Grudzień 2018 r. Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów Unii Europejskiej za 2017 r.

Grudzień 2018 r. Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów Unii Europejskiej za

Grudzień 2018 r. Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów Unii Europejskiej za Departament Systemu Płatniczego Warszawa, 2018 r.

Spis treści Wstęp 2 4 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze 4 2. Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca 7 3. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców 9 4. Liczba terminali POS w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców 13 5. Liczba wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca 17 6. Liczba transakcji kartami płatniczymi na 1 mieszkańca 18 7. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą 22 8. Liczba transakcji zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS 23 9. Udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji przeprowadzonych kartami płatniczymi 26 10. Liczba zrealizowanych poleceń przelewu na jednego mieszkańca 28 11. Liczba zrealizowanych poleceń zapłaty na jednego mieszkańca 29 12. Liczba transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych 31 13. Udział transakcji oszukańczych w wartości wszystkich transakcji dokonywanych kartami 35 14. Transakcje bezgotówkowe w podziale na instrumenty płatnicze 36 15. Relacje pomiędzy poziomem dochodu a transakcjami instrumentami płatniczymi 38 16. Udział pieniądza gotówkowego w agregacie podaży pieniądza M1 40 17. Udział pieniądza gotówkowego w PKB 41 18. Udział gotówki w płatnościach 43 Podsumowanie 45 Spis wykresów 51 Spis tabel 53

Wstęp Wstęp Departament Systemu Płatniczego Narodowego Banku Polskiego przedstawia kolejny cykliczny materiał dotyczący porównania wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami krajów Unii Europejskiej 1. Głównym celem prezentowanego materiału jest porównanie poszczególnych parametrów z kilkunastu najważniejszych obszarów systemu płatniczego, w szczególności w przeliczeniu na liczbę mieszkańców, w Polsce i w krajach Unii Europejskiej (UE) za rok 2017, a związanych głównie z dostępnością instytucji świadczących usługi płatnicze dla ludności, poziomem ubankowienia (mierzonego liczbą rachunków bankowych) oraz wykorzystaniem podstawowych bezgotówkowych instrumentów płatniczych (kart płatniczych, poleceń przelewu, poleceń zapłaty) i elementów infrastruktury płatniczej (bankomatów, terminali POS). Należy również dodać, że materiał ten nie ma na celu wskazania czy wyjaśnienia przyczyn zróżnicowania wysokości poszczególnych wskaźników w konkretnych krajach, ale przedstawienie bieżącego stanu rozwoju obrotu bezgotówkowego w naszym kraju w stosunku do pozostałych krajów UE. Wyjaśnienia metodologiczne W celu dokonania analizy wybranych parametrów Polska została przedstawiona na tle krajów Unii Europejskiej. Analiza zawarta w niniejszym materiale została przygotowana w oparciu o dane za, opublikowane przez Europejski Bank Centralny (EBC) we wrześniu 2018 r., a znajdujące się w Hurtowni Danych Statystycznych EBC (ang. EBC Statistical Data Warehouse, SDW EBC) pod adresem http://sdw.ecb.europa.eu/ 2. Informacje te zostały zaktualizowane o dane pochodzące z innych źródeł, w szczególności o dane zbierane przez NBP i publikowane w periodycznych opracowaniach, które można znaleźć na stronie internetowej Narodowego Banku Polskiego pod adresem: http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/karty_platnicze.html. Raport bazuje również na następującym opracowaniu opublikowanym przez EBC: Henk Esselink, Lola Hernández, The use of cash by households in the euro area, Occasional Paper Series No. 201, November 2017 3. Fifth report on card fraud, September 2018. Dla przejrzystości i łatwiejszego porównania, prezentowane dane przedstawiono w postaci wykresów obrazujących stan rozwoju w zakresie poszczególnych elementów systemu płatniczego oraz widocznych tendencji występujących w Polsce w porównaniu do średniej dla krajów ze Strefy Euro i średniej dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. 1 Podobne materiały DSP przygotowywał corocznie w poprzednich latach, począwszy od danych za 2004 r. Ostatni materiał został przygotowany za 2016 r.: https://www.nbp.pl/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/porownanie_ue_2016.pdf 2 Dane corocznie publikowane na witrynie internetowej EBC. 3 http://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/scpops/ecb.op201.en.pdf 2

Wstęp Pierwszy typ wykresów (wykresy liniowe) przedstawia tendencje rozwojowe występujące w analizowanym obszarze na przestrzeni kilkunastu lat. Dla uproszczenia, trend w danym zakresie przedstawiony jest dla trzech obszarów: Polski, średniej dla krajów ze Strefy Euro oraz średniej dla całej Unii Europejskiej. Drugi typ wykresów (wykresy słupkowe) obejmuje dane za odnoszące się do wszystkich krajów Unii Europejskiej, których dane opublikowano (w przypadku niektórych wskaźników nie opublikowano danych dla niektórych państw UE). Polska została wyróżniona kolorem fioletowym, a kolorem zielonym zaznaczono pozostałe kraje UE. Jako punkt odniesienia został również przedstawiony, oraz oznaczony kolorem niebieskim, średni poziom wskaźników dla krajów członkowskich Unii Europejskiej. Na wykresach prezentujących trend dla Polski, Unii Europejskiej oraz Strefy Euro - w których nie wszystkie dane są opublikowane z powodu ochrony danych jednostkowych lub w przypadku nieprzekazania danych przez kraj - średnia dla Unii Europejskiej oraz Strefy Euro wyliczona została wyłącznie na podstawie danych, które są zaprezentowane w Hurtowni Danych Statystycznych Europejskiego Banku Centralnego. Dla wykresów prezentujących przeliczenie na jednego mieszkańca, średnia wyliczona została poprzez podzielenie sumy danych zaprezentowanych w raporcie przez populację Unii Europejskiej lub Strefy Euro pomniejszoną o kraje, dla których dane nie są widoczne w raporcie. 3

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze Liczbę placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce w podziale na oddziały NBP, oddziały instytucji kredytowych (w rozumieniu prawa europejskiego) 4, placówki Poczty Polskiej oraz placówki instytucji płatniczych i biur usług płatniczych przedstawiono w tabeli nr 1. Tabela 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce w latach 2010-2017 Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Oddziały instytucji kredytowych Placówki Poczty Polskiej 16.214 15.920 17.107 16.796 16.224 15.613 15.781 14.216 8.365 8.383 8.243 7.675 7.343 7.271 7.208 7.181 Oddziały NBP 16 16 16 16 16 16 16 16 Ogółem oddziały instytucji kredytowych, placówki Poczty Polskiej i Oddziały NBP Placówki podmiotów pośredniczących w przyjmowaniu wpłat na rachunki bankowe (instytucji płatniczych i biur usług płatniczych) 24.595 24.319 25.366 24.487 23.583 22.900 23.005 21.413 0 0 8.628 16.018 31.614 34.609 36.855 38.602 Ogółem 24.595 24.319 33.994 40.505 55.197 57.509 59.860 60.015 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego Liczbę placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce, na tle średnich dla krajów Strefy Euro i krajów UE, przedstawia wykres nr 1. Znaczący wzrost wskaźnika dla Polski w 2012 r. wynikał ze zmiany stosowanej od 2009 r. przez EBC metodologii w związku z wejściem w życie dyrektywy o usługach płatniczych oraz uwzględnieniem instytucji płatniczych i biur usług płatniczych w kategorii instytucje oferujące usługi płatnicze. Z danych zaprezentowanych na wykresie nr 1 wynika, że w Polsce w latach 2011-2017 następował stały wzrost liczby placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców. W roku 2015 i 2016 nastąpił spadek tempa wzrostu liczby placówek oferujących usługi płatnicze w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców, a wzrost w w stosunku do 2016 r. był minimalny 4 Przez instytucje kredytowe w odniesieniu do Polski, w ECB Statistical Data Warehouse należy rozumieć banki, oddziały instytucji kredytowych, banki spółdzielcze oraz SKOK-i. 4

