BADANIA PUNKTOWE POZIOMU SKAŻENIA GLEB NA TERENIE POWIATU DZIERŻONIOWSKIEGO

BADANIA PUNKTOWE POZIOMU SKAŻENIA GLEB NA TERENIE POWIATU DZIERŻONIOWSKIEGO KOREFERAT (OPINIA) Zleceniodawca: Powiat Dzierżoniowski Rynek 27 58-200 Dzierżoniów Autor koreferatu: dr inż. Beata Meinhardt Wrocław, kwiecień 2011 roku

Zadanie pt: Badania punktowe poziomu skażenia gleb na terenie powiatu dzierżoniowskiego zostało wykonane przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą we Wrocławiu na podstawie Umowy nr 1/10 z dnia 11.10.2010 r., zawartej pomiędzy Powiatem Dzierżoniowskim a Okręgową Stacją Chemiczno-Rolniczą we Wrocławiu. Powiat dzierżoniowski położony jest w południowo zachodniej Polsce, na Dolnym Śląsku i graniczy z powiatami: wrocławskim, świdnickim, wałbrzyskim, kłodzkim, ząbkowickim oraz strzelińskim. Powiat w znacznej swojej części leży na Przedgórzu Sudeckim, w związku z tym cechuje się on zróżnicowaną rzeźbą terenu, przechodzącą z równinnej (Kotlina Dzierżoniowska) poprzez wyżynną (Wzgórza Krzyżowe, Gilowskie, Bielawskie i Łagiewnickie), w górską (północno-wschodnie stoki Gór Sowich i część Masywu Ślęży z górą Radunią). Najwyższym szczytem w regionie jest Wielka Sowa znajdująca się 1.015 m n.p.m. Główną rzeką przepływającą przez powiat jest Piława. Powiat zajmuje powierzchnię 478,51 km 2 i należy do obszarów gęsto zaludnionych. Charakteryzuje się wysokim stopniem wyposażenia ludności w infrastrukturę komunalną. Powiat posiada bogate tradycje przemysłu włókienniczego, elektronicznego i kamieniarskiego. Dużą rolę odgrywa także rolnictwo, które dominuje w północnej części powiatu. Wśród głównych upraw należy wymienić uprawę pszenicy, buraka cukrowego i rzepaku. Powiat dzierżoniowski tworzą: Gminy miejskie: Bielawa, Dzierżoniów, Pieszyce i Piława Górna, Gminy: Dzierżoniów i Łagiewniki, Gminy miejsko-wiejskie: Niemcza. Celem zadania pt: Badania punktowe poziomu skażenia gleb na terenie powiatu dzierżoniowskiego było ustalenie tła zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi i innymi wybranymi wskaźnikami (S-SO 4, B(a)P) w wybranych obrębach, położonych na terenie gmin powiatu. Badania wykonane zostały na gruntach rolnych nie objętych wpływem zanieczyszczeń w zakresie podstawowym i rozszerzonym oraz na gruntach rolnych, położonych na obszarach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami w zakresie wynikającym z charakteru emisji na tych obszarach. Wyniki badań stanowiły podstawę do wykonania opracowania, przedstawiającego stan zanieczyszczenia gleb na terenie powiatu, wskazania obszarów, gdzie zostały przekroczone obowiązujące standardy jakości gleby i standardy jakości ziemi oraz podjęcia ewentualnych działań naprawczych. Badania gleb prowadzone w 2010 roku na terenie powiatu dzierżoniowskiego uzupełniają lukę jaka powstała w tym zakresie w ostatnich latach. Poprzednie badania gleb użytków rolnych w tym rejonie w zakresie analiz metali ciężkich, prowadzone były w latach 1992-1997 na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej przez Okręgową Stację 2

