Informacje o szczepieniach ochronnych przeciw odrze, śwince i różyczce Odra świnka i różyczka są na całym świecie szeroko rozpowszechnionymi chorobami, wywoływanymi przez zarażenie wirusami (wirus odry, wirus świnki, wirus różyczki) i występującymi przeważnie w wieku dziecięcym ale także u dorosłych. Ponieważ szczepienia przeciw odrze, śwince i różyczce najczęściej są skojarzone, tzn. wykonane mieszanką 3 szczepionek w jednym zastrzyku (tzw. szczepionka MMR), to choroby te i szczepienie będą omówione łącznie. Nie ma żadnych leków, którymi można wyleczyć odrę, świnkę lub różyczkę. Przed tymi chorobami chroni tylko szczepienie MMR we właściwym czasie i konsekwentnie przeprowadzone! Odra jest chorobą często o ciężkim przebiegu, łatwo przenoszoną z człowieka na człowieka. Towarzyszy jej wysoka gorączka, kaszel, zapalenie spojówek i typowa wysypka (plamistogrudkowa, skóra tygrysa ); choroba trwa około 2 tygodni. Często jako komplikacje występują zapalenia płuc oraz zapalenia ucha środkowego. U około jednego na 1000 do 2000 chorych na odrę występuje zapalenie mózgu (encephalitis), które w około 30 procentach przypadków może przebiegać ze skutkiem śmiertelnym bądź prowadzić do trwałego kalectwa psychicznego lub fizycznego. Dorośli są szczególnie zagrożeni przy zachorowaniu na odrę, ponieważ te komplikacje u nich występują częściej. Świnka jest chorobą wirusową, której towarzyszy gorączka, bóle głowy i obrzęk ślinianek przyusznych. Przynajmniej u co dziesiątego chorego na świnkę dodatkowo występuje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (meningitis) i czasem zapalenie mózgu (encephalitis). Wprawdzie rzadką, ale typową komplikacją świnki jest utrata słuchu. U co 4-tego młodego lub dorosłego mężczyzny pojawia się obrzęk lub zapalenie jąder, które rzadko może także prowadzić do bezpłodności. Różyczka jest zazwyczaj lekko przebiegającą chorobą wirusową, której towarzyszy gorączka, wysypka (plamisto-grudkowa) i obrzęk węzłów chłonnych. Nierzadko przebiega ona bez objawów choroby; także ci ludzie mogą zarażać swoje otoczenie. Gdy różyczka wystąpi podczas ciąży, to infekcja może przenieść się na dziecko w łonie matki i spowodować u niego deformacje oczu, uszu, serca oraz mózgu. Szczepionka Szczepionka odra-świnka-różyczka składa się z osłabionych, żywych wirusów tych trzech rodzajów, które mnożą się u osoby zaszczepionej; szczepionka zostaje wstrzyknięta (podana poprzez iniekcję domięśniową lub podskórną). Kto i kiedy powinien być zaszczepiony? Skojarzona szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce jest zalecana dla wszystkich dzieci (chłopców i dziewczynek) w wieku od 11 do 14 miesięcy. Szczepienie spóźnione do tego czasu można uzupełnić w każdym późniejszym momencie. Jeśli Wasze dziecko oczekuje przyjęcia do placówki opiekuńczej, to pierwsze szczepienie MMR może być wykonane już wcześniej jednak najwcześniej od wieku 9 miesięcy. Aby osiągnąć pełną ochronę poszczepienną, wszystkie dzieci w wieku od 15 do 23 miesięcy są ponownie szczepione. Można także zaszczepic ponownie już po czterech tygodniach od pierwszego szczepienia. Jeżeli zaszczepiono dziecko już w wieku poniżej 11 miesięcy, to jest ważne, aby znowu wykonać drugie szczepienie wkrótce po pierwszych urodzinach. Stała Komisja ds. Szczepień (STIKO) zwraca uwagę na to, że szczepienia nie przeprowadzone w zaleconym czasie mogą być uzupełnione do 18 roku życia. 1
