Informacja o czynnościach przeprowadzonych z upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich w Areszcie Śledczym w Wałbrzychu (Wyciąg)

Warszawa, dnia 27 stycznia 2011 r. RPO-545240-II-702/06/JM Informacja o czynnościach przeprowadzonych z upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich w Areszcie Śledczym w Wałbrzychu (Wyciąg) 1. Wprowadzenie. Działając z upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich, w dniach 4 i 5 listopada 2010 r., wizytowali Areszt Śledczy w Wałbrzychu (zwany dalej Aresztem) przedstawiciele Rzecznika Praw Obywatelskich. Celem ich wizyty było sprawdzenie wykonania wniosków i zaleceń sformułowanych w Informacji o czynnościach przeprowadzonych z upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich w Areszcie Śledczym w Wałbrzychu w dniach 23 i 24 listopada 2006 r. oraz sprawdzenie aktualnego stanu poszanowania praw osób pozbawionych wolności przebywających w tej jednostce. W związku z powyższym przedstawiciele Rzecznika: przeprowadzili rozmowę z dyrektorem Aresztu, na temat funkcjonowania jednostki; obejrzeli teren Aresztu oraz pomieszczenia we wszystkich oddziałach mieszkalnych, w tym cele mieszkalne, celę zabezpieczającą, celę do wykonywania kary dyscyplinarnej osadzenia w celi izolacyjnej, łaźnię,

2 świetlicę, a także pola spacerowe, kuchnię, kantynę, salę widzeń i ambulatorium; przeprowadzili w czasie wizytacji cel mieszkalnych i innych pomieszczeń rozmowy ze skazanymi i tymczasowo aresztowanymi oraz z funkcjonariuszami i pracownikami Aresztu; przeprowadzili na podstawie kwestionariusza, rozmowy w cztery oczy z 11 anonimowymi osadzonymi. Pracownicy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich poinformowali dyrektora i jego zastępców o ustaleniach dokonanych w ramach powyższych czynności, a także wysłuchali ich uwag i wyjaśnień. Ponadto, po zakończeniu wizytacji analizie poddano zarządzenie nr 108/10 Dyrektora Aresztu Śledczego w Wałbrzychu z dnia 13 sierpnia 2010 r. w sprawie porządku wewnętrznego w Areszcie Śledczym w Wałbrzychu - pod kątem jego zgodności z obowiązującymi przepisami prawa, nie stwierdzając żadnych uchybień. Zapoznano się również ze sprawozdaniem z wizytacji przeprowadzonej w Areszcie w dniu 30 czerwca 2010 r. przez sędziego penitencjarnego Sądu Okręgowego w Świdnicy oraz z protokołem kontroli sanitarnej dokonanej w dniu 20 lipca 2010 r. przez służby Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Wałbrzychu. Z treści obu tych dokumentów wynika, że dokonujący wizytacji i kontroli nie stwierdzili żadnych nieprawidłowości, a zatem nie sformułowali również zaleceń pod adresem administracji Aresztu. 2. Charakterystyka jednostki. Areszt Śledczy w Wałbrzychu znajduje się w centrum miasta, w bezpośrednim sąsiedztwie sądu rejonowego. Jest on jednostką typu zamkniętego, przeznaczoną dla mężczyzn tymczasowo aresztowanych i skazanych (z grupami M, P i R oraz podgrupami 1 i 2), którzy mają kolejne sprawy prowadzone przez Sądy w Wałbrzychu i Kamieniu Pomorskim. Pojemność Aresztu wynosi 117 miejsc. W dniu 4 listopada 2010 r. faktycznie przebywało w nim 120 osadzonych, w tym 35 tymczasowo aresztowanych, 75 skazanych, 4 ukaranych oraz 6 skazanych, wobec których

