Augustyna Wiewiorra Augustyna Wiewiorra urodziła się 22 kwietnia 1900 r. jako siódme dziecko i jedyna córka kmieci Andrzeja i Anny Wiewiorra z domu Biermann w Bredynkach wieś na północnym-wschodzie Polskiej Warmii, która cztery dziesięciolecia temu zyskała chwilową sławę w całych Niemczech z powodu rzezi Bredynek z 6 maja 1863 r.. Na przełomie stulecia nadal była przewaŝnie polską wsią i sam ojciec podobno znał tylko dwa słowa po niemiecku tak i nie i musiał posługiwać się tłumaczem, aby zgłosić urodzenie córki w urzędzie w Biskupcu. Matka była katoliczką, a ojciec naleŝał do niewielkiej grupy ewangelickich mieszkańców wsi być moŝe przybył z sąsiadujących Mazur. Matka umarła w 1908 r., kiedy córka właśnie skończyła pierwszy rok szkoły powszechnej. Od rozporządzenia językowego z 1873 r. językiem wykładowym w polskojęzycznych obszarach Rzeszy Niemieckiej był takŝe w szkołach podstawowych wyłącznie niemiecki, więc dziewczynka uczyła się pisać i czytać po polsku tylko w domu z modlitewnika i z Gazety Olsztyńskiej ( Kuba spod Wartemborka), którą rodzina prenumerowała. Augustyna Wiewiorra miała dwie pasje: obserwacja przyrody i polski patriotyzm. Jako dwunastolatka napisała list do Gazety Olsztyńskiej, w którym wezwała warmińskich rodaków do uczenia swoich dzieci mówienia, pisania i czytania po polsku. Ten, wobec ówczesnej, srogiej, państwowej polityki germanizacji bardzo odwaŝny krok, przyniósł jej z pewnością sporo kłopotów w szkole. Po zakończeniu szkoły podstawowej w 1914 r. spędziła kilka lat w domu rodzinnym. Kiedy w 1919 r. zapowiedziano, Ŝe odbędą się w następnym roku na Warmii, Mazurach i Powiślu plebiscyty decydujące o przynaleŝności państwowej tych obszarów, Augustyna Wiewiorra wraz z całą swoją rodziną aktywnie zaangaŝowała się na rzecz sprawy polskiej. Jednocześnie rozpoczęła edukację nauczycielską, uczęszczając w roku szkolnym 1919/20 w Olsztynie na kurs dla przyszłych polskich nauczycieli na Polskiej Warmii po jej spodziewanym przyłączeniu do Polski. Było to, jak wszelkie zaangaŝowanie na rzecz Polski, niebezpiecznym przedsięwzięciem. Niemieckie bojówki przeszkadzały lekcjom, dom Wiewiorrów obrzucano kamieniami, Augustyna Wiewiorra / strona 1 z 5
Augustyna Wiewiorra / strona 2 z 5 Polska Warmia a jej samej groziło fizyczne niebezpieczeństwo. W nocy po plebiscycie zmuszona była uciec z Bredynek i ukryć się w Olsztynie, a kiedy teŝ tam juŝ nie było bezpiecznie, opuścić Warmię i szukać azylu w Polsce. Sam kurs zawieszono, by nigdy do niego nie wrócić. Po krótkim zajęciu jako guwernantka Augustyna Wiewiorra uczęszczała w latach 1920/21 do seminarium nauczycielskiego w Grudziądzu, po ukończeniu którego stała się dyplomowaną nauczycielką. Pierwszymi przystankami zawodowymi były szkoły podstawowe: w Brąchnowie (1. 10. 1921 31. 8. 1922) i Silnie (1. 9. 1922 31. 8. 1923) w powiecie toruńskim oraz w StrzyŜawie w powiecie chełmińskim (1. 9. 1923 31. 8. 1924). 7 marca 1924 r. złoŝyła wniosek o polskie obywatelstwo, które jej przyznano cztery dni później. Po dalszych dwóch lat w szkole podstawowej w Klamrach w powiecie chełmińskim (1. 9. 1924 31. 8. 1926) została z nieznanych powodów zwolniona z obowiązku nauczania w publicznych szkołach. Przez następne trzy lata pracowała dorywczo w róŝnych szkołach, aŝ 1 września 1929 r. rozpoczęła studia w Ŝeńskim seminarium nauczycielskim instytutu Maryi w Krakowie. Jego ukończenie dawało wyŝsze wykształcenie, co pozwoliło jej ponownie pracować w publicznych szkołach. Pierwszy egzamin zdała 19 czerwca 1930 r., a egzamin końcowy 9 marca 1934 r. W okresie od 1930 do 1936 r. piastowała róŝne stanowiska w sumie w 7 szkołach w powiecie Wąbrzeźno (Niedźwiedź, Orłowo, Pływaczewo, Sierakowo, Radowiska, Pułkowo, Wąbrzeźno), a potem pracowała aŝ do wybuchu wojny na pełnym etacie, ucząc biologii i religii, w Gzynie (powiat chełmiński). W tym okresie odwiedziła jeden raz Warmię, przyjeŝdŝając na pogrzeb ojca. Pobyt skończyła jednak przedwcześnie z obawy przed