Ochrona przyrody w prawie UE i prawie polskim cz. I

Barbara Iwańska Ochrona przyrody w prawie UE i prawie polskim cz. I STUDIA PODYPLOMOWE 28-29 września 2018 r. "OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM

Orzeczenia TSUE źródło baza: eurlex Orzeczenia WSA i NSA baza Lex lub CBOSA 2

I. Źródła prawa ochrony przyrody 3

Prawo międzynarodowe (wybrane przykłady) Konwencja o obszarach podmokłych o znaczeniu międzynarodowym, zwłaszcza jako biotopy ptactwa wodnego - Ramsar 1971, Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego - Paryż 1972, Konwencja o międzynarodowym handlu zagrożonymi gatunkami dzikich zwierząt i roślin (CITES) - Waszyngton 1973, Konwencja o ochronie gatunków wędrownych dzikich zwierząt - Bonn 1979, Konwencja o ochronie różnorodności biologicznej - Rio de Janeiro 1992, Konwencja o ochronie europejskiej fauny i flory oraz siedlisk przyrodniczych - Berno 1979 4

Prawo UE obszary regulacji: różnorodność biologiczna, gospodarka zasobami naturalnymi, fauna, flora, lasy, GMO: dyrektywa 2009/147 (dzikie ptaki) dyrektywa 92/43 (siedliska przyrodnicze, fauna, flora) rozporządzenie NR 1143/2014 (inwazyjne gatunki obce) dyrektywa 1999/22 (ogrody zoologiczne) rozporządzenie nr 338/97 (handel gatunkami zagrożonymi) akty dotyczące kontrolowanego wykorzystania i świadomego uwalniania GMO do środowiska (w tym dyrektywy i rozporządzenia) akty dotyczące ochrony dobrostanu zwierząt 5

Prawo polskie Ochrona przyrody w ustawach przyrodniczych, np.: Ustawa o ochronie przyrody Ustawa o rybactwie śródlądowym Ustawa o lasach Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych Ustawa Prawo łowieckie Ustawa o doświadczeniach na zwierzętach Ustawa o ochronie zwierząt, W ustawach środowiskowych (Ustawie Prawo ochrony środowiska (Ustawie o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie; Ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku ) W ustawach pozaśrodowiskowych (np. ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym 6

II. Kryteria wyróżnienia prawa ochrony przyrody jako obszaru regulacji prawnej Zob.: A Habuda (2013); W Radecki (2012) 7

Kryterium formalne w postaci odrębnych aktów prawa międzynarodowego, unijnego i krajowego Kryterium przedmiotu ochrony: przyroda żywa, nieożywiona oraz krajobraz Z uwagi na brak definicji legalnej pojęcia przyrody, a także mając na uwadze to w jaki sposób i w jakim celu realizuje się ochronę wymienionych zasobów przyrody i jej składników słusznie w piśmiennictwie wyróżnia się: - przyrodę w szerokim tego słowa znaczeniu, którym to pojęciem obejmuje się co do zasady wszystkie zasoby przyrody i jej składniki - oraz przyrodę w wąskim znaczeniu tego słowa, które to pojęcie odnieść należy do zasobów przyrody i jej składniki szczególnie wartościowych, co ocenia się na podstawie obiektywnych przesłanek określonych w definicji poszczególnych form ochrony przyrody 8

Kryterium sposobu i celu ochrony: zachowanie (ochrona konserwatorska), zrównoważone użytkowanie oraz odnawianie zasobów, tworów i składników przyrody Kryterium koncepcji ochrony (W. Radecki, s. 2010 r.; M Górski, 2009): ochrona szczególna (idealna) - obszarowa, gatunkowa, obiektowa ochrona powszechna lub użytkowa - np. ochrona terenów zieleni i zadrzewień, ochrona lasów, ochrona zwierząt łownych Kryterium zasad ogólnych (A. Habuda 2013, W. Radecki, 2012, J. Ciechanowicz-McLean 2006) zasada powszechności ochrony, zasada planowości ochrony przyrody, zasada priorytetu interesu publicznego, zasad umiędzynarodowienia prawnej ochrony przyrody) 9

Kryterium instrumentów prawnych (Formy ochrony przyrody) - Obszarowe (instytucja obszaru specjalnego o charakterze ekologicznym) - Ochrona gatunkowa 10

III. Prawo UE 11

Dyrektywa 2009/147 z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (tzw. Dyrektywa ptasia) Dyrektywa 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej 12

Dyrektywy te stanowią kluczowe elementy wspólnotowej strategii ochrony różnorodności biologicznej, która ma na celu osiągnięcie przewodniego celu UE, jakim jest powstrzymanie utraty różnorodności biologicznej i degradacji funkcji ekosystemu w UE do 2020 r. oraz przywrócenie ich w możliwie największym stopniu. Odgrywają one również kluczową rolę dla wypełnienia międzynarodowych zobowiązań podjętych przez UE w październiku 2010 r. w Nagoi w ramach Konwencji o różnorodności biologicznej. SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO Stan przyrody w Unii Europejskiej (Bruksela, dnia 20.5.2015 r. COM(2015) 219 final ) 13

1. Dyrektywa 2009/147 z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (tzw. Dyrektywa ptasia) Poprzednia: Dyrektywa 79/409/EWG Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa 14

Przedmiot ochrony art. 1 dyrektywy ptasiej Dyrektywa odnosi się do ochrony wszystkich gatunków ptactwa występujących naturalnie w stanie dzikim na europejskim terytorium państw członkowskich, do którego stosuje się Traktat. Dyrektywę stosuje się do ptactwa, jego jaj, gniazd i naturalnych siedlisk. 15

art. 1 i 2 dyrektywy ptasiej Cel dyrektywy ptasiej ochrona gatunków ptaków, gospodarowanie nimi oraz ich kontrola i ustanowienie reguł ich eksploatacji zachowanie populacji gatunków ptaków na poziomie, który odpowiada w szczególności wymogom ekologicznym, naukowym i kulturowym, mając na uwadze wymogi ekonomiczne i rekreacyjne lub w celu dostosowania populacji tych gatunków do tego poziomu C-76/08: celem dyrektywy nie jest całkowita ochrona gatunków i całkowity zakaz jakiegokolwiek wykorzystywania i eksploatacji, ale dąży ona do ochrony populacji ptaków na zadawalającym poziomie. 16

Instrumenty prawne ochrony gatunków ptaków ochrona obszarowa 17

Ochrona obszarowa Art. 3 dyrektywy ptasiej W świetle wymogów określonych w art. 2, państwa członkowskie podejmują wszelkie niezbędne środki w celu ochrony, zachowania lub przywrócenia wystarczającej różnorodności i obszaru naturalnych siedlisk wszystkich gatunków ptactwa, określonych w art. 1. a) stworzenie obszarów ochrony; b) utrzymanie i gospodarowanie, zgodnie z potrzebami ekologicznymi naturalnych siedlisk w ramach stref ochronnych i poza nimi; c) przywracanie zniszczonych biotopów; d) tworzenie biotopów 18

Ochrona obszarowa Artykuł 4 dyrektywy ptasiej 1. Gatunki wymienione w załączniku I podlegają specjalnym środkom ochrony dotyczącym ich naturalnego siedliska w celu zapewnienia im przetrwania oraz reprodukcji na obszarze ich występowania. W związku z powyższym uwzględnia się: a) gatunki zagrożone wyginięciem; b) gatunki podatne na szczególne zmiany w ich naturalnym siedlisku; c) gatunki uznane za rzadkie z uwagi na niewielkie populacje lub ograniczone lokalne występowanie; d) inne gatunki wymagające szczególnej uwagi ze względu na specyficzny charakter ich naturalnego siedliska. Tendencje i wahania w poziomach populacji są uwzględniane przy dokonywaniu oceny. 19

Państwa członkowskie dokonują klasyfikacji przede wszystkim najbardziej odpowiednich obszarów pod względem liczby i powierzchni jako obszarów specjalnej ochrony dla zachowania tych gatunków, z uwzględnieniem wymogów ich ochrony w ramach morskiego i lądowego obszaru geograficznego, do którego niniejsza dyrektywa ma zastosowanie. 20

2. Państwa członkowskie podejmują podobne środki w odniesieniu do regularnie występujących gatunków wędrownych niewymienionych w załączniku I, mając na uwadze potrzebę ich ochrony w ramach morskiego i lądowego obszaru geograficznego, do którego niniejsza dyrektywa ma zastosowanie, w odniesieniu do obszarów ich wylęgu, pierzenia i zimowania oraz miejsc postoju wzdłuż ich tras migracji. W tym celu państwa członkowskie zwracają szczególną uwagę na ochronę terenów podmokłych, w szczególności tych o znaczeniu międzynarodowym. 3. ( ) 21

4. W odniesieniu do obszarów ochrony, określonych w ust. 1 i 2, państwa członkowskie podejmują właściwe kroki w celu uniknięcia powstawania zanieczyszczenia lub pogorszenia warunków naturalnych siedlisk lub jakichkolwiek zakłóceń wpływających na ptactwo, o ile mają one znaczenie w odniesieniu do celów niniejszego artykułu. Państwa członkowskie dążą również do uniknięcia powstawania zanieczyszczenia lub pogorszenia warunków naturalnych siedlisk poza tymi obszarami ochrony. 22

Instrumenty prawne ochrona gatunkowa 23

Ochrona gatunkowa Art. 5 dyrektywy ptasiej a) umyślnego zabijania lub chwytania jakimikolwiek metodami; b) umyślnego niszczenia lub uszkadzania ich gniazd i jaj lub usuwania ich gniazd; c) wybierania ich jaj dziko występujących oraz zatrzymania tych jaj, nawet gdy są puste; d) umyślnego płoszenia tych ptaków, szczególnie w okresie lęgowym i wychowu młodych, jeśli mogłoby to mieć znaczenie w odniesieniu do celów niniejszej dyrektywy; e) przetrzymywania ptactwa należącego do gatunków, na które polowanie i których chwytanie jest zabronione. Możliwe odstępstwa : art. 7: dopuszczalne polowanie na niektóre gatunki art. 9: przesłanki możliwego odstąpienia od ww. zakazów 24

Ochrona gatunkowa - względny zakaz obrotu Art. 6 : sprzedaży, transportu w celu sprzedaży, przetrzymywania w celu sprzedaży oraz oferowania do sprzedaży żywych lub martwych ptaków, jak również wszelkich łatwo rozpoznawalnych części lub produktów uzyskanych z tych ptaków ograniczanie wszelkich odstępstw od tego zakazu tylko do gatunków, których status biologiczny na to pozwala, mając na uwadze specyficzne warunki panujące w różnych regionach możliwe odstępstwa art. 6 ust. 2 i 3 dyrektywy (w odniesieniu do gatunków z załącznika IIIA działalność ta nie jest zabroniona, w odniesieniu do gatunków z załącznika III B może być dopuszczona pod pewnymi warunkami) art. 9 dyrektywy 25

Ochrona gatunkowa dopuszczalna eksploatacja gatunków ptaków Art. 7: Uwzględniając wysoki poziom populacji, rozmieszczenie geograficzne oraz wskaźnik reprodukcji w całej Wspólnocie, dopuszczalne jest polowanie na niektóre gatunki, co stanowi dopuszczalną ich eksploatację, o ile określone i przestrzegane są pewne ograniczenia i polowania takie nie zagrażają zachowaniu populacji tych gatunków na zadowalającym poziomie. obowiązek zapewnienia, że na gatunki, do których stosuje się prawo łowieckie, nie będą organizowane polowania w okresie wychowu młodych ani w czasie trwania poszczególnych faz reprodukcji. w przypadku gatunków wędrownych państwa zapewniają w szczególności, by na gatunki, do których mają zastosowanie przepisy łowieckie, nie były organizowane polowania w okresie ich reprodukcji lub ich powrotu do swoich miejsc wylęgu Odstępstwa: art. 9 dyrektywy 26

Ochrona gatunkowa - nieselektywne metody chwytania lub zabijania ptactwa Art. 8 wykorzystywanie wszelkich środków, sposobów lub metod wykorzystywanych do nieselektywnego lub prowadzonego na dużą skalę chwytania lub zabijania ptactwa, lub mogących spowodować lokalne zanikanie gatunków, w szczególności tych wymienionych w załączniku IV lit. a). zakaz wszelkiego polowania ze środków transportu oraz w warunkach określonych w załączniku IV lit. b) Sprawa C-339/97 Komisja p. Holandii Fakt, że pewne środki łowiectwa lub środki zabijania, które są zabronione przez Dyrektywę 79/409 w sprawie ochrony dzikich ptaków nie są znane w danym Państwie Członkowskim nie zwalnia Państwa Członkowskiego od jego obowiązku przyjęcia przepisów lub procedur administracyjnych w celu zapewnienia odpowiedniej transpozycji postanowień dyrektywy. Odstępstwa - art. 9 DP 27