(0,3%). Na spowolnienie tempa wzrostu mógł wpłynąć systematyczny, obserwowany od 2012 r., spadek liczby placówek Poczty Polskiej oraz od 2013 r. spadek liczby oddziałów instytucji kredytowych. Wykres 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 mln mieszkańców w latach 2001-2017 (z uwzględnieniem instytucji płatniczych i biur usług płatniczych) 1 600 1 434 1 495 1 558 1 562 1 300 1 000 1 052 882 Polska Strefa Euro UE 700 400 692 663 659 651 644 636 638 641 639 639 631 603 588 659 633 620 557 628 535 602 599 591 606 566 563 511 490 553 558 586 586 567 556 564 526 540 510 502 519 505 491 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 W krajach Unii Europejskiej obserwuje się systematyczny spadek, przy nieznacznych wahaniach, wskaźnika liczby placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 mln mieszkańców. Podobny trend zauważalny jest w przypadku państw należących do Strefy Euro. W 2007 r. w Polsce wskaźnik ten był po raz pierwszy wyższy od wskaźnika w krajach UE. Wśród wszystkich państw UE, Polska w, z liczbą placówek oferujących usługi płatnicze wynoszącą 60.015 i wskaźnikiem 1.562 na 1 mln mieszkańców (przy średniej w UE na poziomie 491), zajmowała pierwsze miejsce (podobnie jak w poprzednich latach.), co przedstawiono na wykresie nr 2. 5

1562 835 673 661 649 595 594 581 572 571 569 553 539 465 432 420 367 297 273 271 270 246 221 204 201 178 123 Wykres 2. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 mln mieszkańców w poszczególnych krajach UE w 1600 1400 1200 1000 800 600 400 Średnia UE: 491 200 0. Brak danych Wielkiej Brytanii. Na wysoką pozycję Polski, pod względem liczby placówek oferujących usługi płatnicze, miało wpływ uwzględnienie w statystykach dużej liczby placówek oferujących usługę wpłaty gotówki na rachunek, a więc zarówno Poczty Polskiej, jak i podmiotów przyjmujących wpłaty gotówkowe na rachunki bankowe, w których klienci mogą opłacać rachunki za energię, czynsz, telefon, etc. Placówki ostatniej grupy podmiotów nie umożliwiają realizacji transakcji bezgotówkowych. Dlatego wskaźnik ten ma inny charakter niż pozostałe wskaźniki w niniejszym materiale, które w większości dotyczą płatności bezgotówkowych. Jeśli nie zostałaby uwzględniona liczba placówek instytucji płatniczych i biur usług płatniczych, wskaźnik ten w kształtowałby się na poziomie 558 placówek na 1 mln mieszkańców, czyli powyżej średniej unijnej, która wtedy wynosiłaby 477 i Polska zajmowałaby 12. miejsce na 27 państw Unii, których dane zostały opublikowane. Wskaźnik liczby placówek instytucji oferujących usługi płatnicze nie determinuje stopnia ubankowienia społeczeństwa danego kraju. Mimo stosunkowo dużej liczby placówek oferujących usługi płatnicze w Polsce w porównaniu do średniej UE, liczba transakcji dokonywanych za pomocą bezgotówkowych instrumentów płatniczych jest w Polsce znacznie niższa niż średnia liczona dla wszystkich krajów Unii (vide pkt 12 Liczba transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych ). 6

2. Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca Liczba rachunków bankowych w Polsce systematycznie rośnie. W, w porównaniu do 2016 r., liczba rachunków bankowych wzrosła o ponad 4,5 mln, co oznacza wzrost aż o 6,6%. Liczbę takich rachunków w latach 2010 2017 przedstawiono w tabeli nr 2. Tabela 2. Liczba rachunków bieżących w złotych prowadzonych przez banki, oddziały instytucji kredytowych i SKOK-i w Polsce w latach 2010-2017 (w tys.) Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Osoby prywatne 44.074 48.686 50.476 52.216 55.888 58.599 61.330 65.179 Rolnicy, przedsiębiorcy indywidualni Przedsiębiorstwa, niemonetarne instytucje finansowe, instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych Instytucje rządowe i samorządowe Razem liczba rachunków bieżących w bankach Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo - Rozliczeniowe Razem liczba rachunków bieżących 3.785 3.330 3.375 3.457 3.548 3.692 3.722 3.766 1.303 1.346 1.440 1.477 1.568 1.679 1.797 1.919 210 200 211 228 245 49.162 53.362 55.291 57.360 61.196 64.180 67.077 71.109 2.773 2.984 3.192 3.261 3.232 2.653 2.478 3.014 51.935 56.346 58.483 60.621 64.436 66.833 69.555 74.123 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego Zgodnie z metodologią Europejskiego Banku Centralnego w zakresie statystyki systemów płatniczych, pojęcie overnight deposits (rachunki bankowe) jest szeroką kategorią, która obejmuje nie tylko rachunki służące do dokonywania rozliczeń i płatności, ale również bezterminowe rachunki oszczędnościowe z możliwością wypłaty środków na żądanie bez utraty odsetek lub poniesienia istotnych kosztów oraz rachunki walutowe, maklerskie i techniczne. W 2012 r. dane przekazywane przez niektóre kraje, w tym Polskę, a dotyczące rachunków za lata 2007 2011, skorygowano w oparciu o aktualną metodologię EBC w tym zakresie. Po wprowadzeniu korekty, pozycja Polski uległa znaczącej poprawie, przede wszystkim z uwagi na uwzględnienie w kategorii rachunki bankowe bezterminowych rachunków oszczędnościowych, które są dość powszechnie oferowane przez banki w Polsce. 7

