KBF-4101-04-01/2013 P/13/038 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

KBF-4101-04-01/2013 P/13/038 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

I. Dane identyfikacyjne kontroli Numer i tytuł kontroli Jednostka przeprowadzająca kontrolę Kontrolerzy Jednostka kontrolowana Kierownik jednostki kontrolowanej P/13/038 Funkcjonowanie systemu ochrony praw klientów instytucji finansowych Najwyższa Izba Kontroli Departament Budżetu i Finansów Andrzej Bolek, doradca ekonomiczny, upoważnienie do kontroli nr 85370 z dnia 27 sierpnia 2013 r. Elżbieta Grohman, specjalista kontroli państwowej, upoważnienie do kontroli nr 85376 z dnia 3 września 2013 r. Rzecznik Ubezpieczonych, 02-001 Warszawa, Al. Jerozolimskie 87 Aleksandra Wiktorow, Rzecznik Ubezpieczonych (dowód: akta kontroli str. 1-4) II. Ocena kontrolowanej działalności Ocena ogólna Uzasadnienie oceny ogólnej Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie 1 realizację przez Rzecznika Ubezpieczonych, w okresie od stycznia 2011 r. do czerwca 2013 r., zadań związanych z ochroną praw klientów zakładów ubezpieczeń i powszechnych towarzystw emerytalnych. Rzecznik Ubezpieczonych rzetelnie realizował zadania określone w ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych 2. Skargi przekazywane Rzecznikowi Ubezpieczonych rozpatrywane były bez zbędnej zwłoki, w sposób zapewniający kompleksową analizę sprawy i udzielenie skarżącemu wyczerpującej odpowiedzi. Rzecznik Ubezpieczonych prowadził rejestr ogólnych warunków ubezpieczeń wprowadzonych do obrotu przez zakłady ubezpieczeń oraz dokonywał ich analiz. Aktywnie realizowana była działalność edukacyjno-informacyjna oraz rzetelnie udzielane porady konsumenckie. Stwierdzone przez Rzecznika problemy klientów zakładów ubezpieczeń i członków otwartych funduszy emerytalnych stanowiły podstawę przygotowania projektów aktów prawnych zawierających propozycje zmian organizacji i funkcjonowania rynku ubezpieczeniowo-emerytalnego, które zostały przekazane właściwym organom z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej. Stworzone były możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów pomiędzy konsumentami a przedsiębiorcami rynku ubezpieczeniowo-emerytalnego. 1 Najwyższa Izba Kontroli stosuje 3-stopniową skalę ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych, negatywna. 2 Dz. U. z 2013 r., poz. 290. 2

III. Opis ustalonego stanu Opis stanu 1. Rozpatrywanie skarg klientów na działalność zakładów ubezpieczeń i powszechnych towarzystw emerytalnych W kontrolowanym okresie Rzecznik Ubezpieczonych realizował zadanie wynikające z art. 20 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (ustawa o nadzorze ubezpieczeniowym), nakładające obowiązek rozpatrywania skarg w indywidualnych sprawach klientów zakładów ubezpieczeń i członków otwartych funduszy emerytalnych. W Biurze Rzecznika Ubezpieczonych rozpatrywanie skarg reguluje Procedura rejestrowania i postępowania w sprawie skarg na działalność zakładów ubezpieczeń, otwartych funduszy emerytalnych i innych podmiotów 3. Rozpatrując skargi Rzecznik bada, czy okoliczności wskazane w skardze mogą stanowić naruszenie praw lub interesów osób ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia bądź naruszenie prawa lub statutu otwartego funduszu emerytalnego albo pozostawać w sprzeczności z interesem członków OFE. Czynności są podejmowane, gdy z posiadanego materiału wynika, iż mogło dojść do naruszenia prawa lub uzasadnionego interesu klientów tych instytucji. W przypadku stwierdzenia bezzasadności skargi skarżący jest informowany, że