Ochrona gatunkowa odstępstwa od art. 5-9 dyrektywy ptasiej art. 9 DP: Z uwagi na znaczenie niektórych szczególnych sytuacji wprowadzono możliwość odstępstw od zakazów określonych w art. 5-8 dyrektywy na określonych warunkach oraz z zastrzeżeniem ich monitorowania przez Komisję: brak alternatywnych rozwiązań jeden z powodów wyczerpująco opisanych w art. 9 (np. w interesie zdrowia i bezpieczeństwa publicznego, w interesie bezpieczeństwa lotniczego, w celu zapobiegania poważnym szkodom w odniesieniu do zbóż, inwentarza żywego, lasów, rybołówstwa i wód, w celu ochrony flory i fauny; do celów badań i nauczania, repopulacji lub ponownego wprowadzania oraz dla wylęgu niezbędnego do powyższych celów;) zachowanie określonych w art. 9 ust. 2 dyrektywy warunków formalnych 28

Przykład I naruszenia art. 9 DP - rozszerzenie przesłanek uzasadniających odstępstwa od ochrony gatunkowej Sprawa C-418/05 Komisja p. Niemcom Przewidziane prawie krajowym odstępstwo od zakazów określonych w art. 5 dyrektywy w sytuacji gdy dane czynności mają miejsce w ramach normalnego użytkowania terenu dla celów rolnictwa, leśnictwa i rybactwa lub w kontekście wykorzystywania produktów uzyskanych z takich działań nie spełnia wymogów określonych w Artykule 9 dyrektywy. 29

Przykład II naruszenia art. 9 DP nie wykazanie braku alternatywnych rozwiązań i spełnienia wymogu chwytania ptactwa w małych ilościach Sprawa C-79/03 Komisja p. Hiszpanii Pozwalając na polowanie na lep w regionie autonomicznym Walencji metodą zwaną parany, Królestwo Hiszpanii uchybiło zobowiązaniom, które na nim ciążą na mocy art. 8 ust. 1 (zakaz stosowania metod nieselektywnych) i art. 9 ust. 1 dyrektywy ptasiej (brak spełnienia przesłanki braku alternatywnego rozwiązania oraz warunku chwytania ptactwa w małych ilościach) 30

2. Dyrektywa 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej 31

Przedmiot ochrony Artykuł 2 1. Niniejsza dyrektywa ma na celu przyczynienie się do zapewnienia różnorodności biologicznej poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory na europejskim terytorium Państw Członkowskich, do którego stosuje się Traktat. 2. Środki podejmowane zgodnie z niniejszą dyrektywą mają na celu zachowanie lub odtworzenie, we właściwym stanie ochrony, siedlisk przyrodniczych oraz gatunków dzikiej fauny i flory będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. 3. Środki podejmowane zgodnie z niniejszą dyrektywą uwzględniają wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne. 32

Instrumenty prawne Ochrona siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków ochrona obszarowa (art. 3-11 dyrektywy siedliskowej) 33

Europejska sieć obszarów chronionych Natura 2000 Artykuł 3 1. Zostanie stworzona spójna europejska sieć ekologiczna specjalnych obszarów ochrony, pod nazwą Natura 2000. Ta sieć, złożona z terenów, na których znajdują się typy siedlisk przyrodniczych wymienione w załączniku I i siedliska gatunków wymienione w załączniku II, umożliwi zachowanie tych typów siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu lub, w stosownych przypadkach, ich odtworzenie. Sieć Natura 2000 obejmie specjalne obszary ochrony sklasyfikowane przez Państwa Członkowskie zgodnie z dyrektywą 79/409/EWG. 2. Każde Państwo Członkowskie bierze udział w tworzeniu Natury 2000 proporcjonalnie do występowania na jego terytorium typów siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, o których mowa w ust. 1. W tym celu każde Państwo Członkowskie wyznacza, zgodnie z art. 4, tereny stanowiące specjalne obszary ochrony przy uwzględnieniu celów określonych w ust. 1. 3. Państwa Członkowskie, w razie potrzeby, podejmują starania w celu poprawy ekologicznej spójności Natury 2000 poprzez zachowanie oraz, w stosownych przypadkach, rozwinięcie cech krajobrazu o dużym znaczeniu dla dzikiej fauny i flory, jak to określono w art. 10. 34

Specjalne obszary ochrony siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków Procedura tworzenia specjalnych obszarów ochrony art. 4 dyrektywy siedliskowej Funkcjonowanie specjalnych obszarów ochrony art. 6-11 dyrektywy siedliskowej System ochrony art. 6 i 7 DS Zasady finansowania art. 8 DS zdeklasyfikowanie specjalnego obszaru ochrony art. 9 DS nadzór nad stanem ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków art. 11 DS 35

Instrumenty prawne - ochrona gatunków (art. 12-16 dyrektywy siedliskowej) 36

Art. 12: systemu ścisłej ochrony niektórych gatunków zwierząt w ich naturalnym zasięgu Art. 13: systemu ścisłej ochrony niektórych gatunków roślin Art. 14: pozyskanie ze stanu dzikiego okazów niektórych gatunków dzikiej fauny i flory, a także ich eksploatacja zgodna z ich zachowaniem we właściwym stanie ochrony Art. 15: ograniczenia w zakresie używania wszelkich środków chwytania lub zabijania niektórych gatunków mogących spowodować lokalny zanik lub poważne zaburzenie populacji tych gatunków Art. 16: odstępstwa 37

Zakazy i nakazy odnoszące się niektórych gatunków zwierząt lub roślin dotyczą: jakichkolwiek form celowego chwytania lub zabijania celowego niepokojenia tych gatunków, w szczególności podczas okresu rozrodu, wychowu młodych, snu zimowego i migracji celowego niszczenia lub wybierania jaj pogarszania stanu lub niszczenia terenów rozrodu lub odpoczynku. przetrzymywania, transportu, sprzedaży lub wymiany oraz oferowania do sprzedaży lub wymiany okazów pozyskanych ze stanu dzikiego Obowiązek monitorowania przypadkowego chwytania lub zabijania celowego zrywania, zbierania, ścinania, wyrywania lub niszczenia roślin, przetrzymywania, transportu, sprzedaży lub wymiany oraz oferowania do sprzedaży lub wymiany okazów tych gatunków pozyskanych ze stanu dzikiego używania niektórych używania środków lub form środków chwytania i zabijania 38

Art. 16: odstępstwa od systemu ochrony gatunków zwierząt lub roślin - Przesłanka ogólna : brak zadowalającej alternatywy ; odstępstwo nie jest szkodliwe dla zachowania populacji danych gatunków we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu Plus jedna z przesłanek szczególnych - w interesie ochrony dzikiej fauny i flory oraz ochrony siedlisk przyrodniczych; - zapobieżenie poważnym szkodom - w interesie zdrowia i bezpieczeństwa publicznego lub z innych powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, - do celów związanych z badaniami i edukacją, z odbudową populacji i ponownym wprowadzeniem określonych gatunków oraz dla koniecznych do tych celów działań reprodukcyjnych, - aby umożliwić, w ściśle nadzorowanych warunkach, w sposób wybiórczy i w ograniczonym stopniu, pozyskiwanie lub przetrzymywanie niektórych okazów gatunków wymienionych w załączniku IV, w ograniczonej liczbie określonej przez właściwe władze krajowe. 39

Przykład naruszenia art. 16 DS: sprawa C-46/11 Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej - rozszerzanie przesłanek uzasadniających odstępstwo Nie dokonując prawidłowo transpozycji warunków wprowadzania odstępstw przewidzianych w art. 16 ust. 1 dyrektywy Rady 92/43/EWG ( ) Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom, które na niej ciążą na mocy owego przepisu. Przepisy krajowe - odstępstwo od zakazów ochrony gatunków nie przewidziane w art. 16 dyrektywy siedliskowej, tj. - w celu ograniczenia poważnych szkód w gospodarstwach rolnych, leśnych lub rybackich - umożliwiające czynności związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej, jeżeli technologia prac uniemożliwia przestrzeganie zakazów 40

Dyrektywa 2009/147 Dyrektywa 92/43 wszystkie gatunki ptactwa występujące naturalnie w stanie dzikim na europejskim terytorium państw członkowskich dzika fauna i flora będąca przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. Spójna Europejska Sieć obszarów Natura 2000 Obszary specjalnej ochrony ptaków OSO Specjalne obszary ochrony siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków SOO Ochrona gatunkowa Ochrona gatunkowa ptaków Ochrona powszechna zakazy Eksploatacja Metody chwytania, zabijania Odstępstwa od zakazów Ochrona gatunkowa zwierząt i roślin Ochrona ścisła zakazy Eksploatacja Metody chwytania, zabijania Odstępstwa od zakazów 41

IV. Spójna Europejska Sieć Ekologiczna obszarów Natura 2000 w prawie UE 42

Artykuł 3 1. Zostanie stworzona spójna europejska sieć ekologiczna specjalnych obszarów ochrony, pod nazwą Natura 2000. Ta sieć, złożona z terenów, na których znajdują się typy siedlisk przyrodniczych wymienione w załączniku I i siedliska gatunków wymienione w załączniku II, umożliwi zachowanie tych typów siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu lub, w stosownych przypadkach, ich odtworzenie. Sieć Natura 2000 obejmie specjalne obszary ochrony sklasyfikowane przez Państwa Członkowskie zgodnie z dyrektywą 79/409/EWG. 43

Zagadnienia 1. Klasyfikacja obszarów Natura 2000 1.1. Klasyfikacja obszarów specjalnej ochrony 1.2. Klasyfikacja obszarów specjalnej ochrony siedlisk przyrodniczych lub gatunków 2. System ochrony obszarów Natura 2000 gwarantowany w art. 6 w zw. z art. 7 dyrektywy siedliskowej 44

1.1 Klasyfikacja specjalnych obszarów ochrony ptaków 45

podstawa prawna - art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej Państwa członkowskie dokonują klasyfikacji przede wszystkim najbardziej odpowiednich obszarów pod względem liczby i powierzchni jako obszarów specjalnej ochrony dla zachowania tych gatunków, z uwzględnieniem wymogów ich ochrony w ramach morskiego i lądowego obszaru geograficznego, do którego niniejsza dyrektywa ma zastosowanie. 46

Cel tworzenia obszarów specjalnej ochrony ptaków Sprawa C-535/07 Komisja Europejska p. Republice Austrii 56 Zgodnie z orzecznictwem Trybunału art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej wymaga od państw członkowskich przyznania OSO systemu ochrony prawnej, który pozwoli zapewnić w szczególności przetrwanie i wylęg gatunków ptactwa wymienionych w załączniku I, jak również wylęg, pierzenie i zimowanie regularnie występujących gatunków wędrownych niewymienionych w załączniku I 47

Przedmiot ochrony Sprawa C-535/07 Komisja Europejska p. Republice Austrii 57 Ustalone jest również, że art. 4 dyrektywy ptasiej przewiduje wzmocniony system ochrony, nakierowany szczególnie tak na gatunki wymienione w załączniku I, jak i na gatunki wędrowne, co znajduje uzasadnienie w fakcie, iż chodzi tu odpowiednio o gatunki najbardziej zagrożone i gatunki stanowiące wspólne dziedzictwo Unii Europejskiej 48

Czy Państwa Członkowskie dysponują zakresem uznania przy wyborze terenów najbardziej odpowiednich dla sklasyfikowania jako obszary specjalnej ochrony ptaków? C-418/04 Komisja przeciwko Irlandii (kryteria przyrodnicze) C-141/14 Komisja Europejska przeciwko Republice Bułgarii, C-418/04 (uwzględnienie naturalnych granic danego ekosystemu) Inwentarze IBA (inwentarze ostoi ptaków) traktowane są jako materiał referencyjny 49