Wykres 3. Liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w latach 2001-2017 2,5 2,0 1,9 1,5 1,0 1,2 1,2 1,2 1,2 1,3 1,3 1,3 1,2 0,9 0,8 1,4 1,5 1,4 1,4 1,4 1,3 1,3 1,3 1,3 1,4 1,2 1,1 1,0 0,9 0,9 1,7 1,6 1,6 1,6 1,5 1,3 1,8 1,6 1,7 1,6 1,6 1,6 1,5 1,6 1,8 1,8 1,8 1,7 1,7 1,6 1,7 1,7 1,7 Polska Strefa Euro UE UE oraz Strefa Eurośrednia skorygowana, wyliczona jako średnia spośród krajów, które udostępniły dane 0,5 0,4 0,5 0,0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Zaprezentowane na wykresie nr 3 dane dla Unii Europejskiej oraz Strefy Euro mogą odbiegać od niektórych danych prezentowanych w raporcie ECB. Średnie wartości dla UE oraz Strefy Euro zostały wyliczone jedynie na podstawie danych dostępnych w ECB Statistical Data Warehouse, kraje które nie przekazały danych lub nie można ich było opublikować nie były brane pod uwagę podczas wyliczanie średnich. Z danych zaprezentowanych na wykresie nr 3 wynika, że poprzez stały przyrost liczby rachunków bankowych w Polsce, ich liczba w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2014 r., po raz pierwszy była wyższa niż średnia liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w UE i Strefie Euro. W roku 2014 r. wartość tego wskaźnika dla Polski wyniosła 1,7 rachunku bankowego na mieszkańca, podczas gdy średnia dla krajów UE i Strefy Euro była o 0,1 punktu niższa. W roku 2015 sytuacja uległa chwilowo zmianie i średnia dla Polski znalazła się poniżej średnich unijnych, by rok później ponownie znaleźć się powyżej. W roku 2017 liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w Polsce wynosiła 1,9 i powiększyła przewagę na średnimi dla Unii Europejskiej oraz Strefy Euro, których średnie w tym roku wynosiły 1,7 rachunku na mieszkańca. Warto zaznaczyć, że średnia liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w Polsce nieustannie rośnie od 2006 r., podczas gdy trendy dla średnich unijnych nie zawsze mają tendencję wzrostową. Pozycję Polski na tle innych krajów UE w wg wskaźnika liczby rachunków bankowych na 1 mieszkańca zaprezentowano na wykresie nr 4. 8

3,5 3,1 2,9 2,7 2,6 2,3 2,3 2,2 2,1 1,9 1,9 1,8 1,7 1,7 1,6 1,6 1,4 1,2 1,2 1,1 1,0 Wykres 4. Liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w 4 3,5 3 2,5 2 1,5 Średnia UE: 1,7 1 0,5 0 Pod względem liczby rachunków bankowych w Polska znalazła się na 11 miejscu wśród 22 krajów Unii Europejskiej ze wskaźnikiem 1,9 rachunku bankowego na jednego mieszkańca (Polska zajmuje 11 miejsce ex aequo z Austrią). W stosunku do 2016 r., polska nie przesunęła się w rankingu, jednakże w stosunku do 2015 r. Polska przesunęła się aż o 3 pozycje. W 2012 r. liczba rachunków na jednego mieszkańca wynosiła 1,5 co plasowało Polskę na 13 miejscu wśród 21 krajów, które przekazały wówczas dane. Największą liczbę rachunków bankowych w przeliczeniu na mieszkańca odnotowano w Luksemburgu (3,5) (skutek posiadania przez firmę PayPal licencji instytucji kredytowej). Kolejne miejsca zajęły Grecja, Malta, Finlandia, Belgia oraz Dania. Porównując dane zaprezentowane na wykresie nr 4 z wykresem nr 27 (Liczba transakcji bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w ), można wysnuć wniosek, że duża liczba rachunków nie oznacza automatycznie wysokiej aktywności właścicieli tych kont. Przykładem mogą być Grecja, Malta i Cypr, Litwa, które, posiadając jedne z najwyższych wskaźników odnoszących się do liczby rachunków przypadających na 1 mieszkańca, posiadają jednocześnie jedne z najniższych wskaźników odnoszących się do liczby transakcji bezgotówkowych instrumentami płatniczymi per capita. 3. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców Według danych NBP, na koniec w Polsce dostępnych było 23.230 bankomatów, podczas gdy na koniec 2016 r. było ich 22.443. Oznacza to niewielki spadek liczby bankomatów o 213 sztuk, tj. o 0,9% w stosunku do roku poprzedniego. Spadek liczby bankomatów jest zjawiskiem, które od 2010 r. wystąpiło po raz pierwszy. Dane dotyczące liczby bankomatów w Polsce w latach 2010 2017 przedstawiono w tabeli nr 3. 9

Tabela 3. Liczba bankomatów ogółem w Polsce w latach 2010-2017 Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Bankomaty 16.413 17.392 18.188 18.876 20.531 22.143 23.443 23.230 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego W Unii Europejskiej, na przestrzeni kilku ostatnich lat, odnotowywano niewielkie zmiany w wielkości tego wskaźnika, przy czym w latach 2011, 2012 oraz 2013, zarówno na terenie UE, jak i w krajach Strefy Euro, odnotowano niewielkie spadki. Rok 2014 przyniósł widoczny wzrost wskaźnika liczby bankomatów w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców, natomiast dalsze lata prezentują niższe wartości w przypadku państw UE oraz krajów Strefy Euro. W przypadku Polski liczba bankomatów w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców systematycznie wzrastała, aż do 2016 r., a w nieznacznie spadła. Liczba bankomatów w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców zaprezentowana została na wykresie nr 5. Wykres 5. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców w latach 2001-2017 1 200 800 400 738 761 788 808 706 750 717 709 735 680 169 187 198 211 230 833 760 261 940 821 303 966 972 967 971 955 932 850 865 866 874 868 857 484 490 454 416 439 356 979 941 907 892 897 879 857 847 610 605 576 534 Strefa Euro UE Polska 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 W w Polsce na 1 mln mieszkańców przypadało 605 bankomatów. W odniesieniu do pozostałych krajów Unii Europejskiej wskaźnik ten pokazuje, że w Polsce jest znacznie mniej bankomatów niż średnia w krajach UE, pomimo że od 2001 r. liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców wzrosła o 436 szt. (wzrost o 258%), a w UE jedynie o 167 szt. (wzrost o 25%). 10

1 416 1 406 1 193 1 092 1 054 1 028 968 912 844 807 802 797 709 605 577 569 564 524 522 516 514 472 471 418 399 373 350 264 Wykres 6. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców w poszczególnych krajach UE w 1500 1200 900 Średnia UE: 847 600 300 0 Jak widać na powyższym wykresie, największą liczbę bankomatów na 1 mln mieszkańców w roku 2017 miały Austria (1.416 szt.), Portugalia (1.406 szt.), Chorwacja (1.193 szt.) oraz Hiszpania (1.092 szt.). Poza wymienionymi krajami, powyżej średniej unijnej (847 szt.) uplasowały się jeszcze kraje takie jak: Wielka Brytania, Niemcy, Luksemburg oraz Belgia. Polska, ze wskaźnikiem na poziomie 605 bankomatów na 1 mln mieszkańców, zajmowała 14. miejsce spośród wszystkich państw UE. Za nami uplasowały się takie kraje jak: Cypr, Estonia, Rumunia, Łotwa, Węgry, Grecja, Słowacja, Malta, Czechy, Dania, Litwa, Holandia, Finlandia oraz Szwecja. W Polska nie poprawiła swojej pozycji w rankingu, natomiast w roku 2016 i 2015, jej pozycja poprawiła się odpowiednio o 3 i 2 pozycje. W 2012 r. liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców wynosiła 484 szt., a Polska plasowała się wtedy na 19 miejscu z 27 krajów. Warto zauważyć, że liczba bankomatów w Finlandii i Szwecji systematycznie spada, a kraje te znajdują się na dwóch ostatnich miejscach. Na taką sytuację wpływa fakt, że zarówno w Szwecji jak i Finlandii dokonuje się najwięcej transakcji bezgotówkowych na jednego mieszkańca, tym samym zmniejsza się w tych krajach zapotrzebowanie na gotówkę (vide wykres 27), a państwa te znajdują się w czołówce zajmując odpowiednio 2. i 3. miejsce. Na tle krajów regionu, czyli krajów o podobnych uwarunkowaniach pod względem gospodarczym, społecznym i geograficznym, Polska w 2017 r. utrzymała się w czołówce, ustępując miejsca jedynie Bułgarii (807 szt.) i Słowenii (797 szt.). Pozostałe kraje z regionu, tj. Estonia, Rumunia, Łotwa, Węgry, Słowacja, Czechy i Litwa, mają niższy wskaźnik niż Polska. Do 2016 r. liczba bankomatów w Polsce systematycznie rosła, w po raz pierwszy zanotowano jej spadek. Warto zauważyć, że w ponad połowa krajów (15/28) zanotowała spadek liczby bankomatów na 1 mln mieszkańców w stosunku do roku 2016. 11