3 zastosowano również tymczasowe aresztowanie. Spośród skazanych 21 odbywało karę w systemie programowanego oddziaływania, a pozostali w systemie zwykłym. W czasie wizytacji nie stwierdzono osadzenia tymczasowo aresztowanych i skazanych z różnych grup klasyfikacyjnych we wspólnej celi mieszkalnej. W ostatnim czasie sporadycznie zdarza się, że w Areszcie występuje niewielkie przeludnienie. W dniu wizytacji przebywało w nim o 3 osoby więcej niż liczba miejsc. Z tego powodu 6 osadzonych, przebywających w dwóch celach mieszkalnych, było zakwaterowanych w warunkach, w których powierzchnia celi przypadająca na jedną osobę wynosiła mniej niż 3 m 2. Główny budynek Aresztu ma kształt litery T i składa się z części piwnicznej oraz z trzech kondygnacji (parter i dwa piętra). W części piwnicznej znajdują się pomieszczenia gospodarcze m.in. kuchnia i kotłownia. Na pierwszej kondygnacji usytuowane są pomieszczenia administracji Aresztu, a także sala widzeń, cela zabezpieczająca, cela do wykonywania kary dyscyplinarnej umieszczenia w celi izolacyjnej oraz kilka zwykłych cel mieszkalnych. Na pozostałych dwóch kondygnacjach znajdują się oddziały mieszkalne. W latach 1984-1987 Areszt przeszedł kapitalny remont, w ramach którego m. in. doprowadzono do cel mieszkalnych bieżącą wodę, zmodernizowano kuchnię oraz wymieniono dach i stropy. W latach 1989-1990 w celach wydzielono kąciki sanitarne, używając do tego tzw. luksferów. Następnie wyremontowano pomieszczenia biurowe administracji i dyżurki wychowawców oraz plac spacerowy, a także wykonano pionową izolację wokół budynku, aby go osuszyć. W latach 2005-2006 przeprowadzono prace modernizacyjne, w ramach których oddano do użytku nową łaźnię, kotłownię gazową (poprzednia była koksowowęglowa) oraz wyremontowano kuchnię. 3. Warunki bytowe Z 45 cel mieszkalnych najwięcej jest cel dwuosobowych (32). Pozostałe to cele przeznaczone dla trzech, czterech oraz pięciu osób. Jak już wyżej wspomniano, podczas wizytacji jedynie w dwóch celach dwuosobowych nie była

4 zachowana określona w art. 110 2 k.k.w. norma powierzchni przypadającej na jednego osadzonego. Wszystkie cele są skanalizowane, z doprowadzoną zimną wodą. W każdej znajduje się w pełni zabudowany kącik sanitarny. Stan techniczny toalet i urządzeń sanitarnych jest generalnie dobry, natomiast stan ich czystości zróżnicowany, jednak ze zdecydowaną przewagą dobrego. Zróżnicowany jest również stan cel mieszkalnych, w niektórych ściany wymagają odmalowania. Są one wyposażone w podstawowy sprzęt kwaterunkowy, którego stan nie budzi zastrzeżeń. Okna cel zabezpieczone są kratami i siatkami (niektóre dodatkowo przesłonami okiennymi), nie powoduje to jednak takiego ograniczenia dopływu światła dziennego, które utrudniałoby osadzonym czytanie lub pisanie. Nie budzi również zastrzeżeń natężenie sztucznego oświetlenia cel ani panująca w nich temperatura. Stan materaców, koców i pościeli jest generalnie zadawalający, choć w niektórych celach zauważono widoczne ślady ich zużycia. Nie stwierdzono braków w wyposażeniu cel w przedmioty służące do utrzymania higieny osobistej i czystości w celi (miski, lustra, szczotki, zmiotki, śmietniczki, itp.). W celach jest wentylacja grawitacyjna, osadzeni mogą je również wietrzyć otwierając okna. Kąpiel osadzonych odbywa się w nowoczesnej łaźni, której wyposażenie i estetykę należy ocenić bardzo pozytywnie. Ściany (do wysokości sufitu) wyłożone są kremową glazurą a podłoga jasną terakotą. Odpowiednią temperaturę zapewnia ogrzewanie podłogowe. Jednorazowo z kąpieli może korzystać dziewiętnaście osób. Osadzeni, z którymi przeprowadzono rozmowy w większości ocenili warunki bytowe w celi jako dobre i dość dobre. Nieliczne uwagi dotyczyły długiego oczekiwania na naprawę lub wymianę uszkodzonego sprzętu (2 osoby), słabego oświetlenia sztucznego i wentylacji (po 1 osobie) oraz brudnych ścian (1 osoba). Również bardzo dobrze rozmówcy ocenili warunki mycia się i kąpieli. Uwagi w tej sprawie zgłosiły tylko dwie osoby, które twierdziły, że kąpiel odbywa się za rzadko (bo tylko raz w tygodniu) i trwa zbyt krótko (4 5 minut obecności pod prysznicem).

