Moduł 5. Wykonywanie kary pozbawienia wolności w różnych typach i rodzajach zakładów karnych

Transkrypt

1 Autorka: Iwona Bartkowska Moduł 5 Wykonywanie kary pozbawienia wolności w różnych typach i rodzajach zakładów karnych Karę pozbawienia wolności wykonuje się w zakładach karnych podlegających Ministrowi Sprawiedliwości. Zakłady karne mogą być tworzone jako samodzielne zakłady lub jako wyodrębnione oddziały zakładów karnych i aresztów śledczych (art kkw). Minister Sprawiedliwości, w drodze zarządzenia, tworzy i znosi zakłady karne, mając na względzie istniejące potrzeby w tym zakresie (art kkw). Dyrektor Generalny Służby Więziennej, w drodze zarządzenia, określa przeznaczenie zakładów karnych, uwzględniając w szczególności potrzebę zapewnienia oraz racjonalnego wykorzystania miejsc zakwaterowania dla wszystkich grup skazanych (art. 72 4a kkw). Klasyfikacja zakładów karnych jest ściśle związana z indywidualizacją wykonywania kary pozbawienia wolności oraz klasyfikacją osób pozbawionych wolności. Zapamiętaj! Dla osiągnięcia celów wykonywania kary pozbawienia wolności prowadzone są zindywidualizowane oddziaływania na skazanych w ramach określonych w ustawie systemów wykonywania kary, w różnych rodzajach i typach zakładów karnych (art kkw). edu.cossw.pl strona 1

2 1. Rodzaje zakładów karnych Zgodnie z obowiązującymi przepisami kodeksu karnego wykonawczego karę pozbawienia wolności wykonuje się w następujących rodzajach zakładów karnych: zakładach karnych dla młodocianych, zakładach karnych dla odbywających karę po raz pierwszy, zakładach karnych dla recydywistów penitencjarnych, zakładach karnych dla odbywających karę aresztu wojskowego. Rodzaj zakładu karnego wskazuje na populację (kategorię) skazanych, skierowanych według określonych kryteriów klasyfikacji do odbywania kary pozbawienia wolności w konkretnym zakładzie, gdzie dobierane są odpowiednie metody i środki oddziaływania dla poszczególnych kategorii skazanych. Zapamiętaj! Rodzaj zakładu karnego wskazuje na populację (kategorię) skazanych, skierowanych według określonych kryteriów klasyfikacji do odbywania kary pozbawienia wolności w konkretnym zakładzie, gdzie dobierane są odpowiednie metody i środki oddziaływania dla poszczególnych kategorii skazanych. Zakład karny dla młodocianych W zakładach karnych dla młodocianych odbywają karę skazani, którzy nie ukończyli 21 roku życia; skazani,którzy ukończyli 21 rok życia, w uzasadnionych wypadkach. Uzasadnienie takie zachodzi wtedy, kiedy ich postawa i zachowanie za tym przemawiają, a także jeżeli jest to konieczne ze względu na kontynuację realizacji zadań określonych w indywidualnym programie oddziaływania lub indywidualnym programie terapeutycznym. Do tego rodzaju zakładu, jeżeli jest to uzasadnione potrzebami oddziaływania na skazanych młodocianych, mogą być kwalifikowani przez komisję penitencjarną dorośli, skazani po raz pierwszy, wyróżniający się dobrą postawą, za ich zgodą. Skazany dorosły, odbywający karę w tym zakładzie korzysta z takich uprawnień jak młodociany (art kkw). Charakterystyczne dla tego rodzaju zakładu jest to, że wszyscy skazani młodociani odbywają karę pozbawienia wolności w programowanym systemie oddziaływania, chyba, że względy zdrowotne wymagają odbywania kary pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym. edu.cossw.pl strona 2