przedstawione okoliczności nie uzasadniają wystąpienia z interwencją oraz pouczany o możliwości podjęcia innych działań w sprawie. Gdy spór dotyczył interpretacji prawa, a Rzecznik nie podzielał stanowiska zakładu ubezpieczeń, proponował skarżącemu przedstawienie sądowi w ewentualnym procesie poglądu w danej sprawie. Zasady, tryb i formy składania skarg zostały podane do publicznej wiadomości poprzez zamieszczenie ich na oficjalnej stronie internetowej 4 w zakładce Skargi. W Biurze Rzecznika prowadzony jest rejestr skarg w podziale na skargi z zakresu ubezpieczeń gospodarczych i zabezpieczenia emerytalnego. Pozwala on na ustalenie przebiegu korespondencji oraz terminu i sposobu załatwienia sprawy. W okresie objętym kontrolą do Rzecznika Ubezpieczonych wpłynęło 38.510 pisemnych skarg na działalność zakładów ubezpieczeń i powszechnych towarzystw emerytalnych, w tym 14.475 w 2011 r., 15.417 w 2012 r. i 8.618 skarg w I półroczu 2013 r. Badanie terminowości i sposobu rozpatrywania skarg przeprowadzono na losowo wybranej próbie 125 skarg. Średni czas rozpatrywania skarg klientów zakładów ubezpieczeń, liczony od dnia wpływu skargi do dnia wystąpienia do zakładu ubezpieczeń o złożenie wyjaśnień lub do dnia wysłania pisma do skarżącego z informacją o przyczynach niepodjęcia czynności przez Rzecznika wyniósł w 2011 r. 35 dni, w 2012 r. 31 dni, a w I półroczu 2013 r. 35 dni. W przypadku skarg członków OFE średni czas wyniósł w 2011 r. 17 dni, w 2012 r. 22 dni i w I półroczu 2013 r. sześć dni. W badanej próbie Rzecznik Ubezpieczonych, na podstawie art. 26 ust. 2 pkt 1 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym, podjął czynności w stosunku do 113 skarg, w tym 47 skarg rozstrzygniętych zostało na korzyść konsumentów. Rzecznik nie podjął interwencji w przypadku 12 skarg z uwagi między innymi na braki formalne skargi, brak właściwości Rzecznika, czy też brak podstaw do podjęcia 3 Zarządzenie nr 5/2011 Rzecznika Ubezpieczonych z dnia 22 sierpnia 2011 r. 4 www.rzu.gov.pl 3

Ustalone Opis stanu interwencji, w sytuacji gdy analiza skargi wskazywała, że naruszenie prawa lub interesów klientów zakładów ubezpieczeń i powszechnych towarzystw emerytalnych nie miało miejsca. Podejmując czynności Rzecznik Ubezpieczonych każdorazowo zwracał się do ubezpieczycieli o dokonanie analizy sprawy, wyjaśnienie zgłoszonych wątpliwości, ustosunkowanie się do przedstawionych zarzutów, przesłanie niezbędnych do oceny stanu bądź prawnego dokumentów oraz w uzasadnionych przypadkach o zmianę niekorzystnego dla skarżących stanowiska. Odpowiedzi ubezpieczycieli analizował i w 19 badanych przypadkach nie zgodził się z przedstawionym stanowiskiem. W związku z tym skierował do nich kolejne pisma, zawierające polemikę i prośbę o ponowną analizę sprawy. Rzecznik w każdym przypadku informował skarżących o wynikach podjętych działań, przedstawiał wyjaśnienia, wskazywał możliwość dochodzenia roszczeń przed sądem powszechnym na drodze postępowania cywilnego bądź przed Sądem Polubownym. W jednym przypadku zaproponował skarżącym udzielenie pomocy w trakcie postępowania sądowego poprzez przedstawienie oświadczenia zawierającego pogląd istotny dla rozstrzygnięcia sprawy, ale skarżący nie wystąpili o uzyskanie takiej pomocy. W przypadku skarg, w stosunku do których Rzecznik Ubezpieczonych nie podjął czynności, wyjaśnienia przedstawione skarżącym były wyczerpujące, wskazywały jednoznacznie powody, dla których interwencja w przedmiotowych sprawach jest niezasadna. W kontrolowanym okresie do Biura Rzecznika wpłynęły 1.352 skargi dotyczące ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, w tym 146 w 2011 r., 516 w 2012 r. i 690 w I półroczu 2013 r. W związku ze wzrostem ilości skarg dotyczących tego typu polis, Rzecznik przygotował i opublikował raport Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym szczegółowo omawiający problematykę ubezpieczeń inwestycyjnych. Raport dostępny jest dla konsumentów na stronie internetowej Rzecznika w zakładce Raporty i opracowania. (dowód: akta kontroli str. 1264-1431) Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie rozpatrywanie przez Rzecznika Ubezpieczonych skarg klientów zakładów ubezpieczeń i powszechnych towarzystw emerytalnych. 2. Badanie ogólnych warunków ubezpieczeń Zasady postępowania z przekazywanymi do Biura Rzecznika wzorcami ogólnych warunków ubezpieczeń (owu) uregulowane zostały w Procedurze rejestracji, podejmowania i prowadzenia analiz ogólnych warunków ubezpieczeń oraz występowania do zakładów ubezpieczeń, Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w zakresie dostrzeżonych przez Biuro Rzecznika Ubezpieczonych 5. Rejestr owu prowadzony jest w formie elektronicznych tabel dla każdego zakładu ubezpieczeń. Zawiera wzorce owu wprowadzone do obrotu przez zakłady ubezpieczeń od 2004 r., z wyszczególnieniem danych dotyczących nazwy produktu, rodzaju ubezpieczenia, daty wejścia w życie owu, osób analizujących owu oraz 5 Zarządzenie nr 3/2011 Rzecznika Ubezpieczonych z dnia 4 lipca 2011 r 4

Ustalone Opis stanu informacji związanych z korespondencją z zakładami ubezpieczeń w związku z dostrzeżonymi ami w postanowieniach owu. W kontrolowanym okresie zarejestrowanych zostało 1.925 owu wprowadzonych do obrotu. Rzecznik Ubezpieczonych na początku każdego roku wysyłał do zakładów ubezpieczeń pisma przypominające o wynikającym z art. 27 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym, obowiązku przekazywania owu do Rzecznika, w ciągu 14 dni od dnia wprowadzenia ich do obrotu. Ponadto, w oparciu o wyniki postępowań skargowych i okresowych przeglądów stron internetowych zakładów ubezpieczeń, Rzecznik 54 razy występował do zakładów ubezpieczeń o przesłanie brakujących 75 owu. Zakłady ubezpieczeń, w odpowiedzi na wystąpienie RU, przesłały brakujące owu. Analizy owu prowadzone były doraźnie, w przypadku wątpliwości co do zgodności ich postanowień z obowiązującymi przepisami. Głównym źródłem informacji o potencjalnych ach w owu były skargi od klientów zakładów ubezpieczeń. W związku ze stwierdzonymi ami w postanowieniach owu, Rzecznik Ubezpieczonych skierował do zakładów ubezpieczeń 50 wystąpień o przeanalizowanie i dokonanie zmian 60 postanowień owu. W przypadku 24 wystąpień dotyczących 27 owu zakłady ubezpieczeń zadeklarowały wprowadzenie zmian, 10 wystąpień dotyczących 12 owu częściowo podzieliły stanowisko Rzecznika, a w przypadku 14 wystąpień dotyczących 18 owu nie uwzględniły uwag. Na dwa wystąpienia dotyczące trzech owu zakłady ubezpieczeń nie udzieliły odpowiedzi, ale zmodyfikowały owu. W przypadku niedokonania przez zakład ubezpieczeń zmiany kwestionowanego owu, kierowane były zawiadomienia do Prezesa UOKiK o podejrzeniu stosowania przez zakład ubezpieczeń niedozwolonych postanowień umownych. W kontrolowanym okresie Rzecznik skierował do Prezesa UOKiK 21 takich zawiadomień. Prezes UOKiK podzielił stanowisko Rzecznika w 17 przypadkach. (dowód: akta kontroli str. 734-784, 1006-1010, 1062-1066, 1070, 1078-1081, 1261) Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie realizację przez Rzecznika Ubezpieczonych zadań związanych z gromadzeniem, rejestracją i analizowaniem ogólnych warunków ubezpieczeń. 