63,3 34,1 28,4 23,8 23,2 16,1 15,6 15,4 14,9 10,1 8,7 8,4 7,9 7,4 6,3 5,7 5,6 5,5 5,4 5,1 4,8 4,7 4,2 1,7 1,5 1,5 0,6 0,6 Niski wskaźnik nasycenia bankomatami, w połączeniu z przedstawionym dalej wskaźnikiem liczby terminali POS przypadających na 1 mln mieszkańców (Polska na 20. miejscu w Europie vide wykres nr 9), pokazuje odstający jeszcze od przeciętnego w UE obraz rozwoju podstawowej infrastruktury potrzebnej dla korzystania z rachunków bankowych oraz dokonywania transakcji bezgotówkowych w Polsce. Podobnie plasuje się pozycja Polski na tle pozostałych krajów UE, biorąc pod uwagę wskaźnik, jakim jest liczba bankomatów na 100 km 2. Polska zajmuje w nim 14. miejsce, wyprzedzając takie kraje jak: Bułgaria i Irlandia, które wyprzedzały Polskę pod względem liczby bankomatów na 1 mln mieszkańców (vide wykres nr 7). Wykres 7. Liczba bankomatów na 100 km 2 w poszczególnych krajach UE w 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 Średnia UE: 9,6 0,0 Źródło: Opracowanie własne Statystycznie rzecz biorąc, pod względem przestrzennego umiejscowienia bankomatów oraz liczby bankomatów w przeliczeniu na1 mln mieszkańców, Polska jest w środku rankingu państw Unii Europejskiej. 12

4. Liczba terminali POS w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (vide tabela nr 4) kształtowała się na poziomie 632.955 szt. na koniec, w porównaniu do 536.236 szt. na koniec 2016 r., co stanowiło wzrost o 18%. Tabela 4. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze w Polsce w latach 2009-2017 Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Terminale POS 246.510 266.429 289.547 326.340 398.172 465.457 536.236 632.955 Imprintery 6.142 978 915 6 3 - - - Ogółem 252.652 267.407 290.461 326.346 398.175 465.457 536.236 632.955 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego Z danych prezentowanych przez agentów rozliczeniowych wynika, że wzrosła liczba akceptantów posiadających terminale POS. Od 2013 r. liczba akceptantów posiadających imprintery drastycznie się obniżyła, a od 2015 r. wyszły one z użycia i zostały zastąpione przez terminale POS. W Strefie Euro do 2011 r. widoczny był stały wzrost urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze na 1 mln mieszkańców, z niewielkim odnotowanym spadkiem w 2010 r. W kolejnych latach, tj. w 2012 i 2013, miał miejsce spadek liczby terminali POS. W 2014 r. nastąpiło odwrócenie trendu spadkowego i liczba terminali POS na 1 mln mieszkańców systematycznie wzrastała, osiągając w liczbę 27.590 urządzeń. Podobny trend można zaobserwować w danych dla Unii Europejskiej, po spadku w 2013 r. liczba urządzeń systematycznie rosła osiągając poziom 26.436 urządzeń. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminale POS) w Polsce zwiększyła się w i osiągnęła poziom 16.252 urządzeń na milion mieszkańców (wzrost o 17,6% w porównaniu do 2016 r. 13.815 urządzeń na 1 mln mieszkańców). Dystans między Polską, a Unią Europejską oraz Strefą Euro zmniejszył się w Polska zanotowała wzrost liczby urządzeń na 1 mln mieszkańców o 17,6%, podczas gdy w UE i w Strefie Euro zanotowano wzrost odpowiednio o 9,6% i 8,9%. Niemniej jednak liczba terminali w Polsce jest wciąż znacząco mniejsza niż średnia w UE czy Strefie Euro. 13

Wykres 8. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS oraz imprinterów) na 1 mln mieszkańców w latach 2001-2017 28 000 24 000 20 000 16 000 12 000 8 000 4 000 17 747 16 969 15 630 14 866 13 844 13 472 12 707 14 056 14 154 13 315 13 455 12 552 19 056 19 58719 50419 909 19 678 19 302 16 324 17 196 17 355 15 25415 235 7 742 8 476 6 560 6 941 6 044 5 571 2 951 2 930 3 474 3 751 4 348 4 628 4 896 22 484 20 704 18 602 17 949 18 266 10 347 23 608 22 252 12 104 25 341 24 114 13 815 27 590 26 436 16 252 Polska Strefa Euro UE 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Wskaźnik wynoszący 16.252 urządzeń na 1 mln mieszkańców dla Polski, to jeden z niższych wskaźników wśród krajów UE w, co przedstawiono na wykresie nr 9. W Polska zajmowała 20. miejsce w UE i w stosunku do 2016 r. awansowała w rankingu o 2 pozycje wyprzedzając Austrię, Czechy oraz Niemcy (w przed Polską uplasowała się Słowenia, która nie przekazała danych w roku 2016 ). W 2012 r. liczba terminali na 1 mln mieszkańców w Polsce wynosiła 7.742 urządzenia (24 miejsce na 26 krajów) i była ponad 2 krotnie niższa niż w W 2015 r. jak i w 2016 r. Polska awansowała o 1 pozycję każdego roku. W w regionie znacznie więcej ww. urządzeń funkcjonowało w krajach takich jak Estonia, Łotwa i Litwa. Na zbliżonym poziomie do Polski prezentuje się liczba urządzeń w Bułgarii oraz Słowenii. W czołówce znalazły się takie państwa jak Luksemburg, Grecja, Irlandia, Włochy, Wielka Brytania, Malta, Hiszpania, Portugalia i Holandia. Luksemburg w zajmował pierwsze miejsce z liczbą ponad 281 tys. terminali na 1 mln mieszkańców, natomiast jeszcze w 2013 r. zajmował 12 pozycję z liczbą 21.287 szt. terminali na 1 mln mieszkańców. Tak wysoka liczba terminali POS w Luksemburgu na mieszkańca jest wynikiem zmiany od 2014 r. zakresu przekazywanych danych do EBC. Obecnie, oprócz informacji o terminalach POS, znajdujących się na terytorium kraju, przekazywane są również informacje o terminalach ulokowanych poza granicami kraju, ale będącymi w posiadaniu podmiotów, których miejscem prowadzonej działalności jest dany kraj. Z danych jednostkowych prezentowanych przez Luksemburg w wynika, że blisko 92,1% terminali ulokowanych jest poza granicami kraju (155,0 tys. terminali z 168,3 tys. 14

