18,1 17,7 17,3 17,6 17,3 17,4 18,1 16,9 16,3 16,2 16,2 12,3 15,1 14,6 10,6 12,8 12,2 7,8 6,6 8,3 7,4 5,6 5,7 5,8 6,8 7,2 6,6 6,8 7,4 7,4 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 MF-MICROMOD GUS stopa ubóstwa skrajnego 7,32% 7,40% stopa ubóstwa ustawowego 12,53% 12,20% stopa ubóstwa relatywnego 18,23% 16,20%

31 Wpływ na ubóstwo Zasięg ubóstwa w Polsce a Program 500+ ubóstwo relatywne ubóstwo ustawowe ubóstwo skrajne 18,1 17,7 17,3 17,6 17,3 17,4 16,9 18,1 16,3 16,2 12,3 15,1 14,6 7,8 6,6 12,8 10,6 8,3 7,4 6,8 7,2 6,6 6,8 7,4 5,6 5,7 5,8 6,24 6,15 3,74 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2014 2014 z 500+ Redukcja w pp. Redukcja w % stopa ubóstwa skrajnego 7,32% 3,62% 3,70% 50,55% stopa ubóstwa ustawowego 12,53% 6,21% 6,32% 50,44% stopa ubóstwa relatywnego 18,23% 11,21% 7,02% 38,51%

32 Wpływ na nierówności dochodowe

33 Nierówności - wprowadzenie W rozumieniu powszechnym nierówność oznacza odchylenie od przyjętej idei równości społecznej. Wśród wielu koncepcji równości można wymienić: Stu procentową równość Wyrównywanie dochodu w cyklu życia Wyrównywanie podziału dochodów Pierwsza definiowana jest jako próba zagwarantowania każdej osobie jednakowego dochodu. Druga koncentruje się na zapewnieniu każdemu obywatelowi takich samych szans w przyszłości. Zaś ostatnia kładzie nacisk na zwiększenie udziału najuboższych w podziale dochodu narodowego tu i teraz. W niniejszej analizie, trzecia z przedstawionych koncepcji posłuży jako wyznacznik równości w społeczeństwie.

34 Miary nierówności Najbardziej powszechna miara służąca do obrazowania nierówności jest współczynnik Giniego. Przyjmuje on wartości z przedziału [0;1]. Im wyższa wartość współczynnika, tym większa nierówność w dochodach. Wartość zerowa współczynnika wskazuje na pełna równomierność rozkładu dochodów. Gdzie: G y wartość współczynnik GINI y i dochód i-tego gospodarstwa domowego (dochody uporządkowane od najniższego do najwyższego y przeciętny dochód gospodarstw domowych n liczba gospodarstw domowych

35 Wpływ na nierówności

36 Wpływ na nierówności Szacunki redukcji wartości współczynnika GINI w podziale na województwa.* * Wyniki przybliżone, mogą wahać się w zależności od przyjętej metodologii obliczeń.

37 Wpływ na nierówności Szacunki redukcji wartości współczynnika GINI w podziale na województwa.* * Wyniki przybliżone, mogą wahać się w zależności od przyjętej metodologii obliczeń.

38 Podsumowanie Program 500+ Mikrosymulacje: Jedyne obecnie narzędzie umożliwiające analizę ex ante skutków redystrybucyjnych reform społecznych Obecnie istnieją dla Polski następujące modele podatkowo-zasiłkowe: MF-MICROMOD (Model Ministerstwa Finansów) SIMPL (Model fundacji CenEA) EUROMOD (University of Essex) Program 500+ Łączy cechy świadczenia uniwersalnego i progresywnego Jest skutecznym narzędziem w walce z ubóstwem Zmniejsza nierówności dochodowe Pytania na przyszłość: Jak program 500+ wpłynie na wzrost liczby urodzeń? Jak zmieni się koszyk konsumpcyjny gospodarstw beneficjentów? Jaki będzie ostateczny skutek fiskalny? Na ile dane z Narodowego Spisu Powszechnego pokrywają się z rzeczywistością? Jaki będzie non take-up ratio?

39 Dziękuję za uwagę!