Również wszyscy dorośli urodzeni po roku 1970, którzy nie byli wcale bądź tylko raz zaszczepieni przeciw odrze, albo nie jest znany stan ich szczepień, powinni przejść jednorazowe szczepienie najlepiej szczepionką MMR. Ponadto wszyscy zatrudnieni w służbie zdrowia, opiece nad ciężarnymi, w placówkach ogólnie dostępnych i domach dziecka oraz osoby kontaktujące się z ludźmi o osłabionej odporności, powinni być zaszczepieni, o ile nie dysponują jeszcze odpornością przeciw odrze, śwince i różyczce. W miarę możności, w ciągu 3 dni po kontakcie z chorym na odrę, świnkę lub różyczkę, osoby niezaszczepione w wieku od 9 miesięcy lub takie, które do tej pory nie były wcale albo były tylko raz zaszczepione, bądź też stan ich szczepień nie jest znany, powinny otrzymać jednorazowo szczepionkę MMR. Wskazówka: u dzieci i młodocianych należy sprawdzić, czy otrzymały już drugie szczepienie MMR. Szczepienie ochronne przeciw odrze, śwince i różyczce dla osób, które już są odporne na jedną albo więcej chorób, jest pozbawione ryzyka. Nie ma granicy wieku dla wykonania szczepienia MMR. W przypadku wybuchu odry wszyscy urodzeni po 1970 roku z niejasnym stanem szczepień, bez szczepienia lub tylko z jednym szczepieniem w dzieciństwie, otrzymają jednorazowe szczepienie, przede wszystkim szczepionką MMR. Kto nie powinien być szczepiony? Kto cierpi na nagłą, wymagającą leczenia chorobę z gorączką powyżej 38,5 C, ten nie powinien być zaszczepiony. Również osoby z niedoborem odporności immunologicznej wrodzonej, nabytej, wywołanej lekami w zasadzie nie powinny być szczepione; w takich przypadkach zapytajcie lekarza rodzinnego, w jaki sposób jednak można osiągnąć ochronę przeciw przynajmniej niektórym chorobom. Szczepienie MMR nie powinno być przeprowadzone u osób, które w ciągu ostatnich 3 miesięcy otrzymały immunoglobulinę lub w takim samym czasie przeszły transfuzję krwi (dzięki substancjom ochronnym przeciwciałom we krwi dawcy przeciw określonym wirusom, szczepienie może pozostać nieskuteczne). Kto cierpi na niedobór odporności immunologicznej, powinien u swojego lekarza wykonującego szczepienie lub prowadzącego leczenie immunologa zasięgnąć porady co do możliwego szczepienia. Osoby z alergią na białko kurze (reakcja anafilaktyczna po spożyciu białka kurzego) w zasadzie mogą być szczepione, jednak szczepienie powinno być przeprowadzone z odpowiednimi środkami ostrożności. Gdy planuje się szczepienie MMR młodocianych lub dorosłych, to nie powinno ono być wykonane u ciężarnych, ponieważ z powodu obecności wirusa w szczepionce istnieje teoretyczne ryzyko dla dziecka w łonie matki. Z tego samego względu należy unikać zajścia w ciążę w okresie 3 miesięcy po szczepieniu. Pomyłkowe szczepienie w trakcie ciąży nie jest jednakże uznane za powód do aborcji. Zachowanie po szczepieniu Osoba zaszczepiona nie wymaga żadnego szczególnego oszczędzania się, ale w czasie 1 do 2 tygodni po szczepieniu należy unikać wysiłków fizycznych, do jakich nie jest się przyzwyczajonym. Przy szczepieniu osób ze skłonnością do reakcji ze strony układu krążenia lub u których znane są nagle występujące alergie, należy poinformować o tym lekarza przed szczepieniem. Wirusy zawarte w szczepionce nie są przenoszone na kontaktujące się osoby; nie ma zatem ryzyka przy szczepieniu dziecka także wtedy, gdy w otoczeniu żyje ciężarna. 2