C-418/04 Komisja przeciwko Irlandii 39 ( ) o ile prawdą jest, że państwa członkowskie korzystają z określonego zakresu swobodnego uznania co do wyboru terenów do sklasyfikowania jako OSO, to jednak klasyfikacja tych obszarów podlega wyłącznie kryteriom ornitologicznym określonym przez dyrektywę ptasią 50

obowiązek uwzględnieniem naturalnych granic danego ekosystemu C-141/14 Komisja Europejska przeciwko Republice Bułgarii 28 ( ) państwa członkowskie są zobowiązane do sklasyfikowania jako OSO wszystkich obszarów, które państwa członkowskie są zobowiązane do sklasyfikowania jako OSO wszystkich obszarów, które w zastosowaniu kryteriów ornitologicznych są najbardziej odpowiednie pod względem ochrony danych gatunków 30 ( ) klasyfikacja jako OSO nie może wynikać z odrębnego badania znaczenia ornitologicznego każdego z danych obszarów, ale winna odbywać się z uwzględnieniem naturalnych granic danego ekosystemu, a z drugiej strony, ( ) kryteria ornitologiczne, na których wyłącznie opierać się powinna klasyfikacja, winny mieć naukowe podstawy 51

naukowy charakter Inwentarzy IBA (inwentarze ostoi ptaków) - materiał referencyjny Wyrok TS w sprawie C-418/04 Komisja przeciwko Irlandii inwentarz, choć nie jest prawnie wiążący, może zostać wykorzystany jako punkt odniesienia umożliwiający dokonanie oceny, czy państwo członkowskie dokonało klasyfikacji jako OSO obszarów wystarczających pod względem liczby i powierzchni w rozumieniu przepisów dyrektywy ptasiej (pkt 52) W niniejszej sprawie pozostaje bezsprzeczne, że Irlandia nie przedstawiła innych kryteriów ornitologicznych podlegających obiektywnej weryfikacji porównywalnej z kryteriami wykorzystanych przy opracowaniu IBA 2000, które mogłyby służyć za podstawę innej klasyfikacji. Irlandia nie przedstawiła również żadnego innego całościowego inwentarza krajowego opartego na naukowych metodach, który obejmowałby łącznie wszystkie tereny najbardziej odpowiednie pod względem klasyfikacji jako OSO (pkt 53). brak przedstawienia przez państwo członkowskie dowodów naukowych, mających w szczególności wykazać, że zobowiązania wynikające z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej mogły zostać spełnione poprzez sklasyfikowanie jako OSO terenów innych niż te objęte inwentarzem i zajmujących mniejszą od tych ostatnich łączną powierzchnię (pkt 54) 52

.Jakie kryteria nie mogą być brane pod uwagę w procedurze klasyfikacji i wyznaczania granic obszarów specjalnej ochrony ptaków wymogi ekonomiczne i rekreacyjne (sprawa C-418/04) względy o charakterze społecznym lub gospodarczym (np. sprawa C-44/95) istniejące uciążliwości cywilizacyjne (np. sprawa C-209/04 ) bliskość innego obszaru chronionego (np. sprawa C-209/04) Klasyfikacja danego terenu jako obszaru specjalnej ochrony siedlisk (np. sprawa C-535/07) okoliczność że stan terenu nie uległ pogorszeniu ( np. sprawa C- 186/06) występowanie danego gatunku w innych państwach członkowskich na licznych terenach bardziej odpowiednich pod względem ochrony tych samych gatunków (np. Sprawa C-418/04 Komisja p. Irlandii ) 53

Czy zobowiązanie w zakresie klasyfikacji OSO ogranicza się do momentu daty transpozycji dyrektywy lub odpowiednio przystąpienia państwa do UE (statyczny v. dynamiczny charakter wyznaczanych obszarów specjalnej ochrony ptaków) OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO JULIANE KOKOTT do sprawy C-209/04 Komisja przeciwko Republice Austrii.( ) Nieobjęcie ochroną obszarów wyjątkowych dla zachowania gatunków chronionych wyłącznie ze względu na fakt, że zyskały taki charakter dopiero po dokonaniu transpozycji dyrektywy ptasiej, pozostawałoby również w sprzeczności z celem skutecznej ochrony ptactwa. (pkt 39) 54

Jaki jest skutek zaniechania przez państwo członkowskie obowiązku klasyfikacji obszaru specjalnej ochrony ptaków Po pierwsze, skarga Komisji przeciwko państwu członkowskiemu w trybie art. 258 TFUE o naruszenie art. 4 ust. 1 lub 2 dyrektywy ptasiej Przykład: WYROK TRYBUNAŁU z dnia 26 kwietnia 2018 r. w sprawie C-97/17 Komisja Europejska przeciwko Republice Bułgarii Republika Bułgarii nie sklasyfikowała najbardziej odpowiednich obszarów pod względem liczby i powierzchni dla ochrony gatunków wymienionych w załączniku I do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE ( ) przez to, że nie wyznaczyła całości ostoi ptaków obejmującej masyw gór Riła jako obszaru specjalnej ochrony, w związku z czym to państwo członkowskie uchybiło zobowiązaniom spoczywającym na nim na mocy art. 4 ust. 1 tej dyrektywy. 55

zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału art. 4 ust. 1 dyrektywy ptasiej wymaga od państw członkowskich dokonania klasyfikacji jako OSO terytoriów odpowiadających kryteriom ornitologicznym określonym w tym przepisie (pkt 60) państwa członkowskie są zobowiązane do sklasyfikowania jako OSO obszarów, które przy uwzględnieniu kryteriów ornitologicznych wydają się najbardziej odpowiednie do zachowania danych gatunków (pkt 61) klasyfikacja jako OSO nie może wynikać z odrębnego badania znaczenia ornitologicznego każdego z danych obszarów, ale winna odbywać się z uwzględnieniem naturalnych granic danego ekosystemu, a z drugiej strony, że kryteria ornitologiczne, na których wyłącznie opierać się powinna klasyfikacja, winny mieć naukowe podstawy (pkt 62) 56

Państwo członkowskie nie może powoływać się na zakres uznania, którym dysponują państwa członkowskie, dla uzasadnienia jedynie częściowego sklasyfikowania jako OSO obszarów, które w swej całości odpowiadają kryteriom ornitologicznym określonym w art. 4 ust. 1 dyrektywy ptasiej (pkt 67) biorąc pod uwagę naukowy charakter wykazu IBA i w braku jakichkolwiek dowodów naukowych przedłożonych przez państwo członkowskie zmierzających do wykazania, że mogło ono wypełnić obowiązki wynikające z art. 4 ust. 1 dyrektywy ptasiej poprzez zaklasyfikowanie jako OSO terenów o łącznej powierzchni mniejszej niż wynikająca ze wspomnianego wykazu, może on być wykorzystywany jako punkt odniesienia umożliwiający dokonanie oceny, czy państwo członkowskie sklasyfikowało wystarczającą liczbę i powierzchnię obszarów jako OSO w rozumieniu wspomnianego art. 4 ust. 1 (pkt 83) 57

Po drugie, możliwa skarga Komisji przeciwko państwu członkowskiemu w trybie art. 258 TFUE o naruszenie art. 4 ust. 4 dyrektywy ptasiej (zakaz pogarszania) art. 4 ust 4 DP. W odniesieniu do obszarów ochrony, określonych w ust. 1 i 2, państwa członkowskie podejmują właściwe kroki w celu uniknięcia powstawania zanieczyszczenia lub pogorszenia warunków naturalnych siedlisk lub jakichkolwiek zakłóceń wpływających na ptactwo, o ile mają one znaczenie w odniesieniu do celów niniejszego artykułu. Państwa członkowskie dążą również do uniknięcia powstawania zanieczyszczenia lub pogorszenia warunków naturalnych siedlisk poza tymi obszarami ochrony. 58

Przykład I : wyrok Trybunału z dnia 24 listopada 2016 r. w sprawie C-461/14 Komisja Europejska przeciwko Królestwu Hiszpanii zgodnie z orzecznictwem Trybunału państwa członkowskie są zobowiązane przestrzegać obowiązków, które wynikają z art. 4 ust. 4 zdanie pierwsze dyrektywy ptasiej, nawet jeżeli dane obszary nie zostały sklasyfikowane jako OSO, jeżeli okaże się, że powinny były zostać tak sklasyfikowane (pkt 70) art. 4 ust. 4 dyrektywy ptasiej stosuje się wyłącznie do sytuacji poprzedzającej sklasyfikowanie obszaru geograficznego zwanego Campiñas de Sevilla jako OSO (pkt 72) bezsporne jest, że obszar geograficzny zwany Campiñas de Sevilla, który znajduje się w prowincji Sewilla, jest siedliskiem dla gatunków ptaków stepowych wymienionych w załączniku I do dyrektywy ptasiej, w związku z czym ów obszar został wpisany do IBA 98, zanim został sklasyfikowany jako OSO na mocy decyzji z dnia 29 lipca 2008 r. (pkt 74) 59

Z akt sprawy wynika, że budowa linii kolei dużych prędkości, która wymaga w szczególności położenia torów i budowy podwyższonego nasypu oraz robót polegających na przemieszczaniu gruntu i która przebiega przez obszar zamieszkiwany przez wiele gatunków określonych w załączniku I do dyrektywy ptasiej, może prowadzić do istotnego niepokojenia chronionych gatunków ptaków oraz do pogorszenia stanu ich siedlisk. 60

80 Jak podnosi Królestwo Hiszpanii, prawdą jest, że to państwo członkowskie przyjęło pewne środki mające na celu zrównoważenie skutków robót budowlanych, takie jak ograniczenie takich robót w okresie reprodukcji ptaków oraz ustanowienie korytarzy migracyjnych wzdłuż linii kolejowej. 81 Jednakże ( ) owe środki nie wykluczają tego, że nowy nasyp kolejowy, który przechodzi przez obszar stanowiący ważne siedlisko dla niektórych gatunków ptaków, w tym dla Otis tarda, może prowadzić do istotnego niepokojenia chronionych gatunków ptaków oraz do pogorszenia stanu ich siedlisk. 82 Fakt, iż zdaniem Królestwa Hiszpanii wspomniana populacja ptaków wzrosła, nie podważa tego rozumowania. 83 Należy bowiem przypomnieć, że obowiązek ochrony istnieje, zanim zostanie stwierdzone zmniejszenie liczby ptaków lub zanim zmaterializuje się ryzyko wyginięcia danego gatunku chronionego ptaków 84 Należy więc stwierdzić, że przed dniem 29 lipca 2008 r. Królestwo Hiszpanii uchybiło zobowiązaniom, które na nim ciążą na mocy art. 4 ust. 4 dyrektywy ptasiej ( ) 61

Przykład II: wyrok Trybunału z dnia 14.01 2016 w sprawie C-141/14 Komisja przeciwko Bułgarii zatwierdzając przedsięwzięcia elektrowni wiatrowych AES Geo Energy, Disib i Longman Investment na terenie IBA Kaliakra, którego nie sklasyfikowano jako OSO, choć należało go tak sklasyfikować, Republika Bułgarii uchybiła zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy art. 4 ust. 4 dyrektywy ptasiej (pkt 78) 62

Czy dyrektywa ptasia zawiera podstawę dla ograniczenia powierzchni (deklasyfikacji) formalnie sklasyfikowanego obszaru specjalnej ochrony ptaków (zmiany jego granic lub jego likwidacji) Wyrok w sprawie C-191/05 Komisja Wspólnot Europejskich p. Republice Portugalskiej, państwo członkowskie nie może ograniczać powierzchni OSO lub zmieniać jego granice, chyba że obszary znajdujące się poza granicami OSO nie są już obszarami najbardziej odpowiednimi pod względem ochrony gatunków dzikiego ptactwa, w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy ptasiej 63

Opinia RG w sprawie C-191/05 Dla dowodu tego nie wystarczy jedynie wykazać, że dane obszary w chwili zmniejszenia nie są (już) najbardziej odpowiednie. Należy natomiast zasadniczo wykazać, że już w chwili sklasyfikowania a w konsekwencji wręcz w chwili pierwotnego zobowiązania do sklasyfikowania nie należały one do obszarów najbardziej odpowiednich. W przeciwnym wypadku państwa członkowskie mogłyby mianowicie bezkarnie uchylać się od swojego zobowiązania do zachowania obszarów w stanie, w którym będą one nadal najbardziej odpowiednie dla ochrony ptactwa. Jedynie w sytuacji, kiedy państwo członkowskie może wykazać, że utrata właściwości, do której doszło tymczasem, wynika z okoliczności obiektywnych od niego niezależnych, jak przykładowo wybuch wulkanu, zmniejszenie OSO może być uzasadnione 64

1.2. Klasyfikacja specjalnych obszarów ochrony siedlisk 65

Podstawa prawa i cel art. 2, 4 i 5 dyrektywy siedliskowej Przedmiot ochrony: tereny na których znajdują się typy siedlisk przyrodniczych wymienione w załączniku I i siedliska gatunków wymienione w załączniku II do dyrektywy 92/43 Cel ochrony: zachowanie tych typów siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu lub, w stosownych przypadkach, ich odtworzenie 66

