WOJEWODA ŚLĄSKI Zakres kontroli Jednostka kontrolowana WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Katowice, Kontrola nr IFVIIIc.431.1.2013 Egzemplarz nr.. Stosowanie ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. Nr 193, poz. 1194 z późn. zm.) w zakresie weryfikacji poprawności realizowanych zadań dotyczących odszkodowań za nieruchomości przejęte pod drogi publiczne. Urząd Miasta w Bielsku-Białej Kierownik jednostki kontrolowanej Jacek Krywult Prezydent Miasta Bielska-Białej Okres objęty kontrolą 1 stycznia 2011 r. 18 marzec 2013 r. Zespół kontrolerów Nr upoważnienia Podstawy prawne do przeprowadzenia kontroli Przewodniczący Członkowie Renata Radecka Kierownik Oddziału ds. odszkodowań Wydziału Infrastruktury Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach Aldona Smudzińska inspektor wojewódzki w Oddziale ds. odszkodowań w II instancji Wydziału Infrastruktury Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach Art. 6 ust. 4 pkt 3 ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o kontroli w administracji rządowej (Dz.U. z 2011 r. Nr 185, poz. 1092) w nawiązaniu do art. 11h ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. inwestycji w zakresie dróg publicznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2008 r. Nr 193, poz. 1194 z późn. zm.) Termin kontroli 18 marzec 2013 r. 21 marzec 2013 r. Osoby pełniące funkcje kierownika jednostki w okresie objętym kontrolą 1 nie dotyczy 1 Wpisać w sytuacji, gdy kierownikiem jednostki kontrolowanej w okresie objętym kontrolą była osoba inna niż obecny kierownik jednostki.
USTALENIA KONTROLI w zakresie Obszar kontroli: sprawdzenie kontrolowanej jednostki pod kątem stosowania ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. inwestycji w zakresie dróg publicznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2008 r. Nr 193, poz. 1194 z późn. zm.), w zakresie poprawności realizowanych zadań dotyczących odszkodowań za nieruchomości przejęte pod drogi publiczne. Komórka wykonująca zadania z zakresu objętego kontrolą Osoby odpowiedzialne za wykonywanie zadań z badanego obszaru Ustalenia, stanowiące podstawę do oceny Zakres, przyczyny i skutki stwierdzonych nieprawidłowości Wydział Mienia Gminnego i Rolnictwa Urzędu Miejskiego w Bielsku- Białej. Waldemar Jędrusiński Zastępca Prezydenta Miasta Bielska-Białej; Barbara Garnuszewska-Wyrobek Naczelnik Wydziału Mienia Gminnego i Rolnictwa; Urszula Godyń Z-ca Naczelnika Wydziału Mienia Gminnego i Rolnictwa. Zespół kontrolujący stwierdził, iż podmiot kontrolowany realizuje zadania wynikające z ustawy z dnia 10 kwietnia 2003r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych dotyczące ustalania odszkodowań za nieruchomości przejęte pod drogi publiczne. W okresie objętym kontrolą Prezydent Miasta Bielska-Białej wykonujący zadania zlecone z zakresu administracji rządowej wydał 102 decyzje ustalające wysokość odszkodowania na rzecz uprawnionych do otrzymania odszkodowania. Jak wynika z zestawienia działek objętych decyzjami o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowych wydanymi, w okresie od dnia 1 stycznia 2011r. do dnia 18 marca 2013r. Prezydent Miasta Bielska-Białej wykonujący zadania zlecone z zakresu administracji rządowej prowadził 95 postępowań odszkodowawczych w odniesieniu do wszystkich działek przejętych z mocy prawa pod drogi gminne i powiatowe. W toku kontroli dokonano weryfikacji 6 losowo wybranych akt administracyjnych spraw. Stwierdzono, iż w sprawie MGR.6833.72.2011.ER dot. działki nr 1176/3 o pow. 460 m2 położonej w Bielsku-Białej, obręb Lipnik, zawiadomienie o wszczęciu postępowania, jak również pozostała korespondencja Prezydenta Miasta Bielska-Białej dotycząca podejmowanych czynności w sprawie zostały doręczone jedynie dotychczasowym właścicielom tj. XXXXX