Chemiczno-Rolniczą we Wrocławiu. Potem były to badania jedynie fragmentaryczne, prowadzone w 2007 roku przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu. Obejmowały one badania gleb wzdłuż tras komunikacyjnych Dzierżoniów-Wrocław i Dzierżoniów-Świdnica. W ramach badań poziomu skażenia gleb na terenie powiatu dzierżoniowskiego, w ramach Umowy nr 1/10 w październiku 2010 roku, zgodnie z harmonogramem prac, Wykonawca pobrał 86 próbek gleb z terenu powiatu. Tabela 1. Wyszczególnienie ilości prób pobranych w poszczególnych gminach powiatu dzierżoniowskiego na gruntach rolnych nie objętych wpływem zanieczyszczeń Gmina/Obszar Ilość próbek Gmina Dzierżoniów 22 Gmina Łagiewniki 22 Gmina Miejsko-Wiejska Niemcza 12 Gmina Miejska Pieszyce 4 Razem 60 Tabela 2. Wyszczególnienie ilości prób pobranych na terenie powiatu dzierżoniowskiego na gruntach rolnych, położonych na obszarach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami Gmina/Obszar Ilość próbek Ogrody działkowe - miasto Bielawa 6 Teren wokół oczyszczalni ścieków w Dzierżoniowie Trasa komunikacyjna - droga krajowa Wrocław-Kudowa Zdrój. Teren przy składowisku odpadów Gilów- Byszów. Teren wokół Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej 4 6 4 6 Razem 26 Próbki gleb zostały pobrane z terenu działek określonych w Specyfikacji Zamówienia zgodnie z obowiązującymi normami (PN, PN-ISO). Każdą pobraną próbkę gleb zaznaczono 3

na mapie ewidencji gruntów. Poboru próbek dokonano za pomocą laski glebowej z głębokości 0-30 cm, zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. 165/2002, poz.1359). W każdym punkcie pomiarowym dokonano pomiaru współrzędnych geograficznych za pomocą urządzenia do nawigacji satelitarnej GARMIN GPS 12. Szczegółowo Wykonawca opisał sposób poboru próbek w rozdziale 5 opracowania. Ilość punktów pomiarowych objętych badaniami, ich lokalizacja w obszarach gmin i na obszarach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami jest zgodna ze zleceniem określonym w Umowie. Zakres analityczny prac objętych Specyfikacją Zamówienia obejmował : - na gruntach rolnych nie objętych wpływem zanieczyszczeń zakres badań podstawowy (odczyn, skład granulometryczny, zawartość C org., zawartość Zn, Pb, Cd, Cu oraz S-SO 4 ) i rozszerzony (odczyn, skład granulometryczny, zawartość C org., zawartość Zn, Pb, Cd, Cu, Cr, Ni, As, Hg oraz S-SO 4 ) - na obszarach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami odczyn, skład granulometryczny, zawartość C org., zawartość Zn, Pb, Cd oraz inne wskaźniki, wynikające z charakteru emisji wytypowanych do badań obiektów (Cu, Cr, Ni, As, Hg oraz S-SO 4, B(a)P). W tabeli nr 3 przedstawiono ilość planowanych do analizy laboratoryjnej w Specyfikacji Zamówienia próbek gleb i analizowanych przez Wykonawcę w trakcie realizacji pracy. Zakres ilościowy i analityczny pobranych próbek gleb w powiecie dzierżoniowskim określony zapisami w Specyfikacji Zamówienia, został przez Wykonawcę zrealizowany. Badania laboratoryjne wykonano w akredytowanym laboratorium Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej we Wrocławiu wg obowiązującej tam metodyki badań. Jedynie zawartość benzo(a)pirenu oznaczono w akredytowanym Laboratorium Badań Chemicznych Ochrony Środowiska, Mechaniki Gruntów, Kruszyw i Skał Przedsiębiorstwa Geologicznego we Wrocławiu PROXIMA S.A. 4

Tabela 3. Zakres analityczny prac oraz ilość planowanych i wykonanych analiz Zakres analityczny Ilość analiz zaplanowana Ilość analiz wykonana przez Wykonawcę Skład granulometryczny 86 86 Odczyn gleb 86 86 Zawartość próchnicy 86 86 Całkowita zawartość metali ciężkich: Cynk 86 86 Miedź 80 80 Ołów 86 86 Kadm 86 86 Chrom 50 50 Nikiel 50 50 Arsen 50 50 Rtęć 50 50 Siarka siarczanowa 86 86 Inne oznaczenia Benzo(a)piren 16 16 Uzyskane wyniki badań zostały opisane w zbiorczym opracowaniu pt: Badania punktowe poziomu skażenia gleb na terenie powiatu dzierżoniowskiego. Opracowanie składa się z części tekstowej (46 stron), 25-u tabel, sześciu wykresów oraz dziewięciu map, w tym mapy w skali 1:50 000 z komentarzem. Załącznikiem do opracowania są mapy ewidencyjne z naniesionymi punktami poboru próbek gleb. W opracowaniu przedstawiono w kolejnych rozdziałach wstęp, charakterystykę gleb powiatu, zawartość makro i mikroelementów w glebach na terenie gmin, cel i zakres opracowania, pobór prób do badań, zakres analityczny i metodykę badań laboratoryjnych, kryteria oceny wyników badań i omówienie wyników badań z podsumowaniem i wnioskami. 5

