Przewodnik po zapobieganiu odleżynom (inaczej zwanymi owrzodzeniami odleżynowymi) Odleżyny mogą wystąpić u każdego. Jeżeli jednak dotyczy Cię przynajmniej jedna z poniższych sytuacji, znajdujesz się w grupie podwyższonego ryzyka: masz trudności z poruszaniem się i nie możesz samodzielnie zmienić pozycji; nie czujesz bólu na części lub całej powierzchni ciała; masz problemy z nietrzymaniem moczu; jesteś ciężko chory lub przeszedłeś ostatnio operację i niechętnie lub z trudnością się poruszasz; nie masz apetytu lub jesteś na diecie i nie pijesz wystarczających ilości wody; twój rdzeń kręgowy jest uszkodzony i nie kontrolujesz ani nie czujesz obszarów zaznaczonych na ilustracji jako obszary podwyższonego ryzyka.
W przewodniku znajdziesz informacje o tym, co Ty i Twój opiekun możecie zrobić, by uniknąć odleżyn. Ważne jest przestrzeganie praktycznych wskazówek zawartych w broszurze oraz omówienie z pracownikiem służby zdrowia wszelkich innych sposobów utrzymania skóry w dobrym stanie. Pracownikiem służby zdrowia może być: pielęgniarka; terapeuta zajęciowy; dietetyk; fizjoterapeuta; podiatra; lekarz (ogólny). Czym są odleżyny? Odleżyny (zwane także owrzodzeniem odleżynowym), obszar uszkodzonej skóry, są zwykle spowodowane zbyt długim siedzeniem lub leżeniem w jednej pozycji bez ruchu, pocieraniem lub przeciąganiem skóry po jakiejś powierzchni. Mogą też powstać pod sprzętem medycznym, np. szyną. O wiele prościej jest zapobiegać odleżynom, gdyż ich leczenie może trwać bardzo długo. W przypadku nieleczenia mogą pojawić się komplikacje, grożące osłabieniem zdrowia lub śmiercią. Odleżyny mogą wystąpić w ciągu zaledwie kilku godzin i zwykle zaczynają się od zmiany koloru skóry w narażonym obszarze. Może być ona nieco bardziej zaczerwieniona, cieplejsza lub ciemniejsza niż zwykle. Jeżeli nie podejmiesz środków w celu usunięcia przyczyn(y), mogą powstać pęcherze lub otwarte rany. Opiekunowie... Jeżeli opiekujesz się osobą, która nie jest w stanie samodzielnie zmieniać pozycji, poproś pracownika służby zdrowia o informacje o prawidłowym przemieszczaniu podopiecznego.
Które części ciała są najbardziej narażone? Zaciemnione obszary na poniższym diagramie to obszary najbardziej podatne na odleżyny. Są one narażone na odleżyny zarówno w przypadku pozycji siedzącej, jak i leżącej. Głowa Uszy Ramiona Łokcie Kolana Kostki Palce u nóg Podstawa kręgosłupa Pośladki Pięty Jak Ty lub Twój opiekun możecie zapobiegać odleżynom? Najważniejszą kwestią w profilaktyce odleżyn jest przestrzeganie praktycznych wskazówek z poniższej listy SSKIN. Znaczenie SSKIN: S skóra (skin) S powierzchnia (surface) K ruch (keep moving) I nietrzymanie moczu (incontinence) N żywienie (nutrition)
Lista SSKIN S Skóra (skin) Przynajmniej raz dziennie sprawdzaj, czy na skórze nie pojawiły się zmiany. Zwracaj szczególną uwagę na skórę pod sprzętem medycznym (np. szynami, obuwiem specjalistycznym, gorsetem ortopedycznym). Oznaki zmian, na które musisz zwrócić uwagę, to zaczerwienienie lub ciemnienie skóry, pęcherze bądź uszkodzona skóra. Jeżeli pojawiły się przebarwienia lub uszkodzenia skóry, postaraj się nie leżeć ani nie siedzieć na tych obszarach przez ponad 30 minut. Utrzymuj skórę w czystości i suchości. Osuszaj ją po myciu. Nie pocieraj ani nie masuj skóry. Nie używaj talku ani perfumowanych kosmetyków. S Powierzchnia (surface) Gdy leżysz w łóżku, możesz umieścić poduszki między kostkami i kolanami. Na rynku są dostępne różne akcesoria, poduszki i materace odpowiednio rozkładające nacisk. Ich zalety możesz omówić z pracownikiem służby zdrowia. Używaj lekkich kołder i koców. Unikaj odzieży i pościeli z materiałów syntetycznych. Naturalne materiały, jak bawełna, pomagają redukować pocenie i tarcie.
