Zbiórka makulatury Informacje podstawowe W XXI wieku, pomimo pełnej komputeryzacji, trudno sobie wyobrazić funkcjonowanie bez papieru. Przeciętnie mieszkaniec świata rocznie zużywa ok. 50 kg papieru. Obecnie roczna produkcja światowa sięga 318 milionów ton. Czy zastanawiali się Państwo kiedykolwiek, co dzieje się potem z papierem, którego używamy? Czy makulatura, czyli zużyty papier to tylko odpad czy może także surowiec? Jakie korzyści dla środowiska i gospodarki przynosi segregacja papieru i jego recykling? Makulatura, to niepotrzebne lub zniszczone wyroby papiernicze, nadające się bezpośrednio do wtórnego wykorzystania w innych celach niż były przeznaczone pierwotnie lub nadające się jako jeden z surowców do produkcji nowego papieru. Jednak, aby makulatura mogła być wykorzystana do produkcji papieru, musi spełniać odpowiednie warunki. W tym celu powinna być zbierana do odpowiednich pojemników, a pojemniki powinny być częścią spójnego systemu zbiórki makulatury. Podstawowym mechanizmem jest zbiórka u źródła. Polega ona na tym, że wstępna selekcja odbywa się u źródła powstawania odpadów, tj. w gospodarstwach domowych. Mieszkańcy od razu w domach segregują odpady według rodzajów. W gospodarstwach domowych w zabudowie jednorodzinnej selektywna zbiórka odbywa się zazwyczaj w systemie workowym. Dla mieszkańców w zabudowie wielorodzinnej (np. we wspólnotach mieszkaniowych czy blokach spółdzielczych) zbiórka surowców wtórnych prowadzona jest przy użyciu odpowiednich kontenerów, tworzących tzw. gniazda. Cele edukacyjne Realizacja zajęć poświęconych zbiórce makulatury ma na celu przedstawienie systemów zbiórki odpadów wtórnych, zasad ich działania oraz możliwości przetworzenia zebranej makulatury.
Przebieg zajęć 1. System zbiórki makulatury Wykład, prelekcja, dyskusja, pogadanka, pokaz Uczący się zapamiętuje rodzaje systemów zbiórki makulatury Uczący się umie porównać systemy zbiórki makulatury w Polsce w odniesieniu do innych państw Uczący się rozumie, jakie warunki powinna spełniać oddawana do recyklingu makulatura Uczący zapamiętuje podstawowe dane statystyczne dotyczące zbiórki makulatury w Polsce oraz potrafi je porównać z innymi krajami Uczący doskonali umiejętność prowadzenia dyskusji oraz dzielenia się własnymi spostrzeżeniami wypowiadania własnego zdania Postawy: uczący się wrażliwy na problemy środowiska naturalnego uczący się kształtuje w sobie postawę odpowiedzialnej konsumpcji Środki dydaktyczne: prezentacja nt. Systemów zbiórki makulatury w Polsce w odniesieniu do innych krajów plansze, zdjęcia z pojemnikami do zbiórki surowców wtórnych W oparciu o informacje prowadzący zajęcia przeprowadza wykład w czasie, którego aktywizuje słuchających poprzez zadawanie pytań dotyczących systemów zbiórki, Mogą dotyczyć one np.: koloru pojemników, ich lokalizacji w mieście, warunków, jakim powinny odpowiadać pojemniki, itp. Poziom trudności pytań należy dobrać do wieku i poziomu wykształcenia uczących się. Podczas wykładu można posłużyć się prezentacją nt. zbiórki surowców wtórnych w Polsce w odniesieniu do innych krajów. Można również wykorzystać plansze i zdjęcia o podobnej tematyce. W większości krajów Europy Zachodniej stosowane są dwa uzupełniające się wzajemnie rozwiązania, pozwalające na pozyskanie dobrego surowca w postaci makulatury. Pierwszym z nich jest obecna również u nas selektywna zbiórka, drugim zaś
- dokładna selekcja odpadów zbieranych w sposób nieselektywny. Niestety, poza kilkoma miejscami praktycznie nie stosowana w Polsce. Selektywna zbiórka makulatury oraz segregacja odpadów komunalnych powinny ze sobą mocno powiązane. Zwiększenie nakładów na selektywną zbiórkę prowadzi zazwyczaj do wzrostu jakości pozyskiwanej makulatury. Dzięki temu nie ma już konieczności ponoszenia wysokich kosztów dokładnego sortowania odpadów. Praktyka wskazuje, że kluczem do sukcesu jest znalezienie punktu równowagi pomiędzy dwoma przedstawionymi powyżej sposobami na pozyskanie makulatury. Dla firm zajmujących się między innymi zbieraniem odpadów makulaturowych, najbardziej