3. Udzielanie porad i działalność edukacyjnoinformacyjna Rzecznik Ubezpieczonych prowadził działalność edukacyjną i informacyjną dla klientów zakładów ubezpieczeń i powszechnych towarzystw emerytalnych. Zakres działalności był określony na podstawie obserwacji problemów zgłaszanych przez konsumentów i przedstawianych w mediach. Na stronie internetowej i Facebooku zamieszczane były odpowiedzi na często zadawane pytania przez klientów zakładów ubezpieczeń i członków OFE, opracowania na temat poszczególnych rodzajów ubezpieczeń oraz baza wzorów pism przydatnych w dochodzeniu roszczeń od ubezpieczycieli. Strona internetowa zawierała 1200 orzeczeń sądów z zakresu ubezpieczeń gospodarczych, akty prawne istotne dla ubezpieczeń i zabezpieczenia emerytalnego, opinie i stanowiska w toczących się pracach legislacyjnych oraz kluczowe orzeczenia Sądu Najwyższego. Na stronie internetowej dostępne były także poradniki ubezpieczeniowe dla ofiar klęsk żywiołowych, osób wyjeżdżających na wakacje zimowe i letnie, dochodzących roszczeń z umów ubezpieczenia OC zarządców 5

Ustalone Opis stanu dróg. Strona internetowa dostosowana jest do potrzeb osób niedowidzących poprzez możliwość zastosowania wysokiego kontrastu oraz zwiększenia czcionki, a także poprzez zastosowanie mówiącej przeglądarki, która odczytuje strony internetowe. W okresie od początku 2011 r. do końca czerwca 2013 r. stronę internetową odwiedziło 1.609.425 użytkowników, którzy dokonali 6.993.869 odsłon. Rzecznik Ubezpieczonych współpracował ze środkami masowego przekazu, głównie z prasą finansowo-ekonomiczną i internetowymi portalami ekonomicznofinansowymi. Pracownicy Biura Rzecznika udzielali wywiadów, przygotowywali publikacje prasowe dotyczące problemów rynku ubezpieczeniowego. Brali także udział w programach i dyżurach organizowanych przez stacje telewizyjne i radiowe oraz w czatach na portalach internetowych. Rzecznik Ubezpieczonych zawarł 17 porozumień o współpracy w zakresie edukacji i informacji z portalami internetowymi. W okresie objętym kontrolą zorganizował cztery konferencje w sprawie ubezpieczeń. Pracownicy Biura Rzecznika udzielali konsumentom porad w trakcie dyżurów telefonicznych. Dyżury telefoniczne z zakresu ubezpieczeń gospodarczych prowadzone były od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 16.00 i od 17.00 do 19.00. W kontrolowanym okresie udzielono łącznie 26.814 porad telefonicznych. Dla członków OFE, uczestników Pracowniczych Programów Emerytalnych oraz osób korzystających z indywidualnych kont emerytalnych prowadzona jest odrębna infolinia czynna od poniedziałku do piątku w godzinach od 11.00 do 15.00. W kontrolowanym okresie udzielono 239 porad. Konsumenci mieli również możliwość kierować pytania za pośrednictwem poczty elektronicznej. W tej formie, w kontrolowanym okresie otrzymano 7.105 pytań. Odpowiedzi na zapytania mailowe wysyłane były w terminie do 21 dni. (dowód: akta kontroli str. 849-999, 1071-1260, 1589-1591) Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie organizację i zakres działalności edukacyjno-informacyjnej Rzecznika Ubezpieczonych oraz udzielanie porad konsumentom. 