3 Wyodrębnienie zakładu karnego dla młodocianych ma swoje podłoże w tym, że jest koniecznym izolowanie tej kategorii skazanych w celu uniknięcia demoralizacji i negatywnego wpływu ze strony innych populacji skazanych. Jest to kategoria skazanych bardzo wymagająca, znajdująca się w fazie rozwoju biologicznego i psychicznego o nieukształtowanej często hierarchii wartości i aspiracji, a więc jest to konieczność i zarazem szansa na stosowanie skutecznych metod oddziaływania, jeśli są one odpowiednio, w myśl zasady indywidualizacji dobrane. W tego rodzaju zakładach prowadzone są w szerszym zakresie niż w innych zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe, organizuje się spotkania z rodzinami i innymi osobami bliskimi, w szczególności w celu poinformowania ich o postępach w resocjalizacji, współpracuje się, przede wszystkim z podmiotami, o których mowa w art kkw. Zakład karny dla odbywających karę po raz pierwszy W zakładzie karnym dla odbywających karę po raz pierwszy odbywają karę skazani, którzy ukończyli 21 lat i nie spełniają kryteriów decydujących o odbyciu kary w zakładzie karnym innego rodzaju. W tych zakładach osadza się również skazanych odbywających zastępczą karę pozbawienia wolności orzeczoną w tej samej sprawie oraz pierwszy raz skazanych na karę pozbawienia wolności za przestępstwa umyślne, skazanych odbywających zastępczą karę pozbawienia wolności po raz pierwszy lub orzeczoną w tej samej sprawie co kara pozbawienia wolności, skazanych na karę pozbawienia wolności za przestępstwa nieumyślne, innych dorosłych skazanych, którzy nie zostali zaklasyfikowani do odbywania kary w zakładach karnych dla recydywistów penitencjarnych, z uwagi na szczególne względy resocjalizacyjne, a zwłaszcza gdy przemawia za tym krótki okres uprzednio lub obecnie odbywanej kary albo znikomy stopień demoralizacji i zagrożenia społecznego. Populacja skazanych w tym rodzaju zakładu w porównaniu z pozostałymi jest najbardziej zróżnicowana pod względem wielu kryteriów, np. wieku, uprzedniej karalności. Zakład karny przeznaczony dla recydywistów penitencjarnych Kolejnym rodzajem zakładu karnego jest ten przeznaczony dla recydywistów penitencjarnych, odbywają w nim karę dorośli skazani za przestępstwa umyślne na karę pozbawienia wolności lub zastępczą karę pozbawienia wolności oraz ukarani za wykroczenia umyślne zasadniczą lub zastępczą karą aresztu, którzy uprzednio już odbywali takie kary lub karę aresztu wojskowego za umyślne przestępstwa lub wykroczenia, chyba że szczególne względy resocjalizacyjne przemawiają za skierowaniem ich do zakładu karnego dla odbywających karę po raz pierwszy (art. 86 kkw). W tym zakładzie mogą odbywać karę skazani określeni w art. 65 Kodeksu karnego oraz w art pkt 2 i 5 Kodeksu karnego skarbowego (skazany uczynił sobie z popełnienia przestępstw skarbowych stałe źródło dochodu; popełnia przestępstwo skarbowe, działając w zorganizowanej grupie,albo związku mającym na celu popełnienie przestępstwa skarbowego), jeżeli przemawiają za tym szczególne względy resocjalizacyjne. edu.cossw.pl strona 3

4 Utworzenie tego rodzaju zakładu jest uzasadnione specyfiką kategorii skazanych odbywających w nim karę, z uwagi na uprzednie doświadczenia w warunkach izolacji penitencjarnej, często wysoki poziom demoralizacji wymagają oni odrębnego traktowania. Zakład karny dla odbywających karę aresztu wojskowego Wyodrębnienie zakładów karnych dla odbywających karę aresztu wojskowego wynika głównie z art. 322 kk, który nadaje tej karze specjalne znaczenie. W tym zakładzie odbywają karę żołnierze wobec których jest wymierzona kara aresztu wojskowego. W czasie odbywania tej kary skazany podlega szkoleniu wojskowemu. Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej, w drodze zarządzenia, tworzy i znosi zakłady tego rodzaju, mając na względzie istniejące potrzeby w tym zakresie oraz konieczność zapewnienia warunków szkolenia wojskowego osób w nich przebywających. Zapamiętaj! Rodzaje zakładów karnych: zakład karny dla młodocianych, zakład karny dla odbywających karę po raz pierwszy, zakład karny dla recydywistów penitencjarnych, zakład karny dla odbywających karę aresztu wojskowego. 2. Typy zakładów karnych Wymienione powyżej rodzaje zakładów karnych mogą być organizowane jako: zakłady karne typu zamkniętego, zakłady karne typu półotwartego, zakłady karne typu otwartego. Podstawowymi różnicami pomiędzy poszczególnymi typami zakładów karnych, są: stopień zabezpieczenia, izolacji skazanych oraz wynikającymi z tego ich obowiązkami i uprawnieniami w zakresie poruszania się w zakładzie i poza jego obrębem (art kkw). Wykonywanie kary pozbawienia wolności w określonym typie zakładu karnego różnicuje jej dolegliwość. Poniżej zostaną omówione zasady kierowania skazanych do poszczególnych typów zakładów karnych oraz warunki odbywania w nich kary. edu.cossw.pl strona 4