W rozdziale 2 przedstawiono charakterystykę gleb powiatu uwzględniając typy gleb, wartość bonitacyjną, kompleksy rolniczej przydatności gleb, waloryzację rolniczej przestrzeni produkcyjnej (WRPP) na terenie powiatu dzierżoniowskiego. Na terenie powiatu dzierżoniowskiego przeważają gleby brunatne i płowe 70 % powierzchni użytków rolnych (UR). Znacznie mniejszy procent użytków rolnych zajmują czarne ziemie (19,5%) i mady (10,5%). Na terenie m. Pieszyce występują mursze płytkie (0,1%). Na terenie powiatu na gruntach ornych (GO) występują głównie gleby dobre i średnio dobre, zaliczane do klas bonitacyjnych IIIa IIIb. Znaczne powierzchnie zajmują też gleby klasy IVa średniej jakości. Stosunkowo małą powierzchnię zajmują gleby klasy I. Najmniejszą powierzchnie na GO powiatu zajmują gleby klasy VI. Na terenie powiatu dzierżoniowskiego przeważają gleby 2 kompleksu przydatności rolniczej gleb (pszennego dobrego) - 58,7%. Charakterystykę gleb powiatu dzierżoniowskiego, uwzględniając w opisie typy gleb, wartość bonitacyjną, kompleksy przydatności rolniczej gleb, Wykonawca przedstawił zgodnie z zakresem określonym w Specyfikacji zamówienia. Dodatkowo scharakteryzowano WRPP. W rozdziale 3 Wykonawca przedstawił informacje o takich właściwościach gleb powiatu jak odczyn, zasobność w makroelementy i niektóre mikroelementy na podstawie badań wykonanych przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą we Wrocławiu w latach 2007-2010. Na terenie powiatu dzierżoniowskiego przeważają gleby o odczynie lekko kwaśnym 38% pow. użytków rolnych (UR). 30% pow. UR zajmują gleby kwaśne, a 9% bardzo kwaśne. Na 51 % użytków rolnych potrzeby wapnowania określono jako konieczne lub potrzebne. Procent użytków rolnych, na których stwierdzono odczyn bardzo kwaśny, kwaśny i lekko kwaśny w powiecie dzierżoniowskim (77%) był nieco niższy niż średnia pow. użytków rolnych, na jakiej stwierdzono podobny odczyn w województwie dolnośląskim (79%). Jednak potrzeby wapnowania w stopniu koniecznym lub potrzebnym w powiecie dzierżoniowskim (69%) były wyższe niż średnia dla województwa - 64%. W powiecie dzierżoniowskim przeważają gleby o bardzo wysokiej zawartości fosforu (32% pow. UR).Także zawartość potasu jest bardzo wysoka (34% pow. UR) choć i udział gleb o średniej zawartości tego makroelementu jest znaczny (33%). Podobna zależność występuje w przypadku magnezu. Bardzo wysoką zawartość magnezu stwierdzono na pow. 31% UR, a średnią na pow. 27% UR. W skali województwa przeważają gleby o bardzo wysokiej zawartości fosforu (27%), średniej zawartości potasu (33%) oraz średniej i bardzo wysokiej zawartości magnezu (po 26%) tabela 5. 6