represjami z powodu jej zaangaŝowania w plebiscyt. W okresie drugiej wojny światowej naleŝącej jako nauczycielka do polskiej inteligencji Augustynie Wiewiorrze groziła śmierć ze strony niemieckich okupantów. Kilku jej kolegów padło ofiarą masowych rozstrzeliwań jak np. w październiku i listopadzie 1939 r. w pobliŝu wsi Klamry. Sama trafiła najpierw do obozu pracy w Ostromecku, a potem do prac przymusowych w róŝnych miejscowościach: Czarzach, Stolnie, Boluminie, Borkach, Dębowcu i na końcu Gzynie, gdzie jeszcze niedawno pracowała jako nauczycielka. Po cięŝkiej chorobie została dzięki swojej dobrej znajomości języka niemieckiego zatrudniona jako pomocnik biurowy w urzędzie gminy Czarze, a potem w mleczarni w Stolnie, która zaopatrywała wojsko niemieckie w nabiał. Po donosie o jej przeszłości działaczki plebiscytowej, przekazania do obozu koncentracyjnego uniknęła uciekając w ostatniej chwili. W Dąbrowie Chełmińskiej znalazła jeszcze raz zatrudnienie w urzędzie gminy, dzięki jej znajomości języka niemieckiego, faktowi, Ŝe braci zaciągnięto do wermachtu (gdzie zginęli na froncie wschodnim) oraz niewiedzy lokalnych władz o jej przeszłości, w szczególności o jej porzuconym obywatelstwie niemieckim. Tam pracowała aŝ do zajęcia miasta przez Armię Czerwoną. JuŜ 1 marca 1945 r. Augustyna Wiewiorra zgłosiła się na apel władz do odbudowy systemu oświaty i brała udział w ponownym uruchamianiu szkół w Dąbrowie Chełmińskiej, Gzynie, Wałdowie Królewskim i Szynychu. Jesienią 1946 r. przeniesiono ją na własne Ŝyczenie na Warmię i powierzono jej kierownictwo szkoły w Rusi. Tutaj pracowała z duŝym osobistym zaangaŝowaniem nie tylko dla samej szkoły, lecz takŝe w wielu dziedzinach poza szkołą od medycznego i Ŝywnościowego zaopatrzenia wsi, nauki języka polskiego dla miejscowych w ramach tzw. repolonizacji aŝ do łagodzenia napięć między miejscowymi i napływowymi. Po
dwuletnich staraniach w 1955 r. przeniesiono ją z powodów zdrowotnych do Wipsowa. Tutaj w wolnym czasie zajmowała się urządzeniem szkolnego ogrodu. Dzięki pedagogicznemu konceptowi ogrodu oraz jej zaangaŝowaniu w Ŝycie szkoły stała się powszechnie znana poza granicami wsi i nawet Warmii i otrzymała kilka wyróŝnień państwowych. Udało jej się zorganizować niezwykłą dla ówczesnych warunków pracownię biologiczną m. in. z cieplarnią, alpinarium i ogrodem doświadczalnym. Po przejściu na emeryturę Augustyna Wiewiorra przeprowadziła się 19 stycznia 1972 r. do Barczewa, do skromnego mieszkania na drugim piętrze domu czynszowego. Tutaj przez całe Ŝycie niezamęŝnej kobiecie coraz bardziej dokuczała samotność, związana z objawami demencji starczej i atakami paniki z powodu jej przeŝyć w czasach plebiscytu i wojny. W nocy z 29 na 30 listopada 1984 r. utonęła w rzece Pisa, prawdopodobnie w stanie niepoczytalności umysłowej. Niemieckie nazwy występujących w tej części miejscowości Polska nazwa Barczewo Biskupiec Bolumin Borki Brąchnowo Bredynki Bydgoszcz Chełmno Czarze Dąbrowa Chełmińska Dębowiec Grudziądz Gzyn Klamry Kraków Mózgowina Niedwiedź Olsztyn Orłowo Ostromecko Pływaczewo Pułkowo (Małe i Wielkie) Radowiska Ruś Sierakowo Silno Stolno StrzyŜawa Szynych Niemiecka nazwa Wartenburg Bischofsburg (Groß) Bollumin Borken Bruchnowo Bredinken Bromberg Kulm Scharnese Damerau Dembowicz Graudenz Kisin Klammer Krakau Mosgowin Bahrendorf Allenstein Orlowo Ostrometzko Plywaczewo Pulkowo (Klein u. Groß) Radowisk Reussen Siegfriedsdorf Schillno Stollno (Groß) Striesau Schöneich Augustyna Wiewiorra / strona 3 z 5
Toruń Wałdowo (Królewskie) Wąbrzeźno Wipsowo Thorn (Königlich) Waldau Briesen Wieps Informacje w tej części wybrano z ksiąŝki "RóŜe dla Wiewiórzanki" Wojciecha Zenderowskiego. Augustyna Wiewiorra przed swoją szklarnią w szkolnym ogrodzie w Wipsowie, 1960 r. Augustyna Wiewiorra / strona 4 z 5
Szkoła im. Augustyny Wiewiorry w Wipsowie (16. 6. 2011) Tablica pamiątkowa na szkole im. Augustyny Wiewiorry w Wipsowie (16. 6. 2011) Augustyna Wiewiorra / strona 5 z 5