5 Zakład karny typu zamkniętego W zakładzie karnym typu zamkniętego odbywają karę skazani stwarzający poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu (w warunkach zapewniających wzmożoną ochronę społeczeństwa i bezpieczeństwo zakładu); skazani za przestępstwa popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw, chyba że szczególne okoliczności przemawiają przeciwko takiemu osadzeniu; skazani na karę dożywotniego pozbawienia wolności albo na karę 25 lat pozbawienia wolności; skazany objęty ochroną na mocy ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym; skazani z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi, w tym skazani za przestępstwo określone w art Kodeksu karnego, popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych (przeniesienie do innego typu zakładu wymaga zgody sędziego penitencjarnego), lub upośledzonych umysłowo. W zakładzie karnym typu zamkniętego można także osadzać, ze względu na zagrożenie społeczne albo bezpieczeństwo zakładu skazanego za przestępstwa nieumyślne, odbywającego zastępczą karę pozbawienia wolności, osobę odbywającą karę aresztu oraz skazane kobiety, a także innych skazanych, których właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, zachowanie po dokonaniu przestępstwa, negatywna ocena postawy i zachowania w areszcie śledczym, względy bezpieczeństwa zakładu albo inne szczególne okoliczności wskazują, że należy wobec nich wykonywać karę w warunkach zwiększonej izolacji i zabezpieczenia. Skazanego, który podczas pobytu w areszcie śledczym lub zakładzie karnym naruszył w poważnym stopniu dyscyplinę i porządek; skazanego, który popełnił przestępstwo o znacznym stopniu społecznej szkodliwości, jeżeli jego postawa i zachowanie przemawiają za zaklasyfikowaniem jego do tego typu zakładu. Osadzić można w nim również skazanego, który przebywał dotychczas w zakładzie karnym typu otwartego lub półotwartego, jeżeli negatywna ocena jego postawy i zachowania, a także względy bezpieczeństwa zakładu wskazują, że należy wobec niego wykonywać karę w warunkach zwiększonej izolacji i zabezpieczenia (art kkw ). Warunki odbywania kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym typu zamkniętego Przejdźmy do omówienia warunków odbywania kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym typu zamkniętego. Zgodnie z uregulowaniami zawartymi w art. 90 kkw, w tym zakładzie: cele mieszkalne skazanych mogą być otwarte w porze dziennej przez określony czas, jeżeli względy bezpieczeństwa nie stoją temu na przeszkodzie, skazani mogą być zatrudniani poza terenem zakładu karnego w pełnym systemie konwojowania, zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe oraz nauczanie organizuje się w obrębie zakładu karnego, edu.cossw.pl strona 5

6 ruch skazanych po terenie zakładu karnego odbywa się w sposób zorganizowany i pod dozorem, skazani mogą korzystać z własnej bielizny i obuwia, a za zezwoleniem dyrektora zakładu także z odzieży, skazani mogą korzystać z dwóch widzeń w miesiącu, a za zgodą dyrektora, wykorzystać je jednorazowo (w zakładach karnych dla młodocianych, skazani mają prawo do dodatkowego widzenia w miesiącu), widzenia skazanych podlegają nadzorowi administracji zakładu karnego; rozmowy skazanych w trakcie widzeń podlegają kontroli administracji zakładu karnego, korespondencja skazanych podlega cenzurze administracji zakładu karnego, chyba że ustawa stanowi inaczej (dyrektor zakładu karnego podejmuje decyzje dotyczące zatrzymania korespondencji, może zezwolić na przekazanie skazanemu ważnej wiadomości w niej zawartej, art kkw), rozmowy telefoniczne skazanych podlegają kontroli administracji zakładu karnego. Zakład karny typu zamkniętego nie spełnia już roli typu zakładu zapoczątkowującego pierwszy etap w odbywaniu kary pozbawienia wolności tak, jak to miało miejsce w klasycznym systemie progresywnym. Podczas odbywania kary istnieje możliwość awansowania skazanych do zakładu typu półotwartego lub otwartego, po spełnieniu odpowiednich warunków, które sprowadzają się do odpowiedniej postawy i zachowania skazanego (art. 89 kkw). Zakład karny typu półotwartego W zakładzie karnym typu półotwartego odbywają karę: kobiety (art kkw); skazani odbywający karę w systemie programowanego oddziaływania (art kkw); skazani za przestępstwo nieumyślne (art.88 2 kkw); odbywający zastępczą karę pozbawienia wolności (art kkw); odbywający karę aresztu (art kkw); młodociani; przeniesieni z zakładu typu zamkniętego (art kkw), jeżeli przemawia za tym ich postawa i zachowanie; skazani na kare dożywotniego pozbawienia wolności po odbyciu przez nich co najmniej 15 lat kary (art.89 3 kkw); przeniesieni z zakładu typu otwartego (art kkw ), w związku z ujemną oceną postawy i zachowania, a także względami bezpieczeństwa. edu.cossw.pl strona 6