K Ruch (keep moving) Im więcej się ruszasz, tym lepiej. Leżąc i siedząc, często zmieniaj pozycję. Zmiany pozycji mogą być proste. Na przykład siedząc, przenieś ciężar ciała z jednego pośladka na drugi, a leżąc, przekręć się z pleców na bok. Jeżeli osoba, którą się opiekujesz, nie jest w stanie samodzielnie zmienić pozycji, aby to ułatwić, możesz użyć akcesoriów. Zapytaj pracownika służby zdrowia, czy będą przydatne. Istotne jest zachowanie aktywności fizycznej; niewielkie zmiany stylu życia mogą wiele zdziałać, np. wstawanie i robienie herbaty w trakcie bloku reklamowego podczas oglądania telewizji. I Nietrzymanie moczu (incontinence) Jeżeli masz problem z nietrzymaniem moczu, skonsultuj się z pracownikiem służby zdrowia w sprawie pomocy i porady. Zmieniaj podkłady higieniczne i czyść skórę, gdy tylko się zamoczy lub zabrudzi. Jeżeli pracownik służby zdrowia zaleci, zastosuj krem ochronny. N Żywienie i nawilżanie (nutrition and hydration) Zdrowo się odżywiaj. Niewielkie częste posiłki mogą być lepsze, jeżeli nie możesz spożywać dużych porcji. W razie potrzeby możesz kupić napoje i żywność z dodatkowymi kaloriami lub proteinami. Wypijanie do 8 szklanek lub kubków płynów w ciągu dnia pomoże utrzymać nawilżenie skóry. Napojami mogą być też herbata i kawa, ale nie alkohol.
Co robić, jeśli podejrzewasz, że masz odleżyny? Jeżeli zauważysz przebarwienie skóry, ale nie ma uszkodzeń ani pęcherzy, postępuj zgodnie z informacjami zawartymi w tej ulotce. Jeżeli na skórze pojawią się pęcherze lub uszkodzenia, skonsultuj się z pracownikiem służby zdrowia i nadal przestrzegaj informacji z ulotki. Opiekunowie... Twój podopieczny może potrzebować pomocy w kontroli stanu skóry, ponieważ trudno obejrzeć obszary, w których rozwijają się odleżyny. Jeżeli opiekujesz się osobą, która nie może odżywiać się normalnie, zapytaj o poradę pracownika służby zdrowia. Jeżeli opiekujesz się osobą, która nie trzyma moczu i nie może się sobą zająć, staraj się zawsze umyć ją od razu po zmoczeniu się lub zabrudzeniu. Czy grożą mi odleżyny? Pracownik służby zdrowia powiadomi Cię, jaki jest poziom Twojego ryzyka: Niski Średni Wysoki
Notatki i przypomnienia
Egzemplarze niniejszej broszury można otrzymać, zamawiając je przez PHRU Publications Directory (katalog publikacji): www.phru.net/perl Znajduje się w dziale Health and Wellbeing (zdrowie i samopoczucie). Na powyższej stronie można ją także otrzymać w następujących 5 językach: polskim, chińskim, pendżabskim, arabskim i urdu. Dbaj o skórę STOP odleżynom Niniejsza broszura została opracowana i zaktualizowana przez oddział profilaktyki odleżyn NHS Greater Glasgow i Clyde i opiera się na publikacji NATVNS Zapobieganie odleżynom: poradnik dla osób dorosłych zagrożonych odleżynami. Wrzesień 2012 r. Opracowane przez Medical Illustration Services ref 236270