5 Spacery osadzonych odbywają się na placu spacerowym przylegającym do budynku głównego i oddzielonym od pozostałego terenu Aresztu ogrodzeniem z siatki o wysokości 3 m. Na placu tym wydzielono dwa pola spacerowe, odgrodzone od siebie murowaną ścianą. Na każdym znajduje się ławka. Jednorazowo ze spaceru na jednym polu może korzystać 30 osób. Osadzeni, z którymi rozmawiano, w zdecydowanej większości nie zgłosili żadnych uwag odnośnie spaceru. Tylko jedna osoba twierdziła, że czasem na polu spacerowym jest za dużo osób. 4. Wyżywienie Pomieszczenia kuchni zostały wyremontowane w latach 2006 2007. Ich stan jest obecnie bardzo dobry, spełniający całkowicie wymogi HACCP. Wyposażenie kuchni jest nowoczesne i niewyeksploatowane, sprawnie działa wentylacja. Kierownikiem kuchni jest funkcjonariusz SW, a pracuje w niej w systemie zmianowym 6 osadzonych (po 3 na jednej zmianie). W dniu wizytacji oprócz posiłków według normy podstawowej (P) kuchnia przygotowała dla jednej osoby wyżywienie według normy diety lekkostrawnej (L). Zdaniem większości osadzonych wyżywienie oferowane przez Areszt jest dobre, a nawet bardzo dobre. Pojedyncze uwagi dotyczyły monotonnego jadłospisu, niedostatecznego doprawiania niektórych potraw oraz zbyt małych porcji chleba i margaryny. W Areszcie funkcjonuje kantyna, w której osadzeni posiadający środki finansowe, mogą dokonywać trzy razy w miesiącu zakupów artykułów żywnościowych, tytoniowych i przemysłowych. Osadzeni realizują zakupy osobiście. Mają również możliwość nabycia na indywidualne zamówienie towarów, których kantyna aktualnie nie oferuje. Analiza cenników artykułów dostępnych w kantynie nie nasuwa zastrzeżeń. Administracja Aresztu dokonuje w tym zakresie okresowych kontroli, porównując ceny towarów w kantynie z cenami tych samych produktów sprzedawanych w okolicznych sklepach. Osadzeni, z którymi rozmawiano, w większości nie korzystali z kantyny, gdyż nie mieli na to środków. Pozostali bardzo dobrze ocenili zarówno jej

6 zaopatrzenie jak i organizację zakupów. Nikt nie żalił się na zawyżanie cen. Jedna tylko osoba twierdziła, że sprzedawane w kantynie jogurty są czasem przeterminowane. 5. Opieka medyczna Opiekę medyczną w Areszcie sprawują: lekarz internista (kierownik ZOZ) zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, lekarz podstawowej opieki medycznej, pracujący w ramach kontraktu (16 godzin w miesiącu) oraz lekarz stomatolog zatrudniony na 0,25 etatu (przyjmuje raz w tygodniu). Średni personel medyczny to dwie pielęgniarki pracujące w ramach 1,5 etatu. Z informacji uzyskanych od Dyrektora Aresztu wynika, że w więziennej służbie zdrowia w zasadzie nie występują aktualnie braki kadrowe. W skład pomieszczeń ambulatorium wchodzą gabinety: lekarski, zabiegowy i stomatologiczny. W Areszcie jest izba chorych, w której (gdy nie jest wykorzystywana zgodnie z przeznaczeniem) kwaterowani są osadzeni zdrowi, jeżeli wystąpi taka konieczność. W razie potrzeby pacjentów kieruje się na badania, konsultacje lub leczenie do szpitala mieszczącego się w Zakładzie Karnym Nr 1 we Wrocławiu. Niektóre badania i konsultacje specjalistyczne wykonywane są w wałbrzyskim szpitalu, z którym dobrze układa się współpraca. Areszt zaopatruje w leki apteka działająca przy Zakładzie Karnym Nr 1 we Wrocławiu. W wyjątkowych wypadkach gdy trzeba pilnie podać lek, którego aktualnie nie ma w ambulatorium, kupuje się go w miejscowej aptece. Lekarz podstawowej opieki medycznej przyjmuje pacjentów od poniedziałku do piątku w godzinach 8 00 15 30. W nagłych wypadkach pomocy medycznej osadzonym udzielają lekarze Pogotowia Ratunkowego. Średni personel medyczny sprawuje opiekę nad osadzonymi od poniedziałku do piątku w godzinach 8 00 18 00. Osadzeni - po wyrażeniu takiego życzenia - mogą zapoznać się z Kartą Praw Pacjenta, której treść dostosowana jest dla osób pozbawionych wolności. Informacja o takiej możliwości umieszczona jest na drzwiach ambulatorium.