Procedura klasyfikacji i wyznaczania SOO: procedura krajowo-unijna - art. 4 i 5 dyrektywy siedliskowej I etap opracowanie przez PC i przekazanie Komisji listy proponowanych obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty; II etap proces selekcji terenów na poziomie europejskim kończący się decyzją Komisji zatwierdzającą tereny (obszary) ważne dla Wspólnoty TZW kwestia dopuszczalności zaskarżenia przedmiotowej decyzji do TSUE przez właścicieli lub NGO (sprawa C-362/05 P) III etap wyznaczenie specjalnych obszarów ochrony siedlisk obejmujących obszary zatwierdzone decyzją Komisji Europejskiej jako obszary mające znaczenie dla Wspólnoty 67

Kryteria klasyfikacji SOO względy przyrodnicze C-226/08 Stadt Papenburg przeciwko Bundesrepublik Deutschland Uwzględnianie innych niż przyrodnicze, względów mogłoby spowodować zagrożenie dla realizacji celu określonego w art. 3 ust. 1 dyrektywy siedliskowej, tj. stworzenia sieci Natura 2000 wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne, do których wyraźnie odwołuje się art. 2 ust. 3 dyrektywy siedliskowej nie stanowi autonomicznego odstępstwa od ogólnego systemu ochrony wprowadzonego przez tę dyrektywę. 68

Sprawa C-281/16 Vereniging Hoekschewaards Landschap przeciwko Staatssecretaris van Economische Zaken 31 aby sporządzić projekt wykazu TZW, mogący prowadzić do stworzenia spójnej europejskiej sieci ekologicznej SOO, Komisja musi posiadać wyczerpujący wykaz terenów, które na poziomie krajowym mają odpowiednie znaczenie ekologiczne z punktu widzenia wyznaczonego w dyrektywie siedliskowej celu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory 32 Jedynie w ten sposób można osiągnąć określony w art. 3 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy siedliskowej cel polegający na zachowaniu lub odtworzeniu tych typów siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu, który może rozciągać się na obszarze przekraczającym jedną lub kilka granic wewnętrznych Unii Europejskiej. 69

czy dyrektywa siedliskowa upoważnia Komisję do zmniejszenia powierzchni TZW np. na wniosek zainteresowanego państwa członkowskiego, lub deklasyfikacji specjalnego obszaru ochrony? 70

Tak, w sytuacji, gdy początkowe włączenie terenu do wykazu TZW było obarczone błędem naukowym Tak, w sytuacji gdy jest to uzasadnione naturalnymi zmianami stwierdzonymi w wyniku nadzoru przewidzianego w art. 11 Art.11 dyr. siedliskowej: Państwa Członkowskie prowadzą nadzór nad stanem ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków, o których mowa w art. 2, ze szczególnym uwzględnieniem typów siedlisk przyrodniczych i gatunków o znaczeniu priorytetowym. Art. 9 dyr. siedliskowej: Komisja, stanowiąc zgodnie z procedurą ustanowioną w art. 21, okresowo dokonuje przeglądu przyczyniania się sieci Natura 2000 do osiągnięcia celów, określonych w art. 2 i 3. W tym kontekście może być rozważone zdeklasyfikowanie specjalnego obszaru ochrony, tam gdzie jest to uzasadnione naturalnymi zmianami stwierdzonymi w wyniku nadzoru przewidzianego w art. 11 Nie, ze względów politycznych, społecznych czy finansowych 71

Przykład I : C-281/16 Vereniging Hoekschewaards Landschap (wniosek PC o wycofanie określonego obszaru z listy TZW) 30 ( ) wobec braku przepisów szczególnych w dyrektywie siedliskowej należy stwierdzić, że dostosowanie wykazu TZW, który państwa członkowskie proponują Komisji na podstawie art. 4 ust. 1 tej dyrektywy, może obejmować zmniejszenie powierzchni danego terenu, które powinno odbyć się według tej samej procedury, co wpis terenu do owego wykazu 72

36 ( ) umieszczenie terenu w wykazie rodzi domniemanie, zgodnie z którym to całość tego terenu ma znaczenie dla celu zachowania siedlisk przyrodniczych oraz gatunków dzikiej fauny i flory w rozumieniu dyrektywy siedliskowej, zaproponowanie przez państwo członkowskie zmniejszenia powierzchni określonego terenu z wykazu wymaga wykazania, że dane obszary nie mają istotnego znaczenia dla realizacji tego celu na poziomie krajowym. Poza tym Komisja może przyjąć tę propozycję lub realizować ją jedynie wtedy, gdy dojdzie do wniosku, że obszary te nie są już niezbędne także z perspektywy Unii jako całości. 73

wniosek państwa członkowskiego o wycofanie danego obszaru (jego części) z TZW może być uzasadniony okolicznością, że przy składaniu propozycji, o której mowa w art. 4 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy siedliskowej, popełniony został błąd w odniesieniu do wartości ekologicznej tego polderu i jego zdatności do przyczynienia się do realizacji celów owej dyrektywy (pkt 37) W tej sprawie państwo członkowskie składając wniosek o wycofanie polderu Leenheeren z TZW Haringvliet nie powołało się na błąd ale na względy polityczne, społeczne i budżetowe jako powody rezygnacji z planu przewidującego rozwój wartości przyrodniczych tego polderu (pkt 37) 74

Przykład II Sprawa C-301/12 Cascina Tre Pini Ss Z art. 4 ust. 1, art. 11 i art. 9 dyrektywy siedliskowej wynika, ze : zdeklasyfikowanie specjalnego obszaru ochrony, tam gdzie jest to uzasadnione naturalnymi zmianami stwierdzonymi w wyniku nadzoru przewidzianego w art. 11 nie każda degradacja OSO uzasadnia jego zdeklasyfikowanie uzasadnieniem jest takie pogorszenie, które spowodowało nieodwracalną niezdatność tego terenu do zapewnienia ochrony siedlisk przyrodniczych i dzikiej fauny i flory lub utworzenia sieci Natura 2000 teren w sposób definitywny nie może już przyczyniać się do realizacji ww. celów pomimo poszanowania wymogów dotyczących statusu ochronnego tego terenu!!! 75

czy właściwe władze są zobowiązane do zaproponowania Komisji zdeklasyfikowania terenu (w całości lub w części) wpisanego do wykazu TZW jeżeli do władz tych złożono wniosek właściciela nieruchomości położonej na tym terenie, w którym powołuje się on na pogorszenie stanu środowiska tego terenu? 76

Sprawa C-301/12 Cascina Tre Pini Ss (art. 4 ust. 1, art. 9 i 11 dyrektywy Rady 92/43/EWG) 36 ( ) właściwe władze są zobowiązane do zaproponowania Komisji zdeklasowania terenu wpisanego do wykazu TZW, jeżeli do władz tych wpłynął wniosek właściciela nieruchomości położonej na tym terenie, w którym powołuje się on na pogorszenie stanu środowiska tego terenu, pod warunkiem że wniosek ten jest oparty na okoliczności, iż pomimo poszanowania przepisów art. 6 ust. 2 4 tej dyrektywy teren ten w sposób definitywny nie może już przyczyniać się do ochrony siedlisk przyrodniczych i dzikiej fauny i flory lub utworzenia sieci Natura 2000. 77

28 ( ) jeżeli teren wpisany do wykazu TZW w sposób ostateczny nie może przyczyniać się do realizacji celów dyrektywy 92/43 i stąd nie jest już uzasadnione, by teren ten nadal podlegał wymogom tej dyrektywy, dane państwo członkowskie jest zobowiązane zaproponować Komisji zdeklasyfikowanie tego terenu. Jeżeli państwo to powstrzymałoby się od zaproponowania tego zdeklasyfikowania, mogłoby bowiem kontynuować wykorzystywanie na próżno zasobów na gospodarowanie tym terenem, który byłby nieużyteczny dla ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych. Ponadto utrzymanie w ramach sieci Natura 2000 terenów, które w sposób definitywny nie przyczyniają się już do realizacji wspomnianych celów, nie byłoby zgodne z wymogami jakości tej sieci. 78

29 Spoczywający na państwach członkowskich obowiązek zaproponowania Komisji zdeklasyfikowania terenu wpisanego do wykazu TZW, który w sposób nieodwracalny przestał być zdatny do realizacji celów dyrektywy 92/43, narzuca się tym bardziej, gdy teren ten obejmuje nieruchomość należącą do właściciela, któremu wpis ten ogranicza wykonywanie prawa własności, chociaż nie jest już uzasadnione, by teren nadal podlegał wymogom tej dyrektywy. 79

Jakie argumnety przemawiają za potrzebą przeglądu i dostosowaniem listy obszarów ważnych dla Wspólnych wg wyroku w sprawie Cascina Tre Pini Ss Sprawa C-301/12 Cascina Tre Pini Ss Kwestie finansowe ( nie należy wykorzystywać na próżno zasobów do zagospodarowania terenu, który okazuje się nieużyteczny dla ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków (pkt 28). jakość sieci (utrzymanie w ramach sieci Natura 2000 terenów, które w sposób definitywny nie przyczyniają się już do realizacji wspomnianych celów, nie byłoby zgodne z wymogami jakości tej sieci pkt 36). Ochrona własności ( tak długo jak dany teren dzięki swoim właściwościom spełnia przesłanki, które pozwoliły na jego sklasyfikowanie, ograniczenia prawa własności są z reguły uzasadnione przez cel ochrony środowiska przyświecający tej dyrektywie (opinia RG pkt 39) 80

2. System ochrony obszarów Natura 2000 gwarantowany w art. 6 w zw. z art. 7 dyrektywy siedliskowej 81

Artykuł 6 dyrektywy siedliskowej 1. Dla specjalnych obszarów ochrony Państwa Członkowskie tworzą konieczne środki ochronne obejmujące, jeśli zaistnieje taka potrzeba, odpowiednie plany zagospodarowania opracowane specjalnie dla tych terenów bądź zintegrowane z innymi planami rozwoju oraz odpowiednie środki ustawowe, administracyjne lub umowne, odpowiadające ekologicznym wymaganiom typów siedlisk przyrodniczych, wymienionych w załączniku I, lub gatunków, wymienionych w załączniku II, żyjących na tych terenach. 82

2. Państwa Członkowskie podejmują odpowiednie działania w celu uniknięcia na specjalnych obszarach ochrony pogorszenia stanu siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, jak również w celu uniknięcia niepokojenia gatunków, dla których zostały wyznaczone takie obszary, o ile to niepokojenie może mieć znaczenie w stosunku do celów niniejszej dyrektywy. 83

3. Każdy plan lub przedsięwzięcie, które nie jest bezpośrednio związane lub konieczne do zagospodarowania terenu, ale które może na nie w istotny sposób oddziaływać, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami, podlega odpowiedniej ocenie jego skutków dla danego terenu z punktu widzenia założeń jego ochrony. W świetle wniosków wynikających z tej oceny oraz bez uszczerbku dla przepisów ust. 4 właściwe władze krajowe wyrażają zgodę na ten plan lub przedsięwzięcie dopiero po upewnieniu się, że nie wpłynie on niekorzystnie na dany teren oraz, w stosownych przypadkach, po uzyskaniu opinii całego społeczeństwa. 84

4. Jeśli pomimo negatywnej oceny skutków dla danego terenu oraz braku rozwiązań alternatywnych, plan lub przedsięwzięcie musi jednak zostać zrealizowane z powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, w tym interesów mających charakter społeczny lub gospodarczy, Państwo Członkowskie stosuje wszelkie środki kompensujące konieczne do zapewnienia ochrony ogólnej spójności Natury 2000. O przyjętych środkach kompensujących Państwo Członkowskie informuje Komisję. Jeżeli dany teren obejmuje typ siedliska przyrodniczego i/lub jest zamieszkały przez gatunek o znaczeniu priorytetowym, jedyne względy, na które można się powołać, to względy odnoszące się do zdrowia ludzkiego lub bezpieczeństwa publicznego, korzystnych skutków o podstawowym znaczeniu dla środowiska lub, po wyrażeniu opinii przez Komisję, innych powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego. 85

zobowiązania i szczególne procedury określone w art. 6 ust. 2 4 dyrektywy siedliskowej Sprawa C-258/11 Sweetman Art. 6 ust. 2-4 DS - nakładają na państwa członkowskie szereg zobowiązań i szczególnych procedur zmierzających do zagwarantowania, jak wynika z art. 2 ust. 2 tej dyrektywy, zachowania lub w stosownym wypadku odtworzenia, we właściwym stanie ochrony, siedlisk przyrodniczych, a w szczególności specjalnych obszarów ochrony. 86