4. Współpraca z instytucjami chroniącymi interesy klientów zakładów ubezpieczeń i powszechnych towarzystw emerytalnych Ustawa o nadzorze ubezpieczeniowym w art. 20 pkt 4 zobowiązuje Rzecznika Ubezpieczonych do współpracy z instytucjami chroniącymi interesy konsumentów. Rzecznik współpracował z Prezesem UOKiK i Komisją Nadzoru Finansowego (KNF). Współpracę z KNF regulowało porozumienie zawarte w 2007 r. i aneksowane w 2011 r., a z UOKiK ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów 6 oraz 57 porozumień zawartych z powiatowymi i miejskimi Rzecznikami Konsumentów. Rzecznik informował te instytucje o dostrzeżonych ach w działalności rynku ubezpieczeniowo-emerytalnego i przedstawiał propozycje rozwiązań w celu wyeliminowania zaobserwowanych. Wystąpienia kierowane do UOKiK i KNF dotyczyły m.in. stosowania przez zakłady ubezpieczeń wzorców umów zawierających niedozwolone postanowienia umowne, oceny prawidłowości przyjętych przez ubezpieczycieli zasad likwidacji szkód 6 Dz. U. Nr 50, poz. 331 ze zm. 6

Ustalone komunikacyjnych, przypadków nieprzekazywania Rzecznikowi wnioskowanych przez niego dokumentów i informacji niezbędnych do realizacji ustawowych zadań. Realizując zadania określone w artykule 20 pkt 2 i 3 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym, Rzecznik w kontrolowanym okresie opiniował projekty aktów prawnych i na podstawie zidentyfikowanych problemów, w trakcie rozpatrywania skarg i analizowania owu, zgłaszał Ministrowi Finansów, Ministrowi Sprawiedliwości oraz Szefowi Kancelarii Sejmu wnioski o podjęcie inicjatywy ustawodawczej. Rzecznik opiniował projekt ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz niektórych innych ustaw 7, projekt założeń do projektu ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym a także projekt ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. W uchwalonej ustawie o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych uwzględniono część postulatów Rzecznika, w szczególności tych, które miały przyczynić się do wyeliminowania problemu podwójnych ubezpieczeń obowiązkowych oraz poprawy zasad zwrotu składki ubezpieczeniowej za niewykorzystany okres ubezpieczenia. W ramach uzgodnień projektu założeń do projektu ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej uwzględniony został wniosek Rzecznika o zmianę art. 25 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej 8, polegającą na zobowiązaniu Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego i Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych do udostępniania klientom informacji lub dokumentów uzyskanych w trakcie ustalania zakresu odpowiedzialności lub wysokości świadczenia. Prace nad projektem nie zostały zakończone. Ponadto Rzecznik wystąpił do Ministra Sprawiedliwości o zmianę brzmienia art. 22 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny 9 w celu rozszerzenia definicji konsumenta. Wniosek ten został sformułowany w związku z występującymi problemami zapewnienia ochrony osobom poszkodowanym, które nie są stronami umowy, jednakże z takiej umowy korzystają. Wniosek uzyskał poparcie ze strony UOKiK i KNF, jednak dotychczas prace nad zmianami w ustawie nie zostały zakończone. (dowód: akta kontroli str. 467-733) Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie współpracę Rzecznika Ubezpieczonych z Prezesem UOKiK i KNF w zakresie ochrony praw klientów ubezpieczycieli oraz działania związane z opiniowaniem projektów aktów prawnych dotyczących organizacji i funkcjonowania rynku ubezpieczeniowo-emerytalnego, a także występowaniem do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej w tym zakresie. 7 Dz. U. Nr 205, poz. 1210 ze zm. 8 Dz. U. z 2013 r., poz. 950 ze zm. 9 Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm. 7