7 Warunki odbywania kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym typu półotwartego Przepis art. 91 Kodeksu karnego wykonawczego reguluje warunki odbywania kary pozbawienia wolności w tym typie zakładu. W zakładzie karnym typu półotwartego: cele mieszkalne skazanych pozostają otwarte w porze dziennej, natomiast w porze nocnej mogą być zamknięte, skazani mogą być zatrudniani poza terenem zakładu karnego w systemie zmniejszonego konwojowania lub bez konwojenta, w tym również na pojedynczych stanowiskach pracy, skazanym można zezwalać na uczestniczenie w nauczaniu, szkoleniu oraz w zajęciach terapeutycznych organizowanych poza terenem zakładu karnego, skazani mogą brać udział w organizowanych przez administrację poza terenem zakładu karnego grupowych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych, skazani mogą poruszać się po terenie zakładu karnego w czasie i miejscach ustalonych w porządku wewnętrznym, skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny i obuwia, skazanym można udzielać przepustek z zakładu karnego, nie częściej niż raz na dwa miesiące, łącznie na okres nie przekraczający 14 dni w roku, skazani mogą korzystać z trzech widzeń w miesiącu, które za zgodą dyrektora zakładu karnego mogą być połączone ( w zakładach karnych dla młodocianych, skazani mają prawo do dodatkowego widzenia w miesiącu), widzenia skazanych podlegają nadzorowi administracji zakładu karnego; rozmowy skazanych w trakcie widzeń mogą podlegać kontroli administracji zakładu karnego, korespondencja skazanych może podlegać cenzurze administracji zakładu karnego, rozmowy telefoniczne skazanych mogą podlegać kontroli administracji zakładu karnego. Dyrektor podejmuje decyzje o zatrzymaniu korespondencji, a także jej cenzurowania oraz kontrolowania rozmów w trakcie widzeń i rozmów telefonicznych, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 8 3 oraz w art. 8 a 2 i 3 kkw, jeżeli wymagają tego względy bezpieczeństwa zakładu lub porządku publicznego, o fakcie tym powiadamia sędziego penitencjarnego oraz skazanego. Dyrektor może zezwolić na przekazanie skazanemu ważnej wiadomości zawartej w zatrzymanej korespondencji (art kkw). edu.cossw.pl strona 7

8 W porównaniu do zakładu karnego typu zamkniętego, ten typ zakładu charakteryzuje się mniejszym stopniem zabezpieczenia i izolacji skazanych, a także większymi możliwościami ich kontaktu ze światem zewnętrznym oraz uprawnieniami w zakresie poruszania się w zakładzie i poza jego obrębem. Zakład karny typu otwartego Ostatnim z typów zakładów karnych, który zostanie omówiony jest zakład typu otwartego, w którym odbywają karę skazani na karę aresztu wojskowego (art. 94 kkw); skazani za przestępstwa nieumyślne, odbywający zastępczą karę pozbawienia wolności albo karę aresztu, gdy szczególne okoliczności przemawiają za osadzeniem ich w tego typie zakładu; skazani przenoszeni z innych typów zakładów karnych w drodze awansu; skazani na karę dożywotniego pozbawienia wolności po odbyciu co najmniej 20 lat kary. Warunki odbywania kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym typu otwartego W zakładzie karnym typu otwartego, warunki odbywania kary pozbawienia wolności wyglądają następująco (art. 92 kkw): cele mieszkalne skazanych pozostają otwarte przez całą dobę, skazanych zatrudnia się przede wszystkim poza terenem zakładu karnego, bez konwojenta, na pojedynczych stanowiskach pracy, skazanym można zezwalać na uczestniczenie w nauczaniu, szkoleniu oraz zajęciach terapeutycznych organizowanych poza terenem zakładu karnego, skazani mogą brać udział w organizowanych przez administrację, poza terenem zakładu karnego, grupowych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych, skazanym można zezwalać na udział w zajęciach i imprezach kulturalno-oświatowych lub sportowych organizowanych poza terenem zakładu karnego, skazani mogą poruszać się po terenie zakładu karnego w czasie i miejscach ustalonych w porządku wewnętrznym, skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny i obuwia, skazani mogą otrzymywać z depozytu zakładu karnego pieniądze pozostające do ich dyspozycji, skazanym można udzielać przepustek z zakładu karnego, nie częściej niż raz w miesiącu, łącznie na okres nie przekraczający 28 dni w roku, edu.cossw.pl strona 8