Na zobowiązania te i procedury składają się: - po pierwsze, ustanowiony w art. 6 ust. 2 dyrektywy ogólny obowiązek ochrony - po drugie ustanowiona w art. 6 ust. 3 dyrektywy procedura odpowiedniej oceny obejmująca ocenę wstępną i ocenę właściwą - Po trzecie możliwość wyrażenia zgody na realizację planu lub przedsięwzięcia w trybie art. 6 ust 3 dyrektywy gdy z przeprowadzonej oceny wynika, że plan lub przedsięwzięcie nie wpływa niekorzystnie na integralność danego terenu - Po czwarte ustanowiona w art. 6 ust. 4 dyrektywy procedura udzielenia zgody w sytuacji stwierdzenia niekorzystnego oddziaływania planu lub przedsięwzięcia na integralność danego terenu 87

Trybunał podkreśla, że przepisy art. 6 dyrektywy siedliskowej powinny być interpretowane jako spójna całość w świetle celów ochrony przyrody, do których realizacji zmierza ta dyrektywa, co wpływa na wzajemne relacje pomiędzy art. 6 ust. 2-4 dyrektywy udzielenie pozwolenia na plan lub przedsięwzięcie zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej wyłącza jednoczesne stosowanie ogólnej normy ochrony przewidzianej w art. 6 ust. 2 dyrektywy, bowiem obydwa przepisy gwarantuje ten sam poziom ochrony siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunkowych (C-258/11Sweetman, pkt 32) 88

Interpretacja art. 6 dyrektywy siedliskowej w orzecznictwie TSUE Klauzule wzmocnionej ochrony Wykładnia przesłanki przeprowadzenia odpowiedniej oceny Wykładnia przesłanki wyrażenia zgody na realizacje planu lub przedsięwzięcia w trybie art. 6 ust. 3 dyrektywy Wykładnia przesłanek udzielenia zgody na realizację planu lub przedsięwzięcia w szczególnym trybie przewidzianym w art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej System ochrony przed umieszczeniem obszaru w wykazie terenów mających znaczenie dla Wspólnoty TZW Ponowna lub następcza odpowiednia ocena oddziaływania 89

Klauzule wzmocnionej ochrony Sprawa C- 2/10 : czy dyrektywa siedliskowa i dyrektywa ptasia, dyrektywy 2001/77 i 2009/28 (dotyczące OZE), powinny być interpretowane w ten sposób, że sprzeciwiają się one uregulowaniom, które zakazują lokalizacji turbin wiatrowych nieprzeznaczonych do własnego użytku na obszarach należących do sieci Natura 2000, bez jakiejkolwiek uprzedniej oceny skutków dla środowiska przedsięwzięcia na obszarze, na którym ma ono zostać zrealizowane. 90

C-2/10 Azienda Agro-Zootecnica Franchini Sarl Możliwość wprowadzenia bardziej rygorystycznego środka ochrony w rozumieniu art. 193 TFUE w postaci bezwzględnego zakazu budowy turbin wiatrowych nieprzeznaczonych do własnego użytku w granicach obszaru Natura 2000 bez dokonania oceny skutków dla środowiska. ocena zgodności rzeczonych środków ochronnych z zasadami: - niedyskryminacji (czy istsnieje uzasadnienie dla odmiennego traktowania przedsięwzięcia budowy turbin wiatrowych i przedsięwzięć dotyczących innych rodzajów działalności przemysłowej, planowanych na obszarach należących do sieci Natura 2000 ze względu na obiektywne różnice istniejącymi między tymi dwoma rodzajami przedsięwzięć ) - proporcjonalności (czy przyjęte środki ochronne nie wykraczają poza to, co jest odpowiednie i konieczne do realizacji uzasadnionych celów, którym mają służyć) 91

Wykładnia przesłanek przeprowadzenia odpowiedniej oceny i wyrażenia zgody na planowane działanie Sprawa C-127/02 Waddenzee - Pojęcia przedsięwzięcia (art. 6 ust. 3 DS) - Pojęcia możliwego istotnego oddziaływania (art. 6 ust. 3 DS.) - Pojęcia istotnego oddziaływania (art. 6 ust.3 DS) - Wymogi odpowiedniej oceny - kryterium udzielenia zgody w trybie art. 6 ust. 3 DS. - relacja między art. 6 ust. 2 i 3 DS. - obiektywny bezpośredni skutek normy zawartej w art. 6 ust. 3 DS 92

cd. C-127/02 Pojęcie przedsięwzięcia Działalność taka jak mechaniczne połowy sercówek, wykonywane od wielu lat, na które jednakże każdego roku wydawane jest pozwolenie na czas określony, przy czym za każdym razem dokonuje się nowej oceny kwestii, czy działalność ta może być wykonywana i, jeżeli tak, na jakiej części terenu, wchodzi w zakres pojęcia plan lub przedsięwzięcie w rozumieniu art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowe (pkt 29 oraz pkt 1 sentencji) 93

cd. C-127/02 - możliwe oddziaływanie Ocena wymagana gdy istnieje prawdopodobieństwo lub ryzyko, iż plan lub przedsięwzięcie będą oddziaływały na dany teren w istotny sposób. Z uwagi w szczególności na zasadę ostrożności ryzyko takie ma miejsce, gdy na podstawie obiektywnych danych, a w szczególności przy uwzględnieniu charakterystyki i specyficznych uwarunkowań środowiskowych tego terenu nie można wykluczyć, że plan lub przedsięwzięcie będą oddziaływać na dany teren w istotny sposób (pkt 45) 94

cd. C-127/02 - Istotne oddziaływanie ( ) jeżeli plan lub przedsięwzięcie ( ) niesie z sobą ryzyko naruszenia założeń ochrony tego terenu, należy je wówczas uznać jako mogące oddziaływać na przedmiotowy teren w sposób istotny. Ocena tego ryzyka powinna być dokonana w szczególności w świetle charakterystyki i specyficznych uwarunkowań środowiskowych terenu, którego dotyczy plan lub przedsięwzięcie (pkt 49). 95

cd. C-127/02 - Procedura odpowiedniej oceny : dyrektywa nie ustanawia żadnych szczególnych metod przeprowadzania oceny ale ocena powinna: - być dokonana przed udzieleniem pozwolenia - brać pod uwagę skutek łączny, wynikający z kombinacji tego planu lub przedsięwzięcia z innymi planami lub przedsięwzięciami - być przeprowadzona z punktu widzenia założeń ochrony terenu, które mogą zostać ustalone (art. 3 i 4, 4 ust. 4 dyrektywy) na podstawie znaczenia tych terenów dla zachowania lub odtworzenia, we właściwym stanie ochrony siedliska przyrodniczego lub gatunku, a także do celów spójności Natury 2000 oraz na podstawie zagrożenia degradacją lub zniszczeniem, na które narażone są te tereny - być przeprowadzona zgodnie z najlepszą wiedzą naukową w tej dziedzinie 96

cd. C-127/02 - Warunki wydania pozwolenia w trybie art. 6 ust. 3 DS. - Pewność, że plan lub przedsięwzięcie nie wpłynie niekorzystnie na dany teren - ma to miejsce wówczas, gdy z naukowego punktu widzenia brak jest racjonalnych wątpliwości co do braku wystąpienia takich skutków - w braku pewności organy państwowe powinny odmówić udzielenia pozwolenia - mniej surowe kryterium udzielenia pozwolenia nie zapewniałyby w tak skuteczny sposób urzeczywistnienia celu ochrony tych terenów C- 239/04 : Przesłanka pewności co do braku możliwości wystąpienia negatywnych skutków musi być spełniona w momencie wydania zezwolenia; Okoliczność, że po jego ukończeniu przedsięwzięcie nie powodowało takich skutków jest bez znaczenia dla rzeczonej oceny 97

W kolejnych orzeczeniach Trybunał interpretując art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej w związku z przedstawionym stanem prawnym i faktycznym w każdej ze spraw, konkretyzował przesłanki i wymogi odpowiedniej oceny oraz udzielenia zgody na realizację planu lub przedsięwzięcia, a także zakres przedmiotowy i podmiotowy obowiązków wynikających z tego przepisu. 98

W sprawach C-538/09, C-392/96, C-241/08, C-98/03, C-182/10 Trybunał skonkretyzował zakres przedmiotowy lub podmiotowy obowiązku przeprowadzenia odpowiedniej oceny 99

Czy zgodne z dyrektywą jest zwolnienie z procedury oceny planów lub przedsięwzięć podlegających systemowi zgłoszenia Sprawa C-538/09 Komisja Europejska przeciwko Królestwu Belgii. ( ) zgodnie z art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej państwo członkowskie nie może zasadniczo zwolnić w sposób systematyczny i ogólny pewnych kategorii planów lub przedsięwzięć z obowiązku dokonania oceny ich wpływu na tereny Natura 2000 ze względu na rodzaj działalności lub poprzez wprowadzenie systemu zgłoszenia (pkt 45). 100

Czy zgodne z dyrektywą jest całkowite zwolnienie pewnych rodzajów działalności na podstawie obowiązujących przepisów z obowiązku oceny oddziaływania na dany teren? 101

Przykład I: C-392/96 Komisja p. Irlandii.: ( ) nawet przedsięwzięcie na niewielką skalę może oddziaływać w istotny sposób na środowisko naturalne, jeżeli owo przedsięwzięcie jest zlokalizowane w miejscu, w którym czynniki środowiskowe takie jak fauna i flora, gleba, woda, klimat lub dziedzictwo kulturowe są czułe na najmniejszą zmianę 102

Przykład II : sprawa C-241/08 Komisja Europejska przeciwko Republice Francuskiej Republika Francuska po pierwsze, postanawiając w sposób ogólny, że rybołówstwo, akwakultura, polowanie i inne rodzaje działalności łowieckiej, które są podejmowane na warunkach dopuszczonych na podstawie obowiązujących ustaw i przepisów wykonawczych i na określonych w tych przepisach terenach, nie stanowią działalności będącej niepokojeniem lub oddziałującej w ten sposób, oraz po drugie, zwalniając całkowicie prace, budowy i plany zagospodarowania przewidziane w umowach Natura 2000 z procedury oceny oddziaływania na teren, a także zwalniając całkowicie z tej procedury programy i projekty prac, budów lub zagospodarowania terenu podlegające zgłoszeniu, uchybiła zobowiązaniom, które ciążą na niej odpowiednio na mocy art. 6 ust. 2 dyrektywy Rady 92/43/EWG ( ) w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory oraz art. 6 ust. 3 tej dyrektywy. 103

Przykład III: sprawa C-98/03 Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Republice Federalnej Niemiec Nie ustanawiając dla określonych przedsięwzięć realizowanych poza specjalnymi obszarami ochrony obowiązku oceny skutków dla danego terenu zgodnie z art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy niezależnie od tego, czy takie przedsięwzięcia mogą oddziaływać w istotny sposób specjalny obszar ochrony ( ) Republika Federalna Niemiec uchybiła zobowiązaniom, które ciążą na niej na mocy art. 6 ust. 3 dyr. siedliskowej 104

czy art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej należy interpretować w ten sposób, że zezwala on organowi władzy ustawodawczej na zatwierdzenie projektu lub przedsięwzięcia bez upewnienia się, że nie wpłynie on niekorzystnie na dany teren? Sprawa C-182/10 Marie-Noëlle Solvay i in., pkt 68 Zobowiązania te ciążą na państwach członkowskich na mocy dyrektywy siedliskowej niezależnie od tego, jaki charakter ma krajowy organ władzy właściwy do zatwierdzania analizowanego planu lub przedsięwzięcia. Artykuł 6 ust. 3 dyrektywy, w którym mowa jest o właściwych władzach krajowych, nie ustanawia żadnej szczególnej reguły, która dotyczyłaby planów lub przedsięwzięć zatwierdzanych przez władze ustawodawcze. Cecha ta nie ma ponadto wpływu na zakres czy zasięg zobowiązań, jakie ciążą na państwach członkowskich na mocy art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej 105

Jakie kryteria należy uwzględniać przy ocenie prawdopodobieństwa niekorzystnego oddziaływania na integralność danego terenu? Sprawa C-258/11 Sweetman Art. 6 ust. 3 DS. ( ) właściwe władze krajowe wyrażają zgodę na ten plan lub przedsięwzięcie dopiero po upewnieniu się, że nie wpłynie on niekorzystnie na dany teren. 106