XXXXX i XXXX XXXXXXX. Natomiast nie zostało doręczone podmiotowi zobowiązanemu do wypłaty odszkodowania, tj. Prezydentowi Miasta Bielska-Białej. Decyzja o ustaleniu odszkodowania nie została doręczona właściwemu podmiotowi zobowiązanemu w treści decyzji do wypłaty odszkodowania, tj. Prezydentowi Miasta Bielska-Białej. Została natomiast doręczona Miejskiemu Zarządowi Dróg w Bielsku-Białej. Ze statutu MZD w Bielsku-Białej nie wynika, iż Miejski Zarząd Dróg który jest samorządową jednostką organizacyjną Gminy Bielska-Białej, nieposiadającą osobowości prawnej, prowadzoną w formie jednostki budżetowej, przy pomocy której Prezydent Miasta Bielska-Białej wykonuje obowiązki zarządcy drogi, ma upoważnienie do działania w imieniu Prezydenta w sprawach dotyczących odszkodowania za nieruchomości przejęte z mocy prawa na cele związane z realizacją inwestycji drogowych. Zatem stwierdzić należy, iż organ zobowiązany do wypłaty odszkodowania Prezydent Miasta Bielska-Białej nie brał udziału w przedmiotowym postępowaniu jako strona postępowania, gdyż nie był informowany o wszczęciu postępowania odszkodowawczego, podejmowanych czynnościach oraz nie doręczono mu decyzji na piśmie. Ustalono, iż organ zawiadomił ustalone przez siebie strony o wszczęciu postępowania administracyjnego, przeprowadził postępowanie dotyczące kwestii powiększenia odszkodowania o kwotę równą 5% wartości 2/6
strony o przysługującym prawie wypowiedzenia się co do zebranego materiału dowodowego w sprawie, wydał decyzję o ustaleniu odszkodowania. W sprawie nr MGR.6833.22.2011.ER dotyczącej działki nr 302/21 o pow. 149 m 2 obręb Kamienica, zawiadomienie o wszczęciu postępowania zostało doręczone jedynie dotychczasowym właścicielom nieruchomości tj. XXXX XXXXX i XXXXXXX XXXXXXXX. Natomiast nie zostało doręczone podmiotowi zobowiązanemu do wypłaty odszkodowania, tj. Prezydentowi Miasta Bielska-Białej. W sentencji decyzji o ustaleniu odszkodowania w punkcie 4 organ błędnie określił płatnika odszkodowania wskazując, iż płatnikiem tym jest Miejski Zarząd Dróg. Decyzja o ustaleniu odszkodowania nie została doręczona właściwemu podmiotowi zobowiązanemu do wypłaty odszkodowania, tj. Prezydentowi Miasta Bielska-Białej. Została natomiast doręczona Miejskiemu Zarządowi Dróg w Bielsku-Białej. Ze statutu MZD w Bielsku-Białej nie wynika, iż Miejski Zarząd Dróg który jest samorządową jednostką organizacyjną Gminy Bielska-Białej, nieposiadającą osobowości prawnej, prowadzoną w formie jednostki budżetowej, przy pomocy której Prezydent Miasta Bielska-Białej wykonuje obowiązki zarządcy drogi, ma upoważnienie do działania w imieniu Prezydenta w sprawach dotyczących odszkodowania za nieruchomości przejęte z mocy prawa na cele związane z realizacją inwestycji drogowych. Zatem stwierdzić należy, iż organ zobowiązany do wypłaty odszkodowania - Prezydenta Miasta Bielska-Białej nie brał udziału w przedmiotowym postępowaniu jako strona postępowania, gdyż nie był informowany o wszczęciu postępowania odszkodowawczego, podejmowanych czynnościach oraz nie doręczono mu decyzji na piśmie. Ponadto operat szacunkowy określający wartość nieruchomości został zlecony przez niewłaściwy podmiot tj. Miejski Zarząd Dróg w Bielsku- Białej, co w świetle obowiązujących przepisów prawa proceduralnego przesadza o niemożliwości wykorzystania go w postępowaniu prowadzonym przez Prezydenta Miasta Bielska-Białej. Ustalono, iż organ zawiadomił ustalone przez siebie strony o wszczęciu postępowania administracyjnego, przeprowadził postępowanie dotyczące kwestii powiększenia odszkodowania o kwotę równą 5% wartości nieruchomości, poinformował strony o przysługującym prawie wypowiedzenia się co do zebranego materiału dowodowego w sprawie, wydał decyzję o ustaleniu odszkodowania. W sprawie nr MGR.6833.1.32.2012.JB.ECR