7 Zdecydowana większość respondentów oceniła opiekę medyczną jako dobrą. Jedynie dwie osoby zgłosiły uwagi, że lekarz zwraca się do pacjentów na ty, nie chce przepisywać leków uspakajających oraz zleca te same leki na różne schorzenia. 6. Traktowanie osadzonych Prawie wszyscy osadzeni, z którymi rozmawiano, uznali traktowanie ich przez funkcjonariuszy i pracowników Aresztu jest właściwe (dobre lub dość dobre). Jedynie dwie osoby zgłosiły w tej sprawie uwagi twierdząc, że oddziałowi opieszale wykonują swoją pracę i czasem zachowują się prowokacyjnie. Jedna z tych osób podała również, że była świadkiem jak oddziałowy popychał innego osadzonego oraz używał słów wulgarnych. Pozostali rozmówcy zaprzeczyli jakoby funkcjonariusze SW naruszali ich nietykalność lub im ubliżali. Twierdzili również, że nie byli świadkami takich zachowań wobec innych osadzonych. Rozmówcy, którzy korzystali z pomocy psychologa, dobrze ocenili jego pracę. Tylko jeden osadzony stwierdził, że psycholog nic mu nie pomógł bo ma słabe przebicie i niewiele może załatwić w Areszcie. Z oceny tej można wnioskować, że osadzony zgłosił się do psychologa ze sprawą, której załatwienie leżało w zakresie kompetencji innych osób. Również zdecydowana większość rozmówców pozytywnie oceniła pracę wychowawców uznając, że w sposób zrozumiały i wyczerpujący udzielają wyjaśnień i informacji, bez nieuzasadnionej zwłoki załatwiają sprawy osadzonych i chętnie im pomagają, jeżeli mogą. Jedynie dwie osoby miały na ten temat inne zdanie, którego jednak nie uzasadniły. Spośród rozmówców tylko jeden był karany dyscyplinarnie, jak podał prawie wszystkimi karami. Uważał, że we wszystkich przypadkach był karany niesłusznie (nie wyjaśnił dlaczego), a zatem wymierzone mu kary były niesprawiedliwe. Twierdził, że zawsze wysłuchano go przed ukaraniem ale jego wyjaśnienia nie były brane pod uwagę. Nigdy nie informowano go o możliwości złożenia do sądu penitencjarnego skargi (w trybie art. 7 k.k.w) na decyzję o ukaraniu. Twierdził również, że w przypadkach wymierzenia kary dyscyplinarnej

8 umieszczenia w celi izolacyjnej, nigdy przed osadzeniem w niej nie był badany przez lekarza lub psychologa. Badanie takie odbywało się natomiast zawsze podczas pobytu w tej celi. Osadzony ten nie zgłosił żądnych uwag co do sposobu wykonywania kar dyscyplinarnych. W Areszcie jest jedna cela zabezpieczająca i jedna cela do wykonywania kary dyscyplinarnej umieszczenia w celi izolacyjnej. Podczas wizytacji nie przebywały w nich osoby pozbawione wolności. Stan techniczny tych cel nie budzi zastrzeżeń. Cela zabezpieczająca jest monitorowana. Z informacji uzyskanych od Dyrektora Aresztu wynika, że środki przymusu bezpośredniego stosowane są rzadko. W 2009 r. stosowano je dwa razy wobec dwóch osadzonych a w roku 2010 do dnia wizytacji pięć razy wobec czterech osadzonych. W 2010 r. trzy razy zastosowano umieszczenie osadzonego w celi zabezpieczającej, a ponadto użycie siły fizycznej (5 razy), użycie pałki służbowej (2 razy) założenia kajdan (3 razy), założenie pasa obezwładniającego jednoczęściowego (3 razy) oraz założenie kasku ochronnego (1 raz). Przyczyną zastosowania tych środków było: w dwóch przypadkach rażące nieposłuszeństwo, w dwóch rażące nieposłuszeństwo oraz zakłócenie porządku mogące mieć wpływ na bezpieczeństwo w jednostce i w jednym rażące nieposłuszeństwo i groźne zakłócenie spokoju i porządku. W 2009 r. nie umieszczono nikogo w celi zabezpieczającej. Stosowano natomiast: użycie siły fizycznej (2 razy) i pałki służbowej (1 raz) z powodu groźnego zakłócenia spokoju i porządku (2 razy) i rażącego nieposłuszeństwa (1 raz). Wobec żadnego z osadzonych, z którymi rozmawiano podczas wizytacji, nie były stosowane środki przymusu bezpośredniego. 7. Praca penitencjarna W dziale penitencjarnym Aresztu pracuje 5 osób, wszystkie mają wyższe wykształcenie. Są to: kierownik działu, 3 wychowawców (2 pracujących z osadzonymi w oddziałach mieszkalnych i 1 zajmujący się sprawami kulturalnooświatowymi i opieką postpenitencjarną) oraz psycholog. Ten ostatni zatrudniony jest na umowę zlecenia i ma stałe dyżury 2 razy w tygodniu, a ponadto udziela