Sprawa C-258/11 Sweetman etapy procedur z art. 6 ust. 3 i 4 DS I etap ocena czy istnieje prawdopodobieństwo, że plan lub przedsięwzięcie może na dany teren istotnie oddziaływać II etap ocena właściwa III etap ocena niekorzystnego wpływu na integralność terenu - udzielenie zgody w sytuacji pewności braku niekorzystnego wpływu IV etap - ew. procedura przewidziana w art. 6 ust. 4 DS 107

Sprawa C-258/11 Sweetman - niekorzystny wpływ na integralność terenu 39 ( ) brak naruszenia integralności terenu jako siedliska przyrodniczego w rozumieniu art. 6 ust. 3 zdanie drugie dyrektywy siedliskowej oznacza, że musi zostać zachowany właściwy stan ochrony tego terenu, co z kolei oznacza ( ) zapewnienie trwałego utrzymania istotnych cech danego terenu, związanych z obecnością typu siedliska przyrodniczego, którego ochrona uzasadniła umieszczenie tego terenu w wykazie TZW w rozumieniu tej dyrektywy. 108

46 ( ) jeśli po dokonaniu na podstawie art. 6 ust. 3 zdanie pierwsze dyrektywy siedliskowej właściwej oceny oddziaływania planu lub przedsięwzięcia na dany teren właściwe władze krajowe dojdą do wniosku, że realizacja owego planu lub przedsięwzięcia doprowadzi do trwałej i nieodwracalnej utraty całości bądź części typu siedliska przyrodniczego o znaczeniu priorytetowym, którego ochrona była uzasadnieniem oznaczenia takiego terenu jako TZW, to należy uznać, iż ten plan lub przedsięwzięcie wywrze niekorzystny wpływ na integralność tego terenu. 109

47 W takich okolicznościach nie można wydać pozwolenia na realizację rzeczonego planu lub przedsięwzięcia na podstawie wskazanego przepisu. Niemniej jednak w takiej sytuacji właściwy organ władzy może ewentualnie udzielić pozwolenia na podstawie art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej, jeżeli zostałyby spełnione przesłanki ustanowione w tym przepisie 110

W sprawie C-521/12, T.C. Briels i in. Trybunał podkreślił potrzebę zapewnienia kompleksowości odpowiedniej oceny oraz dokonał rozróżnienia pomiędzy środkami łagodzącymi które mogą być uwzględniane w kontekście art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej a środkami kompensującymi, które mogą być brane pod uwagę jedynie w kontekście art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej 111

kompleksowość oceny 27 W ocenie dokonanej na podstawie art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej nie mogą zatem występować braki i powinna zawierać ona całościowe, precyzyjne i ostateczne spostrzeżenia i wnioski, które mogłyby rozwiać z naukowego punktu widzenia wszelkie rozsądne wątpliwości w odniesieniu do skutków zamierzonych robót dla terenu chronionego, którego dotyczy 112

Środki łagodzące a środki kompensujące 28 ( ) stosowanie zasady ostrożności w ramach wykonania art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej wymaga od właściwych organów krajowych, by dokonały one oceny skutków przedsięwzięcia dla danego obszaru Natura 2000 z punktu widzenia założeń ochrony tego terenu i z uwzględnieniem środków ochronnych zintegrowanych ze wspomnianym przedsięwzięciem mających na celu uniknięcie lub zmniejszenie ewentualnych bezpośrednich niekorzystnych skutków dla tego terenu, aby upewnić się, że przedsięwzięcie to nie wpływa niekorzystnie na wspomniany teren. 29 Natomiast przewidziane przedsięwzięciem środki ochronne, które mają na celu kompensację negatywnych skutków tego przedsięwzięcia dla obszaru Natura 2000, nie mogą być uwzględniane w ramach przewidzianej w tym art. art. 6 ust. 3 oceny wpływu wspomnianego przedsięwzięcia na środowisko. 113

30 Ma to miejsce w przypadku środków będących przedmiotem postępowania głównego, które w sytuacji gdy właściwy organ krajowy faktycznie stwierdził, że projekt trasy autostrady A2 może mieć istotne negatywne, potencjalnie trwałe skutki dla chronionego typu siedliska danego obszaru Natura 2000, przewidują utworzenie w przyszłości nowej równej lub większej powierzchni tego typu siedliska w innej części tego terenu, na którą przedsięwzięcie to nie miałoby bezpośredniego wpływu. 31 Należy bowiem stwierdzić, że środki te nie dotyczą ani uniknięcia, ani zmniejszenia niekorzystnych skutków dla tego typu siedliska bezpośrednio spowodowanych przez projekt trasy autostrady A2, lecz mają na celu późniejszą kompensację tych skutków. W tym kontekście środki te nie mogłyby zapewnić, że przedsięwzięcie nie wpłynie niekorzystnie na dany teren w rozumieniu art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej. 114

Jakich naruszeń dopuszcza się państwo członkowskie wydając zezwolenie na realizację przedsięwzięcia w trybie art. 6 ust. 4 DS. bez poddania planowanych działań ocenie wpływu na obszar Natura 2000 odpowiadającej wymogom dyrektywy? Sprawa C- 304/05 Komisja p. Republice Włoskiej poszerzenie tras narciarskich odpowiednia ocena nie spełniająca wymogu kompleksowości wydanie zezwolenia w trybie art. 6 ust. 4 DS 115

prawidłowo przeprowadzona ocena; powinna ona zawierać całościowe, precyzyjne i ostateczne spostrzeżenia i wnioski, które pozwalają rozwiać z naukowego punktu widzenia wszelkie rozsądne wątpliwości w odniesieniu do skutków zamierzonych robót dla danego terenu chronionego 116

Nie można uznać za odpowiednią ocenę ( ) sprawozdań i badań, które charakteryzują się występowaniem luk i brakiem całościowych, precyzyjnych i ostatecznych spostrzeżeń i wniosków, które mogłyby rozwiać z naukowego punktu widzenia wszelkie uzasadnione wątpliwości dotyczące skutków zamierzonych robót dla omawianego obszaru specjalnej ochrony. Spostrzeżenia i wnioski o takim charakterze są niezbędne, by właściwe władze mogły uzyskać pewność wymaganą dla podjęcia decyzji o pozwoleniu na te roboty. 117

Prawidłowo przeprowadzona ocena i znajomość skutków planowanego działania stanowi ( ) niezbędną przesłankę zastosowania art. 6 ust. 4, ponieważ w przypadku jej braku niemożliwa jest ocena którejkolwiek z przesłanek zastosowania tego przepisu stanowiącego odstępstwo. (pkt 83) Ocena ewentualnych powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego oraz istnienia mniej szkodliwych rozwiązań alternatywnych wymaga bowiem ich rozważenia w zestawieniu z niekorzystnymi skutkami spowodowanymi przez dany plan lub przedsięwzięcie na określonym terenie. Ponadto, aby określić charakter ewentualnych środków kompensujących, należy dokładnie wskazać niekorzystne skutki dla danego terenu. (pkt 83) 118

W przypadku nieprawidłowo przeprowadzonej oceny wykazującej negatywny wpływ na obszar chroniony i wydaniu zezwolenie w trybie art. 6 ust. 4 PC narusza kilka przepisów dyrektywy: art. 6 ust. 3 dyrektywy (nie poddanie planu lub przedsięwzięcia odpowiedniej ocenie skutków Art. 6 ust. 4 (nie przestrzeganie wymogów zezwalających na realizację przedsięwzięcia pomimo negatywnej oceny skutków) art. 6 ust. 2 (nie podjęcie działań zmierzających do uniknięcia pogorszenia stanu siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków oraz niepokojenia gatunków, dla których wyznaczony został obszar specjalnej ochrony) 119

Jaki system ochrony znajduje zastosowanie do terenów, które zostały wyznaczone przez właściwe władze krajowe w celu uznania ich za tereny mające znaczenie dla Wspólnoty (ptzw), ale które wymagają jeszcze decyzji Komisji, zanim zostaną umieszczone we właściwym dla nich wykazie? Ta kwestią Trybunał zajął się m.in. w sprawach: - C - 117/03 Draggagi - C - 244/05 Bund Naturschutz in Bayern ev i inni przeciwko Freistaat Bayern. - C - 43/10 Nomarchiaki Aftodioikisi Aitoloakarnanias 120

I etap opracowanie przez PC i przekazanie Komisji listy proponowanych obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty tzw. ptzw; II etap proces selekcji terenów na poziomie europejskim kończący się decyzją Komisji zatwierdzającą tereny (obszary) ważne dla Wspólnoty tzw. TZW III etap wyznaczenie specjalnych obszarów ochrony siedlisk obejmujących obszary zatwierdzone decyzją Komisji Europejskiej jako obszary mające znaczenie dla Wspólnoty tzw. SOO 121

W pierwszej (C-117/03 Draggagi ) podkreślił, że: - ( ) przewidziane w art. 6 ust. 2 4 środki ochronne stosuje się tylko wobec tych terenów, które, zgodnie z art. 4 ust. 2 akapit trzeci dyrektywy, zostały umieszczone na przyjętym przez Komisję ( ) wykazie terenów wybranych jako tereny mające znaczenie dla Wspólnoty (art. 4 ust.5). - Jeśli chodzi o tereny kwalifikujące się do określenia jako tereny mające znaczenie dla Wspólnoty, znajdujące się na przekazanych Komisji wykazach krajowych Państwa Członkowskie są zobowiązane do podjęcia kroków będących w stanie ochronić wartość ekologiczną na poziomie krajowym tych terenów. 122

W drugiej (C-244/05) odniósł się do system właściwej ochrony, który znajduje zastosowanie do terenów umieszczonych w wykazie krajowym przekazanym Komisji na podstawie art. 4 ust. 1 dyrektywy 92//43/EWG (I etap) uznając, że Państwa członkowskie są zobowiązane do podjęcia zgodnie z przepisami prawa krajowego wszelkich środków niezbędnych dla uniknięcia ingerencji, które mogłyby poważnie zagrozić ekologicznemu charakterowi terenów umieszczonych w przekazanym Komisji wykazie krajowym. Do sądu krajowego należy ocena, czy ma to miejsce. (pkt 51) 123

W trzeciej (C-43/10 Nomarchiaki Aftodioikisi Aitoloakarnanias) wyjaśnił na czym może polegać ingerencja mogąca poważnie zagrozić ekologicznemu charakterowi danego terenu 104 ( ) państwa członkowskie są bowiem zobowiązane do przyjęcia środków właściwych, z punktu widzenia celu ochrony przewidzianego w tej dyrektywie, dla zachowania właściwego interesu ekologicznego, jakie obszary te mają na poziomie krajowym ( ) i wobec tego nie mogą zezwalać na ingerencje, które mogłyby poważnie zagrozić ekologicznemu charakterowi tych terenów, takie jak w szczególności ingerencje zagrażające bądź to istotnym zmniejszeniem powierzchni terenu, bądź to doprowadzeniem do wymarcia gatunków o znaczeniu priorytetowym żyjących na tym terenie, bądź też w końcu skutkiem w postaci zanikania jego cech charakterystycznych 124

Jaki system ochrony znajduje zastosowanie do obszarów spełniających kryteria ekologiczne uzasadniające włączenie terenu do wykazie ptzw, które wbrew zobowiązaniu nie zostały w nim ujęte? 125

Sprawa C-340/10 Komisja Europejska p. Republice Cypryjskiej 46 Powyższe rozważania dotyczą w każdym wypadku również mutatis mutandis terenów, w odniesieniu do których dane państwo członkowskie nie zaprzeczyło, że spełniają one kryteria ekologiczne przewidziane w art. 4 ust. 1 dyrektywy siedliskowej, i które w związku z tym powinny znajdować się w przekazanym Komisji krajowym wykazie ptzw. 47 W rzeczywistości nie można dopuścić do tego, aby na podstawie dyrektywy siedliskowej i zamierzonych przez nią celów teren taki jak sporny w niniejszej sprawie, w stosunku do którego państwo członkowskie nie zaprzecza, iż powinien on zostać włączony do rzeczonego wykazu, nie korzystał z żadnej ochrony. 126