dotyczącej działki nr 1070/597 o pow.8 m² obręb Lipnik, podstawę dla ustalenia wysokości odszkodowania za przejęcie z mocy prawa na rzecz Gminy Bielsko-Biała ww. nieruchomości, stanowił operat szacunkowy z dnia 9.10.2012r. wraz z aneksem do operatu szacunkowego z dnia 2 stycznia 2013r. sporządzony przez rzeczoznawcę majątkowego Pana XXXXX XXXXX. Należy uznać, że opinia o wartości nieruchomości w formie aneksu do operatu szacunkowego jest niedopuszczalna. W myśl art. 156 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami rzeczoznawca majątkowy sporządza na piśmie opinię o wartości nieruchomości w formie operatu szacunkowego. Z treści art. 156 ww. ustawy wyraźnie wynika, że rzeczoznawca majątkowy dokonuje wyceny w formie pisemnej, ustawowo nazwanej operatem szacunkowym. Efektem przeprowadzenia czynności szacunkowych powinno być, zgodnie z 56 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego, przedstawienie sposobu dokonania wyceny nieruchomości. Powołane wyżej przepisy zarówno ustawy o gospodarce nieruchomościami, jak i rozporządzenia nie uprawniają rzeczoznawcy majątkowego do sporządzania aktualizacji, aneksu czy zmiany operatu szacunkowego. Opracowanie takie nie jest bowiem opinią rzeczoznawcy w rozumieniu art. 156 ust. 1 ugn i w rozumieniu 55-58 rozporządzenia, ani też inną z czynności wymienionych w art. 174 ust. 3a tej ustawy. Ustawa o gospodarce nieruchomościami i rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 września 2004r. nie przewidują dokonania dodatkowych 3/6
opracowań wprowadzających korektę wartości ustalonej w operacie szacunkowym. Według 58 rozporządzenia można tylko dokonać potwierdzenia operatu szacunkowego przez rzeczoznawcę majątkowego, który go sporządził. Następuje to poprzez dołączenie do operatu klauzuli, w której rzeczoznawca oświadcza jedynie o aktualności operatu. Natomiast korekta wartości oszacowanej nieruchomości winna skutkować sporządzeniem nowego operatu. Ponadto w operacie szacunkowym biegły wskazał, iż na działce nr 1070/597 znajduje się składnik budowlany w postaci bramy wjazdowej. Zgodnie z treścią 56 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego, w operacie szacunkowym przedstawia się sposób dokonania wyceny nieruchomości w tym m.in. opis stanu nieruchomości. Przy ustalaniu odszkodowania organ prowadzący postępowanie jest zobligowany uwzględnić wszystkie składniki, które są częściami składowymi gruntu, a zatem są trwale z gruntem związane i nie stanowią odrębnego przedmiotu własności (art. 47 1 kc). Ponadto częścią składową jest wszystko to, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego ( 2). Specustawa wyraźnie wskazuje, iż odszkodowanie należy się za nieruchomość rozumianą jako grunt wraz z jego częściami składowymi. Jeżeli taki składnik, który stanowił część składową gruntu, znajdował się na nieruchomości w dniu wydania decyzji lokalizacyjnej przez organ w myśl art. 18 ust. 1 również podlega wycenie. W uzasadnieniu decyzji o ustaleniu odszkodowaniu Prezydent Miasta Bielska-Białej wskazał, iż inwestor drogi- Miejski Zarząd Dróg w Bielsku-Białej wyjaśnił, iż kolidujące z przebudową ul. Skowronków fragmenty ogrodzeń wraz z bramami wjazdowymi i bramami wejściowymi, zostały ujęte w projekcie budowlanym do przestawienia i będą odtworzone w ramach realizacji inwestycji. Ponieważ inwestycja drogowa została zakończona a działający na zlecenie inwestora drogi wykonawca wybudował nowe ogrodzenie nieruchomości w nowej granicy, kwota wynikająca z wyceny ogrodzenia nieruchomości nie zostanie wypłacona na rzecz dotychczasowych właścicieli. Obowiązujące przepisy regulujące procedurę przyznawania odszkodowania za nieruchomość przeznaczoną pod inwestycję drogową nie dają podstaw do pomniejszenia należnego odszkodowania o wartość elementów składowych