b. niska niska średnia Wysoka b. wysoka b. niska niska średnia Wysoka b. wysoka b. niska niska średnia wysoka b. wysoka bardzo kwaśny Kwaśny lekko kwaśny obojętny zasadowy konieczne potrzebne wskazane ograniczon e zbędne Zawartość mikroelementów, boru, manganu, miedzi, cynku i żelaza w powiecie dzierżoniowskim zbadano jedynie w gminach Łagiewniki i Niemcza. Przeważają tu gleby o średniej zawartości boru (60 %), manganu (100 %), miedzi (58 %), cynku (67%) i żelaza (90 %). Podobnie w województwie dolnośląskim przeważają gleby o średniej zawartości manganu, miedzi, cynku i żelaza - tabela 6. Tabela 4. Odczyn oraz potrzeby wapnowania gleb użytkowanych rolniczo w powiecie dzierżoniowskim na tle województwa dolnośląskiego w latach 2007-2010 (% U.R.) Odczyn - ph P o t r z e b y w a p n o w a n i a Obszar do 4,5 4,6-5,5 5,6-6,5 6,6-7,2 pow. 7,2 % % % % % % % % % % Powiat dzierżoniowski 9 30 38 15 8 33 18 18 13 18 Województwo 13 29 37 14 7 28 17 19 16 20 Tabela 5. Zawartość przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu w glebach użytkowanych rolniczo w powiecie dzierżoniowskim na tle województwa dolnośląskiego w latach 2007-2010 (%U.R.) Zawartość fosforu Zawartość potasu Zawartość magnezu Obszar % % % % % % % % % % % % % % % Powiat dzierżoniowski 9 24 21 14 32 4 13 33 16 34 6 15 27 21 31 Województwo 11 23 23 16 27 8 18 33 17 24 11 18 26 19 26 7

Tabela 6. Zawartość wybranych mikroelementów w glebach użytkowanych rolniczo w powiecie dzierżoniowskim na tle województwa dolnośląskiego w latach 2007-2010 (% U.R.) Zawartość Mikroelementy (% pow.użytków rolnych) Bor Mangan Miedź Cynk Żelazo Powiat dzierżoni -owski Powiat dzierżoni -owski Powiat dzierżoni -owski Powiat dzierżoni -owski Powiat dzierżoni -owski Województwo Województwo Województwo Województwo Województwo niska 40 64 0 4 27 21 30 24 9 9 średnia 60 35 100 91 58 54 67 64 90 89 wysoka 0 1 0 5 15 25 3 12 1 2 W rozdziale 8 omówiono wyniki badań gleb objętych Specyfikacją Zamówienia. Podstawę oceny wyników badań stanowi rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku w sprawie standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi (Dz. U. nr 165/2002, poz. 1359). Powyższe rozporządzenie nie uwzględnia kategorii ciężkości gleby, jej odczynu i zawartości substancji organicznej. Do pełnej oceny jakości gleb zastosowano więc równolegle wytyczne dla oceny zanieczyszczeń gleb metalami ciężkimi, opracowane przez IUNG w Puławach. Ocena jakości chemicznej gleb w VI-stopniowej skali jest podstawą do określenia właściwego, uwzględniającego ekologiczne funkcje, rolniczego użytkowania gruntów. Wyniki badań omówiono w dwóch podrozdziałach na obszarze gruntów rolnych w powiecie dzierżoniowskim oraz na terenach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami, omawiając skład granulometryczny, odczyn gleb, zawartość próchnicy, zawartość metali ciężkich i siarki siarczanowej oraz wybranych wskaźników. Gleby na terenie powiatu dzierżoniowskiego są mało zróżnicowane pod względem składu granulometrycznego oraz kategorii agronomicznych. Na terenie powiatu występują głównie gleby o składzie granulometrycznym utworów pyłowych i gliniastych, zaliczone do kategorii gleb średnich i ciężkich. Na podstawie przeprowadzonych w 2010 roku badań wykazano odczyn bardzo kwaśny i kwaśny w 50,2 % przebadanych prób, objętych Specyfikacją zamówienia, a lekko kwaśny w 27,9 %. Przeprowadzone na terenie powiatu dzierżoniowskiego badania, nie wykazały przekroczenie dopuszczalnych zawartości cynku, ołowiu, kadmu, chromu, miedzi, niklu, arsenu i rtęci na obszarze gruntów rolnych oraz na terenach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami, w stosunku do wartości określonych w rozporządzeniu w sprawie 8