9 pomocy osadzonym także w innych terminach, jeżeli występuje taka potrzeba. Pozostali pracownicy działu są funkcjonariuszami SW zatrudnionymi w pełnym wymiarze czasu pracy. Wymienione osoby opracowują i realizują w bezpośredniej pracy z osadzonymi różne programy resocjalizacyjne. W 2010 r. przeprowadzono następujące programy: 1. Program profilaktyki przemocy w rodzinie. Uczestniczyło w nim 5 osadzonych, prowadził go psycholog; 2. Program profilaktyki dla sprawców przestępstw dokonywanych pod wpływem alkoholu. Uczestniczyło w nim 8 osadzonych, prowadził psycholog; 3. Program z zakresu aktywizacji zawodowej i promocji zatrudnienia. Prowadził go specjalista z Centrum Edukacji i Pracy Młodzieży w Wałbrzychu, uczestniczyło 6 osadzonych. Ponadto w trakcie realizacji były jeszcze dwa programy: 1. Program społecznej readaptacji skazanych, kształtujący umiejętności społeczne poprzez rozwój aktywności edukacyjnej. Prowadzi go wychowawca, a bierze w nim udział 20-30 osadzonych. W ramach tego programu uczestnicy oglądają specjalnie dobrane filmy fabularne, a następnie omawiają pokazane w nich problemy. 2. Program dla sprawców przemocy w rodzinie. Prowadzi go specjalista z Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Wałbrzychu, a uczestnikami jest 4 osadzonych. Zajęcia odbywają się w formie indywidualnych spotkań każdego uczestnika z terapeutą. Z wyjątkiem ostatniego, wszystkie z wymienionych programów powtarzane są cyklicznie, po zebraniu grupy osadzonych kwalifikujących się do wzięcia w nich udziału. 8. Zatrudnienie Zatrudnienie osób pozbawionych wolności ogranicza się do prac administracyjno-porządkowych na terenie Aresztu. W dniu wizytacji prace takie wykonywało odpłatnie 20 osadzonych. Byli oni zatrudnieni w: kuchni (6 osób),

10 warsztacie (6 osób), magazynie (3 osoby) i radiowęźle (1 osoba). Ponadto czterech osadzonych pracowało w charakterze łaziennego, fryzjera oraz sprzątającego. We wrześniu 2010 r. średnie wynagrodzenie osadzonych wynosiło 574,69 zł (najniższe 326,70 zł najwyższe 765,18 zł). 9. Działalność kulturalno-oświatowa W jednostce wykorzystywane są tradycyjne formy działalności kulturalnooświatowej, takie jak wypożyczanie książek, nadawanie audycji przez radiowęzeł, oglądanie programu telewizyjnego i filmów video, czytanie prasy. W Areszcie jest jedna świetlica, z której osadzeni korzystają średnio dwa razy w tygodniu. Jest to duże pomieszczenie wyposażone w umieszczony na ścianie telewizor plazmowy, stół do ping-ponga, grę piłkarzyki oraz taborety. W świetlicy odprawiane są również msze św. oraz odbywają się tam odprawy służbowe pracowników Aresztu. Jednostka jest zradiofonizowana i ma doprowadzoną do cel mieszkalnych instalację umożliwiającą osadzonym korzystanie z aparatów telewizyjnych (w większości prywatnych). Techniką video emitowane są filmy fabularne, przyrodnicze i dokumentalne. W Areszcie działa radiowęzeł, który oprócz retransmisji programów radiowych nadaje audycje własne. Poruszane są w nich m.in. tematy okolicznościowe, sportowe, propagujące zdrowy tryb życia, a także podawane różnego rodzaju informacje i porady prawne. Emitowane są też audycje o tematyce religijnej oraz konkursy, za których rozwiązanie osadzeni otrzymują nagrody. Areszt ma niewielkie środki na zakup bieżącej prasy dla osadzonych, dlatego udostępnia im w świetlicy tylko jeden egzemplarz dziennika Rzeczpospolita. Ponadto mogą oni również korzystać z dużej ilości prasy lokalnej otrzymywanej przez Areszt nieodpłatnie, a także z prasy otrzymywanej za zezwoleniem dyrektora od rodzin oraz uzyskiwanej w ramach indywidualnej prenumeraty. W jednostce funkcjonuje biblioteka, której księgozbiór liczy około 2 700 książek o różnorodnej tematyce. Są tam również kodeksy (karne, postępowania karnego oraz karne wykonawcze), nie ma natomiast kodeksów cywilnych. Osadzeni