nadających się do demontażu i późniejszego wykorzystania przez byłego właściciela (nie stanowiących części składowych nieruchomości). W sytuacji gdy zdemontowany element stanowił część składową nieruchomości wówczas powinien być uwzględniony w wysokości odszkodowania. Ewentualne rozliczenia między tymi podmiotami winny być dokonane w drodze cywilnoprawnej. Ustalono, iż organ zawiadomił strony o wszczęciu postępowania administracyjnego, przeprowadził postępowanie dotyczące kwestii powiększenia odszkodowania o kwotę równą 5% wartości strony o nowym terminie załatwienia sprawy, o przysługującym prawie wypowiedzenia się co do zebranego materiału dowodowego w sprawie, wydał decyzję o ustaleniu odszkodowania. W sprawie nr MGR.6833.1.21.2012.BK dotyczącej działki nr 1467/5 o pow.20 m² obręb Kamienica, w treści decyzji o ustaleniu odszkodowania organ nie odniósł się co do ograniczonego prawa rzeczowego wpisanego w dziale III księgi wieczystej nr BB1B/00019024/7 tj. dożywotniego, bezpłatnego prawa użytkowania nieruchomości na rzecz XXXX XXX. Niemniej jednak w toku postępowania ustalił, iż osoba której prawo to przysługiwało zmarła. W związku z tym, iż prawo to miało charakter osobisty na mocy przepisów kodeksu cywilnego wygasło z chwilą śmierci. Ustalono, iż organ zawiadomił strony o wszczęciu postępowania administracyjnego, przeprowadził postępowanie dotyczące kwestii powiększenia odszkodowania o kwotę równą 5% wartości nieruchomości, zlecił sporządzenie operatu szacunkowego, poinformował strony o nowym 4/6
terminie zakończenia sprawy, o przysługującym prawie wypowiedzenia się co do zebranego materiału dowodowego w sprawie, wydał decyzję o ustaleniu odszkodowania. W sprawie nr MGR.6833.1.14.2012.ECR dotyczącej działki nr 1463/69 o pow. 18 m² obręb Kamienica, ustalono, iż organ zawiadomił strony o wszczęciu postępowania administracyjnego, przeprowadził postępowanie dotyczące kwestii powiększenia odszkodowania o kwotę równą 5% wartości strony o nowym terminie zakończenia sprawy, zlecił sporządzenie operatu szacunkowego, poinformował strony o przysługującym prawie wypowiedzenia się co do zebranego materiału dowodowego w sprawie, wydał decyzję o ustaleniu odszkodowania. W sprawie nr MGR.6833.29.2011.ECR dotyczącej działki nr 4496/17 o pow. 33 m² obręb Lipnik, w operacie szacunkowym biegła wskazała, iż działka ogrodzona ogrodzeniem z prętów stalowych osadzonych na betonowej podmurówce. Ogrodzenie składa się z dwunastu przęseł 2 x 1,6 m, podmurówka 0,2 x 0,1 x 2,0 m. Zgodnie z treścią 56 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego, w operacie szacunkowym przedstawia się sposób dokonania wyceny nieruchomości w tym m.in. opis stanu nieruchomości. Przy ustalaniu odszkodowania organ prowadzący postępowanie jest zobligowany uwzględnić wszystkie składniki, które są częściami składowymi gruntu, a zatem są trwale z gruntem związane i nie stanowią odrębnego przedmiotu własności (art. 47 1 kc). Ponadto częścią składową jest wszystko to, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego ( 2). Specustawa wyraźnie wskazuje, iż odszkodowanie należy się za nieruchomość rozumianą jako grunt wraz z jego częściami składowymi. Jeżeli taki składnik, który stanowił część składową gruntu, znajdował się na nieruchomości w dniu wydania decyzji lokalizacyjnej przez organ w myśl art. 18 ust. 1 również podlega wycenie. W uzasadnieniu decyzji o ustaleniu odszkodowania Prezydent Miasta Bielska-Białej wskazał, iż ogrodzenie znajdujące się na dzień wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej na działce przejętej przez Miasto na prawach powiatu Bielsko- Biała zostało przeniesione przez wykonawcę drogi działającego na zlecenie inwestora drogi tj. Miejski Zarząd Dróg. Obowiązujące przepisy regulujące procedurę przyznawania