281 921 50 743 41 232 40 682 36 600 33 945 33 749 31 113 28 671 28 634 27 063 24 199 23 374 21 756 21 453 19 155 17 880 16 781 16 422 16 252 16 181 15 074 15 063 14 600 10 805 9 872 zaraportowanych przez Bank Centralny Luksemburga). Tak duża liczba terminali spowodowana jest m.in. prowadzeniem działalności w Luksemburgu przez jednego z dużych agentów rozliczeniowych o międzynarodowym zasięgu. Wykres 9. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS) na 1 mln mieszkańców w poszczególnych krajach UE w 290 000 280 000 270 000 260 000 60 000 55 000 50 000 45 000 40 000 35 000 30 000 Średnia UE: 26.436 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0 Porównując dane zaprezentowane na wykresie nr 19 (Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS w poszczególnych krajach UE w ), można zaobserwować, że Grecja, Włochy i Hiszpania mają stosunkowo niewielką liczbę transakcji kartami płatniczymi przypadającą na jeden terminal. Wytłumaczeniem tej sytuacji może być specyfika tych krajów i nastawienie się na bardzo duży ruch turystyczny oraz wynikająca z tego faktu potrzeba dokonywania płatności z wykorzystaniem kart płatniczych przez zagranicznych turystów, których transakcje nie są wliczane do powyższej średniej, obejmującej transakcje dokonane instrumentami płatniczymi wydanymi jedynie w danym kraju. Widać to najlepiej na przykładzie Grecji oraz Włoch, gdzie mieszkańcy dokonują niewielu transakcji kartami. Na 1 mieszkańca w tych krajach w przypadało odpowiednio 47 i 46 transakcje kartami płatniczymi - dla porównania w Polsce było to 101 transakcji, a w Danii aż 366 transakcji, pomimo że Dania uplasowała się na 15

5 013 1 146 987 817 602 514 412 345 313 311 285 282 238 210 200 200 171 159 152 119 83 83 81 78 59 49 13. miejscu pod względem liczby urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze na 1 mln mieszkańców, poniżej średniej dla Unii Europejskiej. Zdecydowanie korzystniej wypada pozycja Polski na tle pozostałych krajów UE w liczbie terminali POS na 100 km 2 akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze. Polska zajmuje 16. miejsce, wyprzedzając takie kraje jak: Słowenia, Litwa, Bułgaria, Estonia, Łotwa, Szwecja, które wyprzedzały Polskę pod względem liczby urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS) na 1 mln mieszkańców (vide wykres nr 10). Należy zaznaczyć, że ranking ten powstał wyłącznie na podstawie liczby terminali POS zlokalizowanych w kraju, dlatego też Luksemburg nie zajmuje już 1 miejsca. Wykres 10. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS) na 100 km 2 w poszczególnych krajach UE w 5 200 5 000 4 800 4 600 1 200 1 000 800 600 400 Średnia UE: 309 200 0 16

5. Liczba wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca Wg stanu na koniec w obiegu w Polsce było blisko 39,1 mln kart płatniczych i liczba ta wzrosła w porównaniu do 2016 r. o 2,2 mln kart, co stanowiło wzrost o 6%. Po spadku liczby kart w 2015 r. (pierwszy spadek liczby wydanych kart w Polsce od 2010 r.) liczba kart w 2016 r. wzrosła ponad poziom z 2014 r., a w roku 2017 osiągnęła po raz pierwszy poziom powyżej 1 karty na jednego mieszkańca (1,02). Liczbę kart płatniczych wydanych w Polsce w latach 2011 2017 (stany na koniec danego roku) zaprezentowano w tabeli nr 5. Tabela 5. Liczba wydanych kart płatniczych w Polsce w latach 2011-2017 Wyszczególnienie 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Liczba wydanych kart płatniczych 32.044.946 33.291.111 34.658.650 36.068.822 35.209.043 36.874.489 39.095.880 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego Liczba kart płatniczych na 1 mieszkańca Polski systematycznie wzrastała przez kolejne lata z 0,38 w 2001 r. do 0,87 w 2009 r., natomiast w latach 2010 2011 spadła nieznacznie do poziomu 0,83, by kolejno dalej rosnąć aż do roku 2014, w którym to wskaźnik uzyskał poziom równy 0,94. W roku 2015 wskaźnik nieznacznie zmalał do poziomu 0,92 karty płatniczej na jednego mieszkańca. W roku 2016 ponownie wzrósł do poziomu 0,96, a w osiągnął rekordowy poziom 1,02. Dystans, jaki dzieli Polskę od średniej krajów UE, zmniejszył się z 0,60 w 2016 r. do 0,57 w, co przedstawiono na wykresie nr 11. Wykres 11. Liczba wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca w latach 2001-2017 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 1,17 1,06 0,38 1,25 1,10 0,45 1,30 1,21 1,13 1,15 0,47 0,41 1,32 1,29 0,53 1,37 1,33 0,63 1,41 1,42 0,70 1,46 1,46 1,46 1,45 1,47 1,50 1,51 1,54 1,56 1,46 1,45 1,44 1,43 1,44 1,45 1,46 1,48 1,51 0,94 0,96 0,90 0,92 0,86 0,83 0,83 0,86 0,79 1,59 1,54 1,02 EU Polska Strefa Euro 0,2 0,0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 17

4,31 2,53 2,11 2,06 2,02 1,96 1,93 1,89 1,78 1,75 1,71 1,64 1,56 1,50 1,48 1,47 1,41 1,35 1,28 1,19 1,19 1,17 1,11 1,06 1,02 0,98 0,93 0,84 W wskaźnik wydanych kart płatniczych per capita (1,02) stawiał Polskę w końcówce państw Unii Europejskiej. W stosunku do 2016 r. Polska wyprzedziła w rankingu Słowację. W 2012 r. liczba kart na jednego mieszkańca była na poziomie 0,86 karty, a Polska plasowała się na 26 miejscu z 27 krajów. Ranking krajów pod względem liczby wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca przedstawiono na wykresie nr 12. Wykres 12. Liczba wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 Średnia UE: 1,59 1,00 0,50 0,00 6. Liczba transakcji kartami płatniczymi na 1 mieszkańca W porównaniu z krajami Unii Europejskiej, w Polsce w dalszym ciągu dokonywanych jest, za pomocą kart płatniczych, średnio mniej płatności (przy ustalaniu wielkości tego wskaźnika nie brano pod uwagę liczby operacji wypłaty gotówki), ale różnice w tym zakresie z roku na rok ulegają zmniejszeniu. W liczba transakcji bezgotówkowych kartami na 1 mieszkańca po raz pierwszy w historii przekroczyła barierę 100 transakcji i wynosiła w Polsce 100,6. Mimo to cały czas statystyczny mieszkaniec UE dokonuje więcej transakcji bezgotówkowych kartami płatniczymi niż statystyczny Polak, co prezentuje wykres nr 13. 18