wartościowy i przydatny do recyklingu jest papier pochodzący z przemysłu, z odpadów municypalnych oraz z kontenerów do selektywnej zbiorki. Nie mniej atrakcyjna jest makulatura z działalności supermarketów, gazetowa (wymagająca odtuszowania) oraz papier biurowy. Statystyczny Polak zużywa rocznie blisko 63 kg papieru oraz zbiera rocznie ok. 22 kg makulatury, zatem przekazuje do recyklingu niespełna 36% zużywanego przez siebie papieru. To bardzo mało, gdyż dla porównania w Austrii, Holandii i w Niemczech odzysk makulatury przekracza 70%. Znacznie lepiej niż w Polsce, jest pod tym względem w innych krajach Unii Europejskiej, np. w Czechach, Słowacji i na Węgrzech. Nasze braki w tej dziedzinie wynikają z braku rozwiązań systemowych oraz luk w edukacji ekologicznej. W innych krajach powszechnie uznaje się, że za zbiórkę i recykling odpadów odpowiadają ich wytwórcy, czyli przemysł produkujący towary, handel - ich dystrybutor oraz każdy indywidualny konsument zużywający różne produkty i pozbywający się opakowań. Dlatego powszechnie wprowadzono tam segregację odpadów. Na przykład w Niemczech aż 95% obywateli deklaruje, że w domu segreguje własne odpady. Mieszkańcy, angażując się w segregację i zbiórkę surowców wtórnych, nie oczekują za nie zapłaty. Mają natomiast świadomość, że pozwoli to zmniejszyć koszty wywozu odpadów oraz przyczyni się do zmniejszenia ilości odpadów wywożonych na wysypiska i przez to do poprawy jakości środowiska. W Polsce u schyłku lat 90. selektywna zbiórka odpadów prowadzona była zaledwie w 12% gmin. Dotychczasowe efekty zbiórek są skromne. W 1998 r. odzyskano zaledwie około 22 tys. ton surowców wtórnych, tj. 2,8 kg na 1 mieszkańca, czyli mniej niż 1% wytwarzanych przez każdego z nas odpadów. Do dnia dzisiejszego poprawa
jest minimalna, choć odpowiedzialność producenta zaczyna być powoli egzekwowana. W krajach europejskich będących członkami CEPI (Confederation of European Paper Industries), zrzeszającej kraje UE oraz Republikę Czeską, Węgry, Norwegię, Republikę Słowacką i Szwajcarię, w 2002 r. zużyto ok. 81,6 mln ton papieru i tektury, przy produkcji łącznej wynoszącej 90,6 mln ton. W krajach tych odzyskano 45,7 mln ton makulatury, przy czym do produkcji zużyto 43 mln ton, resztę wyeksportowano. Średni wskaźnik zużycia makulatury w krajach CEPI wyniósł 47,5% (w Polsce 36%), średni wskaźnik odzysku wyniósł 56% (w Polsce 33%), a recyklingu - 52,7% (w Polsce 31,8%). Jak widać, polskie wskaźniki związane z przerobem makulatury są znacznie niższe niż w krajach europejskich. Polska zajmuje 13. miejsce w Europie pod względem produkcji papieru i tektury, 7. - pod względem zużycia papieru i tektury, 10. - zużycia makulatury i 11. -jej odzysku. Najwyższe wskaźniki odzysku makulatury mają Niemcy (72,2%), zaś recyklingu -Austria (94,3%). Wskaźniki zużycia, odzysku i recyklingu w Polsce są znacznie niższe od średniej europejskiej. W Polsce, wobec słabo rozwiniętego systemu selektywnej zbiórki odpadów i niedostatecznej edukacji społeczeństwa w tym zakresie, wzrost zbiórki i odzysku makulatury stymulują głównie potrzeby przemysłu papierniczego. W ostatnich latach nasiliły się działania związane z intensyfikacją recyklingu odpadów, w tym z papieru i tektury. Dotyczą one zarówno nowych rozwiązań prawnych, jak i dobrowolnych działań przemysłu. W zakresie odpadów z papieru i tektury istotne są: europejska deklaracja dotycząca odzysku papieru, nowelizacja Dyrektywy 94/62/EC w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, wprowadzenie w Polsce (i nowelizacja od 2004 r.) ustawy o obowiązkach przedsiębiorców... i ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych oraz dostosowanie Polskiej Normy PN- EN 643 dotyczącej Europejskiego wykazu znormalizowanych odmian papieru i tektury z odzysku (makulatury)". Wprowadzone nowe prawo ekologiczne z biegiem czasu powinno wpływać na rozwój systemu selektywnej zbiórki odpadów i ich przygotowania do powtórnego przerobu, co pozwoli zbliżyć się w Polsce do średniego poziomu europejskiego w tym zakresie.