11 chętnie wypożyczają książki, na co niewątpliwie ma wpływ ciekawy księgozbiór, a także praca wychowawcza polegająca na popularyzacji czytelnictwa. Od wielu lat we współpracy z powiatową Biblioteką Publiczną w Wałbrzychu realizowany jest w Areszcie program edukacji czytelniczej, rozbudzania zainteresowań kulturalnych oraz kształtowania szacunku dla polskiego i europejskiego dziedzictwa kulturowego. Z innych form zajęć kulturalno-oświatowych w Areszcie organizowane są turnieje, koncerty muzyczne, wystawy, spotkania z ciekawymi ludźmi oraz imprezy okolicznościowe. Działa grupa wsparcia AA, której spotkania odbywają się raz w tygodniu w świetlicy. Biorą w nich udział skazani z problemem alkoholowym. Areszt nie dysponuje specjalnym terenem do organizowania zajęć sportowych na powietrzu. Większość rozmówców pozytywnie oceniła stworzone im możliwości korzystania z prasy i książek. Nieliczne uwagi (zgłoszone przez dwie osoby) dotyczyły przeterminowanej prasy oraz zbyt małej liczby nowości w księgozbiorze. Odmiennie natomiast wypadła ocena zajęć kulturalno-oświatowych. Większość respondentów zgłosiła pod ich adresem uwagi krytyczne. Twierdzono, że stół do pingponga i gra piłkarzyki są w złym stanie (2 osoby), nie ma paletek do gry w tenisa stołowego (3 osoby), a także brakuje gier planszowych (2 osoby). Ponadto dwóch osadzonych było zdania, że oferta zajęć KO jest zbyt mała, a jeden uważał, iż możliwość korzystania ze świetlicy dwa razy w tygodniu to zdecydowanie za rzadko. Dyrektor Aresztu wyjaśnił, że istotnie zdarzają się braki paletek, bo osadzeni bardzo je niszczą. Nie ma natomiast problemu z dostępem do gier planszowych, trzeba je tylko wypożyczyć z biblioteki. 10. Posługi religijne Opiekę duszpasterską w Areszcie sprawuje kapelan katolicki zatrudniony na 0,25 etatu. Mogą to również czynić (w zależności od potrzeb zgłaszanych przez osadzonych) przedstawiciele innych kościołów i związków wyznaniowych działających w Polsce, z którymi administracja Aresztu zawarła umowy

12 o wykonywaniu posług religijnych. Są to przedstawiciele Kościoła Zielonoświątkowego oraz Związku Wyznaniowego Świadków Jehowy. Msze św. w obrządku rzymskokatolickim odprawiane są w świetlicy w niedziele i święta. Zapisy osób chętnych do wzięcia w nich udziału przyjmuje wychowawca. O terminie mszy św. osadzeni są informowani przez radiowęzeł. W niedziele i święta do wszystkich cel mieszkalnych, za pośrednictwem radiowęzła, przekazywana jest msza św. transmitowana przez radio. Duchowni i przedstawiciele innych wyznań przychodzą do Aresztu wówczas, gdy przebywają w nim osoby zainteresowane korzystaniem z ich posług. Osoby, z którymi rozmawiano, nie zgłosiły żadnych uwag odnośnie przestrzegania ich prawa do praktykowania wyznawanej religii. 11. Korespondencja, widzenia i rozmowy telefoniczne Zgodnie z przepisami znajdującymi się w Porządku wewnętrznym korespondencja urzędowa osadzonych wydawana jest codziennie w godzinach od 13 30 do 15 30, w szczególnie uzasadnionych przypadkach może być wydana w innym czasie. Korespondencja prywatna przekazywana jest osadzonym podczas wydawania kolacji. Przyjmowanie korespondencji osadzonych odbywa się podczas apelu wieczornego. Pisemne potwierdzenie przyjęcia korespondencji urzędowej osadzony otrzymuje rano w dniu następnym (do godziny 8 00 ). Korespondencja kierowana do międzynarodowych organów zajmujących się ochroną praw człowieka jest przyjmowana w dni robocze przez wychowawców, można ją również wrzucać do specjalnych skrzynek znajdujących się w oddziałach mieszkalnych. W zakresie postępowania z korespondencją większość osadzonych nie zgłosiła żadnych uwagi. Tylko jeden tymczasowo aresztowany twierdził, że korespondencja (zarówno przez niego wysyłana i do niego kierowana) dociera do adresatów z dużym opóźnieniem. Uważał, że winę za to ponosi organ, do którego dyspozycji jest aresztowany, gdyż zbyt długo przeprowadza cenzurę. Widzenia odbywają się w środy (dla tymczasowo aresztowanych) oraz w czwartki i piątki (dla skazanych), w godzinach od 9 00 do 15 30. Są one realizowane w sali widzeń usytuowanej na parterze w końcowej części korytarza, na którym oprócz

