Epidemiologia wzw. typu C według danych zarejestrowanych w WSSE w Opolu w latach

306 Probl Hig Epidemiol 2017, 98(3): 306-312 Epidemiologia wzw. typu C według danych zarejestrowanych w WSSE w Opolu w latach 2007-2013 Epidemiology of hepatitis C by data registered in WSSE in Opole between 2007-2013 Anna Matejuk 1/, Krzysztof Simon 2/ 1/ Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Opolu 2/ Zakład Chorób Zakaźnych i Hepatologii, Wydział Lekarsko-Stomatologiczny, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Wprowadzenie. Do zakażenia HCV dochodzi drogą parenteralną, głównie na skutek użycia zakażonego sprzętu oraz przyjmowania narkotyków w iniekcjach dożylnych. Istotnym problemem zakażenia HCV jest jego wieloletni bezobjawowy przebieg i skutki zdrowotne, tj. marskość wątroby i rak wątrobowokomórkowy. Cel. Ocena wpływu wybranych czynników demograficznych, wykonywanego zawodu oraz uznanych i potencjalnych czynników ryzyka na występowanie wzw. typu C w woj. opolskim w latach 2007-2013. Materiały i metody. Analizie epidemiologicznej poddano dokumentację 507 osób zgłoszonych w latach 2007-2013 w powiatowych stacjach sanitarno-epidemiologicznych z rozpoznanym wzw. typu C. Wyniki. Zapadalność na wzw. typu C w woj. opolskim w latach 2007 20013 cechowała się dużą zmiennością w ciągu lat. Zwiększoną zachorowalność zaobserwowano w grupach wieku powyżej 20 lat, a najwyższą w przedziałach 50-54 i 55-59; znaczną przewagę zachorowań mężczyzn (59,9%) w porównaniu do kobiet (40,1%) oraz w miastach (66,1%) w stosunku do obszarów wiejskich (33,9%), a także w grupie osób nie pracujących (61,3%) niż pracujących (38,7%). Pod względem wykonywanego zawodu najwięcej wzw. typu C stwierdzono u pracowników: branży budowlanej (10,2%), handlu (9,7%) i branży mechanicznej (9,2%). Na podstawie analizy czynników ryzyka zakażenia HCV stwierdzono, że wśród medycznych czynników dominowały narażenia: zabiegi chirurgiczne duże (41,5%) i małe (29,4%) oraz transfuzja preparatów krwi do 1993 r. (14,6%) i po 01.01.1993 r. (8,7%); wśród niemedycznych: pobyt w zakładzie karnym (22,4%), przyjmowanie narkotyków dożylnie (20,8%) oraz uzależnienie od alkoholu (16,4%). Wnioski. Większość przypadków wzw. typu C wykazywała związek z przebytymi zabiegami chirurgicznymi oraz transfuzją preparatów krwi wykonaną przed 1993 r. Przyjmowanie środków odurzających dożylnie, pobyt w zakładzie karnym oraz uzależnienie od alkoholu nie stanowiło istotnej możliwej przyczyny nabycia zakażenia HCV. Zwiększoną zachorowalność odnotowano w populacji powyżej 20 r.ż., wśród mężczyzn oraz mieszkańców miast, natomiast rodzaj wykonywanego zawodu, poza pracą pielęgniarek/położnych, nie miał wpływu na występowanie wzw. typu C. Słowa kluczowe: wirusowe zapalenie wątroby typu C, zakażenie, HCV, zapadalność, czynniki ryzyka zakażenia Probl Hig Epidemiol 2017, 98(3): 306-312 www.phie.pl Nadesłano: 04.08.2016 Zakwalifikowano do druku: 10.06.2017 Introduction. HCV infection occurs parenterally, mainly due to using infected equipment and by intravenous drug injection. A significant problem of HCV infection is its asymptomatic process and its health effects, i.e. cirrhosis and hepatocellular carcinoma. Aim. The evaluation of the influence of selected demographic factors, and occupation and recognized, potential risk factors on the incidence of hepatitis C in the Opole province between 2007-2013. Material & Method. The epidemiological documentation of 507 people diagnosed with hepatitis C infection between 2007-2013 was analyzed in sanitary and epidemiological stations. Results. The incidence of hepatitis C in the Opole province between 2007 20013 was characterized by high volatility over the years. The increased incidence was observed in age groups of 20 years and over, and the highest in the ranges of 50-54 and 55-59 years, with higher incidence in men (59.9%) than in women (40.1%) and in urban areas (66.1%) as compared to rural areas (33.9%), as well as in a group of unemployed (61.3%) than of the employed (38.7%). In terms of occupation, most hepatitis C infections were found in the construction sector (10.2%), trade workers (9.7%) and mechanical industry workers (9.2%). Based on the analysis of risk factors for HCV infection, it was found that among the medical factors dominated: surgery large (41.5%) and small (29.4%), transfusions of blood products before 1993 (14.6%) and transfusions from 01.01.1993 (8.7%); among the nonmedical ones: prison stay (22.4%) intravenous drug use (20.8%), and alcohol addiction (16.4%). Conclusion. Most cases of hepatitis C infection showed a relationship with surgery and transfusion of blood products done before 1993. Intravenous drug intake, prison stay and alcohol addiction were not a significant potential cause for the acquisition of HCV infection. An increased incidence was observed in the population aged over 20 years among men and city dwellers. Type of occupation, except for nurses/midwives, had no influence on the incidence of HCV infections. Key words: hepatitis C, infection, HCV, incidence rate, infection risk factors Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. med. Anna Matejuk Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Opolu ul. Mickiewicza 1, 45-367 Opole tel. 608 57 29 85, e-mail: a.matejuk@wsseopole.pl

Matejuk A, Simon K. Epidemiologia wzw. typu C według danych zarejestrowanych w WSSE w Opolu w latach 2007-2013 307 Wprowadzenie Do zakażenia HCV dochodzi drogą parenteralną, głównie na skutek naruszenia ciągłości tkanek w celach medycznych i niemedycznych, przy użyciu zakażonego, źle sterylizowanego sprzętu oraz przyjmowania narkotyków w iniekcjach dożylnych. Możliwa jest również seksualna droga zakażenia oraz wertykalna, chociaż ryzyko zakażenia w tych przypadkach jest dość niskie i wynosi poniżej 5% [1, 2]. Ze względu na wieloletni bezobjawowy przebieg zakażenia i jego przypadkową wykrywalność, nie można jednoznacznie określić rzeczywistej liczby przypadków zakażeń HCV. Według szacunków WHO na świecie zakażonych HCV jest ok. 2-3% populacji, co odpowiada 130-170 mln ludzi [3, 4]. W Polsce obecność przeciwciał anty-hcv stwierdza się u ok. 730 tys. osób, natomiast liczba osób, u których replikuje się HCV stanowi ok. 230 tys. [4, 5]. Wśród ogółu rejestrowanych rocznie przypadków wzw. typu C obserwuje się duże zróżnicowanie terytorialne i środowiskowe. Występuje nawet 10-krotna różnica zapadalności pomiędzy województwami, niemal 2-krotnie wyższa wśród mieszkańców miast w stosunku do mieszkańców wsi, wyższa wśród mężczyzn w porównaniu z kobietami [4-8]. Wytyczne w zakresie rejestracji rozpoznanych zachorowań na wzw. typu C ulegały licznym zmianom. Obecnie, w celu zapewnienia porównywalności z danymi z wcześniejszych lat, przypadki wzw. typu C kwalifikowane są w oparciu o dwie definicje: definicję z 2005 r. (przypadek potwierdzony, to przypadek objawowy potwierdzony laboratoryjnie) oraz definicję wprowadzoną w 2009 r. i zmodyfikowaną w 2014 r. (przypadek potwierdzony, to każda osoba spełniająca kryteria laboratoryjne) [9, 10]. Cel Analiza wpływu wybranych czynników demograficznych, tj.: miejsca zamieszkania, wieku, płci i wykonywanego zawodu oraz uznanych i potencjalnych czynników ryzyka na występowanie wzw. typu C w woj. opolskim w latach 2007-2013. Materiały i metody Analizie epidemiologicznej poddano dokumentację 507 osób, które z rozpoznanym i potwierdzonym wzw. typu C (w tym 5 z zakażeniem HBV+HCV) zostały zgłoszone i zarejestrowane w okresie od 01.01.2007 do 31.12.2013 r. we właściwych ze względu na miejsce zamieszkania chorego powiatowych stacjach sanitarno-epidemiologicznych (PSSE) woj. opolskiego. Analizę wpływu czynników demograficznych, wykonywanego zawodu oraz potencjalnych czynników ryzyka na występowanie