Wykres 13. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych kartami płatniczymi na jednego mieszkańca w latach 2001-2017 160 140 120 100 80 60 40 20 0 54,2 55,4 48,7 50,1 44,7 46,0 37,3 49,5 52,6 46,2 41,9 35,9 38,5 28,8 2,3 3,2 4,1 5,3 6,9 9,3 12,1 135,0 121,7 109,5 107,4 99,1 96,6 91,2 100,6 79,3 74,1 68,2 87,9 63,3 83,3 80,7 59,5 76,1 71,0 67,0 48,7 66,5 62,5 56,1 58,2 37,6 31,5 26,6 21,9 18,5 15,1 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 UE Strefa Euro Polska Średnia dla krajów Unii Europejskiej w wynosiła 135,0 transakcji na jednego mieszkańca. Mimo tak wyraźnej dysproporcji między Polską a średnią dla UE, należy zauważyć, że liczba transakcji kartami w Polsce systematycznie wzrasta, a tempo wzrostu jest znacznie szybsze niż średnie tempo wzrostu dla krajów Unii Europejskiej. Dla porównania wzrost w Polsce w latach 2016-2017 wynosił 20,8%, natomiast średnie tempo wzrostu dla Unii Europejskiej, w tym samym okresie, był prawie dwukrotnie niższy, tj. 10,9%. Ponadto w 2006 r. w Polsce przeciętny mieszkaniec dokonywał tylko 9,3 płatności kartami płatniczymi, trzy lata później - w 2009 r. już dwukrotnie więcej, tj. 18,5, w 2012 r. 31,5, a w już 100,6. W 2013 r. wskaźnik ten dla Polski stanowił 41% średniej całej Unii Europejskiej, a w już 75%. W omawianym wskaźniku Polska, tak jak w roku ubiegłym, plasuje się na 13. pozycji wśród 28 krajów UE i wyprzedza Litwę, Słowenię, Hiszpanię, Austrię, Czechy, Słowację, Chorwację, Węgry, Cypr, Maltę, Niemcy, Grecję, Włochy, Rumunię oraz Bułgarię, co przedstawiono na wykresie nr 14. Warto dodać, że pomimo braku awansu w rankingu w, w poprzednich latach Polska systematycznie przesuwała się w rankingu. W 2012 r. Polska dokonywała statystycznie 31,5 transakcji na jednego mieszkańca, a w latach następnych, tj. 2013, 2014, 2015 oraz 2016 r. awansowała w rankingu odpowiednio o 2, 3, 3 i 3 pozycje. Należy zaznaczyć, że wynik Polski jest ponad 3 razy niższy niż Danii (366) czy Szwecji (333). Warto zwrócić również uwagę na Estonię, w której omawiany wskaźnik osiągnął w poziom 238 transakcji. Oznacza to, że w Estonii od roku 2004 wykorzystanie kart płatniczych wzrosło o 435% (z poziomu 44,5 transakcji per capita) 5. Jest to tym bardziej warte odnotowania, iż Estonia w liczbie kart na mieszkańca zajmuje pozycję poniżej średniej UE. Warto dodać, że w Danii i Finlandii liczba kart płatniczych na mieszkańca jest nieznacznie powyżej średniej dla krajów Unii Europejskiej. W przeciętny mieszkaniec Danii 5 ECB Statistical Data Warehouse, Tabela 7.4 a Number of transaction per capita, http://sdw.ecb.europa.eu 19

366 333 315 300 250 240 238 189 179 167 159 140 101 97 87 87 85 84 76 72 69 68 63 54 47 46 24 18 dokonywał 7,0 transakcji bezgotówkowych kartą w tygodniu, Szwecji 6,4 transakcji, Wielkiej Brytanii 6,1 transakcji tygodniowo, a w Polsce wartość ta wynosiła jedynie 1,9 transakcji tygodniowo. Wykres 14. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych kartami płatniczymi na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w 400,00 360,00 320,00 280,00 240,00 200,00 160,00 Średnia UE: 135 120,00 80,00 40,00 0,00 Pod względem wykorzystania kart płatniczych na jednego mieszkańca, Polska, na tle naszego regionu, plasuje się w środku tych krajów. Na podobnym poziomie znajdują się kraje takie jak Litwa i Słowenia. Jednocześnie widać dużą różnicę między naszym krajem a Łotwą (140), która prezentuje znacznie wyższą transakcyjność na mieszkańca. Mimo to Polska zanotowała w jeden z najwyższych wskaźników wzrostu liczby transakcji kartami, co prezentuje wykres nr 15. 20

Wykres 15. Wskaźnik wzrostu liczby transakcji kartami płatniczymi (roczna zmiana procentowa) w poszczególnych krajach UE w 2017 roku [1] Grecja [3] Bułgaria [3] Rumunia [4] Węgry [5] Czechy [6] Polska [7] Irlandia [8] Malta [9] Litwa [10] Hiszpania [11] Cypr [12] Luksemburg [13] Austria [14] Słowacja [15] Holandia [16] Łotwa [17] Chorwacja EU [18] Słowenia [19] Niemcy [20] Belgia [21] Estonia [22] Portugalia [23] Francja [24] Wielka Brytania [25] Dania [26] Finlandia [27] Włochy [28] Szwecja 67,51% 38,40% 31,66% 25,88% 21,00% 20,71% 19,25% 18,13% 16,78% 16,60% 16,55% 15,39% 14,95% 13,38% 12,38% 12,02% 11,96% 11,22% 11,18% 10,78% 10,67% 9,32% 9,23% 9,16% 9,13% 8,86% 7,60% 7,01% 5,88% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% Tak wysoki wzrost transakcji bezgotówkowych w Polsce może wynikać z rosnącej popularności w płatnościach bezgotówkowych kart zbliżeniowych, które umożliwiają przeprowadzanie płatności w sposób najwygodniejszy i najszybszy dla posiadacza instrumentu płatniczego. Innym powodem jest obniżenie od dnia 1 lipca 2014 r. opłat interchange. Niższe koszty akceptacji kart płatniczych spowodowały większe zainteresowanie akceptantów przyjmowaniem tej formy zapłaty. Akceptację kart w 2014 r. rozpoczęła największa sieć detaliczna w Polsce. Zwiększenie liczby terminali POS poszerzyło możliwości użycia karty przez klientów w kolejnych latach. Krajem, w którym liczba transakcji bezgotówkowych wzrosła najwięcej, jest Grecja (67,5%), na drugim miejscu znalazła się Bułgaria, notując wzrost o 38,4%, a na trzecim miejscu uplasowała sią Rumunia ze wzrostem 31,7%. 21

7. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą Kolejnym wskaźnikiem obrazującym częstotliwość wykorzystania kart płatniczych jest liczba transakcji bezgotówkowych w terminalach POS przypadających na jedną kartę. Wykres 16. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w latach 2001-2017 100 95,2 90 84,2 80 70 60 50 40 30 20 29,9 25,6 70,6 62,8 58,5 41,2 51,0 53,4 54,2 50,3 33,6 35,0 35,2 35,0 37,2 36,6 38,1 41,2 44,2 47,5 49,5 52,2 50,4 47,7 45,0 40,5 31,1 38,5 41,3 35,6 25,7 30,7 32,0 34,1 35,0 33,0 34,5 36,0 17,0 18,5 20,7 14,5 11,1 12,7 70,1 57,1 Polska UE Strefa Euro 10 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Do 2014 r. Polska systematycznie zmniejszała swój dystans w stosunku do krajów Strefy Euro i krajów Unii Europejskiej w liczbie transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w terminalach POS. W 2014 r. wskaźnik dla Polski był po raz pierwszy wyższy niż wskaźnik dla krajów Strefy Euro, ale niższy niż wskaźnik dla Unii Europejskiej. W roku 2015, wskaźnik dla Polski znacząco prześcignął pod względem liczby transakcji bezgotówkowych dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą zarówno średnią dla krajów ze Strefy Euro, jak i po raz pierwszy w historii - średnią dla krajów Unii Europejskiej. W 2016 i przewaga Polski nad wskaźnikami dla Unii Europejskiej oraz Strefy Euro zwiększyła się jeszcze bardziej. W 2004 r. wskaźnik liczby tego typu transakcji stanowił zaledwie 32,7% średniej krajów Strefy Euro, by w osiągnąć liczbę 95,2 transakcji bezgotówkowych, tj. o 38,1 więcej transakcji dokonanych kartą płatniczą niż średnia dla krajów Strefy Euro (57,1) i 25,1 transakcji więcej niż średnia dla krajów Unii Europejskiej (70,1). 22

169,2 150,2 138,5 133,5 122,6 103,6 101,2 95,2 87,9 75,2 69,8 67,0 61,5 52,5 51,0 46,7 45,7 41,3 37,1 35,4 34,9 29,6 28,1 22,5 21,0 19,4 18,4 11,5 Wykres 17. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w poszczególnych krajach UE w 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 Średnia UE: 70,1 60,0 40,0 20,0 0,0 Polska ze wskaźnikiem 95,2 transakcji rocznie dokonywanych jedną kartą, w roku 2017 zdecydowanie powiększyła swoją przewagę nad wskaźnikiem dla Unii Europejskiej. Tempo wzrostu jest zdecydowanie szybsze niż tempo wzrostu dla krajów strefy Euro oraz Unii Europejskiej. W Polska nie zanotowała awansu w rankingu, jednakże od 2012 r. (35,6 transakcji; miejsce 13/27) awansowała, aż o 5 pozycji, tj. w roku 2014 o 3 pozycje, w roku 2015 o 1 pozycję i w roku 2016 o 1 pozycję. Najczęściej płatności z wykorzystaniem kart dokonują mieszkańcy Danii (169,2 razy w roku, czyli prawie 2,5 krotnie częściej niż średnia w UE) oraz mieszkańcy Estonii 150,2, Szwecji 138,5, Francji 133,5 oraz Finlandii 103,6. Najmniejszy poziom tego wskaźnika zanotowano na Malcie (18,4) oraz w Bułgarii (11,5). 8. Liczba transakcji zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS Interesująco wypada także porównanie wykorzystania zainstalowanych w danym kraju terminali POS. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywana kartami płatniczymi w pojedynczym terminalu POS w Polsce jest wyższa niż średnia w krajach Strefy Euro oraz średnia dla całej Unii Europejskiej. 23

Wykres 18. Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS w latach 2001-2017 7000 6000 5 848 5 959 5000 4000 3000 2000 1000 3 915 4 071 4 062 4 099 4 200 4 298 3 701 3 953 3 257 3 724 3 131 3 255 3 197 3 291 3 350 3 376 3 401 3 489 3 945 2 978 3 473 3 839 2 774 2 739 3 220 3 041 3 079 3 184 3 158 3 180 2 554 2 631 2 657 2 741 2 749 2 755 2 842 2 638 2 412 2 171 1 958 1 379 1 556 4 477 4 560 5 339 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Polska UE Strefa Euro Polska, na przestrzeni lat 2004 2013, systematycznie zmniejszała swój dystans w liczbie transakcji bezgotówkowych przypadających na jeden terminal POS w stosunku do średniej UE i od 2011 r. mocno zbliżyła się do średniej unijnej, by przekroczyć ją w 2014 r, a w 2015 r. znacząco zwiększyć przewagę nad wspomnianymi średnimi. W 2004 r., w pojedynczym terminalu POS, w Polsce dokonano o 1.818 mniej transakcji bezgotówkowych niż w UE, natomiast w 2013 r. wykonano jedynie 179 transakcji mniej, a w już o 1.759 transakcji więcej. Analizując wykres nr 18, warto podkreślić, że Polska w 2009 r. wyprzedziła kraje należące do Strefy Euro w liczbie transakcji w pojedynczym terminalu POS i systematycznie zwiększała swój dystans (w 2009 r. było to o 136 transakcji więcej, w 2013 r. już o 459 transakcji więcej, natomiast w było to już o 2.779 transakcji więcej). Mimo iż Polska ma jeden z niższych wskaźników liczby urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze na 1 mln mieszkańców, to dobrze wypada pod względem liczby transakcji bezgotówkowych realizowanych kartami płatniczymi w pojedynczym terminalu. W Polska zajmowała 8 miejsce w UE, tak jak w roku poprzednim. W roku 2012 polska zajmowała 12 miejsce na 26 krajów (3.953 transakcji), w 2014 r. awansowała w rankingu o 1 pozycję, a w 2016 r. aż o 3. 24

Wykres 19. Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS w poszczególnych krajach UE w [1] Szwecja [2] Dania [3] Belgia [4] Holandia [5] Estonia [6] Wielka Brytania [7] Francja [8] Polska [9] Czechy [10] Łotwa [11] Słowacja [12] Słowenia [13] Litwa EU [14] Węgry [15] Portugalia [16] Austria [17] Niemcy [18] Chorwacja [19] Hiszpania [20] Rumunia [21] Irlandia [22] Włochy [23] Malta [24] Grecja [25] Bułgaria [26] Luksemburg [27] Finlandia [28] Cypr 12 822 11 279 8 954 8 073 7 832 6 985 6 565 5 959 4 913 4 876 4 739 4 557 4 261 4 200 3 805 3 373 3 282 2 515 2 175 2 096 1 906 1 642 1 099 1 050 815 685 297 Jak wynika z wykresu nr 19, Polska znacznie wyprzedza takie kraje jak Portugalia, Włochy, Luksemburg czy Grecję, które co prawda są liderami w liczbie zainstalowanych terminali POS, ale jednocześnie kraje te nie należą do czołówki krajów, w których dokonuje się najwięcej transakcji bezgotówkowych. Przykładowo w Polsce, w jednym terminalu, realizowanych jest rocznie blisko 5,96 tys. transakcji płatniczych, czyli ponad 20 razy więcej niż w Luksemburgu i blisko 6 razy więcej niż we Włoszech. Tak dobra pozycja Polski wskazuje, iż Polacy chętnie używają kart płatniczych do dokonywania transakcji bezgotówkowych pomimo niewielkiej liczby terminali POS. Liderem pod względem intensywności wykorzystania terminali POS jest Szwecja i Dania, ze wskaźnikiem odpowiednio 12,8 i 11,3 tys. transakcji na terminal. W naszym regionie Polska wyprzedza większość krajów z wyjątkiem Estonii. Tak niska pozycja Luksemburga wynika z faktu, że do wyliczenia tego wskaźnika uwzględniono również terminale znajdujące się poza Luksemburgiem, co znacznie zaniżyło wskaźnik. 25

9. Udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji przeprowadzonych kartami płatniczymi Analizując wykorzystywanie bezgotówkowych instrumentów płatniczych, warto zwrócić uwagę na udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji kartami płatniczymi (vide wykresy nr 20 i 21). Do 2008 r. włącznie, w Polsce karty wykorzystywane były częściej do podejmowania gotówki w bankomatach niż do dokonywania płatności. W 2009 r. w Polsce po raz pierwszy dokonano kartami płatniczymi więcej transakcji bezgotówkowych niż gotówkowych i ww. wskaźnik osiągnął poziom 50,6%. Natomiast w 2014 r. poziom ten wzrósł do 70,5%, a w już do 84,8%. Warto wspomnieć, że w 2015 r. wskaźnik dla Polski (77,7%) po raz pierwszy był wyższy niż średnia dla krajów strefy Euro (76,0%), a w 2016 r. przekroczył wskaźnik dla całej Unii Europejskiej (80,3%). Wykres 20. Udział procentowy transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji przeprowadzonych kartami płatniczymi w latach 2005-2017 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 81,4% 84,8% 78,8% 82,8% 76,8% 77,5% 75,6% 80,3% 74,5% 77,7% 79,8% 70,5% 67,4% 68,6% 70,8% 70,2% 71,5% 72,4% 73,8% 75,0% 76,0% 77,3% 67,8% 69,0% 70,5% 70,1% 71,6% 73,0% 75,6% 76,0% 64,5% 61,2% 57,8% 54,5% 50,6% 46,8% 43,6% 39,5% 34,6% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Polska Strefa Euro UE Na wykresie nr 20 przedstawiono postępującą w całej Europie zmianę zachowania posiadaczy kart płatniczych, polegającą na częstszym używaniu kart do płatności w sklepach niż dokonywaniu wypłat gotówki w bankomatach. Trend ten jest szczególnie widoczny na przykładzie Polski, gdzie w 2005 r. tylko 34,6% transakcji kartowych stanowiły transakcje bezgotówkowe, natomiast w wskaźnik ten osiągnął już poziom 84,8%. Wykres nr 20 obrazuje również znacznie szybsze tempo wzrostu dla Polski, w porównaniu z tempem wzrostu średniej dla krajów Strefy Euro czy też średniej dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. W średniej dla Strefy Euro nie uwzględniono danych dla Finlandii, które to nie zostały podane. Wykres nr 21 przedstawia udział procentowy transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji przeprowadzonych kartami płatniczymi w poszczególnych krajach UE w 2016 r. 26

Wykres 21. Udział procentowy transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji przeprowadzonych kartami płatniczymi w poszczególnych krajach UE w [1] Dania [2] Szwecja [3] Holandia [4] Estonia [5] Francja [6] Wlk. Bryt. [7] Belgia [8] Polska [9] Węgry UE [10] Czechy [11] Litwa [12] Łotwa [13] Hiszpania [14] Luksemburg [15] Słowacja [16] Słowenia [17] Włochy [18] Cypr [19] Chorwacja [20] Portugalia [21] Irlandia [22] Grecja [23] Austria [24] Rumunia [25] Niemcy [26] Malta [27] Finlandia [28] Bułgaria 96,4% 96,0% 92,9% 88,8% 87,4% 86,7% 85,7% 84,8% 83,9% 82,8% 81,7% 80,6% 80,5% 78,7% 78,5% 76,1% 74,8% 72,5% 72,1% 71,2% 70,8% 67,9% 67,1% 61,7% 59,4% 59,0% 55,5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Liderem w, pod względem wykorzystania kart płatniczych do transakcji bezgotówkowych była Dania (96,4%), a na drugim miejscu znalazła się Szwecja (96,0%). Należy podkreślić, iż Szwecja uzyskała w wynik lepszy o 0,9 p.p. niż w roku poprzednim (Dania w 2016 r. nie podała danych). Polska zajmuje w tym zestawieniu 8. pozycję i spadła o 1 miejsce w stosunku do podobnego rankingu z poprzedniego roku, spowodowane jest to udostepnieniem w tym roku przez Danię danych. Warto zauważyć, że w 2012 r. Polska zajmowała 19 miejsce na 25 krajów ze wskaźnikiem na poziomie tylko 61%, oznacza to, że w ciągu 5 lat poprawiła swoją pozycję w rankingu o 11 pozycji, a wskaźnik wzrósł aż o 23,6 p.p. Z krajów naszego regionu należy wyróżnić przede wszystkim Estonię (88,8%), która znajduje się w rankingu przed Polską. 27

10. Liczba zrealizowanych poleceń przelewu na jednego mieszkańca Liczba zrealizowanych poleceń przelewu na jednego mieszkańca w plasuje ponownie Polskę (ze wskaźnikiem 68,1 liczby poleceń przelewu per capita) powyżej średniej w UE (62,6), a także powyżej średniej dla krajów Strefy Euro (58,7), co zaprezentowano na wykresie nr 22. Wykres 22. Liczba poleceń przelewu na jednego mieszkańca w latach 2001 2017 80 70 60 50 40 30 20 10 39,9 41,3 39,8 40,3 13,4 13,3 43,9 45,6 47,3 43,0 42,0 44,3 16,2 19,0 19,7 49,9 47,2 22,7 45,9 46,6 47,9 47,8 49,3 42,7 43,5 45,0 38,1 34,5 29,3 26,1 51,0 51,9 49,8 51,1 42,2 45,1 54,2 53,2 47,9 52,2 51,4 68,1 59,9 63,4 62,6 59,5 56,7 53,9 56,1 58,7 Polska UE Strefa Euro 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Jak widać na powyższym wykresie, znaczna dynamika wzrostu poleceń przelewu na jednego mieszkańca w latach 2006 2014 w Polsce, pozwoliła znacząco zredukować różnicę między średnią dla Polski a średnią dla UE i Strefy Euro, aby w 2015 r. po raz pierwszy znaleźć się powyżej średniej unijnej oraz średniej dla Strefy Euro. Jeszcze na koniec 2001 r. wskaźnik poleceń przelewu per capita dla Polski (13,4) stanowił 1/3 średniej dla UE (39,8), a w przewyższał już średnią dla UE o 8.8%. Oznacza to, że w 2001 r. statystyczny mieszkaniec UE dokonywał aż o blisko 3 razy więcej poleceń przelewu niż statystyczny Polak, a w 2016 r. mieszkaniec Polski dokonywał już o blisko 9% więcej przelewów niż statystyczny mieszkaniec UE. W Polsce polecenie przelewu stanowi (obok karty płatniczej) najbardziej popularną, wśród posiadaczy rachunków bankowych, formę rozliczeń bezgotówkowych. Wskaźnik liczby poleceń przelewu na 1 mieszkańca w w Polsce był wyższy niż w takich krajach jak Wielka Brytania, Austria, Litwa, Irlandia, Francja, Węgry, Bułgaria, Grecja, Portugalia, Malta, Hiszpania, Włochy, Cypr oraz Rumunia (vide wykres nr 23). W roku 2017 Polska zajęła 14. miejsce w UE pod względem liczby wykonanych poleceń przelewu na jedną osobę i w stosunku do roku poprzedniego awansowała o 1 pozycję. W 2012 r. Polska plasowała się na 18 pozycji wśród 27 krajów (45,1 poleceń przelewu na jednego mieszkańca), a w roku 2015 awansowała o 4 pozycje. 28