13 pokoi administracji Aresztu znajdują się też cele dla osadzonych. Szczególną niedogodność stanowi fakt, że odwiedzający idąc do sali widzeń muszą przechodzić obok tych cel, wśród których jest cela zabezpieczająca oraz cele przeznaczone do wykonywania kary osadzenia w celi izolacyjnej. Sama sala widzeń jest niewielkim pomieszczeniem podzielonym na dwie części. W większej ustawiono stoliki (zsunięte ze sobą) i krzesła, przy których odbywają się widzenia pod dozorem, z możliwością bezpośredniego kontaktu z osobą odwiedzającą. W mniejszej realizowane są widzenia pod dozorem, bez możliwości takiego kontaktu (tzw. przez telefon). Z uwagi na to, że sala widzeń jest mała ustalono, że widzenia ze skazanymi odbywają się w inne dni niż z tymczasowo aresztowanymi. Stwarza to możliwość wykorzystywania podczas widzeń ze skazanymi obu części sali (do tej gdzie odbywają się widzenia przez telefon wstawiane są stoliki). Dzięki temu jednorazowa z widzenia może korzystać do dziesięciu skazanych. Mała powierzchnia sali, w której odbywają się widzenia przy stoliku, nie pozwala na spożywanie podczas ich trwania poczęstunku zakupionego przez odwiedzających. Mogą oni jednak zrobić w kantynie Aresztu zakupy, które zostaną dostarczone do oddziałów mieszkalnych dla wskazanych osadzonych. W tym celu składają na piśmie zamówienie określając w nim produkty, które kupują oraz podając dane osoby, dla której są przeznaczone. Administracja Aresztu nie wprowadziła żadnych ograniczeń (kwotowych lub ilościowych) jeśli chodzi o towary nabywane przez odwiedzających w ramach poczęstunku. W przypadku udzielenia skazanemu nagrody w postaci zezwolenia na widzenie w oddzielnym pomieszczeniu bez osoby dozorującej (art. 138 1 pkt 3 k.k.w.) widzenie odbywa się w pokoju przesłuchań. Pomieszczenie to pod względem wyposażenia nie spełnia jednak wymogów określonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz. U. z 2003 r. Nr 186, poz. 1820). Spośród osadzonych, z którymi rozmawiano, trzech zgłosiło uwagi odnośnie realizacji widzeń. Wszyscy twierdzili, że warunki w jakich się odbywają nie są dobre, bo sala jest mała, jest w niej tłoczno, przez co nie ma możliwości prowadzenia

14 rozmowy tak, aby nie słyszały jej osoby postronne. Ponadto jeden z tych osadzonych podał również, że odwiedzający często długo oczekują na zrealizowanie widzenia. W Areszcie są trzy samoinkasujące aparaty telefoniczne, po jednym na każdej kondygnacji. Mogą z nich korzystać skazani od poniedziałku do piątku w godzinach pracy administracji, tj. od 8 00 do 16 00. Czas trwania rozmowy nie może przekroczyć 4 minut. Z grupy 11 osadzonych, z którymi rozmawiano, tylko 5 korzystało z telefonu, a 4 z nich zgłosiło w tej sprawie uwagi. Twierdzili oni, że w praktyce mogą rozmawiać przez telefon tylko raz w tygodniu przez 4 minuty, co ich zdaniem jest zdecydowanie za rzadko. Dyrektor wyjaśnił, że uwagi osadzonych dotyczą okresu kiedy w jednostce był tylko jeden samoinkasujący aparat telefoniczny. Niedawno zamontowano jeszcze dwa takie aparaty, które działają dopiero od kilku dni. Dzięki temu skazani będą mogli częściej telefonować, a czas trwania jednej rozmowy zostanie zwiększony do 6 minut. 12. Bezpieczeństwo osobiste osadzonych W ocenie dyrektora Aresztu administracja prawidłowo zapewnia osadzonym bezpieczeństwo osobiste. Osoby deklarujące uczestniczenie w podkulturze więziennej umieszcza się w celach mieszkalnych wspólnie z innymi osadzonymi chyba, że względy bezpieczeństwa przemawiają za zastosowaniem odstępstwa od tej zasady. Według informacji dyrektora, w podkulturze więziennej uczestniczy około 35% osób pozbawionych wolności przebywających w Areszcie, przy czym nie dochodzi na tym tle do poważniejszych konfliktów pomiędzy nimi a pozostałymi osadzonymi. Najczęściej występujące wydarzenia na tle podkultury to rażące nieposłuszeństwo polegające na odmowie wejścia do celi mieszkalnej, w której zgodnie z decyzją administracji osadzony ma być zakwaterowany. Podczas wizytacji w Areszcie nie przebywały osoby, które ze względu na rodzaj popełnionego przestępstwa, zawód wykonywany przed pozbawieniem