wzw. typu C przeprowadzono w oparciu o informacje pochodzące z: 1. Wywiadów o wirusowym zapaleniu wątroby typu B/C, 2. meldunków MZ-56 (dwutygodniowe, kwartalne i roczne sprawozdanie o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażenia i zatrucia) oraz 3. meldunków MZ-57 (Roczne sprawozdanie o zachorowaniach na wybrane choroby zakaźne według płci, wieku, miejsca zamieszkania oraz ich sezonowości). Na potrzeby powyższej oceny zgromadzono dane dotyczące: liczby zarejestrowanych przypadków, wieku pacjentów w chwili rozpoznania zachorowania, płci, miejsca zamieszkania (miasto, wieś), wykonywanego zawodu (z populacji zatrudnionych wyodrębniono 19 grup zawodowych). Natomiast do oceny wpływu potencjalnych czynników ryzyka na występowanie zakażenia HCV wykorzystano dane z Wywiadów o wirusowym zapaleniu wątroby typu C dotyczące odnotowanego narażenia na następujące czynniki medyczne: transfuzja preparatów krwi przed 1993 r. (do 31.12.1992 r.) i od 1993 r. (od 01.01.1993 r.), biorca tkanek/narządów/ nasienia, chory na hemofilię, dializowany przewlekle, duże operacje chirurgiczne, małe zabiegi chirurgiczne, dziecko matki zakażonej HCV, pracownik ochrony zdrowia. W zakresie narażenia na czynniki niemedyczne ocenie poddano: przyjmowanie narkotyków w iniekcjach dożylnych, wciąganie narkotyków przez nos, narażenie drogą seksualną (partner zakażony lub promiskuityzm), narażenie na zabiegi niemedyczne, uzależnienie od alkoholu, pobyty w zakładach karnych, kontakt domowy z zakażonym HCV, pracownik służb porządkowych. Wyniki Analiza sytuacji epidemiologicznej wykazała, że zapadalności na wzw. typu C na 100 tys. mieszkańców w woj. opolskim w latach 2007-2009 i w 2013 r. była niższa od średniej zapadalności w Polsce, natomiast w latach 2010-2012 wskaźniki zapadalności na Opolszczyźnie przewyższały średnią zapadalność w kraju (tab. I). W porównaniu z innymi województwami, woj. opolskie w skali kraju w 2010 r. zajęło miejsce 4 (wg definicji z 2005 r.) i 6 (wg definicji z 2009 r.), w 2011 r. odpowiednio 9 i 8 miejsce, a w 2012 r. odpowiednio 7 i 6. Wśród 507 przypadków wzw. typu C zarejestrowanych w latach 2007-2013, jedynie 4 przypadki (0,8%) stanowiły ostre wzw. typu C, pozostałe to przewlekłe wzw. C. W okresie objętym badaniem w woj. opolskim co roku przeważały zachorowania mężczyzn w porównaniu do kobiet. Średni odsetek wzw. typu C w grupie mężczyzn wyniósł 59,9%, kobiet 40,1%. Przewaga zapadalności mężczyzn wystąpiła zarówno w woj. opolskim, jak i ogółem w Polsce (tab. I).

308 Probl Hig Epidemiol 2017, 98(3): 306-312 Tabela I. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 tys. ludności na wzw. typu C w woj. opolskim i Polsce w latach 2007-2013 ogółem i wg płci oraz wg definicji z 2005* i 2009 r.** Table I. Number of hepatitis C cases and incidence per 100 thousand population in Opole province and Poland between 2007-2013 in total and by gender and by definition from 2005* and 2009** Rok /Year wzw. typu C /hepatitis C Ogółem /Total kobiety /women mężczyźni /men 2007 55 10,9 5,3 7,2 20 36,4 3,7 6,4 35 63,6 7,0 8,1 2008 56 11,1 5,4 6,2 27 48,2 5,0 5,3 29 51,8 5,8 7,1 2009 70 (37*/58**) 2010 105 (79*/85**) 2011 78 (62*/62**) 2012 84 (73*/80**) 2013 58 (51*/48**) Ogółem /Total 13,8 3,6*/5,6** 5,1*/5,0** 23 32,4 4,3 4,7 48 67,6 9,6 5,6 20,7 7,7*/8,3** 5,3*/5,8** 37 35,2 7,0 4,5 68 64,8 13,7 6,0 15,4 6,0*/6,0** 5,6*/5,7** 33 42,3 6,3 4,8 45 57,7 9,2 6,4 16,6 7,2*/7,9** 6,1*/5,9** 38 45,2 7,3 5,5 46 54,8 9,4 6,8 11,5 5,1*/4,8** 7,0*/6,9** 24 41,4 4,6 6,8 34 58,6 6,9 7,3 507 100,0 5,8*/6,2** 6,1*/6,1** 202 40,1 5,5 5,4 305 59,9 8,8 6,8 W celu oceny występowania wzw. typu C w zależności od wieku dokonano podziału ogólnej liczby przypadków na występujące w 15 grupach wiekowych, tj. od 0-4 lat do 65-74 lat i 75+. W analizowanym okresie zachorowania nie wystąpiły w grupie wieku 5-14 lat oraz tylko jeden przypadek w grupie 0-4 lat. Zwiększoną zachorowalność odnotowano u osób powyżej 20 r.