2. Pojemnik do zbiórki makulatury Dyskusja, pogadanka, pokaz prelekcja, dyskusja, opis, pogadanka, praca samodzielna i w grupach Uczący się zapamiętuje, jakie warunki powinien spełniać pojemnik do zbiórki surowców wtórnych Uczący się umie zaprojektować pojemnik do zbiórki makulatury Uczący doskonali umiejętność prowadzenia dyskusji oraz dzielenia się własnymi spostrzeżeniami i wypowiadania własnego zdania Uczący się poprzez pracę w grupach rozwija swoje zdolności Postawy: uczący się wrażliwy na problemy środowiska naturalnego uczący się kształtuje w sobie postawę odpowiedzialnej konsumpcji Środki dydaktyczne tablica, flipchart, mazaki plansze i zdjęcia z pojemnikami do zbiórki makulatury W zależności od wieku i poziomu wykształcenia a także od potrzeb szczególnych prowadzący tak prowadzi zajęcia (wykład z elementami pogadanki i dyskusji) by ostatecznie wraz z grupą móc wskazać najważniejsze cechy, jakim powinien odpowiadać pojemnik do zbiórki makulatury. Najlepiej by zostały one zapisane w formie punktów na tablicy / flipcharcie. Podczas dyskusji nad cechami pojemników można wykorzystać plansze lub zdjęcia. W zależności od wielkości grupy i możliwości uczący się przystępują do projektowania pojemników do zbiórki makulatury samodzielnie bądź w grupach. Właściwości makulatury w dużym stopniu zależą od sposobu, w jaki jest ona zbierana i magazynowana. Ogromne znaczenie ma tu projekt samego pojemnika do segregacji makulatury. Powinien być on dostępny dla wszystkich, łatwy w obsłudze, a jednocześnie zapewniać odpowiednią izolację makulatury od otaczającego środowiska.
Dla zaprojektowania pojemnika do selektywnej zbiórki niezbędne są następujące informacje: 1. Co zbieramy? Do pojemnika lub worka na papier wkładamy tylko: - gazety - katalogi - prospekty - czasopisma ilustrowane - listy, papier do pisania - zeszyty - książki, książki telefoniczne - torebki papierowe - papier pakowy - kartony - pudełka - tekturę 2. Czego nie można wrzucać do pojemników służących do zbiórki makulatury? - kartonów po mleku i napojach - kartoników po soczkach - kalek oraz papieru przebitkowego - papieru termicznego i do faksu - zabrudzonego lub tłustego papieru - artykułów i papierów higienicznych - celofanu - pieluch - jednorazowych podpasek - tapet - worków po cemencie - żadnych innych materiałów 3. Jak powinna wyglądać oddana do skupu makulatura? Makulatura oddawana do recyklingu nie może: - być zabrudzona organicznie, - być skażona mikrobiologicznie (grzyby, bakterie) - posiadać silnego, obcego zapachu
3. Korzyści wynikające z recyklingu makulatury Dyskusja, pogadanka, pokaz, prelekcja, dyskusja, opis, pogadanka, praca samodzielna i w grupach, Uczący się zapamiętuje, jakie warunki powinna spełniać makulatura oddawana do recyklingu Uczący się umie wymienić sposoby wykorzystania makulatury Uczący umie zidentyfikować oznaczenia świadczące o użyciu przy produkcji papieru włókien wtórnych Uczący rozumie potrzebę zbiórki makulatury Uczący doskonali umiejętność prowadzenia dyskusji oraz dzielenia się własnymi spostrzeżeniami i wypowiadania własnego zdania Uczący się poprzez pracę w grupach rozwija swoje zdolności Postawy: uczący się kształtuje swoją wrażliwość na problemy środowiska naturalnego uczący się kształtuje w sobie postawę odpowiedzialnej konsumpcji Środki dydaktyczne tablica, flipchart, mazaki plansze i zdjęcia z pojemnikami do zbiórki makulatury różne gatunki papieru plansza wystawy poświęcona eko-bilansowi produkcji papieru z włókien pierwotnych i wtórnych produkty z różnymi oznaczeniami, w tym również te świadczące o użyciu przy produkcji papieru włókien wtórnych Prowadzący zajęcia tak prowadzi dyskusję wstępną, aby by uczący się wymienili powody, dla których zużyty papier należy poddać recyklingowi. Doskonałym materiałem do dyskusji może być prezentacja planszy wystawy poświęcona porównaniu procesu produkcji z włókien pierwotnych i wtórnych. W przypadku braku planszy prowadzący zajęcia powinien podstawowe argumenty zapisać na tablicy / flipchar-