St. 0* St. I** St.II-III St. 0 St. I St.II-III St. 0 St. I St.II-III St. 0 St. I St.II-III St. 0 St. I St.II-III St. 0 St. I St.II-III standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi. Jedynie w punkcie nr 80 położonym w sąsiedztwie składowiska odpadów Gilów Byszów (obręb Roztocznik gm. Dzierżoniów), stwierdzono przekroczenie dopuszczalnej zawartości benzo(a)pirenu - 0,06 mg/kg. Nie jest to przypadek odosobniony, gdyż takie przekroczenia spotyka się także wokół innych składowisk odpadów. Tabela 7. Niektóre właściwości gleb oraz zawartość benzo(a)pirenu w glebach pobranych wokół składowiska odpadów w Ścinawce Dolnej (gm. Radków, powiat kłodzki) - (badania WIOŚ Wrocław) Nr punktu Odczyn w 1 n KCl (ph) C-org. % Zawartość próchnicy % Benzo (a)piren mg/kg 1 5,6 1,81 3,12 0,385 2 6,0 0,79 1,36 0,063 3 6,4 1,35 2,33 0,131 4 5,8 1,61 2,78 0,005 Zawartość sześciu metali ciężkich, badanych w powiecie dzierżoniowskim oceniono także wg skali IUNG. Wyniki badań wraz z wyceną przedstawiono w tabelach nr 3 8a opracowania. Na terenie powiatu dzierżoniowskiego przeważały gleby o naturalnej zawartości metali ciężkich (stopień 0). W 14 punktach pomiarowych stwierdzono występowanie zawartości podwyższonej (stopień I) metali ciężkich, w 2 punktach pomiarowych słabe zanieczyszczenie (stopień II) w odniesieniu do Zn, Ni, a w jednym punkcie pomiarowym średnie zanieczyszczenie (stopień III) w odniesieniu do Ni. W poniższej tabeli zestawiono ilości prób w których stwierdzono stopień 0, stopień I, II i III w odniesieniu do poszczególnych metali, uwzględnionych w skali IUNG. Tabela 8. Zestawienie ilości prób, w których stwierdzono stopień 0, I, II, III w skali IUNG Metal/ stopień Cynk Ołów Kadm Chrom Miedź Nikiel zanieczy szczenia Powiat 84 1 1 85 1 0 85 1 0 74 6 0 45 5 0 40 8 2 Na terenie powiatu nie stwierdzono występowania gleb silnie zanieczyszczonych (stopień IV) i bardzo silnie zanieczyszczonych (stopień V) metalami ciężkimi (Zn, Pb, Cd, Cu, Cr, Ni). Poszczególne stopnie zanieczyszczenia gleb w VI-stopniowej skali IUNG wyznaczają sposoby użytkowania gleb powiatu: 9

1) Stopień 0 gleby nie zanieczyszczone o naturalnych zawartościach metali ciężkich. Gleby te nadają się pod wszystkie uprawy ogrodnicze i rolnicze, a zwłaszcza pod uprawy roślin przeznaczonych dla dzieci i niemowląt. 2) Stopień I gleby o podwyższonej zawartości metali ciężkich. Mogą być przeznaczone do pełnego wykorzystania rolniczego z ograniczeniem warzyw przeznaczonych dla dzieci. 3) Stopień II gleby słabo zanieczyszczone. Rośliny uprawiane na takich glebach mogą zawierać nadmierne ilości metali ciężkich z punktu widzenia toksykologicznego. Szczególnie wykluczyć należy uprawę warzyw, takich jak np. sałata, szpinak, kalafior, marchew. Dozwolona jest uprawa roślin zbożowych, okopowych i pastewnych oraz użytkowanie pastwiskowe. 4) Stopień III gleby średnio zanieczyszczone. Wszystkie uprawy na takich glebach mogą ulec skażeniu metalami ciężkimi. Dopuszczalna jest uprawa roślin zbożowych, okopowych i pastewnych, pod warunkiem okresowej kontroli poziomu metali w konsumpcyjnych częściach roślin. Zalecane są uprawy roślin przemysłowych i traw nasiennych. Wody gruntowe mogą być narażone na zanieczyszczenia metalami ciężkimi, w tym szczególnie kadmem, cynkiem i niklem. W przypadku pastwisk należy także kontrolować pobieranie metali ciężkich przez zwierzęta. W tabeli 9 przedstawiono zakres zawartości metali ciężkich jakie wykazano w badaniach gleb na gruntach rolnych na terenie powiatu dzierżoniowskiego w 2010 roku, a w tabeli 10 zakres zawartości metali ciężkich na obszarach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami. Zawartość metali ciężkich (Zn, Pb, Cd, Cu, Cr, Ni, As, Hg) minimalna i maksymalna na gruntach rolnych była niższa niż zawartość tych wskaźników na obszarach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami. Wyjątkiem była minimalna zawartość kadmu i maksymalna niklu i arsenu na obszarach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami, które to wartości były niższe od zawartości, stwierdzonych na glebach gruntów rolnych. Najwyższe zawartości metali ciężkich stwierdzono na terenie ogrodów działkowych w Bielawie. Wynika to zapewne z oddziaływania przemysłu w tym rejonie. Niską zawartość siarki siarczanowej (I stopień) stwierdzono w 93,0% przebadanych próbek glebowych. Wysoką zawartość siarki siarczanowej (III stopień) stwierdzono w dwóch punktach badawczych na terenie gminy Łagiewniki, a zawartość podwyższoną antropogenicznie tego wskaźnika (IV stopień) w jednym punkcie badawczym na terenie ogrodów działkowych w Bielawie. Występowanie podwyższonej antropogenicznie zawartości siarki siarczanowej jest powszechnie spotykane w województwie dolnośląskim, zwłaszcza na terenach miejskich o czym świadczą badania WIOŚ Wrocław. Wykonawca prawidłowo dokonał oceny zawartości metali ciężkich i innych wskaźników w glebach powiatu, wykorzystując obowiązujące przepisy i sposoby oceny. 10