ż., a najwyższą w grupach: 50-54 (12,0%) i 55-59 (11,6%) (tab. II). Z analizy struktury zachorowań na wzw. typu C w zależności od środowiska zamieszkania wynika, że w woj. opolskim przeważały zachorowania wśród mieszkańców miast (66,1%) w stosunku do mieszkańców wsi (33,9%), w zakresie liczby, jak i zapadalności. Przewaga zapadalności wśród mieszkańców miast wystąpiła zarówno w woj. opolskim, jak i w Polsce (tab. III). Badając wpływ wykonywanego zawodu na występowanie wzw. typu C oceniono aktywność zawodową (osoby pracujące i nie pracujące) oraz rodzaj wykonywanego zawodu. W analizowanym okresie liczba pacjentów nie pracujących (odpowiednio: 31, 43, 47, 56, 43, 56, 35) w stosunku do liczby pracujących (odpowiednio: 24, 13, 24, 49, 35, 28, 23) była istotnie wyższa: 61,3% zachorowań dotyczyło osób nie pracujących (311 osób) i 38,7% pracujących (196 osób). Analizując zachorowania w podziale na 19 utworzonych grup zawodowych, wzw. typu C wystąpiło wśród pracowników: branży budowlanej (10,2%), handlu (9,7%), branży mechanicznej (9,2%), biurowych (8,7%), fizycznych (8,2%), działalności usługowej (7,6%), transportu (7,1%). W pozostałych grupach zawodów odsetek zachorowań był niższy, tj.: pracownicy służb porządkowych, prewencyjnych i ochrony oraz oświaty (po 5,6%), ochrony zdrowia oraz finansów i księgowości (po 4,1%), branży elektro-energetycznej i przemysłu metalowego (po 3,6%), rolnictwa i ogrodnictwa (3,0%), bez zawodu (2,5%), branży żywieniowej i innej działalności nieprodukcyjnej (po 2,1%), prawa (1,5%), rzemiosła (1,0%) i branży weterynaryjnej (0,5%). Tabela II. Zachorowania na wzw. typu C w woj. opolskim w latach 2007-2013 wg wieku (w latach) Table II. Hepatitis C cases in Opole province between 2007-2013 by age (in years) Wiek (w latach) /age (in years) Ogółem /Total 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 0-4 1 1 15-19 18 2 3 4 3 4 1 1 20-24 40 6 2 7 11 7 5 2 25-29 40 7 1 5 9 3 9 6 30-34 47 5 4 9 7 4 8 10 35-39 41 4 4 6 8 11 3 5 40-44 42 5 3 6 7 6 9 6 45-49 50 7 7 7 10 6 7 6 50-54 61 4 7 7 12 14 10 7 55-59 59 4 10 7 12 9 10 7 60-64 34 2 3 4 11 6 5 3 65-74 55 7 10 5 11 5 16 1 75+ 19 2 2 3 4 3 1 4 Razem /Total 507 55 56 70 105 78 84 58

Matejuk A, Simon K. Epidemiologia wzw. typu C według danych zarejestrowanych w WSSE w Opolu w latach 2007-2013 309 Czynniki ryzyka zakażenia HCV Badaniu poddano wystąpienie u pacjentów jednego lub więcej potencjalnych czynników narażenia na zakażenie HCV oraz rodzaje czynników ryzyka (medyczne i niemedyczne). Analizując wywiady epidemiologiczne 507 pacjentów stwierdzono wystąpienie co najmniej 1 potencjalnego czynnika narażenia u 426 osób (84,0%), w tym w 2007 r. 69,1%, 2008 r. 91,1%, 2009 r. 78,9%, 2010 r. 83,8%, 2011 r. 85,9%, 2012 r. 89,3%, 2013 r. 87,9%). Do oceny narażenia wzięto pod uwagę wszystkie uznane i potencjalne czynniki ryzyka zakażenia HCV, poza iniekcjami/pobieraniem krwi oraz leczeniem stomatologicznym ze względu na ich powszechne występowanie w populacji. W przypadku pozostałych 81 osób nie ustalono narażenia na zakażenie. Medyczne czynniki ryzyka W wywiadach epidemiologicznych w medycznych grupach ryzyka zakażenia HCV odnotowano łącznie 646 odpowiedzi potwierdzających ryzyko zakażenia (u części osób wystąpiło więcej niż jedno ryzyko zakażenia). W części pytań odpowiedzi były negatywne lub brak było danych na temat czynników ryzyka. Najwyższy procent odpowiedzi potwierdzających wystąpienie medycznych czynników ryzyka zakażenia HCV stwierdzono w grupach: zabiegi chirurgiczne duże (41,5%) i małe (29,4%), transfuzja preparatów krwi do 1993 r. (14,6%) oraz transfuzja od 1993 r. (8,7%). W pozostałych grupach odsetek ten był niewielki (pracownicy ochrony zdrowia 2,5%, dializowani przewlekle (1,8%), chorzy na hemofilię (0,9%), biorcy tkanek, narządów, nasienia (0,5%), dziecko matki zakażonej HCV (0,1%) (tab. IV). Narastanie odsetków potwierdzonego ryzyka, w latach 2007-2013, zaobserwowano w grupie zabiegi chirurgiczne małe (odpowiednio: 7,3; 7,9; 12,1; 19,5; 15,3; 22,1 i 15,8%). Natomiast tendencja spadkowa wystąpiła w liczbie biorców tkanek/narządów/ nasienia (tylko 3 przypadki po jednym w latach 2007-2009). W pozostałych grupach narażenie na czynniki medyczne było zróżnicowane (tab. IV). Tabela III. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 tys. ludności na wzw. typu C w woj. opolskim i Polsce w latach 2007-2013 wg miejsca zamieszkania (miasto wieś) Table III. Number of hepatitis C cases and incidence per 100 thousand population in Opole province and Poland between 2007-2013 by residence (city village) Rok /Year Razem /Total miasto /city wzw. typu C /hepatitis C wieś /village 2007 55 29 52,7 5,3 9,3 26 47,3 5,3 3,9 2008 56 41 73,2 7,6 7,7 15 26,8 3,0 3,8 2009 71 48 67,6 8,9 6,5 23 32,4 4,7 2,8 2010 105 73 69,5 13,6 6,5 32 30,5 6,5 3,2 2011 78 53 67,9 10,0 6,9 25 32,1 5,2 3,5 2012 84 54 64,3 10,2 7,5 30 35,7 6,2 4,0 2013 58 39 67,2 7,4 8,6 19 32,8 3,9 4,6 Ogółem /Total 507 337 66,1 9,0 7,6 170 33,9 5,0 3,7 Tabela IV. Zachorowania na wzw. typu C w woj. opolskim w latach 2007-2013 wg grup czynników medycznych ryzyka zakażenia HCV Table IV. Hepatitis C cases in Opole province between 2007-2013 by groups of medical factors for risk of HCV infection Medyczne grupy czynników ryzyka zakażenia HCV /Medical risk factors for HCV infection Razem /Total Rok /Year 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 transfuzja krwi do 1993 r. /blood transfusion before 1993 94 14,6 5 12 5 15 18 26 13 transfuzja krwi po 1993 r. /blood transfusion after 1993 56 8,7 2 7 8 11 11 10 7 biorcy tkanek, narządów, nasienia /recipients of tissues, organs, sperm 3 0,5 1 (tkanka /tissue) 1 (nerka /kidney) 1 (nerka /kidney) chorzy na hemofilię /hemophilia patients 6 0,9 1 1 2 2 dializowani przewlekle /chronic dialysis 12 1,8 1 2 4 1 2 2 zabiegi chirurgiczne duże /surgery large 268 41,5 24 33 38 56 48 45 24 zabiegi chirurgiczne małe /surgery small 190 29,4 14 15 23 37 29 42 30 dziecko matki zakażonej HCV /child of HCV-infected mother 1 0,1 1 pracownicy ochrony zdrowia /health workers 16 2,5 3 4 3 4 2

310 Probl Hig Epidemiol 2017, 98(3): 306-312 W grupie pracowników ochrony zdrowia wzw. typu C odnotowano u 16 osób (2,5%), w tym u 10 pielęgniarek/położnych, 2 sanitariuszy oraz pojedyncze przypadki u: lekarza, salowej, studenta ratownictwa medycznego, kontrolera technicznego ratownictwa. U tych osób w wywiadzie epidemiologicznym stwierdzono ryzyko zawodowe zakażenia HCV w chwili rozpoznania zachorowania lub w przeszłości (m.in. emeryci, renciści). Czynniki ryzyka niemedyczne W wywiadach epidemiologicznych w niemedycznych grupach ryzyka zakażenia HCV odnotowano łącznie 183 odpowiedzi potwierdzających ryzyko zakażenia. W pozostałych przypadkach odpowiedzi były negatywne lub brak było danych na temat czynników ryzyka. Najwyższy procent odpowiedzi potwierdzających wystąpienie niemedycznych czynników ryzyka zakażenia HCV stwierdzono w grupach: pobyt w zakładzie karnym (22,4%), przyjmowanie narkotyków dożylnie (20,8%) oraz uzależnienie od alkoholu (16,4%). W kolejnych grupach narażenie na czynniki niemedyczne było nieznaczne, tj.: wciąganie narkotyków przez nos (13,1%), narażenie drogą seksualną (11,5%), kontakt domowy z chorym zakażonym HCV (9,3%), pracownicy służb porządkowych, prewencyjnych i ochrony (4,9%) oraz narażenie na zabiegi niemedyczne, tj. tatuaż (1,6%) (tab. V). W analizowanym okresie, kontakt domowy z chorym zakażonym HCV wystąpił w 17 przypadkach, w tym z: mężem (5), żoną (5), bratem (3), siostrą (2), synem (1), matką i siostrą (1). W grupie pracowników służb porządkowych, prewencyjnych i ochrony zawodowe ryzyko nabycia zakażenia HCV odnotowano ogółem u 9 osób (4,9%), w tym: pracowników ochrony (3), strażników więziennych (3), policjantów (3). Dyskusja Sytuacja epidemiologiczna wzw. typu C w woj. opolskim w latach 2007-2013 cechowała się dużą zmiennością. Zapadalność niższa od średniej w Polsce wystąpiła w latach 2007-2009 i w 2013 r., natomiast w latach 2010-2012 przewyższała średnią zapadalność w kraju. Wzrost liczby wzw. typu C na terenie woj. opolskiego mógł wiązać się ze wzrostem częstości ich występowania, ale także z lepszą ich wykrywalnością i zgłaszalnością oraz realizacją programów profilaktycznych (m.in. Żółty Tydzień, Żółta Dekada, STOP! HCV). Zaobserwowana w woj. opolskim tendencja występowania głównie postaci przewlekłych wzw. typu C była podobna w tym zakresie do sytuacji odnotowanej w Polsce i na świecie, w krajach uprzemysłowionych [3, 5-8, 11]. Wynika to z naturalnej cechy tego zakażenia, jakim jest przede wszystkim przebieg bezobjawowy lub subkliniczny w fazie ostrej zakażenia, jak i wieloletni skąpoobjawowy przebieg zakażenia przewlekłego. Może to też świadczyć o zmniejszającej się liczbie nowych zakażeń HCV [1, 2, 12]. Stwierdzone w naszych obserwacjach występowanie wzw. typu C w poszczególnych grupach wiekowych było podobne do danych uzyskanych w badaniach ogólnokrajowych i światowych [5-8, 13]. Utrzymująca się tendencja procentowo większego udziału w zakażeniach HCV osób powyżej 50 r.ż. może wynikać z nakładania się kilku czynników, w szczególności z częstszego w tej grupie korzystania z pomocy medycznej i kumulowania się w miarę upływu czasu liczby kontaktów ze służbą zdrowia, jednocześnie większej liczby zlecanych przez lekarzy badań w kierunku HCV, a także pojawiania się objawów klinicznych zakażenia nabytego wiele lat wcześniej. Tabela V. Zachorowania na wzw. typu C w woj. opolskim w latach 2007-2013 wg grup czynników niemedycznych ryzyka zakażenia HCV Table V. Hepatitis C cases in Opole province between 2007-2013 by groups of non-medical factors for risk of HCV infection Niemedyczne grupy czynników ryzyka zakażenia HCV /Non-medical risk factors for HCV infection Razem /Total Rok /Year 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 przyjmowanie narkotyków dożylnie /injecting drugs 38 20,8 3 4 1 5 5 9 11 wciąganie narkotyków przez nos /inhaling drugs 24 13,1 2 1 6 5 10 pobyt w zakładzie karnym /prison stay 41 22,4 1 4 5 7 13 11 uzależnienie od alkoholu /alcohol addiction 30 16,4 2 1 3 2 7 8 7 narażenie drogą seksualną (ryzykowne kontakty seksualne, kontakty seksualne z osobą zakażoną HCV) /sexual contact exposure (risky sexual contacts, sexual intercourses with a HCV-infected person narażenie na zabiegi niemedyczne (tatuaż) /exposure to non-medical treatments (tatoo) 21 11,5 1 1 2 6 5 6 3 1,6 1 1 1 kontakt domowy z chorym zakażonym HCV /household contacts with HCV 17 9,3 1 1 3 4 5 3 pracownicy służb porządkowych, prewencyjnych i ochrony /employees of law enforcement, prevention and protection agencies 9 4,9 3 1 1 2 1 1

Matejuk A, Simon K. Epidemiologia wzw. typu C według danych zarejestrowanych w WSSE w Opolu w latach 2007-2013 311 Również stwierdzana w woj. opolskim przewaga zachorowań mężczyzn w stosunku do kobiet, była podobna do wyników innych badań ogólnokrajowych i światowych [5-8, 13-15]. Przewaga mężczyzn wśród osób zakażonych może wiązać się z bardziej ryzykownymi zachowaniami, w tym przyjmowaniem narkotyków drogą dożylną, większą urazowością, a więc częstszymi kontaktami ze służbą zdrowia i większą skłonnością do podejmowania ryzykownych kontaktów seksualnych, w tym homoseksualnych. Oceniając badane przypadki w zależności od środowiska zamieszkania, stwierdzono istotnie wyższy odsetek zachorowań wśród mieszkańców miast w porównaniu z mieszkańcami wsi, co jest również zgodne z wynikami innych badań ogólnopolskich [5-8]. Przewaga ta może wynikać z lepszej dostępności w miastach do placówek ochrony zdrowia, a tym samym z częstszego korzystania z opieki