9 skazany może korzystać z nieograniczonej liczby widzeń, widzenia skazanych mogą podlegać nadzorowi administracji zakładu karnego, rozmowy skazanych w trakcie widzeń nie podlegają kontroli administracji zakładu karnego, skazanym, w miarę możliwości, stwarza się warunki do przygotowywania dodatkowych posiłków we własnym zakresie, korespondencja skazanych nie podlega cenzurze administracji zakładu karnego, rozmowy telefoniczne skazanych nie podlegają kontroli administracji zakładu karnego. Zakład karny typu otwartego może spełniać funkcje zakładu karnego przejściowego, pomostu między życiem w warunkach penitencjarnych a wolnościowych. W nim następuje intensywne przygotowanie do życia poza terenem zakładu karnego, poprzez chociażby szerokie możliwości kontaktu ze światem zewnętrznym i realizację zasady otwartości, większymi i dodatkowymi uprawnieniami w porównaniu z pozostałymi typami zakładów karnych, co daje większe szanse na prawidłową readaptację skazanych i osiągnięcie celów wykonywania kary pozbawienia wolności. Zapamiętaj! Typy zakładów karnych: zakład karny typu zamkniętego, zakład karny typu półotwartego, zakład karny typu otwartego. Wszyscy skazani odbywają karę we właściwym ze względu na rodzaj, typ, system wykonywania kary lub zabezpieczenie, zakładzie karnym. Przeniesienie skazanego do innego właściwego zakładu karnego może nastąpić, szczególnie w przypadku: zmiany przeznaczenia zakładu karnego, zatrudnienia lub nauki, udzielenia świadczenia zdrowotnego, skierowania do ośrodka diagnostycznego, oddziału terapeutycznego lub oddziału dla osób o których mowa w art i art 212a 1, czynności procesowej, ważnych względów rodzinnych, względów związanych z bezpieczeństwem skazanego, konieczności zapewnienia porządku i bezpieczeństwa w zakładzie (art kkw). Dyrektor Generalny Służby Więziennej ustala miejsce odbywania kary pozbawienia wolności dla skazanego objętego ochroną na podstawie ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (art kkw). edu.cossw.pl strona 9

10 Źródła prawa 1. Kodeks karny wykonawczy. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 557), z późniejszymi zmianami. 2. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjnoporządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności, (Dz. U. Nr 152, poz. 1493). 3. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2003r., w sprawie sposobów prowadzenia oddziaływań penitencjarnych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz. U ). Bibliografia 1. Hołda J., Hołda Z., Prawo karne wykonawcze, Kraków Kuć M., Indywidualizacja wykonywania kary pozbawienia wolności, Lublin Linowski K., Kontakty skazanych na karę pozbawienia wolności ze światem zewnętrznym, Ostrowiec Świętokrzyski, Machel H., Sens i bezsens resocjalizacji penitencjarnej casus polski, Kraków Machel H., Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna, Gdańsk Machel H. (red.), Wykonywanie kary pozbawienia wolności w Polsce w poszukiwaniu skuteczności, Gdańsk Stańdo-Kawecka B., Prawne podstawy resocjalizacji, Kraków Szymanowski T., Polityka karna i penitencjarna w Polsce w okresie przemian prawa karnego, Warszawa Urban B., Stanik J. M., Resocjalizacja, tom 2, Warszawa edu.cossw.pl strona 10