Tabela 9. Zakres zawartości metali ciężkich na gruntach rolnych w powiecie dzierżoniowskim (mg/kg) w 2010 roku Metal Min Maksimum Nr punktu Gmina Obręb Nr działki Cynk 25,4 37 Łagiewniki Sieniawka 85 71,3 11 Dzierżoniów Ostroszowice 485/2 Ołów 8,7 6 Dzierżoniów Kiełczyn 220 25,8 50 Niemcza Przerzeczyn Zdrój 245 Kadm 0,11 18 Dzierżoniów Roztocznik 272 51 Niemcza Wilków Wielki 149 0,42 12 Dzierżoniów Ostroszowice 203 Miedź 6,8 21 Dzierżoniów Włóki 37 21,1 14 Dzierżoniów Piława Dolna 119/1 Chrom 12,9 2 Dzierżoniów Dobrocin 213 48,2 24 Łagiewniki Jaźwina 562 Nikiel 9,4 22 Dzierżoniów Włóki 412 83,4 8 Dzierżoniów Książnica 140 Arsen 4,83 2 Dzierżoniów Dobrocin 213 9,49 26 Łagiewniki Ligota Wielka 35 Rtęć 0,022 6 Dzierżoniów Kiełczyn 220 0,098 14 Dzierżoniów Piława Dolna 119/1 11

Tabela 10. Zakres zawartości metali ciężkich na obszarach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami w powiecie dzierżoniowskim (mg/kg) w 2010 roku Metal Min Maksimum Nr punktu Obszar Cynk 39,7 76 Trasa komunikacyjna droga krajowa Wrocław-Kudowa Zdrój 205,5 62 Ogrody działkowe Bielawa Ołów 11,7 73 Trasa komunikacyjna droga krajowa Wrocław-Kudowa Zdrój 67,5 66 Ogrody działkowe Bielawa Kadm 0,10 77 Teren przy składowisku odpadów Gilów-Byszów 1,6 62 Ogrody działkowe Bielawa Miedź 10,8 81 Teren wokół Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej 26,7 62 Ogrody działkowe Bielawa Chrom 14,6 81 Teren wokół Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej 52,1 62 Ogrody działkowe Bielawa Nikiel 12,1 81 Teren wokół Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej 35,3 65 Ogrody działkowe Bielawa Arsen 6,62 68 Teren wokół oczyszczalni ścieków w Dzierżoniowie 9,35 62 Ogrody działkowe Bielawa Rtęć 0,0838 64 Ogrody działkowe Bielawa 0,1438 61 Ogrody działkowe Bielawa Na końcu części tekstowej opracowania zamieszczono wnioski z uzyskanych wyników badań. We wnioskach wskazano m.in. iż znaczna część gleb na terenie powiatu dzierżoniowskiego jest silnie zakwaszona, a wapnowania pilnie wymaga około 50 % pow. użytków rolnych. Na terenie powiatu dzierżoniowskiego nie stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi w odniesieniu do metali ciężkich, a więc nie ma potrzeby podejmowania działań naprawczych i prowadzenia działań rekultywacyjnych. Stwierdzono jedynie przekroczenie dopuszczalnych wartości benzo(a)pirenu w jednym punkcie pomiarowym, co nie wymaga rekultywacji. Zawartość tego wskaźnika w glebie jest zmienna w ciągu roku i podlega przemianom przez mikroorganizmy glebowe. Jednak mimo korzystnej zawartości metali ciężkich w glebach powiatu należy zwrócić uwagę na poprawę odczynu gleb poprzez wapnowanie. Utrzymywanie dużych powierzchni gleb silnie zakwaszonych może zwiększyć ruchliwość metali ciężkich i doprowadzić do nadmiernego pobierania ich przez korzenie roślin uprawnych. Na terenie powiatu dzierżoniowskiego, pod względem zawartości metali ciężkich w glebie, wyróżnia się 12