medycznej, diagnostycznej oraz programów edukacyjno-profilaktycznych, ale również z większych możliwości do podejmowania ryzykownych zachowań i kontaktów seksualnych. Analiza zachorowań na wzw. typu C według podziału na aktywność zawodową oraz charakter wykonywanej pracy zawodowej wykazała, że zachorowania częściej występowały wśród osób nie pracujących w porównaniu z osobami pracującymi oraz częściej wśród pracowników: branży budowlanej, handlu, branży mechanicznej, biurowych, fizycznych, działalności usługowej i transportu. Biorąc pod uwagę szczyt zachorowań występujący w przedziałach wiekowych powyżej 50 r.ż. można wnioskować, że na liczebność grupy pacjentów nie pracujących miała wpływ liczba emerytów i rencistów. Uzyskane wyniki wskazują też, że rodzaj wykonywanego zawodu (poza pracą pielęgniarek/położnych) nie miał wpływu na występowanie zakażeń HCV. Badając czynniki ryzyka zakażenia HCV stwierdzono w dokumentacji 84% pacjentów obecność co najmniej jednego czynnika. Brak ustalonych czynników ryzyka zakażenia u pozostałych osób może wynikać z długoletniego, bezobjawowego charakteru zakażeń HCV, przeoczenia lub zatajenia przez chorych informacji co do przyczyny zakażenia, a także z konstrukcji formularza wywiadu epidemiologicznego stosowanego do końca 2010 r. (brak pytań dotyczących wszystkich możliwych czynników ryzyka). W ocenianym materiale, wśród medycznych czynników stanowiących ryzyko nabycia zakażenia HCV, dominującą grupą były operacje i zabiegi chirurgiczne, transfuzja preparatów krwi (zarówno przed 1993 r., jak i (choć rzadziej) od 01.01.1993 r.), co jest zgodne z innymi obserwacjami epidemiologicznymi [4, 15 17]. Należy to wiązać z używaniem w przeszłości sprzętu wielokrotnego użytku, nieprzestrzeganiem odpowiednich zasad sterylizacji, standardów higieny podczas procesów diagnostycznych i leczniczych oraz przetoczeniem pacjentom zakażonej krwi (przed wprowadzeniem wśród krwiodawców powszechnych i czułych badań w kierunku HCV). Wśród niemedycznych czynników ryzyka dominującymi narażeniami na zakażenie HCV w prezentowanym materiale było: pobyt w zakładzie karnym, przyjmowanie narkotyków dożylnie oraz uzależnienie od alkoholu. Wynika z tego, że zakażenia mogą być związane z ryzykownymi zachowaniami w populacjach osadzonych i uzależnionych od alkoholu, co jest zgodne z obserwacjami innych autorów [4, 12, 13, 16, 18]. W woj. opolskim liczba chorych, u których wzw. C mogło wystąpić z powodu przyjmowania narkotyków dożylnie, była niższa niż w innych regionach Polski oraz krajach europejskich i USA [5, 13, 15, 16, 19]. Natomiast inne znane czynniki ryzyka nabycia zakażenia HCV (np. tatuowanie), wystąpiły w naszym badaniu nieoczekiwanie rzadko. Może to być związane z konstrukcją formularza wykorzystywanego do zbierania wywiadu epidemiologicznego. Pytania dotyczące narażeń typu: tatuaż, kolczykowanie, akupunktura oraz inne przebiegające z naruszeniem ciągłości skóry, zostały uwzględnione w nowym druku wywiadu, wprowadzonym do nadzoru od 01.01.2011 r. i tylko w zakresie zachorowań ostrych. Wnioski 1. W woj. opolskim większość zakażeń HCV miała charakter zakażeń przewlekłych i wykazywała związek z przebytymi operacjami chirurgicznymi, małymi zabiegami chirurgicznymi oraz transfuzją preparatów krwi wykonaną przed 1993 r. 2. Przyjmowanie środków odurzających dożylnie, pobyt w zakładzie karnym oraz uzależnienie od alkoholu nie stanowiło w populacji pacjentów z terenu go istotnej możliwej przyczyny nabycia zakażenia HCV. 3. Do zakażenia HCV predysponował wiek powyżej 20 r.ż. szczególnie przedział wiekowy 50-59 lat, płeć męska oraz miejskie środowisko zamieszkania, natomiast rodzaj wykonywanego zawodu, poza pracą pielęgniarek/położnych, nie miał wpływu na występowanie tego zakażenia. Źródło finansowania: Praca nie jest finansowana z żadnego źródła. Konflikt interesów: Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.