Czy możliwa jest następcza ocena oddziaływania na obszar Natura 2000? 127

Sprawa C-399/14 Artykuł 6 ust. 2 dyrektywy 92/43 należy interpretować w ten sposób, że jeżeli w okolicznościach takich jak te w postępowaniu głównym - konieczne okaże się przeprowadzenie następczej oceny oddziaływania na dany teren planu lub przedsięwzięcia, - którego realizacja rozpoczęła się po umieszczeniu tego terenu w wykazie terenów mających znaczenie dla Wspólnoty, - ocena ta powinna zostać dokonana zgodnie z wymogami art. 6 ust. 3 tej dyrektywy. - Taka ocena powinna uwzględniać wszystkie elementy istniejące w momencie umieszczenia tego terenu w wykazie terenów mających znaczenie dla Wspólnoty, jak również wszystkie skutki, które wystąpiły lub mogą wystąpić w wyniku częściowej lub całkowitej realizacji tego planu lub tego przedsięwzięcia w odniesieniu do wspomnianego terenu po tym momencie. 128

Czy organizacje zajmujące się ochroną środowiska powinny posiadać możliwość wystąpienia na drogę sądową w związku z naruszeniem art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej? 129

Artykuł 6 ust. 3 dyrektywy 92/43 stanowi: Każdy plan lub przedsięwzięcie, które nie jest bezpośrednio związane lub konieczne do zagospodarowania terenu, ale które może na nie w istotny sposób oddziaływać, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami, podlega odpowiedniej ocenie jego skutków dla danego terenu z punktu widzenia założeń jego ochrony. W świetle wniosków wynikających z tej oceny oraz bez uszczerbku dla przepisów ust. 4 właściwe władze krajowe wyrażają zgodę na ten plan lub przedsięwzięcie dopiero po upewnieniu się, że nie wpłynie on niekorzystnie na dany teren oraz, w stosownych przypadkach, po uzyskaniu opinii całego społeczeństwa. 130

Artykuł 6 Konwencji z Aarhus Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących konkretnych przedsięwzięć 1. Każda ze Stron: (a) będzie stosować postanowienia niniejszego artykułu w odniesieniu do decyzji o wydaniu pozwolenia na podjęcie planowanych przedsięwzięć wymienionych w załączniku I, (b) będzie, zgodnie z jej prawem krajowym, stosować postanowienia niniejszego artykułu również do decyzji co do planowanych przedsięwzięć nieobjętych zakresem załącznika I, które mogą mieć znaczące oddziaływanie na środowisko. W tym celu strony określą, czy takie proponowane przedsięwzięcie podlega tym postanowieniom, 131

Artykuł 9 ust. 2 konwencji z Aarhus Każda ze stron zapewni, w ramach krajowego porządku prawnego, że członkowie zainteresowanej społeczności: a) mający wystarczający interes; lub alternatywnie b) powołujący się na naruszenie uprawnień, jeśli przepisy postępowania administracyjnego strony wymagają tego jako przesłanki, mają dostęp do procedury odwoławczej przed sądem lub innym niezależnym i bezstronnym organem powołanym z mocy ustawy dla kwestionowania legalności z przyczyn merytorycznych lub formalnych każdej decyzji, działania lub zaniechania w sprawach regulowanych postanowieniami artykułu 6 oraz, jeśli przewiduje tak prawo krajowe i z zastrzeżeniem ustępu 3 poniżej, innymi postanowieniami niniejszej konwencji. Określenie tego, co stanowi wystarczający interes oraz naruszenie uprawnień, następuje zgodnie z wymaganiami prawa krajowego i stosownie do celu, jakim jest przyznanie zainteresowanej społeczności szerokiego dostępu do wymiaru sprawiedliwości w zakresie określonym niniejszą konwencją. Dla osiągnięcia tego interes organizacji pozarządowej spełniającej wymagania, o których mowa w artykule 2 ustęp 5, uważa się za wystarczający w rozumieniu litery a). Taką organizację uważa się również za posiadającą uprawnienia mogące być przedmiotem naruszeń w rozumieniu litery b). 132

WYROK TRYBUNAŁU w sprawie C-243/15 Lesoochranárske zoskupenie VLK 133

56 Decyzje wydawane przez właściwe organy krajowe w kontekście art. 6 ust. 3 dyrektywy 92/43, bez względu na fakt, czy są to decyzje dotyczące udziału w postępowaniu w przedmiocie wydania pozwolenia, konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania danego planu lub przedsięwzięcia na środowisko obszaru chronionego czy też stosowności wniosków wyciągniętych z takiej oceny co do ryzyka, jakie dany plan lub przedsięwzięcie stwarza dla integralności danego obszaru, bez względu na to, czy są to decyzje odrębne, czy będące częścią decyzji o wydaniu pozwolenia, są decyzjami, które wchodzą w zakres zastosowania art. 9 ust. 2 konwencji z Aarhus.. 134

57 ( ) decyzje wydawane przez właściwe organy krajowe wchodzące w zakres zastosowania art. 6 ust. 3 dyrektywy 92/43, które nie dotyczą przedsięwzięć ujętych w wykazie z załącznika I do konwencji z Aarhus, są bowiem objęte zakresem zastosowania art. 6 ust. 1 lit. b) tej konwencji i wchodzą zatem w zakres zastosowania jej art. 9 ust. 2, ponieważ decyzje te oznaczają, że właściwe organy krajowe przed wydaniem jakiegokolwiek pozwolenia na realizację przedsięwzięcia oceniają, czy w danych okolicznościach sprawy może mieć ono znaczące oddziaływanie na środowisko 135

Kazus Puszczy Białowieskiej 136

Stan faktycznych przyjęcie Planu Zadań Ochronnych dla obszaru Natura 2000 Puszcza Białowieska dla terenu trzech nadleśnictw: Białowieża, Browsk i Hajnówka, zgodnie z celami określonymi w art. 6 ust. 1 dyrektywy siedliskowej przyjęcie aneksu do planu urządzania lasu (dalej jako PUL ) dla Nadleśnictwa Białowieża, zezwalającego na niemal trzykrotne zwiększenie w latach 2012-2020 etatu/ilości pozyskiwania drewna w tym nadleśnictwie, jak też na stosowanie na obszarach dotychczas wyłączonych z zakresu jakiejkolwiek interwencji działań aktywnej gospodarki leśnej, takich jak cięcia -sanitarne, zalesiania i cięcia odnowieniowe. Przyjęcie aneksu do PUL poprzedzone było strategiczną oceną oddziaływania na obszar Natura 2000 137

Przyjęcie, a następnie przystąpienie do realizacji ww. aneksu do PUL dla Nadleśnictwa Białowieża oraz decyzji Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych nr 51 z dnia 17 lutego 2017 r. w sprawie usuwania drzew zasiedlonych przez kornika drukarza oraz pozyskania drzew powodujących zagrożenie bezpieczeństwa publicznego i pożarowego, we wszystkich klasach wieku drzewostanów w nadleśnictwach Białowieża, Browsk, Hajnówka wywołało spór prawny, którego efektem są: 138

Po pierwsze, na poziomie krajowym, wniesiona przez Rzecznika Praw Obywatelskich do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skarga na decyzję Ministra Środowiska zatwierdzającą aneks PUL dla Nadleśnictwa Białowieża, a w związku z jej odrzuceniem skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie 139

Zdaniem WSA i NSA akt Ministra Środowiska zatwierdzający PUL (zarządzenie) nie decyzją administracyjną, ale aktem o charakterze wewnętrznym, a co za tym idzie, nie ma możliwości zaskarżenia go do sądu administracyjnego. 140

Postanowienie NSA z dnia 17 października 2017 r. II OSK 2336/17 Należy też wskazać na charakter aktu planu urządzania lasu. W art. 6 ust. 1 pkt 6 ustawy o lasach ustawodawca przyjął, że pod podjęciem planu lasu rozumie się podstawowy dokument gospodarki leśnej opracowywany dla określonego obiektu, zawierający opis i ocenę stanu lasu oraz cele, zadania i sposoby prowadzenia gospodarki leśnej. Z określonego charakteru, który nadaje planowi moc dokumentu nie ma podstaw do wyprowadzenia, że jest to decyzja, czy też inny akt lub czynność dotycząca uprawnień i obowiązków wynikająca z przepisu prawa. Nie spełnia bowiem podstawowego celu określenia uprawnień lub obowiązku podlegającego wykonaniu, a jest aktem kierownictwa skierowanym wobec państwowej jednostki organizacyjnej. Należy w pełni podzielić stanowisko zawarte w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 marca 2014 r., sygn. II OSK 2477/12, że zatwierdzenie planu "jest czynnością o charakterze wewnętrznym podejmowaną w związku z wykonywaniem zadań o charakterze właścicielskim, więc czynnością ze sfery dominium, a nie imperium". 141

Po drugie, skargi wniesionej przez Komisję Europejską do Trybunału Sprawiedliwości (sygn. C-441/17) o stwierdzenie, że Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom spoczywającym na niej na mocy przepisów - 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej - 6 ust. 1 dyrektywy siedliskowej i na mocy art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy 2009/147/WE - art. 12 ust. 1 lit. a) i d) dyrektywy siedliskowej - art. 5 lit. b) i d) dyrektywy ptasiej 142

POSTANOWIENIE WICEPREZESA TRYBUNAŁU z dnia 27 lipca 2017 r. (tymczasowe uwzględnienie wniosku o środki tymczasowe ) POSTANOWIENIE PREZESA TRYBUNAŁU z dnia 11 października 2017 r. objęcie sprawy trybem przyspieszonym) POSTANOWIENIE TRYBUNAŁU z dnia 20 listopada 2017 (ustanowienie środków tymczasowych) Przesłanka dotycząca pilnego charakteru kompetencja do zarządzenia środka tymczasowego, który Trybunał uzna za niezbędny dla zagwarantowania pełnej skuteczności ostatecznego orzeczenia. 143

WYROK TRYBUNAŁU z dnia 17 kwietnia 2018 r. 144

Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom spoczywającym na niej: na mocy art. 6 ust. 3 dyrektywy Rady 92/43/EWG ( ) poprzez przyjęcie aneksu do planu urządzenia lasu Nadleśnictwa Białowieża bez upewnienia się, że aneks ten nie wpłynie niekorzystnie na integralność obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty i obszaru specjalnej ochrony PLC200004 Puszcza Białowieska; na podstawie art. 6 ust. 1 dyrektywy 92/43 ( ), a także art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ( ) 2009/147/WE ( ), ponieważ nie ustanowiła koniecznych środków ochrony odpowiadających wymaganiom ekologicznym typów siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I do dyrektywy 92/43 ( ), i gatunków wymienionych w załączniku II do tej dyrektywy, a także gatunków ptaków wymienionych w załączniku I do dyrektywy 2009/147 ( ), i regularnie występujących gatunków wędrownych niewymienionych w tym załączniku, dla których wyznaczono obszar mający znaczenie dla Wspólnoty i obszar specjalnej ochrony PLC200004 Puszcza Białowieska; 145

na mocy art. 12 ust. 1 lit. a) i d) dyrektywy 92/43 ( ), ponieważ nie zapewniła ścisłej ochrony chrząszczy saproksylicznych, a mianowicie bogatka wspaniałego ( ), zgniotka cynobrowego ( ), konarka tajgowego ( ), rozmiazga kolweńskiego ( ), wymienionych w załączniku IV do tej dyrektywy, to jest nie zapewniła skutecznego zakazu ich celowego zabijania, niepokojenia oraz pogarszania stanu lub niszczenia terenów ich rozrodu w Nadleśnictwie Białowieża, oraz na mocy art. 5 lit. b) i d) dyrektywy 2009/147 ) ) ponieważ nie zapewniła ochrony gatunków ptaków wymienionych w art. 1 dyrektywy ptasiej, w tym przede wszystkim sóweczki ( ), włochatki ( ), dzięcioła białogrzbietego ( ) i dzięcioła trójpalczastego ( ), to jest nie zapewniła, aby nie były one zabijane ani płoszone w okresie lęgowym i wychowu młodych, a ich gniazda lub jaja nie były umyślnie niszczone, uszkadzane lub usuwane w Nadleśnictwie Białowieża. 146

aneks z 2016 r. i decyzja nr 51 zezwalają na eksploatację zasobów leśnych i stanowią plan lub przedsięwzięcie w rozumieniu art. 6 ust. 3 DS. Ocena naturowa nie objęła decyzji nr 51 Ocena przeprowadzona była nie na podstawie danych zaktualizowanych, Przeprowadzona ocena nie mogła rozwiać wszelkich wątpliwości naukowych w odniesieniu do negatywnych skutków aneksu z 2016 r. dla obszaru Natura 2000 Puszcza Białowieska. wobec braku odpowiedniej oceny skutków rozpatrywanych działań aktywnej gospodarki leśnej dla integralności obszaru Natura 2000 Puszcza Białowieska na podstawie art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej i braku zbadania dostępności rozwiązań alternatywnych wobec realizacji tych działań, nie można było powoływać na stanowiące odstępstwo przepisy art. 6 ust. 4 tej dyrektywy, tym bardziej że nie przewidziała poza tym żadnego działania kompensującego. 147