obszar ogrodów działkowych w Bielawie o odczynie (ph) od 4,2 do 6,7. Stwierdzono tu wyższą zawartość większości badanych metali ciężkich niż w pozostałej części powiatu. We wnioskach opracowania zwrócono uwagę na potrzebę kontynuacji badań gleb zgodnie z obowiązującymi przepisami. Kolejne badania monitoringowe na terenie powiatu wymagają poszerzenia ich zasięgu o tereny dotąd nie badane. Badania monitoringowe mogłyby objąć np. grunty rolne położone w sąsiedztwie dróg krajowych nr 382 (Strzegom Ząbkowice Śląskie), nr 383 (Dzierżoniów Jedlina Zdrój), nr 384 (Łagiewniki Nowa Ruda), zrekultywowane składowiska odpadów, nie objęte badaniami tereny wokół zakładów przemysłowych, grunty rolne gdzie zastosowano osady ściekowe. Całość opracowania zakończono spisem literatury i spisem tabel z wyników uzyskanych w badaniach prowadzonych w 2010 roku na terenie powiatu. Opracowanie Badania punktowe poziomu skażenia gleb na terenie powiatu dzierżoniowskiego uzupełnia mapa w skali 1:50000 wraz z komentarzem, na której przedstawiono w sposób graficzny punkty pomiarowe oraz przekroczenie dopuszczalnych zawartości benzo(a)pirenu wg obowiązującego rozporządzenia w sprawie standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi, a także punkty, w których stwierdzono podwyższoną zawartość (stopień I), słabe zanieczyszczenie (stopień II) i średnie zanieczyszczenie (stopień III) metalami ciężkimi. Dodatkowo zamieszczono mapy przedstawiające przestrzenne rozmieszczenie badanych wskaźników (mapy 1-8). W porozumieniu inspektorem nadzoru, zrezygnowano z wymienionych w specyfikacji zamówienia, map przestrzennego rozmieszczenie B(a)P ze względu na zbyt małą ilość wyników badań oraz S-SO 4 ze względu na to iż 93% wyników badań występowało w I stopniu zawartości. 13

PODSUMOWANIE: 1.Wykonawca pobrał do badań 86 próbek gleb z wytypowanych do badań obrębów i działek, dokonując pomiarów współrzędnych geograficznych Próbki gleb pobrano zgodnie z obowiązującymi normami (PN, PN-ISO). Poszczególne punkty pomiarowe naniesiono na mapy ewidencji gruntów. 2.Badania laboratoryjne wykonano w akredytowanych laboratoriach w zakresie badań i ilości oznaczeń wskazanym w Specyfikacji Zamówienia. 3.Wykonane opracowanie zawiera ocenę wyników badań wg obowiązującego rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. (Dz. U. nr 165/2002, poz. 1359) w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi oraz ocenę w skali IUNG Puławy (1995). Ponadto opracowanie uwzględnia opis typów gleb występujących na terenie powiatu dzierżoniowskiego, klas bonitacyjnych i kompleksów rolniczej przydatności gleb, a dodatkowo także waloryzację rolniczej przestrzeni produkcyjnej na podstawie dostępnych materiałów, a także opis zasobność gleb w makroelementy i wybrane mikroelementy oraz odczynu gleb i potrzeb wapnowania na terenie powiatu (na podstawie danych OSCHR). Odczyn gleb omówiono też na podstawie wyników badań wykonanych w ramach analizowanego zadania. 4. Wyniki badań przedstawiono także w formie graficznej na mapie w skali 1:50000, z uwzględnieniem oceny wyników badań wg obowiązującego rozporządzenia w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi oraz wytycznych IUNG. Na mapach nr 1-8 przedstawiono przestrzenne rozmieszczenie poszczególnych badanych wskaźników. 5. Przeprowadzone badania gleb stanowią tło zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi w wybranych obrębach, położonych na terenie gmin powiatu dzierżoniowskiego. Należy traktować je jako wstępne. W kolejnych badaniach na terenie powiatu należy uwzględnić też obręby, które nie były ujęte w dotychczasowych pomiarach na gruntach rolnych jak i obszary na terenach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami (np. grunty rolne w pobliżu składowisk odpadów, zakładów przemysłowych, grunty rolne w pobliżu tras komunikacyjnych powiatu, grunty rolne nawożone osadami ściekowymi itd.). 6. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby w odniesieniu do benzo(a)pirenu w jednym punkcie pomiarowym (ppk 80). 7. Reasumując zadanie pt: Badania punktowe poziomu skażenia gleb na terenie powiatu dzierżoniowskiego można stwierdzić iż jest ono cennym uzupełnieniem informacji o stopniu 14