15 wolności lub z innych względów, wymagałyby szczególnej troski personelu penitencjarnego o ich bezpieczeństwo osobiste. W grupie osób, z którymi rozmawiano, 3 zadeklarowały przynależność do podkultury. Tylko jeden osadzony twierdził, że doznał przykrości od współosadzonych, którzy mu ubliżali. Wszyscy rozmówcy twierdzili, że nie obawiają się zagrożeń swojego bezpieczeństwa osobistego. 13. Ocena realizacji zaleceń sformułowanych w informacji o czynnościach przeprowadzonych z upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich w Areszcie Śledczym w Wałbrzychu w dniach 23 i 24 listopada 2006 r. Przedstawiciele Rzecznika Praw Obywatelskich, którzy w 2006 r. wizytowali Areszt Śledczy w Wałbrzychu dobrze ocenili działalność jego administracji gdy chodzi o przestrzegania praw osób pozbawionych wolności. Podkreślili zwłaszcza praworządne traktowanie skazanych i tymczasowo aresztowanych oraz widoczną dbałość o poprawę ich warunków osadzenia. Uznali, że dzięki wykonanym już pracom inwestycyjno-remontowym, jak i takim działaniom planowanym w przyszłości, Areszt Śledczy w Wałbrzychu staje się jednostką coraz bardziej nowoczesną. Za szczególnie cenną dla poprawy warunków bytowych osadzonych uznali planowaną budowę nowego budynku administracyjnego. Pozwoliło by to na przeznaczenie dla potrzeb osadzonych dotychczas zajmowanych przez administrację pomieszczeń oraz na zorganizowanie w innym miejscu większej sali widzeń. Niezależnie od tych pozytywnych ocen przedstawiciele Rzecznika stwierdzili też pewne nieprawidłowości, których część (jak np. brak izby chorych lub umieszczenie w celi przejściowej skazanego odbywającego karę po raz pierwszy z recydywistą penitencjarnym) wiązała się ściśle z występującym wówczas w Areszcie znacznym przeludnieniem. W związku z tym zalecili: 1) utworzenie izby chorych; 2) przeniesienie punktu świetlnego, znajdującego się w celi do wykonywania kary dyscyplinarnej umieszczenia w celi izolacyjnej, ze ściany bocznej na sufit;

16 3) zapoznawanie osób przyjętych do Aresztu z podstawowymi aktami prawnymi dotyczącymi wykonywania kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania; 4) zgodne z obowiązującymi przepisami umieszczanie skazanych w celi przejściowej. Wszystkie z wymienionych zaleceń zostały wykonane. Natomiast, z uwagi na brak środków finansowych, nie udało się zrealizować planowanej budowy pawilonu administracji. Nie było więc możliwości poprawienia warunków w jakich osadzeni odbywają widzenia. 14. Wnioski i zalecenia. Czynności przeprowadzone przez przedstawicieli Rzecznika Praw Obywatelskich pozwoliły uznać, że prawa osób pozbawionych wolności przebywających w Areszcie Śledczym w Wałbrzychu są właściwie przestrzegane. Osadzeni traktowani są w sposób prawidłowy, funkcjonariusze Służby Więziennej i inni pracownicy Aresztu odnoszą się do nich zgodnie z obowiązującymi przepisami. Ponadto, wrażenia wyniesione z bytności w oddziałach, rozmów z osadzonymi i funkcjonariuszami Służby Więziennej pozwalają stwierdzić, że atmosfera w Areszcie jest dobra, a relacje między osadzonymi, a wychowawcami i oddziałowymi prawidłowe. Także zgłoszone przez osadzonych uwagi dotyczące szeroko rozumianych warunków pobytu w Areszcie nie dają podstaw do stwierdzenia, iż osoby pozbawione wolności były traktowane w sposób okrutny lub poniżający. Administracja Aresztu robi wiele, aby poprawić warunki bytowe osadzonych. W ramach posiadanych środków finansowych, obok bieżących remontów, wykonywane są również prace modernizacyjne. W ich wyniku standard Aresztu stopniowo wzrasta. Powstała obecnie nowa koncepcja powiększenia sali widzeń o sąsiadujące z nią pomieszczenie. Znajdujące się w nim archiwum zostanie przeniesione na strych po jego wyremontowaniu. Planowane jest również zorganizowanie na strychu dużej świetlicy, w której będą odbywały się narady służbowe funkcjonariuszy Aresztu oraz zajęcia kulturalno-oświatowe osadzonych.

17 Dzięki temu osoby pozbawione wolności będą mogły częściej niż obecnie korzystać ze świetlicy. Niezależnie od przedstawionych powyżej pozytywnych ocen pracy administracji Aresztu zaleca się: 1) dalsze sukcesywne odnawianie cel mieszkalnych; 2) możliwie szybkie reagowanie na zgłoszenia osadzonych, dotyczące potrzeby naprawy sprzętów lub urządzeń znajdujących się w celach mieszkalnych; 3) wykonanie niezbędnych napraw stołu do ping-ponga i gry piłkarzyki oraz zapewnienie osadzonym, w miarę posiadanych środków finansowych, piłeczek i paletek do tenisa stołowego.