312 Probl Hig Epidemiol 2017, 98(3): 306-312 Piśmiennictwo / References 1. Serafińska S, Simon K. Zakażenia wirusami pierwotnie hepatotropowymi. [w:] Zakaźne choroby wątroby i dróg żółciowych. Simon K (red). Termedia, Poznań 2011: 11-66. 2. Wawrzynowicz-Syczewska M. Wirusowe zapalenie wątroby. [w:] Choroby zakaźne i pasożytnicze. Cianciara J, Juszczyk J (red). Czelej, Lublin 2012: 770-803. 3. WHO. Hepatitis C Fact Sheet. http://www.who.int/ mediacentre//factsheets/fs164/en/ (20.01.2017). 4. Raciborski F, Gujski M, Kłak A, Gierczyński J. HCV w Polsce strategia rozwiązania problemu zdrowotnego oraz działania w perspektywie 2015-2016. Raport Instytutu Ochrony Zdrowia, Warszawa 2015. 5. Walewska-Zielecka B, Religioni U, Juszczyk G, et al. Anti-hepatitis C virus seroprevalence in the working age population in Poland, 2004 to 2014. Euro Surveill 2017, 22(2): 30441. 6. Parda N, Henszel Ł, Stępień M. Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 2012 roku. Prz Epidemiol 2014, 68(2): 369-372. 7. Parda N, Rosińska M, Stępień M. Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 2013 roku. Prz Epidemiol 2015, 69(2): 375-378. 8. Rosińska M, Parda N, Stępień M. Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 2014 roku. Prz Epidemiol 2016, 70(3): 386-394. 9. NIZP-PZH. Definicje przypadków chorób zakaźnych na potrzeby nadzoru epidemiologicznego wzw typu C. http:// wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/inne/def_pl2_1h.pdf (20.12.2016). 10. NIZP-PZH. Definicje przypadków chorób zakaźnych na potrzeby nadzoru epidemiologicznego wzw typu C. http:// wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/inne/def_pl2_3.pdf (20.12.2016). 11. Triantos C, Konstantakis C, Tselekouni P, et al. Epidemiology of hepatitis C in Greece. World J Gastroenterol 2016, 22(36): 8094-8102. 12. Zieliński A, Rosińska M. Problem eliminacji zakażeń HCV w Polsce. Prz Epidemiol 2017, 71(1): 3-14. 13. Mokhtari M, Basirkazeruni H, Rostami M. The correlation between different risk factors of hepatitis C and different genotypes. Adv Biomed Res 2017, 6: 45. 14. Smith BD, Morgan RL, Beckett GA, et al. Recommendations for the identification of chronic hepatitis C virus infection among persons born during 1945-1965. MMWR Recomm Rep 2012, 61(4): 1-32. 15. Aguinaga A, Díaz-González J, Pérez-García A, et al. Estimación de la prevalencia de infección diagnosticada y no diagnosticada por el virus de la hepatitis C en Navarra, 2014 2016. Enferm Infecc Microbiol Clin 2017, S0213-005X(16): 30401-30403. 16. Flisiak R, Halota W, Horban A, et al. Prevalence and risk factors of HCV infection in Poland. Eur J Gastroenterol Hepatol 2011, 23(12): 1213-1217. 17. Vashakidze E, Mikadze I, Pachkoria E. Epidemiology of clinically manifested acute hepatitis C cases in Georgia. Georgian Med News 2016, 258: 37-39. 18. Cunningham EB, Hajarizadeh B, Bretana NA, et al. Ongoing incident hepatitis C virus infection among people with a history of injecting drug use in an Australian prison setting, 2005-2014: The HITS-p study. J Viral Hepat 2017, 24(9): 733-741. 19. Campbell CA, Canary L, Smith N, et al. State HCV incidence and policies related to HCV preventive and treatment services for persons who inject drugs United States, 2015-2016. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2017, 66(18): 465-469.