zanieczyszczenia gleb powiatu dzierżoniowskiego i całego województwa dolnośląskiego. Badania te dostarczają aktualnej informacji o zawartości metali ciężkich w glebach terenów rolniczych jak i na terenach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami. Badania gleb wykonane w 2010 roku wypełniają długoletnią lukę jaka istniała w tym zakresie na terenie powiatu. Omawiana praca to także materiał porównawczy do wyników uzyskanych w poprzednich latach w badaniach monitoringowych. Informacja o wynikach badań uzyskanych w 2010 roku w formie przetworzonej zostanie zapewne zamieszczona w corocznie publikowanych raportach o stanie środowiska w województwie dolnośląskim i będzie szeroko udostępniana. Ponadto uzyskane wyniki pomiarów wraz z ich interpretacją będą wykorzystane dla potrzeb opracowywania planów zagospodarowania przestrzennego, wykonywania raportów oddziaływania na środowisko oraz prac studialnych i prognostycznych. Przedstawiony materiał powinien być w następnych latach uzupełniany o nowe wyniki badań, prowadzone w ramach monitoringu, którego jedną z zasad jest cykliczność prowadzonych badań. Wykonawca zadania przekazał Zleceniodawcy 7 egz. opracowania wyników badań w formie analogowej i formie elektronicznej na płytach CD, łącznie z opracowanymi 3 mapami w skali 1: 50000 w formacie A0 z komentarzem. Zadanie określone Umową Nr 1/2010 z dnia 11.10.2010 r. zostało przez Wykonawcę zrealizowane zgodnie z zakresem i celem zlecenia, określonym w/w Umową. 15

LITERATURA: - Dębowski M. i inni: Stan gleb w powiatach województwa dolnośląskiego. Zakwaszenie potrzeby wapnowania, zawartość metali ciężkich i siarki, Wrocław 1999 - Kabata Pendias A. i inni: Podstawy oceny chemicznego zanieczyszczenia gleb. Metale ciężkie, siarka i WWA, PIOŚ, IUNG w Puławach, Biblioteka monitoringu środowiska, Warszawa 1995 - Meinhardt B., Danielska I., Kubacka L., Hanula P.: Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb w województwie dolnośląskim w 2010 roku - obszary bezpośrednio zagrożone zanieczyszczeniami, WIOŚ Wrocław (maszynopis), Wrocław 2011 - Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza we Wrocławiu wyniki badań makro i mikroelementów w latach 2007-2010 w województwie dolnośląskim - Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie standardów jakości gleb oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. nr 165/2002, poz. 1359) - Strategia rozwoju powiatu dzierżoniowskiego na lata 2007-2013, załącznik do Uchwały Nr XLVII/303/06 Rady Powiatu Dzierżoniowskiego z dnia 27 VI. 2006 r. - Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. 2007 r., Nr 75, poz. 493 z późn. zm. ) - Zawerbny T.: Badania punktowe poziomu skażenia gleb na terenie powiatu dzierżoniowskiego, Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza we Wrocławiu, Wrocław 2011 16