Opis stanu Ustalone 5. Działalność Sądu Polubownego przy Rzeczniku Ubezpieczonych Rzecznik Ubezpieczonych stworzył możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów pomiędzy konsumentami a przedsiębiorcami rynku ubezpieczeniowo-emerytalnego. Zarządzeniem nr 4/SP/04 Rzecznika Ubezpieczonych z dnia 25 marca 2004 r. utworzony został Sąd Polubowny przy Rzeczniku Ubezpieczonych. Regulamin Sądu Polubownego przewiduje dwa tryby rozstrzygania sporów, tj. postępowanie polubowne lub mediacyjne. Działalność Sądu Polubownego regulują przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego 10 i wyżej wymieniony Regulamin. W okresie objętym kontrolą do Sądu Polubownego wpłynęło 67 wniosków, w tym 34 wnioski w 2011 r., 22 w 2012 r. i 11 do końca czerwca 2013 r. W okresie tym Sąd Polubowny rozstrzygnął tylko jeden spór w 2012 r. W ramach postępowania polubownego zawarta została ugoda pomiędzy stronami postępowania. Ograniczona działalność Sądu Polubownego jest spowodowana faktem, że zakłady ubezpieczeń odmawiają poddania sporu pod jego rozstrzygnięcie, a rozpoczęcie procesu przed Sądem Polubownym wymaga zgody obu stron. W ocenie Rzecznika Ubezpieczonych zakłady ubezpieczeń wykorzystują ten fakt licząc na to, że wysokie koszty i przewlekłość postępowania przed sądami powszechnymi zniechęci skarżących do wytaczania powództwa w procesie cywilnoprawnym. Rzecznik o możliwości polubownego rozstrzygania sporów informował w korespondencji prowadzonej w ramach postępowań skargowych, na swojej stronie internetowej, w publikacjach, a także w trakcie konferencji. W celu zwiększenia możliwości polubownego rozstrzygania sporów, Rzecznik w odpowiedzi na wystąpienie Prezesa UOKiK i Dezyderat Komisji do Spraw Kontroli Państwowej w sprawie zmian legislacyjnych w celu zwiększenia skuteczności ochrony interesów konsumentów, opowiedział się za wprowadzeniem w drodze nowelizacji ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym, domniemania zgody ubezpieczyciela na przeprowadzenie postępowania polubownego. Alternatywną propozycją przedstawioną przez Rzecznika Ubezpieczonych było nałożenie na zakład ubezpieczeń obowiązku poddania się mediacji. Wspólne stanowisko Rzecznika, w uzgodnieniu z Prezesem UOKiK i KNF, przekazane zostało Zastępcy Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Koszty działania Sądu Polubownego w okresie od stycznia 2011 r. do czerwca 2013 r. wyniosły 1.040 zł, bez kosztów prowadzenia sekretariatu Sądu, księgowości, czynności administracyjnych, materiałów biurowych, najmu lokalu i pozostałych. Zgodnie z 13 wyżej wymienionego Regulaminu, organizacyjne i administracyjne warunki pracy Sądu Polubownego zapewnia Rzecznik. (dowód: akta kontroli str. 785-848, 1001-1005, 1011-1061) Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie stworzenie możliwości polubownego rozstrzygania sporów klientów z zakładami ubezpieczeń i powszechnymi towarzystwami emerytalnymi. 10 Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm. 8

IV. Pozostałe informacje i pouczenia Prawo zgłoszenia zastrzeżeń Wystąpienie pokontrolne zostało sporządzone w dwóch egzemplarzach; jeden dla kierownika jednostki kontrolowanej, drugi do akt kontroli. Zgodnie z art. 54 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli 11 kierownikowi jednostki kontrolowanej przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie umotywowanych zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, w terminie 21 dni od dnia jego przekazania. Zastrzeżenia zgłasza się do Dyrektora Departamentu Budżetu i Finansów Najwyższej Izby Kontroli. Warszawa, dnia..grudnia 2013 r. Kontrolerzy Andrzej Bolek Doradca ekonomiczny Najwyższa Izba Kontroli Departament Budżetu i Finansów Dyrektor Stanisław Jarosz.... podpis podpis Elżbieta Grohman Specjalista k.p... podpis 11 Dz. U. z 2012 r., poz. 82 ze zm. 9