odszkodowania za nieruchomość przeznaczoną pod inwestycję drogową nie dają podstaw do pomniejszenia należnego odszkodowania o wartość elementów składowych nadających się do demontażu i późniejszego wykorzystania przez byłego właściciela (nie stanowiących części składowych nieruchomości). W sytuacji gdy zdemontowany element stanowił część składową nieruchomości wówczas powinien być uwzględniony w wysokości odszkodowania. Ewentualne rozliczenia między tymi podmiotami winny być dokonane w drodze cywilnoprawnej. Ustalono, iż organ zawiadomił ustaloną przez siebie stronę o wszczęciu postępowania administracyjnego, przeprowadził postępowanie dotyczące kwestii powiększenia odszkodowania o kwotę równą 5% wartości ustalone przez siebie strony nowym terminie zakończenia sprawy, o przysługującym prawie wypowiedzenia się co do zebranego materiału dowodowego w sprawie, wydał decyzję o ustaleniu odszkodowania. Ocena Zalecenia lub wnioski, dotyczące usunięcia nieprawidłowości Pozytywna z nieprawidłowościami Należy przestrzegać, aby w postępowaniach o ustalenie odszkodowania za nieruchomości przejęte pod drogi publiczne prawidłowo ustalać krąg stron tych postępowań ze szczególnym uwzględnieniem podmiotu zobowiązanego do wypłaty odszkodowania, tj. Prezydenta Miasta Bielska-Białej. Postępowania odszkodowawcze muszą być prowadzone według zasad 5/6
lub usprawnienia funkcjonowania jednostki kontrolowanej określonych w kodeksie postępowania administracyjnego. Oznacza to konieczność prowadzenia tych postępowań w sposób zapewniający wszystkim ich stronom czynny w nich udział (art. 10 1 kpa), w tym indywidualne zawiadamianie stron o wszczęciu postępowania, podejmowanych czynnościach oraz doręczenie stronie decyzji na piśmie. Organ powinien zwrócić szczególną uwagę na treść art. 18 ust. 1 specustawy drogowej w związku z art. 4 pkt 17 ugn. Jak wynika z treści art. 18 ust. 1 wysokość odszkodowania za nieruchomości przejęte z mocy prawa ustala się według stanu nieruchomości w dniu wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej. Art. 4 pkt. 17 ugn podaje definicję stanu nieruchomości. Na definicję stanu nieruchomości składają się przede wszystkim stan prawny, stan faktyczny nieruchomości oraz stan faktyczny otoczenia nieruchomości. Należy wyjaśnić, iż przez stan faktyczny nieruchomości należy rozumieć stan, w jakim znajduje się nieruchomość, a więc m. in. jej położenie, rodzaj użytków oraz sposób zagospodarowania nieruchomości, zabudowania i naniesienia oraz ich funkcje użytkowe. Okoliczności przesądzające o stanie nieruchomości powinny być ujmowane szeroko ze względu na konieczność uwzględnienia wszystkiego co pozwoli na właściwe ustalenie odszkodowania. W związku z powyższym części składowe, które znajdowały się na nieruchomości na dzień wydania decyzji zrid powinny być ujęte w kwocie odszkodowania. Należy również przestrzegać aby odszkodowanie było ustalane przez organ w oparciu o sporządzoną przez biegłego opinię w formie operatu szacunkowego w rozumieniu art. 156 ust. 1 ugn i w rozumieniu 55-58 rozporządzenia w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego. Wszelkie korekty dotyczące zmiany wartości nieruchomości winny skutkować sporządzeniem nowego operatu szacunkowego. Należy przestrzegać, aby operat szacunkowy był sporządzany przez biegłego na zlecenie organu prowadzącego postępowanie. Opinia rzeczoznawcy zlecona przez niewłaściwy podmiot przesądza o niemożliwości wykorzystania go w postępowaniu prowadzonym przez Prezydenta Miasta Bielska-Białej. Termin realizacji zaleceń: Oczekuję przedstawienia przez Pana Prezydenta, w terminie 30 dni od dnia otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wniosków, bądź o działaniach podjętych w celu ich realizacji lub przyczynach ich niepodjęcia. DATA I PODPIS WOJEWODY 6/6