Aneks z 2016 r. i decyzja nr 51 zezwalają w trzech nadleśnictwach obszaru Natura 2000 Puszcza Białowieska na środki, których wyłączenie zostało przewidziane w Planie Zadań Ochronnych z 2015 r. jako środek ochronny realizacja aneksu z 2016 r. i decyzji nr 51 mogą w nieunikniony sposób prowadzić do zabijania, jak też pogarszania lub niszczenia terenów rozrodu i odpoczynku określonych chronionych gatunków realizacja aneksu z 2016 r. i decyzji nr 51 prowadzi do pogorszenia stanu lub zniszczenia obszarów rozrodu lub odpoczynku określonych gatunków ptaków, aneks i decyzja nie zawierają konkretnych i specyficznych środków ochrony, które pozwoliłyby zarówno wykluczyć z ich zakresu stosowania umyślnego negatywnego oddziaływania na życie i siedlisko tych ptaków, jak też zapewnić skuteczne przestrzeganie zakazów umyślnego niszczenia lub uszkadzania ich gniazd i jaj oraz usuwania ich gniazd, jak też ich świadomego płoszenia w szczególności w okresie rozrodu i wychowu młodych. 148

IV. Obszary Natura 2000 w prawie polskim 149

Przepisy istotne z punktu widzenia ochrony obszarów Natura 2000 zawarte są przede wszystkim w: Ustawie o ochronie przyrody Ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko Ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym 150

Podstawowe pojęcia 151

Art. 25 uop 1. Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje: 1) obszary specjalnej ochrony ptaków; 2) specjalne obszary ochrony siedlisk; 3) obszary mające znaczenie dla Wspólnoty. 152

Obszar Natura 2000 - obszar specjalnej ochrony ptaków, - specjalny obszar ochrony siedlisk - lub obszar mający znaczenie dla Wspólnoty, utworzony w celu ochrony populacji dziko występujących ptaków lub siedlisk przyrodniczych lub gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty - (art. 5 pkt 2b uop) 153

obszar specjalnej ochrony ptaków - obszar wyznaczony, zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej, do ochrony populacji dziko występujących ptaków jednego lub wielu gatunków, w którego granicach ptaki mają korzystne warunki bytowania w ciągu całego życia, w dowolnym jego okresie albo stadium rozwoju (art. 5 pkt 3 uop); 154

specjalny obszar ochrony siedlisk - obszar wyznaczony, zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej, w celu trwałej ochrony siedlisk przyrodniczych lub populacji zagrożonych wyginięciem gatunków roślin lub zwierząt lub w celu odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub właściwego stanu ochrony tych gatunków (art. 5 pkt 19 uop) 155

Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty - projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk, zatwierdzony przez Komisję Europejską w drodze decyzji, który w regionie biogeograficznym, do którego należy, w znaczący sposób przyczynia się do zachowania lub odtworzenia stanu właściwej ochrony siedliska przyrodniczego lub gatunku będącego przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także może znacząco przyczynić się do spójności sieci obszarów Natura 2000 i zachowania różnorodności biologicznej w obrębie danego regionu biogeograficznego; w przypadku gatunków zwierząt występujących na dużych obszarach obszarem mającym znaczenie dla Wspólnoty jest obszar w obrębie naturalnego zasięgu takich gatunków, charakteryzujący się fizycznymi lub biologicznymi czynnikami istotnymi dla ich życia lub rozmnażania (art. 5 pkt 2c uop) 156

Obszar Natura 2000 stanowi odrębną od krajowych formę ochrony przyrody, może jednak obejmować część lub całość obszarów i obiektów objętych krajowymi formami ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-4 i 6-9 (art. 25 ust. 2 uop). 157

Procedura tworzenia obszarów Natura 2000 (art.27-27a UOP) Etapy wspólne Rozporządzenie wykonawcze MŚ (typy siedlisk przyrodniczych oraz gatunki będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, w tym siedliska przyrodnicze i gatunki o znaczeniu priorytetowym, oraz wymagające ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000, a także kryteria wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania za obszary mające znaczenie dla Wspólnoty i wyznaczenia jako specjalne obszary ochrony siedlisk oraz obszarów kwalifikujących się do wyznaczenia jako obszary specjalnej ochrony ptaków, GDOŚ projekt listy obszarów Natura 2000 opinia właściwych miejscowo rad gmin 30 dni upływ brak uwag Dalsze etapy: 158

Obszary ptasie MŚ rozporządzenie - wyznaczenie obszarów ptasich Obszary siedliskowe MŚ po uzyskaniu zgody RM przekazuje listę KE listę proponowanych obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty MŚ po uzyskaniu zgody RM przekazuje listę KE Specjalne obszary ochrony siedlisk minister właściwy do spraw środowiska wyznacza po uzgodnieniu z Komisją Europejską w terminie 6 lat od dnia zatwierdzenia tego obszaru przez Komisję Europejską jako obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Forma rozporządzenie 159

Postanowienie NSA w Warszawie z dnia 20 sierpnia 2010 r. II OSK 1491/10 Postępowanie w przedmiocie utworzenia szczególnego obszaru ochrony, jakim jest obszar Natura 2000, nie jest postępowaniem administracyjnym, a jedynie swoistym procesem legislacyjnym, dążącym do wydania przez ministra właściwego do spraw środowiska rozporządzenia o ustanowieniu obszaru. 160

Zmiana granic lub likwidacja obszaru specjalnej ochrony ptaków lub specjalnego obszaru ochrony siedlisk (art. 27a ust. 1 UOP). następuje, jeżeli jest to uzasadnione naturalnymi zmianami stwierdzonymi w wyniku monitoringu i nadzoru, o którym mowa w art. 31, oraz po uzyskaniu zgody Komisji Europejskiej. Forma: rozporządzenie Kryteria: stan siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt oraz konieczność zachowania szczególnie cennych lub zagrożonych składników różnorodności biologicznej. 161

Status ochrony obszarów Natura 2000 SOO OSO obszarów ważnych dla Wspólnoty oraz proponowanych obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty znajdujących się na liście przekazanej Komisji 162

WZGLĘDNY ZAKAZ POGARSZANIA (art. 33 ust. 1 UOP) Art. 33. 1. Zabrania się, z zastrzeżeniem art. 34, podejmowania działań mogących, osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególności: 1) pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000 lub 2) wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, lub 3) pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami. 2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do proponowanych obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty, znajdujących się na liście, o której mowa w art. 27 ust. 3 pkt 1, do czasu zatwierdzenia przez Komisję Europejską jako obszary mające znaczenie dla Wspólnoty i wyznaczenia ich jako specjalne obszary ochrony siedlisk. 163

ODPOWIEDNIA OCENA I JEJ SKUTKI Art. 33 ust. 3 UOP 3. Projekty polityk, strategii, planów i programów oraz zmian do takich dokumentów a także planowane przedsięwzięcia, które mogą znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, a które nie są bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub obszarów, o których mowa w ust. 2, lub nie wynikają z tej ochrony, wymagają przeprowadzenia odpowiedniej oceny oddziaływania na zasadach określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. 164

Art. 34 UOP 1. Jeżeli przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym, i wobec braku rozwiązań alternatywnych, właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska, a na obszarach morskich - dyrektor właściwego urzędu morskiego, może zezwolić na realizację planu lub działań, mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000 lub obszary znajdujące się na liście, o której mowa w art. 27 ust. 3 pkt 1, zapewniając wykonanie kompensacji przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000. 2. W przypadku gdy znaczące negatywne oddziaływanie dotyczy siedlisk i gatunków priorytetowych, zezwolenie, o którym mowa w ust. 1, może zostać udzielone wyłącznie w celu: 1) ochrony zdrowia i życia ludzi; 2) zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego; 3) uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego; 4) wynikającym z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej 165

Art. 35 UOP 1. Wydając zezwolenie, o którym mowa w art. 34 ust. 1, właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska, a na obszarach morskich - dyrektor właściwego urzędu morskiego, w porozumieniu z zarządcą terenu, stosownie do skali i rodzaju negatywnego oddziaływania na cele ochrony obszaru Natura 2000, ustala zakres, miejsce, termin i sposób wykonania kompensacji przyrodniczej, zobowiązując do jej wykonania nie później niż w terminie rozpoczęcia działań powodujących negatywne oddziaływanie. 166

Art. 35a. UOP W przypadku działań przewidzianych do realizacji w ramach planowanych przedsięwzięć zezwolenie, o którym mowa w art. 34 ust. 1, zastępuje się decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach lub uzgodnieniem z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska, w rozumieniu ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie ( ). Do decyzji stosuje się odpowiednio przepisy art. 34 i 35 UOP. 167

Ustawa o ochronie przyrody nie ustanawia żadnych szczególnych metod przeprowadzania odpowiedniej oceny, odsyłając w tym zakresie do ustawy o udostępnianiu informacji ( ) 168

Ocena oddziaływania na obszar Natura 2000 jest przedmiotem Oceny strategicznej obejmującej polityki, strategie, plany i programy Oceny indywidualnej obejmującej planowane przedsięwzięcia mogące zawsze lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko (decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach) Inne art.96. 1. ustawy o informacji Organ właściwy do wydania decyzji wymaganej przed rozpoczęciem realizacji przedsięwzięcia, innego niż przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko, które nie jest bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynika z tej ochrony, jest obowiązany do rozważenia, przed wydaniem tej decyzji, czy przedsięwzięcie może potencjalnie znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000. 169

Ocena naturowa aktów planowania Art. 46 ustawy o udostępnianiu informacji Przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają projekty: 1) koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, planów zagospodarowania przestrzennego oraz strategii rozwoju regionalnego; 2) polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko; 3) polityk, strategii, planów lub programów innych niż wymienione w pkt 1 i 2, których realizacja może spowodować znaczące oddziaływanie na obszar Natura 2000 jeżeli nie są one bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynikają z tej ochrony. 170

Ocena oddziaływania na środowisko przedsięwzięć Art. 62 ustawy o udostępnianiu informacji 1. W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko określa się, analizuje oraz ocenia: 1) bezpośredni i pośredni wpływ danego przedsięwzięcia na: a) środowisko oraz ludność, w tym zdrowie i warunki życia ludzi, b) dobra materialne, c) zabytki, ca) krajobraz, w tym krajobraz kulturowy, d) wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa w lit. a-ca, e) dostępność do złóż kopalin; 1a) ryzyko wystąpienia poważnych awarii oraz katastrof naturalnych i budowlanych; 2) możliwości oraz sposoby zapobiegania i zmniejszania negatywnego oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko; 3) wymagany zakres monitoringu. 2. W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 określa się, analizuje oraz ocenia oddziaływania przedsięwzięcia na obszary Natura 2000, biorąc pod uwagę także skumulowane oddziaływanie przedsięwzięcia z innymi realizowanymi, zrealizowanymi lub planowanymi przedsięwzięciami. 171

I grupa: planowane przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko - wymagają zawsze przeprowadzenia ooś, której elementem jest ocena naturowa jeśli planowane przedsięwzięcie może znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000 - Katalog: 2 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, - Ocenę przeprowadza się w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach; (wyjątek: budowa obiektu energetyki jądrowej lub inwestycji jej towarzyszącej) - Ew. ponowna ooś w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji realizacyjnej 172

II grupa: planowane przedsięwzięcia mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko - art. 59 ust. 1 pkt 2 ustawy informacji - wymagają przeprowadzenia ooś jeżeli obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko został stwierdzony w drodze postanowienia na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy - elementem ooś jest ocena naturowa jeśli planowane przedsięwzięcie może znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000 - Katalog: 3 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko - Ocenę przeprowadza się w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach - Ew. ponowna ooś w ramach postępowania w sprawie wydania zezwolenia inwestycyjnego 173

III grupa: planowane przedsięwzięcia inne niż mogące znacząco oddziaływać na środowisko (brak katalogu tych przedsięwzięć) wymaga przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000, jeżeli: przedsięwzięcie to może znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, a nie jest bezpośrednio związane z ochroną tego obszaru lub nie wynika z tej ochrony; obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 został stwierdzony na podstawie art. 96 ust. 1 ustawy o informacji Ocenę przeprowadza się w ramach postępowania w sprawie wydania wymaganej decyzji 174