Możliwe miejscowe i ogólne reakcje po szczepieniu. Obok odporności, do jakiej się dąży i dzięki niej do ochrony przed zachorowaniem, u do 5 procent zaszczepionych osób miejsca wstrzyknięcia szczepionki bolą, obrzmiewają i zaczerwieniają się. Jest to wyraz normalnej konfrontacji organizmu ze szczepionką i występuje w czasie 1 do 3 dni po szczepieniu, rzadko trwając dłużej. Czasem obrzmiewają blisko położone węzły chłonne. Często mogą występować ogólne objawy takie, jak bóle głowy, zmęczenie, złe samopoczucie lub dolegliwości żołądkowe i jelitowe. U 5 do 15 procent osób zaszczepionych dochodzi do lekkiego lub umiarkowanego podwyższenia temperatury. W czasie 1 do 4 tygodni po szczepieniu u około 2 procent zaszczepionych ukazują się lekkie oznaki infekcji odry, świnki lub różyczki, to niezaraźliwa tak zwana choroba poszczepienna: pojawia się tutaj gorączka np. łącznie ze słabą wysypką podobną do występującej przy odrze. Czasem ma miejsce lekki obrzęk ślinianki przyusznej. U młodocianych i dorosłych zaobserwowano przejściowe dolegliwości stawowe, bardzo rzadko u dzieci. Bardzo rzadko występuje lekki przejściowy obrzęk jąder lub przejściowa lekka reakcja trzustki (wzrost poziomu enzymu). Wszystkie te objawy w zasadzie mają charakter przejściowy i mijają szybko nie pozostawiając następstw. Czy są możliwe powikłania (niepożądane odczyny) poszczepienne? Powikłania (niepożądane odczyny) poszczepienne to, wykraczające poza normalne reakcje poszczepienne, następstwa szczepienia, które wyraźnie pogarszają stan zdrowia osoby zaszczepionej. Gdy niemowlę lub małe dziecko reaguje na szczepienie MMR gorączką, to rzadko może też dojść do wstrząsu gorączkowego. W zasadzie nie pozostawia on następstw. Reakcje alergiczne są bardzo rzadkie. Najczęściej są one wywołane przez substancje składowe szczepionki takie, jak żelatyna lub antybiotyki. O wstrząsie alergicznym doniesiono tylko w pojedynczych przypadkach. Także tylko w pojedynczych przypadkach po szczepieniu doszło do pojawienia się wybroczyn skórnych w następstwie zmniejszonej liczby płytek krwi. W zasadzie mijają one szybko i bez następstw, ciężkie przebiegi mają miejsce tylko w pojedynczych przypadkach. Bardzo rzadko u młodocianych i dorosłych zaobserwowano dłużej trwające zapalenia stawów. Wprawdzie przy tutaj dopuszczonych do użytku szczepionkach przeciw śwince ze szczepem Jeryl Lynn możliwe jest czasem wystąpienie zapalenia opon mózgowych (meningitis), ale dotychczas nie zostały one potwierdzone badaniem wirusologicznym. Wskazówka: Alergia na białko kurze nie przemawia przeciwko szczepieniu MMR, ponieważ wirusy w szczepionce przeciw odrze i śwince są namnażane nie na jajach kurzych, lecz na komórkach kurzych embrionów. Z tego powodu białko kurzych jaj (albumina kurzego jaja) jest zawarte w szczepionce co najwyżej w ilościach śladowych, które ledwo lub wcale nie dają się wykryć i dlatego nie są szkodliwe. W przypadkach wątpliwych szczepienie dziecka ze stwierdzoną ciężką lub umiarkowaną alergią na białko w pożywieniu należy wykonywać przy zachowaniu szczególnych środków ostrożności. Porady lekarza wykonującego szczepienie o możliwych skutkach ubocznych Dla uzupełnienia tej instrukcji macie możliwość uzyskania porady u Waszego lekarza. Gdy po szczepieniu wystąpią objawy, które wykraczają poza wyżej wymienione, szybko mijające reakcje miejscowe i ogólne, to oczywiście lekarz wykonujący szczepienie posłuży Wam radą. Dostęp do lekarza: 3
Ograniczenie odpowiedzialności Tłumaczenie oryginału (stan z 03.2012) nastąpiło za uprzejmym zezwoleniem Deutsches Grünes Kreuz e.v. na zlecenie Robert Koch Institut. Obowiązuje tekst niemiecki, nie ponosi się odpowiedzialności za ewentualne błędy w tłumaczeniu, ani za aktualność przedłożonego tłumaczenia w przypadku późniejszych przeróbek niemieckiego oryginału. 4