cie. Uczący się powinni także w postaci punktów na tablicy/ flipcharcie zapisać właściwości, jakim powinna odpowiadać oddawana do recyklingu makulatura. W czasie wykładu prowadzący zaznajamia uczących się z możliwościami przetworzenia zużytego papieru. Po wykładzie proponujemy zajęcia praktyczne polegające na podziale przyniesionych przez prowadzącego produktów pod względem różnych rodzajów papierów. Uczący zastanawiają się nad zawartością makulatury w poszczególnych grupach i możliwościach jej większego wykorzystania. Dodatkowo zajęcia można wzbogacić o inwentaryzację produktów pod wzglądem oznaczeń świadczących o użyciu przy produkcji włókien wtórnych Zużyty papier, jako surowiec wykorzystywano od niepamiętnych czasów. Jednak papiernicy długo nie stosowali masowo makulatury, gdyż było jej niewiele. Na ogół z wytwarzanego wówczas papieru powstawały książki i dokumenty, które były przeznaczone do długotrwałego użytku. Makulatura, jako surowiec znaczenie zyskała dopiero w drugiej połowie XX w. Wraz ze wzrostem świadomości ekologicznej społeczeństw wywierano naciski na przemysł, aby przetwarzał jak najwięcej surowców wtórnych. Zaczęto stosować makulaturę do produkcji papieru wcześniej wytwarzanego tylko z drewna. Początkowo powstawały z niej głównie papiery do pakowania, z czasem zastosowano ją także, jako surowiec na papier toaletowy i tekturę falistą, a od lat 70-tych XX wieku z makulatury Zapotrzebowanie na różne rodzaje papieru i kartonu stale wzrasta. Wzrostowi zapotrzebowania na papier towarzyszyła oczywiście zwiększona podaż papieru zużytego, trafiającego w dużych ilościach na wysypiska śmieci. Ze względu na konieczność odciążenia wysypisk z dużych ilości papieru i kartonów, a także ze względu na możliwość recyklingu, z roku na rok ilość tego surowca zbieranego do powtórnego przerobu nieustannie rośnie. W 1994 r. udział papieru poddawanego recyklingowi wynosił średnio 56% produkcji, w tym największą część stanowił papier gazetowy oraz różnego rodzaju opakowania (papierowe, kartonowe lub z masy papierowej). Papier trafiający do powtórnego przerobu jest przywożony do zakładów w postaci prasowanych bel makulatury. Makulatura trafia tutaj do rozdrabniających młynów działających podobnie do domowego miksera. Rozdrobniona pulpa z makulatury
podlega dalszej obróbce w celu oczyszczenia jej z zanieczyszczeń. W tym celu poddawana jest ona kolejnym etapom czyszczenia, najpierw z farby drukarskiej, z wykorzystaniem metody flotacyjnej. Jest to metoda wprowadzone w Niemczech na początku lat 60-tych, obecnie szeroko stosowana w całej Europie. Metoda ta ma dwa zasadnicze etapy. W pierwszym etapie rozdrobniona makulatura mieszana jest z wodą i licznymi związkami chemicznymi (m.in. ługiem sodowym, szkłem wodnym, mydłem). Pod ich wpływem z włókien celulozy uwalniane są farby drukarskie. W drugim etapie pulpa z makulatury zostaje napowietrzona, dzięki czemu farby drukarskie unosząc się na pęcherzykach powietrza zbierają się na jej powierzchni, skąd są odprowadzane. Tak przygotowana pulpa zostaje następnie wzbogacona mieszaniną nowych włókien celulozy (lub innych) oraz substancjami wzmacniającymi. Aby otrzymać dobrze rozdrobnione włókna celulozy z makulatury należy zużyć sporo energii, lecz w porównaniu z włóknami uzyskiwanymi bezpośrednio z drewna, jest to proces i tak wydajniejszy i opłacalny. Papier wytworzony ze starych włókien nie nadający się do powtórnego przetworzenia można wykorzystać, jako materiał opałowy. Jego wartość energetyczna mieści się w przedziale 13.500 18.500 kj/kg. Przy dużej ilości tego papieru, dodatkowo wzbogaconego pewną ilością drewna odpadowego, stanowić on może alternatywę wobec paliw kopalnych. Produkcja papieru z włókien wtórnych przynosi wymierne korzyści dla środowiska, a co za tym idzie i dla człowieka. Czas trwania 60-90 minut Materiały (I) Grafika Bilans ekologiczny