Pan/Pani: Herrn/Frau Szczepienie ochronne przeciw odrze, śwince i różyczce Schutzimpfung gegen Masern, Mumps und Röteln Jako załącznik otrzymujecie ulotkę o wykonywaniu szczepienia ochronnego przeciw odrze, śwince i różyczce. Zawarte są w niej istotne informacje o chorobach możliwych do uniknięcia dzięki szczepieniu, o szczepionce, szczepieniu, zachowaniu po szczepieniu oraz o reakcjach poszczepiennych i możliwych powikłaniach. Anliegend erhalten Sie ein Merkblatt über die Durchführung der Schutzimpfung gegen Masern, Mumps und Röteln. Darin sind die wesentlichen Angaben über die durch die Impfung vermeidbaren Krankheiten, den Impfstoff, die Impfung, das Verhalten nach der Impfung sowie über Impfreaktionen und mögliche Impfkomplikationen enthalten. Przed wykonaniem szczepienia wymaga się dodatkowo następujących danych: Vor Durchführung der Impfung wird zusätzlich um folgende Angaben gebeten: 1. Czy u osoby szczepionej występuje niedobór odporności immunologicznej (nabytej, wrodzonej, spowodowanej lekami)? Besteht bei dem Impfling eine Immunmangelkrankheit (erworben, angeboren, durch Medikamente bedingt)? 2. Czy osoba szczepiona w ciągu minionych trzech miesięcy otrzymała immunoglobulinę (gamma globulinę) lub przeprowadzono u niej transfuzję krwi? Hat der Impfling in den vergangenen drei Monaten Immunglobulin (Gammaglobulin) erhalten oder wurde eine Bluttransfusion vorgenommen? 3. Czy w ciągu minionych czterech tygodni u osoby szczepionej było wykonane jakieś szczepienie ochronne lub jest planowane w czasie następnych czterech tygodni szczepienie ochronne przeciw innym chorobom? Wurde bei dem Impfling in den vergangenen vier Wochen eine Schutzimpfung durchgeführt oder ist in den kommenden vier Wochen eine Schutzimpfung gegen andere Erkrankungen geplant? Jeśli tak, to jakie i kiedy: wenn ja, welche und wann? 4. Przy szczepieniu kobiet w wieku rozrodczym: czy obecnie jest ona w ciąży? Bei Impfung von Frauen im gebärfähigen Alter: Besteht zurzeit eine Schwangerschaft? Jeżeli chcecie wiedzieć jeszcze więcej o szczepieniu przeciw odrze, śwince i różyczce, to zapytajcie lekarza wykonującego szczepienie! Falls Sie noch mehr über die Schutzimpfung gegen Masern, Mumps und Röteln wissen wollen, fragen Sie den Impfarzt! Proszę przynieść do szczepienia książeczkę szczepień! Zum Impftermin bringen Sie bitte das Impfbuch mit! 5
Oświadczenie zgody Einverständniserklärung na wykonanie szczepienia ochronnego przeciw odrze, śwince i różyczce zur Durchführung der Schutzimpfung gegen Masern, Mumps und Röteln Nazwisko osoby szczepionej: Name des Impflings ur. dn.: geb. am Przeczytałem/am ulotkę o szczepieniu ochronnym przeciw odrze, śwince i różyczce i zostałem/am pouczony/a o możliwości, by uzupełniająco otrzymać informacje w rozmowie z lekarzem wykonującym szczepienie. Ich habe das Merkblatt über die Schutzimpfung gegen Masern, Mumps und Röteln gelesen und bin auf die Möglichkeit hingewiesen worden, mich ergänzend im Gespräch mit dem Impfarzt informieren zu lassen. Nie mam żadnych dalszych pytań. Ich habe keine weiteren Fragen. Wyrażam zgodę na proponowane szczepienie przeciw odrze, śwince i różyczce. Ich willige in die vorgeschlagene Impfung gegen Masern, Mumps und Röteln ein. Odmawiam zgody na szczepienie. Zostałem/am poinformowany/a o możliwych szkodliwych skutkach tej odmowy. Ich lehne die Impfung ab. Über mögliche Nachteile der Ablehnung dieser Impfung wurde ich informiert. Uwagi: Vermerke Miejscowość, data: Ort, Datum Podpis osoby szczepionej lub uprawnionej do opieki Unterschrift des Impflings bzw. des Sorgeberechtigten Podpis lekarza/lekarki Unterschrift des Arztes/der Ärztin 6